Зерттеу жүргізу бойынша міндеттеме

How To Do Action Research

687

1 Өз сыныбыңызда шешуді қалайтын мәселені айқындау 

13.1 қорапшада автор неліктен және қалайша мәселені айқындағаны көрсетілген. 

2 Себебін анықтау және келешектегі эксперимент үлгісін түсіндіру 

13.2 қорапшада автордың дәлелдемелері мен мәселені шешу бойынша оның 

ұсыныстары келтірілген. 

13.1 қорапша Сыныптағы нақты мәселе

«Мұғалім ретінде мен студенттердің ежелгі грек мәтіндерін герменевтикалық 

талдау кезінде пассивті екенін бұрын байқаған едім…». (Tsafos, 2009: 197) 

«Ежелгі  грек  әдебиетін  оқытудың  негізгі  мәселелерінің  бірі  –  бұл 

оқушылардың талқылау үдерісіне қамтылуға мүмкін еместігі; оның орнына 

негізделген қорытындылар жасауға көмек беретін түсіндіру стратегияларын 

меңгеруге  мүмкіндік  береді.  Артықшылыққа  ие  оқытушылық  тәжірибеге 

сәйкес,  мұғалім  қажетті  байланыстарды  табуға  тырысуы,  классикалық 

мәтіндердің ерекше және «игі» мәнін ашады, және оны оқушыларға ұсынуы 

тиіс. Бірнеше жыл бойы осы пәнді оқытудан кейін және артықшылықтардан 

ерекшеленетін  тіптен  басқа  көзқарасты  ұстана  отырып,  мен  оқушыларға 

бағытталған  оқыту  әдістерін  сынақтан  өткізу  үшін  іс-әрекеттегі  зерттеу 

жобасын  жүргізуді  шештім.  Менің  соңғы  мақсатым  оқушыларды  пассивті 

алушылардан  белсенді  оқырманға  айналдыру  болатын.  Зерттеу  жұмысы 

іс-әрекеттегі зерттеудің стандартты көп айналымды жобасы айналасында 

ұйымдастырылған: жоспар-іс-әрекет-бақылау-талдау». (Tsafos, 2009: 199) 

13.2 қорапша. Зерттеудің негіздемесі 

«Сондықтан мен білім беру тәжірибесінің талаптарын анықтаудан бастай 

отырып, іс-әрекеттегі зерттеу жобасын жүзеге асыруға бел байладым. Менің 

мақсатым оқушыларды оқыту үдерісіне қосуға әсер ететін педагогикалық 

стратегияларды  құру  болатын.  Іс-әрекеттегі  зерттеуші  бола  отырып, 

мен  үнемі  тәжірибе  мен  зерттеудің  бір-бірін  қолдайтынын  білдім  және 

теория мен тәжірибе арасындағы диалогты бағалаған (Johnson 2003, 370). 

Сондықтан мен қандай да бір стратегия немесе бағдарламаның мазмұнын 

алдын-ала  анықтауға  тырыстым.  Керісінше,  «праксиология»  аясында  мен 

How To Do Action Research

688

3 Іс-әрекеттегі зерттеу өзгерістер енгізу үшін араласуды қарастырады 

13.3а  қорапша  сынып  мәнмәтінін  сипаттауды  қамтыса,  ал  13.3б  қорапша  автордың 

қалайша экспериментті жолға қойып, жүргізуді жоспарлағанын көрсетеді. 

13.3 (a) қорапша. Іс-әрекет пен білім: араласу

«Мен  Афинадағы  пилоттық  жоғарғы  мектептегі  үшінші  сыныпта  (жас 

ерекшелігі – 14-15 жас) қазіргі және ежелгі грек тілі мен әдебиеті пәнінің 

мұғалімі  болдым.  Пилоттық  жоғарғы  мектептер  мемлекеттік  болып 

табылады  және  ерекше  беделге  ие:  ол  берілетін  білімге,  сонымен  қатар 

оқушыларға  жоғарғы  білім  жол  ашу  есебінен.  «Пилоттық»  термині  – 

ешқандай  экспериментті  білдірмейтін  жай  ғана  атау  болып  табылады. 

