Аралық ғылымипрактикалық конференция II том
жүктеу/скачать 7,07 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шалбаев.А.А.
- Кілт сөздер
- Әдебиеттер тізімі
- Шамшиденова Ф.М.
The list of literatures. 1. L.R.Islam and a science//world Religions.. М: the Science, 1984. P.216. 2. Frolov A. Problem of belief and knowledge in the Arabian philosophy. М: the Science, 1983. P. 109. 3. Ibid 4. AlFarabi. Philosophical treatises. P. 11. 5. Ibn Rushd. A reasoning, the passing decision concerning communication between religion and philosophy//Sagadeev A.V.IbnRushchd (Averroes). М: Thought, 1973. P.171. 6. AlFarabi. Philosophical treatises. The joint venture12. 7. Ibid P.42 8. Ibid P.44. 9. Sagadeev A.V.IbnRushchd М: Thought, 1973. —P. 174.
УДК 94’’04/15’’ Шалбаев.А.А. PhD., ассист проф., Сулейман Демирель атындағы Университет, Алматы, Қазақстан. Email: aydosshalbaev@sdu.kz АҚСАҚ ТЕМІРДІҢ АНАДОЛЫҒА ЖАСАҒАН СОҒЫС ЖОРЫҚТАРЫНЫҢ САЛДАРЫ Аңдатпа. Еуразияның əр бұрышында өзінің жойқын жорықтарымен үрей шашқан Ақсақ Темір, дəстүрлі дала мəдениетінен шыққан соңғы жихангир болатын. Өлімінің өзі жорық үстінде болған Ақсақ Темір, 1382ші жылдан 1405ші жылға дейінгі жалғасын тапқан үздіксіз жорықтарының нəтижесінде Делиден Мəскеуге, Орта Азияның Тəңірі тауларынан Анадолының Торос сілемдеріне дейінгі аймақты жермен жексен етті. Бұл жағдай жаңа бір тарихи кезеңдердің туындауына себепші болмаса да, сол заманның тарихи келбетін өзгертіп Ұлы державаларды күйретті, салдарынан жаңа саяси күштердің қалыптасуына түркі болды немесе кешеуілдетті. Яғни, Алтын Орда қайта оңалмастай күйреді, біртұтас Орыс мемлекетінің қалыптасуына мүмкіндік туындады, ал Осман династиясының христиан əлеміне үстемдік етуі 50 жылға кешеуілдетілді. Ақсақ Темірдің 1402 жылы Анадолыға жасаған жорықтары тек қана Осман династиясын күйретумен шектелмеді, ол тығырыққа тірелген христиан əлемінің билеушілерінің көкейінде жаңа бір үміт ұялатты.
Үндістанға жасаған жорығынан жақсы нəтижемен оралған Əмір Темір Осман династиясының билеушісі Баязидке қарсы соғыс жоспарына кірісті. Үлкен армия құру үшін Самарқанда қолынан келген барлық мүмкіндіктерін жасап бақты. Дұшпандарының күші мен əлеуметтік ахуалын шамалаған ол – соғыстың ұзаққа созылуын, өзіне қарсы тек қана османлылар ғана емес, бəлкім кейбір түрікмен жəне өзбек тайпалары жəне де дұшпандық жолына өткен Гүржістан, Армения, Сирия, Мысыр елдері де соғысқа араласатынын жақсы түсінді. 562
Мəуереннахрға қайтқан Темір Баязидке қарсы соғысу үшін оңай жолды таңдады. Онда ол Гүржістандағы жағдайларды сылтау етіп, оған басып кіріп, нəтижеде Гүржістанды бағындырып, Баязидпен көрші болып алды. Сонымен, алыс елдерден бір жылға жуық уақыт көлемінде жиналған негізгі күштер жорыққа шығуға дайындалды. Қарсыласының күшқұдіреті мұсылман əлемінде өзінің дəрежесінен кем еместігін байқаған Темір жасырын түрде басталған күресте өте сақтықпен іс жүргізді. Бағдаттан қайтқан Темір Əзірбайжанға қарай жүріп кетті. Ол 14011402 жылдардағы қысты Қарабахта, ал көктемді Гүржістанның (Грузия) шекарасында өткізді. Бұл жерлерде Темір өзінің əскерлерін жақсылап орнықтырады жəне жақсылап соғысқа дайындады. Өйткені оның əскері көп уақыт бойына туған жерінде болмағандықтан, жаңа соғысқа дайын болмады. Басшылар жаман