Алматы «рауан» 1991
жүктеу/скачать 9,37 Mb. Pdf көрінісі
|
| үстел
— тамақ ішуге, жазуға арналып, тіреуіш сирақтарға орнатылған үй жиһазы (КТТС-8,370) *. Демек үстел дегенде оның формасын жасаған материалын, неге орнатылғандығын т. б. қасиеттерін жалпылай- мыз. Бірақ бұл тезистен лексикалық мағына мен грамматикалық мағыналардың арасында айырмашылық мүлде жоқ, тең түсіп жатады екен деген қорытынды шығаруға болмайды. Сондықтан да ағаиі, шөп, адам, тас дегендердің заттық мағынасын, кел, кет етістіктері білдіретін қозғалыс мағынасын кез келген граммати- калық мағыналар арқылы білдіруге болмайды. Грамматикалық мағынаның жалпылығын, дерексіздігін лекси- калық мағынамен салыстыру сөздердің лексикалық мағынасын анықтауда, олардың мағынасындағы нақтылық пен дерексізден- гендіктің дәрежесін анықтауда қажет-ақ. Бұл салыстыруда тек тілдердегі абстракцияланудьщ дәрежесі ғана емес, дерексізден- гендіктің калай, ненің негізінде болатындығы да аныкталады. Е. Т. Черкасов орыс тіліндегі шылаулар (предлогтар) мен толық мағыналы сөздердін лексикалык мағыналарын салыстыра оты- рып: «Шылаулар мен толық мағыналы сөздердің лексикалык ма- ғыналарының айырмашылығы олардың лексикалык мағыналары- ның жоқтығында емес, олардың ішкі касиеттерімен, грамматика- 53 лық мағынасымен басқаша қатынаста болатындығында»,— деп көрсеткен еді (Черкасов 67,11) *• 2. Лексикалық мағына объектив дүниедегі заттардың, түрлі құбылыстардың адам санасындағы жалпыланған, дерексізденген бейнесімен не белгілі бір ұғыммен байланысты болады да сол сөздің басқа сөздермен байланыспай-ақ білдіретін мағынасы деп саналады. О. С. Ахманова сөздің лексикалық мағынасына нақ осындай анықтама берген. (Ахманова 66,160) *. Ал грамматика- лык мағына сөздердің сөйлем ішінде, сөздермен байланысқа түс- кенде білдіретін мағынасы делінеді. Бұл сияқты анықтамалар көптеген еңбектерде кездеседі. Грамматикалық мағынаның құра- мында объектив дүниемен, объектив дүниедегі заттар мен кұбы- лыстармен байланысып жататын мағыналық бөлшектің (сема- ның) барлығын мойындамайтындардың пікірін екі түрлі түсінді- руге болады. Біріншіден, олардың пікірінше, лексикалық мағына «заттық» болады да, грамматикалық мағынада ондай сема бол- майды, тек сөздердің ара қатынасы негізінде туып, сөз бен сөзді әрі мағына, әрі тұлға жағынан байланыстырады. Сондықтан да лексикалық мағына объектив дүниені, объектив дүниедегі заттар мен құбылыстарды белгілі дәрежеде бейнелеп, сәулелендіреді. Тіпті шайтан, әруақ, мыстан, жын, қүдай сияқты адамдардың қиялы негізінде пайда болған абстракты зат есімдердің мағына- ларында объектив өмірмен байланысып жататын, өмірде кезде- сетін заттар мен құбылыстармен сыбайласып жататын мағыналық элементтер бар. Салыстырыңыз: ертегілерде кездесетін мыстандар- ды біз белі бүкірейген, шашы алба-жұлба, ниеті жамандық қылу, анда-санда бір тісі бар, кигені тоқым сияқты тігілген, бойы аласа, тырнақтары өскен сияқты толып жатқан жаман қасиеттерді бойы- на жинаған кемпір (шалды емес) деп түсінеміз. Олар көп халықтың ауыз әдебиет үлгілерінде (қазақ, өзбек, орыс, қырғыз, тәжік т. б.) жауыздықтың шыңына шыққан мифтік күш ретінде суреттеледі. Егер өмірде, жоғарыдағыдай мыстанның бойына жи- накталынған бейнелер кездеспесе, онда мыстан бейнесі де, түсінігі де болмаған болар еді. Мәдениеттің төменгі сатысында адамдар осы қасиеттерді жинап, бір адамның басына үйіп, жасанды жиын- тық бейне жасаған. Мұндай жасанды бейнелердің өмірдегі зат- тармен байланысы, жасандылығы бір деңгейде бола бермейді. Құдай, әруақ сөздерінің мағынасы мен жүктеу/скачать 9,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|