Оқушылардың  ата-аналары  өз  балаларының  оқудағы  табыс  көрсетуіне 

ерекше қызығушылық танытады. Бұл жағдай зерттеушілік жобаның жүзеге 

асуына  кедергі  келтірді,  өйткені  ата-аналар  эксперимент  идеясын  теріс 

қабылдауы  мүмкін  еді.  Алайда  іс-әрекеттегі  зерттеуді  таңдай  отырып, 

мен оқушыларға зерттеу үдерісіне мейлінше белсенді қатысуға мүмкіндік 

бердім.» (Tsafos, 2009: 198)

оқушыларға  оқыту  стратегияларына,  сонымен  бірге  қарқынды  және  ой 

тудыратын  педагогикалық  үдеріске  назар  аудара  отырып,  бағдарламаны 

таңдау  мен  оның  мазмұнын  ұйымдастыруға  қатысу  үшін  мұғалімдерге 

ұсынғым  келді  (Elliott  1991,  15–16).  Осылайша,  тәрбиелеу  теориясы 

тәжірибені анықтап, басшылыққа алатын емес, алайда тәжірбелік жұмыстың 

түсіндірме беруші теориясы мен тәжірибелік көзқарасымен «тәжірибелік 

шешімдерді қабылдау жағдайдың тәжірибелік қажеттіліктеріне негізделген 

және  іс-әрекетті  талқылау  түрінде  сыни  бағалау  мен  ынтымақтастықты 

талап етеді» (Carr and Kemmis 1986, 93)’. (Tsafos, 2009. 198) 

How To Do Action Research

689

13.3 (б) қорапша. Іс-әрекет пен білім: жалпы жоспар

«Менің  оқытушылық  тәжірибем  мен  тиісті  әдебиеттің  негізінде  және 

оқыту  мен  оқу  әдісі  ретінде  индексацияны  пайдалануды  шештім;  топқа 

бөлінген  оқушылар  тікелей  аталатын  немесе  мәтінде  келтірілетін  белгілі 

бір  тақырыптармен  жұмыс  жасауы  тиіс  және  үдеріс  барысында  барлық 

оқу  бірліктерінің  ішінен  осы  тақырыптар  бойынша  мәліметтер  жинауы 

тиіс.  Тақырыптар  ішінде:  әйелдер,  құдайлар,  саяси  жүйе,  қонақжайлылық, 

костюмдер  және  т.б.  Бұл  оқытылатын  әдебиет  өз  пікірін  тұрақты  түрде 

білдіретін  тақырыптар;  олармен  тұрақты  жұмыс  жүргізу  барысында 

оқушылар пьесаның кейбір негізгі идеологиялық параметрлерін жақсырақ 

айқындап, өңдей алады. Осылайша студенттер осындай санаттарды жинауды 

басшылыққа  ала  отырып,  мәтінді  оқып  шығады.  Олар  бойынша  ақпарат 

жиналады,  өйткені  ежелгі  грек  мәтіндері  негізінде  ежелгі  грек  өркениеті 

туралы жалпы ой құрауы, мәтіндермен жақсырақ танысуы және ақпаратты 

сұрыптау мен бағалау әдісін меңгеруі тиіс». (Tsafos, 2009: 199) 

4  Іс-әрекеттегі  зерттеу  сыныптардағы  эмпирикалық  мәліметтерді  жинауды 

қамтиды 

Сұрақты  анықтап  алып,  келесі  қадам  ретінде  оған  қалай  жауап  беруге  және  қандай 

мәліметтерді жинауға болатыны туралы ойлану қажет. Бұл мысалда автор, сұхбатты, 

сауалнама  мен  сыныпты  бақылауды  қоса  алғанда,  мәліметтерді  жинау  әдістерінің 

қатарын пайдаланған (13.4 қорапша).

How To Do Action Research

690

13.4 қорапша. Мәліметтерді жинаудың ұжымдық және ортақ әдістері 

«Мәліметтер жинап, тұлғааралық соңғы қорытындыларды бақылау үшін, мен 

өз сыныбыма сыни көзқарасқа ие досым мен шолушыны, сол топтағы өзім 

жақсы жұмыс істейтін басқа сынып мұғалімін шақырамын деп шештім. Біздің 

ортақ кодымыз болды және біз өз айырмашылықтарымызды толық шекте 

түсінетін едік. Осылайша, зерттеуге арналған материал мүмкін үшбұрышты 

құрау үшін үш дереккөзден жиналды: 

(a) Сынып мұғалімі:

(i) Сыни көзқарасқа ие досыммен және оқушылармен сынып эксперименттері 

немесе талқылаулар туралы зерттеулер журналы мен алқаптық ескертулер. 