ырымдарды сылтау етті. Темірдің жақсы көретін ақылшысы Шамсудаддин Мелеву оны 1400 жылы Шығыстан Батысқа қайта өтті деп, Баязидпен достық қарымқатынасқа үгіттеді. Бірақ Абдуллах – Лиссан атты астролог, Шығыстағы ең үздігі тоқты белгісінде пайда болған Шығыстан өткен комета Темірге жағымпазданып бұл тек Баязид сұлтанға жаман белгі. Сіз оны жеңіп бүкіл Анатолияны жаулайтынын айтты [1]. Темір 1400 жылы тамыз айында өзінің əскерін Кіші Азияға жіберді. Оларды Эрзурум мен Эрзинжанда Техертен жақсы қарсы алады. Сиваз қаласы османлылардың алдыңғы шептегі жəне Кіші Азияның халқы көп қоныстанған қалаларының бірі еді. Алғашқы соғыс қимылдары осы қалаға жұмылдырылды. Қыркүйектің басында Темір Осман империясының территориясына басып кіріп, онда Сиваз қаласын қоршауға алып, оны 20 күннің ішінде басып алды. Темір тек қана мұсылман адамдарды ғана қалдырды, бірақ 4 мыңдай осман əскерлерін тірідей көміп, қалғандарын құдықтарға тастатты. Жер бетінен қаланың қоршауларын жоқ қылып жіберді. Қаланың жүз мыңдай халқы қорғануға аттанды. Бірақ олардың қаһармандығы жəне қаланың тас дуалы Темір əскерлерінің тегеурініне төтеп бере алмады. Дуал құлаған соң Темір əскерлері мейірімсіздікпен халықты бір шетінен қыра бастады. Адамның басынан үйілген мұнараға Темірдің көңілі толмады. Бұл оқиға Баязид сұлтан мен Темірдің арасында болатын соғыстың ең ауыр бастамасы болды. Сиваздағы қырғын Баязидке берілген ескерту болды. Бұл жолы Əмір Темір одан əрі қарай алға жылжыған жоқ. Ол Кіші Азияның территориясына ішкерілей енбеді, өйткені бұл жерге келгенде Темірдің арқа жағында бір мəселе (проблема) туындады. Бұл жерде Бағдаттағы уақытша билікке келген Ахмед Желайри мен тылдағы мəмлүктердің бас көтерулері оны қауіптендірді. Бұл жағдайды тыныштандыру үшін Темір кері қайтты. Дəл сол мезетте Темір жеңісті соғыспен Сирияға барып, қайтарда Бағдатты жаулап алады. Осы мəселелерді жақсы нəтижелермен шешкен Темір, енді Кіші Азияға қайтып оралды [2].
Темір Кіші Азиядан кеткен кезінде Баязид сұлтан Тахертеннен Эрзинжан қаласын тартып алады жəне əмірді жанұясымен қосып тұтқынға түсіреді. Сирия мен Бағдаттан жеңіспен оралған Темір еш асықпады. Дұшпанды əбігерге салып, оның айналасындағы бағынышты елдерін асқан мейірімсіздікпен көзін жойған Темір, Аракс өзенінің аңғары арқылы Ангор (қазіргі Анкара) қаласына қарай бет алды. Бұл жерде оның арнайы топтары əр түрлі əскери қауіпсіздіктерді іске асырды: ормандар, таулар, өзенкөлдер жəне батпақтардың барлығы бақылауға алынып, əскери мамандар жолдарды тазартып, пілдердің өтуіне де күшті 563
жағдайлар жасап қойды. Əскерлердің алдыңғы қатарында үстіне от атушы жауынгерлер мінгізілген пілдер жүріп отырды. Ақыры, Помпей Митридатты талқандаған тау бойында екі жақтың əскерлері сапқа тізілді. Əмір Темірдің де Баязид сұлтанның да армияларына өздерінің ұлдары, немерелері, т.