Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 303
мен жалпы фразеологиялық семантикаға не- гіздей отырып, жалпыдан жалқыға сияқты иерархиялық принциппен ж‰йеленгенді жөн көрдік. Мұнда жеке сөз бен фразеологиялық тіркесте доминант болуы м‰мкін. Қатар ішін- де мағыналық дифференциацияның тереңдеуі- нен жалпы ұғымның т‰сінігі сатыланып, нақ- тылана береді” дей келе “адамға” қатысты ма- ғыналыс фразеологизмдердің 13 т‰рлі фраза- семантикалық өрістерін жіктеп көрсетеді [2, 57-58 бб.]. Туған жер туралы ұғымды тануда концеп- тілік құрылымдардың санада бейнеленуі, әр т‰рлі формада көрініс табуы ‰лкен қызмет атқарады. Сондықтан да біз осындай құры- лымдық ерекшеліктерге с‰йене отырып, туған жерге қатысты адам баласының ой-пікірін, ішкі толғаныстан туындаған сезімдерін, туған жер туралы танып-білген т‰сініктерін семан- тикалық, танымдық ерекшеліктеріне қарай бірнеше топтарға топтастырдық. Отан – белгілі бер мемлекеттік тірегі, ошағы. Қазақстан мемлекеті қазақ елінің және Қазақстан жерін мекендейтін адамдардың да Отаны ретінде саналады. Ал шетелден келген қандастарымыздың туылған жері, туып-өскен мекені өзге мемлекет болуы да м‰мкін, бірақ олардың Отаны – Қазақстан. Себебі, ол ата- бабаларының мекен еткен ордасы. Қоғамдағы келеңсіз жағдайлардың салдарынан өзге елдің шекарасынан өтіп кеткен қандастарымыз әр- дайым өздерінің Отанын мақтан етері хақ. Сондықтанда Отан ‰лкен, ауқымды мағынаға ие. Ал енді туған жер ұғымын Отанның бір бөлшегі ретінде қарастыруымыздың себебі, адам т‰птеп келгенде өзінің туған жері ретін- де өзінің туған ауылын атайды. Мәселен қазақ елінің туған жері – Қазақстан (жалпы ұғым- да). Яғни, Қазақстан мемлекеті қазақ елінің тәуелсіз Отаны. Осыдан бастау алатын туған жер ұғымы бірте-бірте бөлшектене т‰седі. Мә- селен, Қазақстан мемлекеті, өлке, аумақ, облыс, аудан, қала, ауыл, көше, ‰й (белгілі бір адамның қара шаңырағы). Белгілі бір адам ауқымды мағынада өзінің туған жері Қазақ- стан мемлекеті ретінде ұғынады. Енді оның туған жерінің нақты орнын сұрауда бұл ұғым жоғарыдағыдай бөлшектене т‰седі. Бірінші- ден «Отан» макро концептісінің семантика- лық өрісі мен концептілік белгілеріне назар аударайық. Қазақтың біртуар ақыны Мұқағали Мақатаев «Отан» атты өлеңінде: Мына өлке, Мына аймақ, Бұл маңда Құлшылық етемін тұрғанға, Құлшылық етемін қырларға! Тағзым жасаймын қырларға! Осы бір Отанда тұрғанға! – деп жыр- лайды. Отанды қадір тұту, қастерлеу кез кел- ген Қазақстан мемлекетін мекендеген әрбір азаматтың борышы. Қазақ халқы «Отан елдің анасы, «Ел – ердің анасы» деген. Отанға деген құштарлық әрбір азаматтың ж‰регіндегі ‰лкен, ұлы сезім. Сондықтан да кез келген халық өз Отанын қорғауды борыш, парыз санаған. Қазақ тіліндегі «Отан оттан да ыс- тық», «Отанды с‰ю отбасынан басталады», «Отан ‰шін к‰рес, Елге тиген ‰лес», «Орағың өткір болса, Қарың талмайды, Отаның берік болса, Жауың алмайды» сияқты мақал-мәтел- дердің мазмұны Отанның адам өміріндегі орнын айқындайды. Отан концептісінің құрамындағы концеп- тілік өріс мазмұнын былай т‰зуге болады. Қа- зақ ұлты ‰шін Отан – «елдің анасы», «өлке, аймақ, бұл маңға құлшылық жасау», «ол от- тан да ыстық», «оған деген с‰йіспеншілікті отбасынан бастау», «опасыздық жасамау», «отанды с‰ю», «отансыз отың жанбайтын- дығын сезіну», «т‰тінің дұрыс т‰темей адам санатына қосыла алмайтындығыңды сезіну», «Отанды сыртқы факторлардан сақтау», «Отанның беріктігін сақтау» сияқты ұғым- дар логикалық модель арқылы фреймдік сипат алған. жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|