(ii) Эксперименттен алынған жазбалар. 

(б) Оқушылар:

(i) Үдеріс/зерттеу жобасы аяқталғаннан кейін сыни көзқарастағы досыммен 

мұғаліммен  жүргізілген  жартылай  құрылымдалған  сұхбат/іс  әрекеттегі 

зерттеу. 

(ii) Келесі сұрақтарды қамтитын сынып эксперименттерінің қорытындылары 

бойынша сұрақтар: 

•  Индекстелген  тақырыптарды  өңдеу  кезінде  қандай  қиындықтармен 

жолықтыңыз? 

• Үдерісті қалай сипаттар едіңіз? (Немқұрайды, селқос, қызықты, басқа.) 

• Жетілдіру бойынша ұсыныстарыңыз қандай? 

• Индекстелген тақырыптар бойынша оқушылардың жұмыстары. 

(в) Сыни көзқарасқа ие дос:

(i)  Жұмысты  бақылау  мен  үдеріс  бойынша  алқаптық  ескертулер.  (Tsafos, 

2009: 200) 

Іс-әрекеттегі зерттеу айналымы 

Цафос Boomer et al. (1992) жұмысында түзілген Kemmis and McTaggart (1988) 

айналымдық диаграмма нұсқасын пайдаланады: Жоспар  Іс-әрекет  Бақылау  

Талдау  Іс-әрекеттегі зерттеу үдерісін түсіндіруге арналған бағалау (13.5 қорапша). 

How To Do Action Research

691

Автор өз нәтижелерін қалай талдап, талқылайтыны туралы оның толық жұмысынан 

оқуға болады: 

Vassilis Tsafos (2009) ‘Teacher–student negotiation in an action research project’, Educa-

tional Action Research, 17(2): 197–211.

Іс-әрекеттегі зерттеуді жүргізген басқа мұғалімнің мысалы

13.2 суретте іс-әрекеттегі зерттеудің басқа айналымының кезеңдерін көрсететін 

мысал келтірілген. Бұл мысалда орта мектептің жаратылыстану пәнінің мұғалімі өз 

сыныбында іс-әрекеттегі зерттеу жұмысын жүргізген. 

 

Зерттеу жұмысын орта мектептегі жаратылыстану пәнінің мұғалімі бастаған 

болатын. Бұл мұғалім жаратылыстану пәнінің мектепте оқытылатынына көңілі 

қонбай отыр. Оның ойынша, әрекет етуші әдістер оқу жоспарын тарылтып, ғылымды 

деректер жинауға әкеледі. Ол өзінің оқыту әдістемесін «Ғылымның құрылымы қандай» 

деген атауға ие жаңа әдісті енгізе отырып жетілдіргісі келген. Оқу жоспарының 

жобасы ретінде бұл пайдалы болуы мүмкін, алайда зерттеу пәні ретінде ол тым 

жалпы алынған, сондықтан ол алдымен өзінің зерттеу мәнін тарылтып алып, оны 

дәлелдемелерді құрылымдауға көмек беруге әкеп соқтырады. 

 

Келесі кезең дәл осы мезетте оның әріптестерінің не істеп жатқандығын 

анықтау мақсатында жаратылыстану курсының аясында күрделі қарама-қайшылыққа ие 

сұрақтарды ойлану тәсілдерін студенттердің меңгеруіне көмек беру үшін әрі қарайғы 

зерттеуді қамтиды. Мұғалім өзінің әріптесін өз әдісіне бақылау жүргізуді өтініп, өз 

сыныбындағы оқушылармен кеңесті. Осы кезеңде мұғалім әдебиетте жарияланған 

жұмысты оқып отырып және жаратылыстану бөлімшесінен тыс өз әріптестерімен 

осы сұрақты талқылай келіп, қарама-қайшы тақырыптарды оқытуға қатысты өз ойын 

кеңейтуді пайдалы деп есептеді. Нәтижесінде ол жаратылыстану сабақтарында 

дәлелдеме түрінде өзінің қызығушылық тудыратын саласын түзіп, оқушылардың 

13.5 қорапша. Айналымдық үдеріс

«Нақтырақ айтқанда, олардың (оқушылардың) зерттеу жұмысына белсенді 

қатысуы олардың зерттеуге деген қызығушылығынан туындаған жоқ, алайда 

олардың оқыту бағдарламасын келісу ниетінен туындады, өйткені олар бұл 

жайтты өздеріне қатысты деп есептеді. Өйткені, Бумердің айтуынша, келісу 

артықшылықты  рөл  ойнайтын  оқыту  үдерісінің  кезеңдері  іс-әрекеттегі 

зерттеу айналымының кезеңдерімен ұқсас:

Жоспар  Келісу  Оқыту мен оқу  Орындау  Бағалау. (Boomer et al. 