б. туыстары басшылық ететін еді. Баязидтің күйеу баласы серб ұлтының өкілі Стефан Лазаревич еуропалық рыцарлардан құрылған жалдамалыларға басшылық жасады [3]. Қарсыластардың əскер саны əр түрлі болды. Шарафаддиннің айтуынша Темірдің əскері соғыстың басында 800 мыңға тең болды. Бірақ, өткен соғыс нəтижесіне көз жүгіртсек қорғандарды жаулап алу кезінде климаттың əр түрлі болуынан көптеген аурулардың пайда болуы, жаулап алынған қорғандардағы гарнизондардың алдырылуы, сонымен қатар алынған табыс пен жинақталған қорды сақтауға да отрядтардың бөлінуі кезінде Темір əскері біршама азайды. Самарқанмен байланыс жасау үшін жəне Темірдің əр түрлі кеңейтілген аймақтарды басқару мен тұтқынға алынғандарды бақылау үшін отрядтардың бөлінуі де əскер санының кемуіне əкеп соқты. Осы жағдайлардан соң, Анкараға келгенде оның əскерінің саны 300 немесе 350 мың ғана болды. Баязидтің күші 400 мың адамнан құралды. Баязитте де Темір сияқты мұндай əскер жинау мүмкіншілігі бар еді. Ол өзінің қоластындағы барлық жерлерден əскер жинамақшы еді, бірақ ол өзінің əскерінің біраз бөлігін Еуропадағы жерлерінде қалдырды. Басқа əскери қажеттіліктерді есептемегенде Баязид жақтан 200 немесе 250 мың адам соғысқа қатыстырылды. Кейбір жазушылардың айтуынша, егер Баязидтің əскері 120 мың адамнан көп болғанда, онда Баязидтің қайсарлығына қарамастан, Темір Анкара маңында шайқасқа ашық шықпас еді. Егер де Темір бұндай күштердің теңсіздігін байқағанда жеңіске жету жолында ешқандай қулыққа көшпес еді [4]. Баязидтің сараңдығы мен өзінің əскерлеріне тиісті төлемдерін төлемегендігін, оның ішінде əсіресе татарлардың қанағаттанбайтынын білген Темір, түрік əскерлерін шегіндіру үшін олардың арасына арандату үшін үгітнасихатшы жібереді жəне бұл қулық оған жеңіл берілді, яғни əскерлер арасында сенімсіздік пен қанағаттанбаушылықты таратты. 1402 жылы маусымда тарихта ұлы шайқастардың бірі болып, ол тарихта қалды. Екі жақтан да 200 мыңнан астам əскерлер қатыстырылды. Баязидтікіне қарағанда Темірдің əскерлерінде тəртіп өте күшті болды. Шайқас, Темірдің сол жақтағы алдыңғы қатардағы əскерлерінің түрік əскерлерінің сол жақ қанатына шабуыл жасауымен басталды. Бірақ, бұл жерде ерлік көрсеткен серб əскерлері, Орта Азиялық əскерлерді ығыстырды. Алайда сол уақытта Темірдің сол жақтағы негізгі күштері шабуыл нəтижесінде жеңіске жеткен еді. Баязидтің оң қанаты оған қарсы болған басқа ұлт өкілдері мен татарлардан құралды. Темір əскерлерін өз жақтастары ретінде санаған татарлардың көбісі Темірге сатылып кетті. Өкінішке орай, оң қанаттағы түрік əскерлерінің қолбасшысы Перислав өлтірілді. Периславтың өлімі мен серб əскерлерінің қырылуы, османдарға үлкен сəтсіздіктер əкелді. Енді соғыстағы жеңісті сəттер Темірдің əскерлерінің қолына көшті. Нəтижеде Баязид сұлтанның əскерлерінің біраз бөлігі қырылып қалды. Бұдан соң оң қанаттағы түрік əскерлері кері шегінді. Оларды тұтқынға алу үшін Темір екінші қатардағы əскерін жіберді. Одан соң Баязидтен серб əскерлерін бөліп алуға ұмтылды. Бірақ, сербтер өте мықты шайқасып, Баязидтің негізгі күштеріне қосылды. Серб əскерлері мықты ерлік көрсете білді. Олар Темірдің əскерлеріне күшті соққылар беріп, оларды қатты састырды. Осы жағдайға байланысты Темір былай деді: «Бұл қайыршылар арыстандай шайқасады» деп, ол өзі басқарған негізгі күшін жиып, Баязидтің негізгі күшіне қарай шабуылға шықты. Түріктерге қайта тұруға
564
