Алматы «Сардар» баспа үйі
жүктеу/скачать 1,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| + күн (уподобление не по начальному слову, а по второму), выражение
совместного действия формой взаимного залога, трансормацию форм тын < туғын тұрған, əкет < алып кет, сөйтіп < солай етіп, алам <аламын» 32 . «Осы еңбектің «Об иностранных словах в киргизском языке» де- ген тараушасында қазақ тіліне енген араб, парсы, орыс сөздері туралы арнайы пікір айтып, дұрыс қорытындыға келеді. Міндет (<минлет), аспан (<асман), зындан (<зиндан) т.с.с. ондаған сөздердің түп-төркінін көрсетуімен бірге олардың қазақ тіліндегі қолданыстары сингармонизм заңына бағынып, фонетикалық өзгеріске түсетінін дəлелдейді. Əрине, бұл пікірлер – қазақ сөздерінің түп-төркіні туралы айылған алғашқы қазақ этимологиясына «беташар» есепті жолдар. Ал кейінгі зерттеулерге түрткі болған, нағыз ғылыми этимологияларды қазақ тіл білімінің негізін салушы, профессор Құдайберген Жұбановтың еңбегі- нен табамыз. 29 Мелиоранский П.М. Краткая грамматика казах-киргизского языка. Ч.І.Фонетика и этимология. Спб., 1987, с.72; ч.ІІ. Синтаксис. Спб., 1987. С.92. 30 Сыздықова Р.Г. Изучение казахского языка в дооктябрский период // Развитие казахского советского языкознания. Алма-ата, 1980. С.22. 31 Ертеректе жарық көрген еңбектерде бұл термин «морфология» деген ұғымды білдіргендігін еске саламыз. 32 Р.Ғ.Сыздықованың аталған мақаласы, 23-бет. 44 Қ.Жұбанов «Күй» атты тамаша еңбегінде 33 қазақ тіліндегі күй, домбыра, қобыз, жыр, толғау, бақсы, əн, би т.б. музыкалық терминдердің этимологиясын сөз етеді. Орхон-енисей, орта ғасыр ескерткіштері фак- тілері мен қазіргі туыстас түркі тілдері фактілерін жан-жақты пайдала- на отырып, ол сөздердің шығу тарихын, мағыналық дамуын нəзік сезіп, шебер дəлелдейді. Бұдан ғасырға жуық уақыт бұрын жазылған мақалаларды оқып отырып, ғалымның ой жүйріктігіне, ғұлама білімділігіне таң қаласыз! Ғалымның этимологияларының ғылыми жағынан өте терең болуына Қ.Жұбановтың көп тілді еркін меңгергені де септігін тигізсе керек. 1935 жылы 20 июльде толтырған анкетасында ол өз қолымен: «Кроме родного, владею немецким, русским, арабским, персидским, турецким и монгольскими языками» деп жазған еді. «Из порядка слов в казахском предложении» (Алма-Ата, 1936) деген еңбегінде де көптеген сөздер мен сөз тіркестерінің төркінін ашып, этимологиясын сөз қылады. Жау (жаужұмыр), май, жым-жырт, шырт (шырт ұйқы), қызалақ т.б. сөздердің төркіні туралы айтқан пікірлері əлі күнге дейін ғылыми құндылығын жойған жоқ. Бір сөзбен айтқанда, қазақ ғылыми этимологиясының көшбасшысы профессор Қ.Қ.Жұбанов деп айтуға толық негіз бар. Ғалым этимологияларының ғылыми тереңдігін «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» (Алматы, 1966) атты таңдамалысының алғашқы басылымына академик І.Кеңесбаевтың жазған «Алғы сөзі» жан-жақты ашып көрсетеді: «В 1930 году Х.Жубанов выступал па Первом краеведческом съезде Казахстана в Алма-Ате с докладом «Смыслы бессмысленных слов», который явился результатом его основательного научного изыскания нескольких тюркских языков. Доклад был посвящен анализу казахских междометий, употребляемых как обращение к домашним животным 34 . Автор путем сравнительно- исторической этимологизации слов, относящихся к терминологии, свя- занной со скотоводством, устанавливает, что многие названия животных образованы из нескольких компонентов, которые когда-то были са- мостоятельными лексическими величинами. Он обосновал составность названий животных – племенных производителей, в частности слов: қошқар и айғыр (по М.Кашгарскому ???) – жеребец (в орхонском ???), ??? (қошқарға шығар), в древнеуйгурском ???, в хакасском ???, в 33 Жұбанов Қ. Қазақ музыкасындағы күй жанрының пайда болуы жайлы (Тіл мен тарих деректері) //Қ.Жұбанов. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. Алматы, 1999 34 Доклад этот называется также «Скотоводческие междометия казахов». 45 коттском ???, в якутском ???, в чувашском айар). Первоначально каждое из них состояло из двух слов: қошқар из қош+қар, айғыр из ай+ғыр. жүктеу/скачать 1,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|