1992, 35)» (Tsafos, 2009: 207)

How To Do Action Research

692

13.2 сурет. Іс-әрекеттегі зерттеу айналымдары

Іс-әрекеттегі зерттеуді жоспарлау 

Өзінің зерттеу мәнін тарылту арқылы, мұғалім өзінің пилоттық эксперименті үшін 

орынды тақырып алды, атап айтқанда: «Егер мен сұрақтарды талдауды үйретуді 

бастасам, менің оқушыларым өз тұжырымдарын дұрысырақ жүйелей алады ма?» Келесі 

кезең күрделі сұрақтарды талдауда оқушыларға көмек беру үшін оның тәжірибесін 

өзгертуді жоспарлап қана қоймай, сонымен бірге жиналған мәліметтерді талдау 

тәсілін қамтыды. 

Іс-әрекет пен экспериментті бақылау 

Мұғалім өзінің зерттеу пәнін екі бөлікке бөлді. Алдымен ол оқушылардың сұрақтарын 

талдау қабілетінің дәлелдемелерін, содан кейін оның оқушыларының өз тұжырымдарын 

құрайтынын зерттеді. Жиналған мәліметтер кішкене топтың диалогының 

аудиожазбасын, оның әріптесінің сабағын бақылау барысындағы естеліктер, содан 

кейін эксперимент – концепция мен оқытушылық тәсілге көзқарастарды түсіндіру үшін 

мәселелері сұрақтарды қалай талдауға, өзі оқытатын күрделі тақырыптарды талдауды 

білмеуімен тереңдетілуі мүмкін. Әдебиетті іздеу мен тікелей айналадан тыс жерде өз 

әріптестерімен талқылау бастапқы мәселені тұжырымдауды өзгерту үшін аса маңызды 

болып отыр. 

 

 

Іс-əәрекеттегі зерттеуді жүргізген басқа мұғалімнің мысалы 

 

 

13.2  суретте  іс-əәрекеттегі  зерттеудің  басқа  айналымының  кезеңдерін  көрсететін  мысал  келтірілген. 

Бұл  мысалда  орта  мектептің  жаратылыстану  пəәнінің  мұғалімі  өз  сыныбында  іс-əәрекеттегі  зерттеу 

жұмысын жүргізген.  

  Зерттеу жұмысын орта мектептегі жаратылыстану пəәнінің мұғалімі бастаған болатын. Бұл мұғалім 

жаратылыстану  пəәнінің  мектепте  оқытылатынына  көңілі  қонбай  отыр.  Оның  ойынша,  əәрекет  етуші 

əәдістер  оқу  жоспарын  тарылтып,  ғылымды  деректер  жинауға  əәкеледі.  Ол  өзінің  оқыту  əәдістемесін 

«Ғылымның  құрылымы  қандай»  деген  атауға  ие  жаңа  əәдісті  енгізе  отырып  жетілдіргісі  келген.  Оқу 

жоспарының жобасы ретінде бұл пайдалы болуы мүмкін, алайда зерттеу пəәні ретінде ол тым жалпы 

алынған,  сондықтан  ол  алдымен  өзінің  зерттеу  мəәнін  тарылтып  алып,  оны  дəәлелдемелерді 

құрылымдауға көмек беруге əәкеп соқтырады.  