мүмкіншілік бермеу үшін Темір оларға қатты соққы берді. Бұл соққыдан түріктердің алдыңғы қатарлы əскерлері шегінуге мəжбүр болды. Бірақ Баязид өзінің негізгі күшімен өзіне ыңғайлы жерде тұрды. Оған қашып келген əскерлердің бір бөлігі келіп қосылды [5]. Əмір Темір Анкараға Кайсери арқылы барды. Оған тыңшылар Баязидтің сол жерде жатқанын айтады. Əмір Темір Бұл соғысқа кірер алдында өзінің екі рəкəт намазын оқып алуды ұмытпады. Темірдің тыңшылары Баязидтің жауынгерлері шаршау халде екені туралы хабар жеткізді. Бұл сəтті тиімді пайдалану үшін, Темір тез арада өзінің атты əскерлерін соғысқа кіруін бұйырды. Шешуші шайқас 1402 жылы 20 шілде күні қаланың солтүстікшығысында орналасқан Чиибукабад деген жерде болып өтті. Шайқас таңғы сағат 6дан түн ортасына дейін болып, оған миллионға жуық адам қатысты. Баязид сұлтанның əскерлерінің қатарында өзі жаулап алған елдер мен халықтардың жауынгерлері де соғысты. Бұлар Темірді қаймықтырмады. Өйткені оның əскерлерінің қатарына Айдынның, Ментешенің, Чаруханның жəне Кермананың түрік əскерлері қосылды жəне олар Темір мен оның қоластындағыларды өздерінің əскербасылары деп санады. Бір жағынан Темір өзінің Үндістандағы жорықтарынан алып келген жауынгер пілдерінің өте қолайлы пайдалана білді. Анкара шайқасында пілдер де өз пайдасын тигізді. Алайда, Шарафаддиннің шайқастың барысын сипаттауы бойынша пілдер туралы айтылған жоқ. Темірдің пілдерді алға қойғандағы мақсаты, Баязиттің атты əскерлерін үркіту болды [6]. Баязид сұлтан өзімен бірге қалған 10 мыңнан астам янычарлары мен серб əскерлерімен бірге соғысып жатты. Соғыс қызған кезде Баязид əскерлерінің бір бөлігі теңіз жаққа, бір бөлігі тауға қарай қашып екіге бөлініп кетті. Əскерлері мен ұлдары тастап қашқан Баязид мыңға жуық адамдарымен қоршауда қалды. Серб қолбасшысы Стефан шайқаста жеңілгенін көріп Баязидке қашуға кеңес берді. Бірақ, Баязид бұған келіспеді. Ол өзінің əскерімен соңына дейін күресуге шешім қабылдады. Сол кезде серб қолбасшысы басқа қолбасшылармен бірлесіп, Баязидтен бөлініп шығуды ойластырды жəне оның үлкен ұлы Селімнің шегінісін қайтаруға батысқа Бруссаға бет алды. Баязидтің екінші Мұхаммед солтүстікшығыстағы тауларға қарай бет алды. Ал үшінші баласы Иса оңтүстікке бағыт алды. Сол кезде Темір Баязидті қоршауға алды. Өзінің одақтастары қолбасшыларынан ұлдарынан ажырап қалған Баязид түнге дейін шайқасты [7]. Өзінің армиясының қирағанын көріп, жеңілгенін сезінген ол сол күні кешке таяу қашуға бел байлады. Бірақ, қашып бара жатып, түн ішінде оның астындағы аты сүрініп жығылып өзінің жақтастарымен жəне өзінің бір ұлымен бірге, Темірдің қоластында қызмет етіп жүрген шағатайлық əскербасы СұлтанМахмудтың қолына түседі. Кеше ғана Византияны тізе бүктіріп, даңқы жер жарып, өзіне ешкімді тең санамаған Баязид сұлтан, күтпеген жерден ауыр халге душар болды. СұлтанМахмұд оны құптан намазы уақытында Темірдің құзырына жеткізеді. Баязид сұлтанмен соғыста жеңіске жету 1402 жылы 20 шілде күні болды. Жеңіс салтанатты түрде тойланды. Əмір Темір өзінің қарсыласына үлкен құрметпен қарады. Темір Баязид сұлтанды қашып кетеді деген оймен оны үлкен темір торда ұстауды бұйырды. Өзінің жеңілгені мен намысының тапталғанына шыдай алмаған түрік сұлтаны Баязид арадан бірнеше ай өткен соң, өкпе жəне қан қысымы ауруымен ауырып, 1403 жылы 9 наурызда күні Акшехирде қайтыс болады. Бұны естіген Темір қатты уайымға түсіп, көзінен жас шығып жылап, «Инно лиллоһи жəне илайһи рожиъуна» (Шынында да бізді Алла жаратты, біз Алланың алдына баруға тиістіміз) деді. Себебі осы кездері Темір өзінің өмірінің соңына таяп қалғанын сезгендей еді.
565
Соғыста екі жақтан миллионға жақын адам қатысты. Екі жақта да мықты ханзадалар мен əскербасылар болды. Əскерлер қатарында татарлар, гүржілер, армяндар, түріктер жəне сербтер мен басқа да ұлт өкілдері қатысты. Бұл жолы «найзағай темірге соғылып майдаланды». Осылайша, Əмір Темір өзінің қолбасшылық өміріндегі ең қатарлі жəне ең мықты дұшпанын тізе бүктірді. Бұған қоса оның жоғарыда айтылған одақтастарын да біраз қиыншылықтарға душар етті.
1. Чжэн. В Амир Темур. Ташкент 1998, б. 145149 2. А. Ювалы, Н. Имашова Жалпы түркі тарихы. Түркістан 2004, 129130 беттер. 3. Череванский.В. Амир Темур. Ташкент 1993, б. 132158. 4. Муминов И. Роль и место Амира Тимура в истории Средней Азии. –Ташкент, 1968. б.33. 5. Төрекелді. Б. Əмір Темір аманаты. Шымкент 2000, 100107 беттер.
УДК 577.95 Шамшиденова Ф.М. К.и.н., доцент. Алматы, Казахстан . E-mail: Fakiya_sh@mail.ru
МАТЕМАТИЧЕСКИЕ МОДЕЛИ ИСТОРИЧЕСКИХ ПРОЦЕССОВ Abstract. Historical processes are characterized by discrete qualitative and quantitative parameters. For the mathematical modeling of historical processes apply causal models (K models), adequate properties of historical processes. The article describes the basic processes of history: demographic process and ethnogenesis. Key words: mathematical modeling, causal model, historical processes, demography, ethnogenesis.
История результат взаимодействия большого числа людей и других объектов техносферы и биосферы. Все они претерпевают скачкообразные изменения своих состояний, интенсивность которых зависит от численности этих объектов. Эта взаимосвязь и взаимопереход количества и качества давно сделана философами и усложняет математическое моделирование исторических процессов.
продолжилась в трудах синергетиков [47]. Естественным путём математизации истории является мобилизация сохранившихся статистических данных и использование достижений математической статистики. Более абстрактным является написание, исследование и решение подходящих дифференциальных уравнений для исторических процессов — путь, который так успешно использовала физика, теория биологических популяций [8] и труды Римского клуба [9]. На этом пути исследователями получены следующие результаты [13]:
1) Объяснён мировой демографический процесс ограничивающим действием экологического барьера на экспоненциальный рост населения Земли.
566
2) Открыта экологическая пауза конца ХХ века — отставание роста населения Земли от роста ёмкости техносферы — экологической ниши человечества.
3) Обнаружены причины снижения рождаемости по мере индустриального развития — информационного барьера — как следствия наложения возраста обучения на фертильный возраст женщин и повышенные нормы потребления в современном обществе.
населения Земли в середине XXI века останавливается и происходит его дальнейшее вымирание. Пусть t — время, а Т — дата от Рождества Христова (РХ). Зависимость ёмкости Р (человек) экологической ниши человечества (техносферы) и численности N (человек) населения Земли от времени £ описывается следующими уравнениями:
уравнение роста населения по Мальтусу (1798) dN/dt = N/т(t); (1) экологический барьер (2003 [1]) N = к∙Р,к≤1; (2)
уравнение роста (2003 [1]) ниши (техносферы) dР/dt = NP/C; (3) экологическое уравнение роста населения dN/dt = kNP/C. (4)
Характерное время т (t) (время увеличения численности населения в e раз) стремительно уменьшалось во всём мире в XIX и XX веках. Напротив, одновременное увеличение величины т(t) в развитых странах — это демографический переход, т.е. снижение темпов роста населения.