  Келесі  кезең  дəәл  осы  мезетте  оның  əәріптестерінің  не  істеп  жатқандығын  анықтау  мақсатында 

жаратылыстану  курсының  аясында  күрделі  қарама-қайшылыққа  ие  сұрақтарды  ойлану  тəәсілдерін 

студенттердің меңгеруіне көмек беру үшін əәрі қарайғы зерттеуді қамтиды. Мұғалім өзінің əәріптесін өз 

əәдісіне  бақылау  жүргізуді  өтініп,  өз  сыныбындағы  оқушылармен  кеңесті.  Осы  кезеңде  мұғалім 

əәдебиетте  жарияланған  жұмысты  оқып  отырып  жəәне  жаратылыстану  бөлімшесінен  тыс  өз 

əәріптестерімен  осы  сұрақты  талқылай  келіп,  қарама-қайшы  тақырыптарды  оқытуға  қатысты  өз  ойын 

кеңейтуді  пайдалы  деп  есептеді.  Нəәтижесінде  ол  жаратылыстану  сабақтарында  дəәлелдеме  түрінде 

өзінің қызығушылық тудыратын саласын түзіп, оқушылардың мəәселелері сұрақтарды қалай талдауға, 

өзі  оқытатын  күрделі  тақырыптарды  талдауды  білмеуімен  тереңдетілуі  мүмкін.  ƏӘдебиетті  іздеу  мен 

тікелей айналадан тыс жерде өз əәріптестерімен талқылау бастапқы мəәселені тұжырымдауды өзгерту 

үшін аса маңызды болып отыр.  

 

 

 

13.2 сурет. Іс-əәрекеттегі зерттеу айналымдары 

Жосп.

өзгерт

у 

Талдау 

Жоспар 

Іс-əәрекет пен 

бақылау 

 

Іс-əәрекет пен 

бақылау 

Зерттеу пəәні: 

«Менің оқушыларым, егер мен оларға 

сұрақтарды талдауды үйрететін 

болсам, өз қорытындыларын 

жақсырақ құрай ала ма?» 

Жоспар: 

(а) оқушыларға күрделі 

сұрақтарды талдауды үйрету  

(б) əәсерді қадағалау үшін 

мəәліметтер жинау 

(в) мəәліметтерді талдау 

Жоспарды өзгерту: 

Бірінші айналым барысында 

туындаған жаңа сұрақты талдау 

үшін түзетілген жоспар  

Талдау: 

Деректерді талдау. Мəәселе 

шешімін тапты ма? Егер 

таппаса, келесі кезеңді анықтап 

алыңыз. Бұл жаңа сұрақтардың 

туындауына себепкер болып 

отыр ма?  

Талдау 

Іс-əәрекет пен бақылау: 

Оқытуға қатысты жаңа əәдіс 

пен мəәліметтерді жинау 

үдерісін жүзеге асыру  

How To Do Action Research

693

диагностикалық құралды пайдалану. Мұғалім оқушылардың жазбаша жұмыстарын да 

талдап, оқушылардың кішкене танымдық тобын сұрады (13.1 кестені қараңыз). 

Кесте 13.1 Іс-әрекеттегі зерттеу барысында мәліметтер жинау жоспары 

Рефлексия мен қайта жоспарлау 

Мәліметтерді кейіннен талдау мен эксперимент барысында туындаған сұрақтар 

жайында рефлексия жасау мұғалімге өз тәсілін өзгертуге және дәл сондай 

мәліметтерді жинау әдістерімен іс-әрекеттегі зерттеудің екінші түзетілген айналымын 

жүзеге асырады. Іс-әрекеттегі зерттеуді түрлендіру үшін жаңа сұрақ топтарының 

негізінде мәселелерді қайта түрлендіруді қоса алғанда, қарқынды іздеу кезеңі ішінде 

жүзеге асыру қажет. Мәселені дәл осы тұрақты қайта түрлендіру іс-әрекеттегі 

зерттеуді сипаттайтын өзгеруші іс-әрекетке әкеп соқтырады. 

Қарапайым іс-әрекетті талдаудан гөрі

13.2 суретте келтірілген мысалда мұғалімнің мақсаты бәрін талдап, осы тәжірибені 

мейлінше тереңірек түсінуге негізделеді. Мұғалім өз сыныбын тікелей бақылау мен 

талдау әдісі, сонымен қатар түйсінетін іс-әрекетті жүзеге асыру арқылы зерттеді. Бұл 

эксперимент мұғалім тарапынан орынсыз қауіпті немесе шектен тыс өзгерістерді 

енгізуді білдірмейді. 