Из уравнений (1)(4) непосредственно следует: уравнение Капицы для населения Земли (1999 [5]) dN/dt = N2/С; (5)
формула фон Фёрстера для населения Земли (1960) N = C/(T0 — T); (6) уравнение годового прироста ниши (2007 [6]) ДР = C/(T0 — T)2. (7)
Параметры уравнения (6) можно найти из данных С. П. Капицы [4, 5], построив линейный тренд функции 1/N с помощью системы Excel, например. Получается, что С = 197,005 млрд человеколет, а T0 = 2025 год. Смысл величины С не раскрывается. Уравнение (2) говорит о том, что население, превышающее величину P, не может выжить и обречено на вымирание.
Демографические данные показывают, что уравнения (1)(7) адекватны только в эпоху экологического дефицита (экодефицита) — с момента полного заселения экологической ниши гдето около 30 тыс. лет назад [4, 5] и до ~ 1975 г. Избыток M населения должен был удаляться или даже не родиться изза плохого состояния здоровья голодающих женщин. Уравнение гибели потенциальных и реальных людей от экодефицита имеет вид
dM/dt = N/т (t) — N2/C. (8)
. Демографический процесс отражает человеческий способ приспособления к природной среде — расширение своей экологической ниши, т. е. техносферы.
Этногенез — продукт внутривидовой конкуренции за экологическую нишу. Ближайшей популяционной моделью такой конкуренции является модель «хищник — жертва».
Подробное описание этногенеза дано в работах Л.Н. Гумилёва [10]. Согласно Гумилёву, в социальной жизни происходит конкуренция трёх социотипов человека: пассионариев (пасси), гармоничников (гарми) и суббиологичных субъектов (субби). При этом пасси (П) вытесняют субби (С) как непосредственными притеснениями и убийствами, так и организацией военных и криминальных затей, где субби — расходный 567
материал. Гарми (Г), в свою очередь, вытесняют пасси, как неудобных и асоциальных субъектов, плохих семьянинов и наиболее жертвенных воинов и диссидентов. И, наконец, субби живут за счёт сердобольных гарми, а зачастую просто грабят и убивают своих кормильцев.
Пасси стремятся к «иррациональным» ценностям духа — истине, красоте, справедливости, чести, социальному лидерству. При этом они тормозят (подавляют) свои биологические инстинкты вплоть до жертвенности. Это, в конечном счёте, и позволяет человечеству расширять свою экологическую нишу, творить техносферу. Гарми не против рационального труда, но они не приходят в противоречие с биологическими позывами души и тела. Субби живут только ради удовлетворения плотских биологических потребностей: еды, секса, сна, агрессии, лидирующих позиций в сообществе. Для этого субби извлекают из гарми избыточность (И) — те материальные блага, которые
гарми могут пожертвовать или лишиться насильственно без очевидного ущерба для своей численности. А поскольку избыточность создают пасси, то такое положение дел сохраняется, пока есть эти самые пасси. Как только пасси практически уничтожены, эксплуатация гармоничного сообщества со стороны субби приобретает хищнический характер, что и приводит к обскурации, депопуляции и гибели этноса.
У этих трёх социотипов различно и экологическое поведение. Пасси обеспечивают рост техносферы, гарми — хранители техносферы, а субби — её разрушители. Если пасси и гарми оставляют потомкам благоустроенное место жительства (М), то субби оставляют после себя даже не биоту, а пустыню, которая постепенно возвращается в биоту.
Л.Н. Гумилёв считает гарми основным социотипом человека, появление пасси он объясняет генетическим процессом мутации
непонятного (космического?) происхождения, а субби — исчезновением гена пассионарности. Эта теория похожа на объяснение альтруизма и эгоизма сочетанием рецессивного гена альтруизма с доминантным геном эгоизма подобно известной теории пола как сочетания X и У хромосом. Однако всё не так просто. Л. Н. Гумилёв полагает, что пасси, гарми и субби — это типы социального поведения, которые определяются не только наследственными признаками, но и индукцией социальных установок людей. Из исторических наблюдений, математических и каузальных моделей демографии и этногенеза вытекают следующие предварительные выводы.
1. Современное человечество прошло три крупных этапа антропогенеза: 1) эпоха расселения по планете Земля [5]; 2) эпоха экологического дефицита и этногенеза, как результата конкуренции людей за экологическую нишу на Земле [10]; 3) эпоха экологической паузы и мирового экологического кризиса [13]. Экопауза завершается в XXI веке, после чего начинается вымирание постиндустриальной цивилизации и, возможно, замена современного homosapiens новым видом разумных людей.
2. Репродуктивное поведение человека, как биологического вида, мотивируется сексуальной потребностью. Появление потомства при этом является не целью, а побочным результатом сексуальности. Если репродуктивное поведение людей не изменится, постиндустриальная потребительская цивилизация вымрет. Возможно, что это обусловлено не только социокультурными, но и генетическими факторами, сформированными в эпоху экологического дефицита. Современные люди вымирают в условиях экологической паузы, экологического кризиса и изобилия.
568
3. Исторический процесс в эпоху экодефицита детерминирован, в основном, этногенезом — объединением людей, родственных генетически, психологически и социокультурно, в борьбе за экологическую нишу на Земле [10].
минимум, между тремя генотипами людей: пасси, гарми и субби. Ближайшей математической моделью этой конкуренции является модель «хищник — жертва».
меняется доминанта социального поведения. С небольшими вариациями коэффициентов это наблюдается на моделях этногенеза и в Египте, и в Европе, и в России, и в Древней Греции, и в Византии. Это, очевидно, общая закономерность этногенеза.
6. Хорошее совпадение волн этногенеза в Египте, Западной Европе, России, Древней Греции и Византии (это одна и та же кривая) говорит о том, что этногенез практически не зависит от климата, расы, культуры, календарного времени и уровня технологии. Это значит, что этногенез, скорее всего, не социокультурное и не экономическое, а природное явление, связанное с генетикой человека как биологического вида.
7. Для появления носителей пассионарной и иной генетики нет необходимости в какомто космическом вмешательстве. Волны этногенеза возникают, как и в модели «хищник — жертва», изза нелинейности процессов конкуренции людей.
8. Исторический процесс объективен, закономерен и практически не зависит от желаний и идей отдельных людей или социальных групп. Никакие социальные, просветительские или воспитательные меры не могут изменить ход истории. Люди могут предлагать самые разумные и прогрессивные идеи или социальные институты, но тщетно. Всякая идея будет продуктивна тогда и только тогда, когда для её восприятия и реализации появится достаточное число генетически подходящих людей — пасси, гарми или даже субби. И в этом трагедия гениев и пророков.
установка, которая невыносима для возрастающей массы гарми, а потом и субби. В результате происходит надлом: смута, гражданская война или революция, смягчение нравов в пользу витальных инстинктов гарми и субби, установление социального равновесия и законности, а точнее — безразличия к высшим сакральным ценностям. Этот результат развития пассионарной культуры есть, собственно, цивилизация, как и утверждал О. Шпенглер [11].
к культуре, породившей эту цивилизацию. Это приводит к обскурации — разгулу субби, отрицанию и осмеянию пассионарной классической культуры, её вытеснению массовой попкультурой. После этого этнос, потерявший пассионарность, базовые ценности и мотивы для продуктивной деятельности, гибнет. Начинается депопуляция, беспокоящая деятелей культуры — так называемых интеллектуалов.
11. Интеллектуалы не знают ни фундаментальных законов истории, ни математики. Поэтому они не в состоянии понять происходящие процессы и горячо обсуждают разные благоглупости (СалтыковЩедрин), окончательно разлагающие гибнущий этнос.
12. Теория этногенеза по Л.Н. Гумилёву в целом выдержала проверку математическим моделированием. Качественная картина этногенеза хорошо подтверждается. Однако если сменить некоторые коэффициенты в Кмодели, можно получать различные сценарии этногенеза с пролонгированной фазой реликта, с различными длительностями волн этногенеза, с равновесными реликтовыми состояниями 569
даже без тех или иных социотипов человека. Всё это, впрочем, получается так же, как и на более простой модели «хищник — жертва».
13. Живая и богатая событиями История получается в узком коридоре параметров, в которые человечество попадает не так уж часто. Недаром Н.Я. Данилевский [12],
О.
Шпенглер [11] и А. Тойнби [13] насчитывают в истории едва ли два десятка заметных культур и цивилизаций.
Жизненно необходимо математическое и компьютерное моделирование исторических процессов современности. Численные результаты демографии и исторической статистики не дают полного понимания мотивов людей и, следовательно, самой истории. Для получения моделей, достаточно точных для научного исторического прогнозирования, метод Кмоделирования должен быть развит и реализован полностью.
жүктеу/скачать 7,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|