 

Іс-әрекеттегі зерттеудің басқа үлгілері зерттеу барысындағы әлеуметтік 

өзгеріспен байланысты. Мұндай жағдайлар мұғалімдер немесе басқа зерттеушілерден 

теңдік, мейлінше терең түсіну мен басқа адамдарға деген құрмет болған жағдайда 

шектен тыс қауіпті өзгерістерді енгізуді талап етуі мүмкін. Бұл жағдайда сыныптағы 

зерттеушілер ұсынылып отырған іс-әрекетке деген күшті жеке қызығушылыққа 

ие болуы, сонымен бірге зерттеуді дайындау барысында өз бетінше әрекет ету 

мүмкіндігіне (өкілеттігіне) ие болуы тиіс. Сәйкесінше, әлеуметтік өзгерістерді 

қамтитын іс-әрекеттегі зерттеу ойланған қауіп-қатерлерді қабылдау мен нақты, кейде 

ерекше сыныптық жағдайларда іс-әрекет жасау туралы ақылға сыятын тәжірибелік 

тұжырымдар жасайды. Басқа іс-әрекеттегі зерттеушілер негізгі мақсат – білім алу 

немесе басқа машықтанушы мамандар өз мәнмәтінінде әдістемені жетілдіру үшін 

пайдалана және бейімдей алатын теориялық ұстанымдарды жасайтын болады. 

 

Сәйкесінше, осы кең ауқымды мақсаттарды есепке ала отырып, іс-әрекеттегі 

зерттеу академиялық зерттеудің күрделі үлгісі ретінде белгілене алмады. Мынадай 

 

Іс-əәрекеттегі зерттеуді жоспарлау  

 

 

Өзінің  зерттеу  мəәнін  тарылту  арқылы,  мұғалім  өзінің  пилоттық  эксперименті  үшін  орынды  тақырып 

алды,  атап  айтқанда: «Егер  мен  сұрақтарды  талдауды  үйретуді  бастасам,  менің  оқушыларым  өз 

тұжырымдарын  дұрысырақ  жүйелей  алады  ма?»  Келесі  кезең  күрделі  сұрақтарды  талдауда 

оқушыларға  көмек  беру  үшін  оның  тəәжірибесін  өзгертуді  жоспарлап  қана  қоймай,  сонымен  бірге 

жиналған мəәліметтерді талдау тəәсілін қамтыды.  

 

Іс-əәрекет пен экспериментті бақылау  

 

Мұғалім  өзінің  зерттеу  пəәнін  екі  бөлікке  бөлді.  Алдымен  ол  оқушылардың  сұрақтарын  талдау 

қабілетінің дəәлелдемелерін, содан кейін оның оқушыларының өз тұжырымдарын құрайтынын зерттеді. 

Жиналған мəәліметтер кішкене топтың диалогының аудиожазбасын, оның əәріптесінің сабағын бақылау 

барысындағы  естеліктер,  содан  кейін  эксперимент  –  концепция  мен  оқытушылық  тəәсілге 

көзқарастарды  түсіндіру  үшін  диагностикалық  құралды  пайдалану.  Мұғалім  оқушылардың  жазбаша 

жұмыстарын да талдап, оқушылардың кішкене танымдық тобын сұрады (13.1 кестені қараңыз).  

 

Кесте 13.1 Іс-əәрекеттегі зерттеу барысында мəәліметтер жинау жоспары  

 

Зерттеу мəәні  

Егер мен оқушыларыма сұрақтарды талдауды үйретсем, олар өз тұжырымдарын жақсырақ түзе 

алады ма? 

Сұрақша  

Мəәліметтер көздері  

Мəәліметтер көздері 

Мəәліметтер көздері 

Мəәліметтер көздері 

1. Оқушылар күрделі 

сұрақтарды талдай 

алады ма?  

Кішкене топтың 

диалогының 

аудиожазбасы  

Диагностика құралы 

Оқушылармен 

жартылай 

құрылымдалған сұхбат  

Бақылау барысында 

əәріптестердің 

естеліктері  

2. Оқушылар 

тұжырымды 

құрылымдай ала ма? 

Оқушылардың 

жазбаша жұмыстары 

Диагностика құралы 

Оқушылармен 

жартылай 

құрылымдалған сұхбат 

 

 

Рефлексия мен қайта жоспарлау  

 

Мəәліметтерді кейіннен талдау мен эксперимент барысында туындаған сұрақтар жайында рефлексия 

жасау  мұғалімге  өз  тəәсілін  өзгертуге  жəәне  дəәл  сондай  мəәліметтерді  жинау  əәдістерімен  іс-əәрекеттегі 

зерттеудің екінші түзетілген айналымын жүзеге асырады. Іс-əәрекеттегі зерттеуді түрлендіру үшін жаңа 

сұрақ  топтарының  негізінде  мəәселелерді  қайта  түрлендіруді  қоса  алғанда,  қарқынды  іздеу  кезеңі 

ішінде  жүзеге  асыру  қажет.  Мəәселені  дəәл  осы  тұрақты  қайта  түрлендіру  іс-əәрекеттегі  зерттеуді 

сипаттайтын өзгеруші іс-əәрекетке əәкеп соқтырады.  

 

Қарапайым іс-əәрекетті талдаудан гөрі 

 

13.2  суретте  келтірілген  мысалда  мұғалімнің  мақсаты  бəәрін  талдап,  осы  тəәжірибені  мейлінше 

тереңірек түсінуге негізделеді. Мұғалім өз сыныбын тікелей бақылау мен талдау əәдісі, сонымен қатар 

түйсінетін  іс-əәрекетті  жүзеге  асыру  арқылы  зерттеді.  Бұл  эксперимент  мұғалім  тарапынан  орынсыз 

қауіпті немесе шектен тыс өзгерістерді енгізуді білдірмейді.  

  Іс-əәрекеттегі  зерттеудің  басқа  үлгілері  зерттеу  барысындағы  əәлеуметтік  өзгеріспен  байланысты. 

Мұндай  жағдайлар  мұғалімдер  немесе  басқа  зерттеушілерден  теңдік,  мейлінше  терең  түсіну  мен 

басқа  адамдарға  деген  құрмет  болған  жағдайда  шектен  тыс  қауіпті  өзгерістерді  енгізуді  талап  етуі 

мүмкін.  Бұл  жағдайда  сыныптағы  зерттеушілер  ұсынылып  отырған  іс-əәрекетке  деген  күшті  жеке 

қызығушылыққа  ие  болуы,  сонымен  бірге  зерттеуді  дайындау  барысында  өз  бетінше  əәрекет  ету 

мүмкіндігіне (өкілеттігіне)  ие  болуы  тиіс.  Сəәйкесінше,  əәлеуметтік  өзгерістерді  қамтитын  іс-əәрекеттегі 

зерттеу  ойланған  қауіп-қатерлерді  қабылдау  мен  нақты,  кейде  ерекше  сыныптық  жағдайларда  іс-

əәрекет  жасау  туралы  ақылға  сыятын  тəәжірибелік  тұжырымдар  жасайды.  Басқа  іс-əәрекеттегі 

зерттеушілер  негізгі  мақсат  –  білім  алу  немесе  басқа  машықтанушы  мамандар  өз  мəәнмəәтінінде 

əәдістемені  жетілдіру  үшін  пайдалана  жəәне  бейімдей  алатын  теориялық  ұстанымдарды  жасайтын 

болады.  

  Сəәйкесінше, осы кең ауқымды мақсаттарды есепке ала отырып, іс-əәрекеттегі зерттеу академиялық 

зерттеудің  күрделі  үлгісі  ретінде  белгілене  алмады.  Мынадай  көптеген  сұрақтар  туындай  бастады: 

машықтанушы  мамандар  өз  тəәжірибесін  зерттеу  мен  талдау  кезінде  теориялық  негіздемелерді 

пайдаланады  ма,  егер  болса,  онда  қалай?  Машықтанушы  мамандар  өздерінің  іс-əәрекеттегі  зерттеуі 

нəәтижесінде  жаңа  білім  алады  ма?  Егер  болса,  онда  қандай  түрі?  Осы  білім  түрі  негізді  болып 

есептелуі мүмкін бе? Бұл сұрақтар келесі тарауда қарастырылатын болады.  

 

How To Do Action Research

694

көптеген сұрақтар туындай бастады: машықтанушы мамандар өз тәжірибесін зерттеу 

мен талдау кезінде теориялық негіздемелерді пайдаланады ма, егер болса, онда қалай? 

Машықтанушы мамандар өздерінің іс-әрекеттегі зерттеуі нәтижесінде жаңа білім 

алады ма? Егер болса, онда қандай түрі? Осы білім түрі негізді болып есептелуі мүмкін 

бе? Бұл сұрақтар келесі тарауда қарастырылатын болады. 

жүктеу/скачать 32,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: