қолына  қаруын,  бір  қолына  қаламын  алып,  жерін  жаудан  қорғауға  аттанды

560 

 

   

«Соғыс  -  cуды  кешіп,  оттан  аттап  жүрген  кез»  концептісі.  Зұлым  соғыстың 

елімізге әкелген қасіретін әр ақын өзінше жырлады. Мысалы, И.Әбекешұлы:    Соғыс өрт, 

соғыс жалын, соғыс дауыл 

Күл  болған  салтанатты  қала,  ауыл/3,7/,-  деп  соғысты  градация  тәсілі  арқылы  суреттесе, 

келесі өлеңінде:        Бір мың төрт жүз он сегіз күн от кешкен 

Тері сіңген шинельдерден оқ тескен. 

Суды кешіп, оттан аттап жүрген кез 

Ұмытылмас  және  шықпас  еш  естен/3,18/,-  деп  бір  мың  төрт  жүз  он 

сегіз  тәулік  бойы  күллі  әлемді  қалтырата  сілкіндірген  қан  құйлы  соғыста  етігімен  су 

кешкен,  тері  сіңген  шинельдерін  оқ  тескен,  бес  қаруын  сайлап  атқа  қонған  арда 

азаматтарымыздың мәңгілік ел жадында екендігін айтады. 

   

«Кәрі Атырау толқындарымен қоштасып, жүрегін қалқан қып майданның дабылын 

ұрған,  жауынгерлік  ерліктің  жаршысына  айналып,  шайқас  түзінде  дабылды  сөз 

туғызған»/4,37/,-  деп  М.Қаратаев  сипаттама  берген  ақыны  Ә.Сәрсенбаев  поэзиясы  1941-

1945 жылдар мүлде соны сапаға ауысып, жаңа тақырып, жаңа сюжет әкелді. Ақын қаһарлы 

жылдар жаңғырығын: Бүгін естілмейді бұлбұлдың жыры, 

   

 

 

   Тек  мазасыз  зеңбірек  күркірі/5,32/,  -  деп  тынымсыз  ұрыс  пен  оқ 

астындағы қауіпті өмірді, жас өмірлерді қыршып жатқан апатты сайраған «бұлбұл үнінің 

естілмеуі», «зеңбірек күркірінің үдеуі» ассосоциялар арқылы береді.  

   

Ұлы  Отан  соғысы  кезіндегі  халқымыздың  өмірі  мен  күресінің  кең  картинасын 

Х.Ерғалиев:                      Соғыс, соғыс, соғыс! - деп өрт заһары, 

                                           ...Өртке былғап жерімді, көкке бүркіп, 

                                           Өзеуреді өлімнің миналары/6,75/,- деген атрибуттармен сипаттап 

көрсетсе, Қадыр ақын: 

         Қара қанжар, қара қан,  

Қара дауыл, қара тер. 

Қаралы жан, қаралы ән, 

Қаралы жер, қара жер/7, 138/, - деген сөз символ  

арқылы зұлмат жылдардың көрінісін бір шумаққа сыйғызады.  

   

Балалығын  соғыс  ұрлаған  ақын  Ж.Нәжімеденов:  Түтін  исі.  Сұр  шинель  мен  керзі 

етік, 

Кей көңілді қуанышпен тербетіп, 

                                                                                 Кей  өзекті  аяусыз-ақ  өртеді/8,164/,  -  дей 

келе:  

   

 

 

   ...Доктор қазып шығарса 

   

 

 

   Денелерден  бомбалардың  қалдығын/8,429/,-  деп  «1945  жыл» 

өлеңінде  соғысты «сұр шинель», «керзі етік», «бомбалардың қалдығы» сынды атрибуттары 

арқылы көз алдымызға әкеледі.  

Ел басына туған бұлағай заманды жырлай келе: «Соғыс» деген қара жынның үні өшсін, 

                            Тұқымын тұз, 

                            Түтінін  жел  үлессін/8,185/,  -  деп  сұм  соғысқа  лағынет  айта  отырып, 

тыныштық орнайтынын нық сеніммен жырға қосады. Ендігі ұрпақ балалығын жылатып қан 

майданға тастамасын, бала жаны қайғыны білмесін деген аппақ тілегін білдіреді. 

   

«Соғыс – жоқтық, қара нан» концептісі. Соғыс жылдарында тек оқтың азабы емес, 

жоқшылықтың  да  азабын  тартқан  халықтың  жейтін  ас  таппаған  сәттері  жиі  болған. 

Балалықтың бал шақтарын соғыстың ауыр күндерінде өткізіп, аштықты да, ауыр бейнетті 

де аналарымен, ауыл қарттарымен бірге кешкен Ж.Нәжімеденов: 

        Соғыс деген самайлардың ағы мен 

        Үзім нанды арман еткен бала ойы/8,174/,- дей келе: 

   

 

 

  Мәз болушы ек: қарнымызды алдасақ 

Саз балшықтан талқан жасап, нан жасап/8,142/, - деп суреттейді.  

 «Келін» өлеңінің: Сол бір жылы... жүдеп, тозып болды алап, 

561 

 

            

           Үзім  нанды  қолдар  жүрді  қолдан  ап/8,435/  ,  -  деген  жолдарында 

талонмен нан алу туралы айтып өтеді. Немесе: ...Мақтамаса ода деген ода ма 

Соғыс жылдары өсірді ғой көп жетімді көп ана, 

Дәрі сынды болған кезде дән үнем 

Жомарттыққа таң қаламын әлі мен/8,124/ , - деп аш  

жалаңаштық кезде де халықтың бір үзім нанды бөліп жеген ауызбіршілігін тілге тиек етеді. 

   

Ал Қадыр ақын:Қайнатқаның қара шай, 

  Көз сүзгенің қара нан/7,138/, - деп зор тебіреніспен жырласа: 

Ж.Нәжімеденов:  Ылғи әйел қауым болған жылдары, 

                              Ылғи әйел сауын болған жылдары/8,191/, - деп сол кездер – әйел басшы 

боп, бірүйлі жан жалғыз сиырдың сүтіне қарап қалған уақыттар екендігін атап өтеді. 

   

Соғыс басталған уақытта небәрі жеті жасқа толған С. Жиенбаев туралы «Ақынның 

сұрапыл соғыстың қиын шақтарындағы ауыл баласының жарық дүниені қалай қабылдағаны 

жөніндегі риясыз өлеңдері көп»/4,65/,- деп Қ.Шаңғытбаев айтпақшы «Сүт туралы баллада» 

өлеңінде  соғыстың  кермек  дәмін  татқан  балалықты,  аштықта  «төрт  жыл  бойы  асыраған, 

таңдайынан кетпей қойған сүт дәмін» былай сипаттайды: 

                               Таусылмайтын кеніміздей төрт емшек 

                               Төрт жыл бойы асырады біздерді/9,126/ 

немесе:                   Сауу керек үшінші рет, 

 Соңғы рет, 

Бұзауы тұр жібірсе екен енді деп, 

Ол да бала, 

Мен де бала бүлдіршін,  

Екі бала елеңдейміз мөлдіреп/9,127/, - деп сұрапыл шақтың  

шаңдауын өлеңінде шебер ұластырады. 

Ауыр  жылдардың  аза  бойыңды  тік  тұрғызатын  қатал  шындығын  соғыстың 

жоқшылығын көріп өскен ақындарымыздың бірі Ж.Нәжімеденов:      

 

 

   Жоқтық пенен суықтық! 

 Әніңді айтып жаңағы, 

 Көрпе астына қуып тық  

 Жалаңаяқ баланы/8,162/ , - десе, 

енді бірде:              ...Жалт-жұлт еткен табандар, 

 Жылт-жылт еткен танаулар/8,163/, - дейді. С.Жиенбаев: 

Соғыс бәрін қылғытып, 

Соғыс бәрін тұр жайпап... 

Онымызда бір күпі, 

Онымызда бір байпақ/9,147/, - деп жоқшылықты өлең шумағына айналдырады. 

 «Соғыс – жылу» концептісі. Соғыс кезінде халық бар тапқан-таянғанын майданға 

жіберіп отырғаны белгілі. Бәрінің тілегі бір. Жеңіске жету. Ол туралы Т.Жароков: 

                                            Қамы үшін талай ұлының  

                                            Тігіп жылы киімін. 

                                            Жіберіп жатқан күнбе-күн 

                                            Алуан-алуан ана бар/10,34/,- десе: 

С.Жиенбаев:                       Елді аяп, алыстағы ағаны аяп, 

                                             Жалаңаш, жүдеулікке қарамай-ақ,  

                                             Майданға бар киімді жиып беріп, 

                                             Көк мұзда жүгіруші ек жалаң аяқ/9,165/, - деп жеңіске жету үшін 

кішкентай жүректің де тілеулес екендігін көрсетеді. 

   

Ал Қ. Мырза Әли:    Күнімен һәм түнімен 

                                            Кілем үсті қоқыды. 

                                            Түйенің сол жүнінен 

                                            Тәтем қолғап тоқыды/7,142/, - дей кеп, 

562 

 

одан әрі: 

 

        ...Майданға үзбей жібердік 

                                            Елдің  солай  жылуын/7,142/,  -  деп  майданға  жіберілген  көмекті, 

киім жылулығын жүрек жылуымен қатар қоя отырып жырлайды. 

   

«Соғыс – жетімдік, жесірлік» концептісі. Ақындарымыз талай бүлдіршіннің әкесі 

мен  мөлдіреген  жас  арудың  жарын  жалмап,  еңіреген  есіл  ердің  қыршын  жанын  қиып, 

босағаны жетімсіреткен сол бір зұлмат жылдарды романтикалық-элегиялық әуенге бөлене 

жырлайды. Мысалы, Ж.Нәжімеденов: Сол соғыстың жоғалмайтын суреті 

Кәрі ананың тілім-тілім өзегі... 

...Соғыс деген жарды жалғыз түнеткен 

Жетім төсек жеті қабат жар мұңы/8,174/, - десе, 

одан әрі: 

 

 

      Екі үш адам басын қосып көрінсе 

Кемпір-шалдар үрпейісіп тұратын. 

Ышқына кеп ана зары, жар мұңы 

Бір жүректен бір жүрекке қарғыды/8,435/,- дейді. 

   

Ал Ә.Сәрсенбаев ұлының жолын күткен ананы «Қаралы қара аруана» өлеңінде:  

               Қан майданнан оралмаған жалғыз ұлын күтеді ана, 

                Үзілмеген үмітімен бұл жолы да көз талдыра/11,29/, - деп суреттейді. 

Қанды соғыс бітсе де өмірлері өксіп, ондаған жылдар бойы асыл жарларын асыға 

күткен жесір аналардың кейпін Қ.Мырза Әли: Бақыт үшін жаралған жан еді бір, 

                                  

 

 

     Соғыс  қалды  -  қайтесің!  –  обалына/7,152/,  - 

десе:   

Ж.Нәжімеденов «Ғұмыр ертегісі» өлеңінде: Қайғым болар бұл: қанша миллион жесір 

                                     Ана жалғыздықпен егесті, 

                                     Қанша миллион бала әкесіз боп өсті 

                                        Жазып көрсем нольдің өзін жеткізе алар емеспін/8,101/,- деп соғыс 

қасіретін шегіне жеткізе жырлайды. 

«Әке туралы» өлеңінде:     Және соғысты ұмыттырмай келеді 

                                             Әкелер  жайлы  естелік/8,164/,-  деп  соғыс  әкесіз  қалған 

жетімдікпен мәңгілік жадында қалатындығын зор тебіреніспен айтып өтеді. 

Енді бірде:                   ...Бізден әке кетті, 

                                             Мезгіл құсап ізіне оралмайтын/8,284/, - деп іштегі қайғы-мұңын 

өлең шумақтарына арқау етеді. Ал Қ.Жұмағалиев:     Жүрдік бастан небір сынды өткеріп, 

                                             Көп әкені жаудың оғы кетті орып 

                                             Әкесіздер бірыңғай боп әрқашан 

                             Жүруші  едік  қойлы  ауылды  көп  торып/12,43/,  -  деп,  әкеге  деген 

сағынышын  балалық  жүрекпен  өлеңге  айналдырады.  Ф.Оңғарсынова  болса:  Бесікте 

жаттым уілдеп,  

сол бір сұрапыл соғыс күндерде,  

қан кешіп біздің әкелер сонау  

батыста жырақ жүргенде/13,52/,- деп солдат әке дидарын  

ажыратып үлгере алмаған, тіпті ана құрсақтарында қалған соғыс жетімдерінің атынан тіл 

қатады. 

Одан 

әрі: 

"Жан 

папа" 

деген 

бір 

ауыз 

сөзді 

айта 

алмай,                                                    

қалғандар  көп  қой,  бір  мен  бе?../13,53/,-  деген  мұң  мен  шердің  мұзы  қатып  жатқан  жыр 

жолдарымен  көз  алдымызға  киінерге  киім,  ішерге  тамағы  жоқ,  «Ақпанның  аяз  қардың 

өтінде»  дірдек  қаққан,  әйтсе  де  адамдықтың  ақ  туын  биік  көтерген,  қиындықтан 

жасқанбаған жетімектердің өр тұлғасын әкеледі. 

   

«Соғыс – қара қағаз» концептісі. Сұрапыл соғыс кезінде ауыл тұрғындары үшін 

аса ауыр қасіреттің бірі – майданнан келетін “қара қағаз” еді. «Қара қағаз» – марқұм қызмет 

еткен әскери бөлімнің оның қазасы туралы ресми хаты. Сұрқайы соғыс салған қасірет пен 

таңба, жаралы көңіл, қаралы жесір, баласын күткен ана, әкесін күткен бала, ақырында қара 

қағаз  бұның  бәрі  де  Жұмекеннің  сана  түйсігінен,  көңіл  терезесінен,  жыр  елегінен  тыс 

қалмайды. Ол: «Қара қағаз» күнде кешке 

563 

 

                          Қайта-қайта оқылады. 

 

                          Шал бекініп  үндемеске, 

                          Кемпір  жылап  отырады/14,434/,  -  дей  келе,  қайғы-қасіретке  көмілген 

халықтың көңілін «Көкірегін күйінумен күйдірді ел, ақ жүректі қара қайғы бомбалап» деп, 

жетімдік пен жесірлік орнаған отбасының жағдайын реалистікпен суреттейді. 

   

Қадыр ақын да соғыс тақырыбында жырлаған өлеңдерінде майданда жүрген бауыр 

еті балаларынан, сүйікті жарларынан келетін суық хабардың бүкіл ауылды күңірентіп қоя 

беретіндігі туралы айта келіп: Қас жауыңмен барабар 

Қара күйе жалғаның. 

Көтере алмас қара нар 

                                             Қара  қағаз  алғаның/7,138/,  -  деп  қара  қағаздың  қасіретін 

көрсетеді. 

 

 «Соғыс – мүгедек тағдыр» концептісі. Бейбіт жатқан  жеріміз құлақ 

естіп,  көз  көрмеген  апатқа  ұшыраған  уақытта  еліміздің  жауынгерлері  қасықтай  қаны, 

шыбықтай    жаны  қалғанша  шайқасты.  Қанды  майдандардағы  шайқастарда  аяғынан, 

қолынан, көзінен айырылған мәңгілік мүгедектер тағдыры ақындар өлеңінде қаһармандық 

рух пен элегиялық мұң-шер тұтасуымен өрілген. Мысалы, Ә.Сәрсенбаев:          ...Азаттау 

үші әр метр жерді, 

Берілді қанша құрбандық?!/15,78/ , - десе, Отан үшін  

құрбандықты Ж.Нәжімеденов «Келін» өлеңінде: Жас жігіттер мүгедек боп қалған кіл 

Қатарына қосылды енді шалдардың. 

Ең аманы бір-бір қолын шетінен 

Беріпті олар көп болғандай екі жең. 

Сол майданда қалған қолдар бір нендей 

Жауларымен әлі айқасып жүргендей! 

Бір аяқтан айырылған жұрт қандай? 

«Екі аяғын бір етікке тыққандай»/14,435/,- дейді. 

   

С.Жиенбаев болса, Отан алдындағы борышын абыроймен өткерген абзал азаматтар 

турасында:                      Төрт жыл қырғын бойында,  

Кетпегесін жоқ болып, 

Бір аяғын оның да 

Алып қалған... 

Көп көріп/9,63/, - дейді.  

   

Ал Қ.Мырза Әли мүгедек тағдырды «Орынды өкпе» өлеңінде былай сөйлетеді: 

Аяғынан алдырған  

Ақсақалмын бүгінде. 

Сирағымды қалдырғам 

Сонау Берлин түбінде/7,156/. 

Әбу ақын болса:        Сұрады Баяным, 

«Қайда, деп, аяғың?» 

Бір жауап: 

Сен үшін сирақты силаппын/15,138/,- деп жауынгерлердің  

типтік бейнесін, қалың көпшілікке үлгі болатын ерлер образын жасайды. 

немесе: 

 

      Сен құрметте оны! 

Түсіндің бе, қарағым? 

Ол ақшаға сатқан жоқ, 

Тізеден кесіп аяғын.  

Еріккеннен де ұстап жүрген жоқ, 

Қолтықтағы ұзын таяғын.  

   

 

 

      ...Сенің келешегің үшін берді ол 

                                   Азаттық  жолында  аяғын/15,67/,  -  деп  ұрпақты  намыс  оты  кернеген, 

елінің арлы азаматтары алдында құрмет көрсетуге   шақыра отырып, қазақ поэзиясының 

потриоттық  рухын,  саяси  өресін  танытатын  жырларын  арнайды.  Ф.Оңғарсынова  болса: 

564 

 

Келеді, рас, Жеңістер қасіретпен, Құрбандықпен... талайдың шашы ағарып/13,87/, – деген 

жолдарынан "Жеңіс күні" оңайлықпен келмегенін ашып айтады. 

   

 «Соғыс  -  төгілген  қан  мен  намыс,  кек!»  концептісі.  Сол  жылдары  қаһарлы 

жаудан қаймықпай, тіс тырнағына дейін мұздай қару құрсанған неміс фашистерін ондап, 

жүздеп о дүниеге аттандырып жатырған уақыттарды: ...Шапшыса асау қызыл қан - 

Ол жеңістің символы/15,42/,- деп жеңістің  

символына балайды. Енді бірде: ...Жетелер бізді жеңіске 

Төгілген қан мен намыс, кек! – десе, 

Ж.Нәжімеденов:                         Енді ойлаймыз: Жеңіс: тамшы қан менен 

Өз күшіңе мықтап сену екен деп/14,129/,- сол  

дүрбелеңде қан да, тер де, жас та төгілгендігін, бірақ ар төгілмеуі керектігін айтады. Ар-

намыс қана жеңісімізге тірек бола алады.  

Жоғарыда  айтылған  ойларды  жинақтай  келе,,  біз  бұл  жұмысымыздан  майдан 

сұрапылын терең барлаған ақындарымыз өз жырларымен қазақ поэзиясының географиясын 

кеңейткендігін  және  жауынгерлік  поэзияның  дамуына  өз    үлестерін  қосқандығын  көре 

аламыз.  Соғыс  деген  суық  сөзді  көзімізбен  көрмегендіктен  бейбіт  заманда  өмір  сүріп 

жатырған біз олардың жырларын оқи отырып, соғыс  –  «cуды кешіп, оттан аттап жүрген 

кез», «жоқтық, қара нан», «жылу», «жетімдік, жесірлік», «қара қағаз», «мүгедек тағдыр», 

«төгілген  қан  мен  намыс,  кек!»  екендігіне  көз  жеткіземіз  және  осындай  бейбіт  күн  ата-

бабаларымыздың құрбандығының нәтижесінде келгендігін білеміз, сезінеміз. 

 

  Әдебиеттер тізімі: 

1.

 

 Аскольдов С.А. Концепт и слово. - Москва: Academia, 1997г. с 280. 

2.

 

 

www.massaget.kz

 сайты 

3.

 

 Әбекешұлы И. Шалқар. – Орал: Бөрлі аудандық полиграфиялық орталығы. – 80 бет. 

4.

 

 Қаратаев М. Нұртазин Т. Қирабаев С. Қазақ совет әдебиеті. – Алматы:  

 Мектеп, 1968 ж. – 491 бет. 

5.

 

 Сәрсенбаев Ә. Шығармалар жинағы. – Алматы: Жазушы, 1981 ж. – 364 бет. 

6.

 

 Ерғалиев Х. Екі томдық шығармалар жинағы. – Алматы: Жазушы, 1976 ж. –  176 бет.  

7.

 

 Мырза Әли Қ. Қылыш пен қанжар. – Алматы: Жалын, 1991 ж. – 288 бет. 

8.

 

 Нәжімеденов Ж. Толық шығармалар жинағы. – Алматы: Қазығұрт, 2012  ж.   – 488 бет. 

9.

 

 Жиенбаев С. Үш томдық шығармалар жинағы. – Алматы: Жазушы, 1991 ж.    – 352 бет. 

10.

 

 Жароков Т. Күн тіл қатты. – Алматы: Атамұра, 2007 ж. – 252 бет. 

11.

 

 Сәрсенбаев Ә. Өлеңдер мен поэмалар. – Алматы: Ан Арыс, 2010 ж. – 288  бет. 

12.

 

 Жұмағалиев Қ. Құбажон. – Алматы: Жазушы, 1980 ж. – 278 бет. 

13.

 

 Оңғарсынова Ф. Мен саған ғашық емес ем. – Алматы: Білім, 1997 ж. – 168  бет. 

14.

 

 Нәжімеденов Ж. Өлеңдер мен поэмалар. – Алматы: Ан Арыс, 2010 ж. – 288 бет. 

15.

 

    Сәрсенбаев Ә. Келем қайтып Еуропадан. – Алматы: Санат, 2005 ж. – 176   бет. 

16.

 

 Лихачев Д.С. Концептосфера русского языка. - Москва: Academia, 1997г. с 37. 

 

ӘОЖ 81-139 

«ШЕТЕЛ СТУДЕНТТЕРІНЕ АРНАЛҒАН ҚАЗАҚ ТІЛІ ЭЛЕКТРОНДЫҚ 

ОҚУЛЫҒЫ» 

Қалидолда Ерқұлан 

Сулейман Демирел Университеті, Инженер және жаратылыстану факултеті 

 

Абстракт 

 

Мен ұсынып отқан ғылыми жобада тілді үйрету процесін компьютердің көмегімен 

оңтайландырдым.  Мәселен  педагогика  және  ақпараттық  жүйе  ғылымдарының  басын 

565 

 

біріктіріп  отырмыз.  Осы  негізде  Сулейман  Демирел  Университетінде  оқитын  шетел 

студенттеріне арналған қазақ тілін үйрететін компьютерлік бағдаралама яғни электрондық 

оқулық құрылды. Қазіргі уақытта бағдарлама Филология факультетінде қолданысқа еніп, 

студенттер  арасында  тәжірибиеден  өтіп  жақсы  бағалануда.  Тәжірибе  барысында 

бағдарлама  интерактивті  тақтада  жүргізілді,  бұл  дәрістің  өтуін  қызықты  қыла  алды.  

Дәстүрлі сабақ өту процесіне қарағанда бұл әдіс студенттердің қызығушылығын туғызды. 

Сондықтан  да  бұл  жоба  тіл  үйрену  үдерісін  жеңілдендіріп,  осы  салада  жаңашыл  бір 

жаңалық ашады дегенге сенімім мол. Электрондық оқулықта қолданылған кітаптың авторы 

"Қазақ  тіл  және  әдебиет"  кафедрасының  меңгерушісі  аға  оқытушы  Нұржанова  Айсұлу 

Балтабайқызы.  Жоба  жетекшісі  "Ақпараттық  жүйелер"  кафедрасының  меңгерушісі  PhD 

Жапаров Мейрамбек Казимович. 

Abstract 

 

Our research work is the easiest way to learn a language via a computer. In this way we 

integrated  2  science:  Pedagogy  &  Information  system.  And  created  e-book  to  learning  kazakh 

language for foreign students of Suleyman Demirel University. At present, the e-book used in the 

Faculty of Philology. Students rated good. Our e-book can work with interactive whiteboard and 

this  is  incredible  opportunity.  Students  interested  because  it's  not  a  traditional  way  to  learning. 

This computer program allows the user to quickly and efficiently learn the language. Author book 

is head of department "Kazakh language & Literature" Nurzhanova Aisulu Baltabaikyzy. Her book 

used on our computer program. Project manager is head of department “Information System”  PhD 

Zhaparov Meirambek Kazimovich.  

Ғылыми жұмыстың мазмұны 

  

Мемлекеттiк тiл – тәуелсiздiк алған мемлекетiмiздiң қалыптасуына, дамуына негiзгi 

әсерiн  тигiзетiн  әлеуметтiк-лингивистикалық  фактор.  Қазақ  тiлi,  өзiнiң  мемлекеттiк 

мәртебесiне  сай,  жоғары  оқу  орындарында  бiлiм  беру  стандарты  талабына  байланысты, 

арнаулы пән ретiнде оқытылып отыр. Бұл жағдай оның мемлекеттiк мәртебесiн нығайтуда. 

Қазақ тiлi мемлекеттiк мәртебеге ие болып отырған қазiргi кезде үлкен жауапкершiлiк пен 

зор  мiндет  қазақ  тiлiн  шетел  студенттеріне  үйрететін  оқытушыларға  жүктелiп  отырғаны 

бәрiмiзге аян. Сол себептен де біздің университетте оқытылатын “Қазақ тіл” пәніне арнап 

электрондық  оқулық  құрылды.  Осындай  жауапкершiлiк  бiлiм  беру  iсiнде  оқытушы 

тарапынан көп iзденiстi, қажырлы еңбектi талап етедi. Тәжiрибелiк қазақ тiлiн оқытудың 

негiзгi  мiндетi  –  бұл  ауызекi  сөйлеу  тiлi  мен  жазба  тiлiн  қалыптастыру,  дамыту  болып 

табылады.  Ал  сөйлеу  дағдысын  қалыптастыру  студенттердiң  дұрыс  жазу  дағдысын 

меңгеруiне  дайындық  жасайды.  Оқу  үрдiсiнде  дәстүрлi  оқыту  мен  қоса  дәстүрлi  емес 

құралдармен  оқыту  да  кейiнгі  кезде  кең  тарауда.  Соның  бiрiне  тоқталатын  болсақ,  бұл 

электрондық оқулықтың көмегiмен оқыту. 

   

Электронды  оқулық  дегенiмiз  –  бұл  дидактикалық  әдiс-тәсiлдер  мен  ақпараттық 

технологияны  қолдануға  негiзделген  түбегейлi  жүйе.  Электронды  оқулықпен  оқыту, 

оқытушының  студентпен  жеке  жұмыс  iстегенiндей  болады.  Дәстүрлi  оқытуда  кейбiр 

студенттер  түсiнбей  қалған  материалды  оқытушыдан  қайталап  сұрай  беруге  кейде 

қысылады,  сол  себептi  жаңа  тақырыпты  дұрыс  қабылдай  алмауына  әкеп  соғады.  Ал 

электронды оқулықпен жеке жұмыс iстеуiнiң арқасында сол тақырыпты бiрнеше қайталап 

оқуына,  тыңдауына,  тiптi  түсiнбеген  сөздi  бөлiп  анықтама  бөлiмiнен  қарауға,  сол  сөздiң 

түсiндiрмесiн бiлуiне, оның грамматикалық жасалу жолдарын бiлуiне көптен-көп көмегiн 

тигiзедi. 

566 

 

      

Қазiргi  кезде  бiлiм  беру  мақсаты  студенттерге  барынша  көп  ақпарат  беруде  ғана 

емес,  сонымен  қатар  студенттерге  өз  бетiнше  пәндiк  ақпараттарды  өзi  тауып  қолдануға 

үйрету.  Оның  бәрi  электронды  оқулықтарда  әр  түрлi  тапсырмалар,  жатттығулар  арқылы 

берiлiп отырады. Осындай жаттығуларды, тапсырмаларды орындауда, студент өз бетiнше 

алдыңғы  өтiлген  тақырыпқа  оралуына,  кейбiр  сiлтемелерге,  анықтамаларға  оралып 

қайталауына мүмкiндiктер бар. Электронды оқулықтар студенттiң бiлiм сапасын бақылау 

жүйесiн өзгертуге мүмкiндiк жасайды. Дәстүрлi оқытуда әр студенттi оқытушы тарапынан 

бақылау өте жиi  болмай қалуы да кездеседi, ал электронды оқулықтың көмегiмен оқыту 

үрдiсiнiң  әр  этапын  бақылай  алады.  Тiптi  кейде  тапсырманың  дұрыс  орындалуын  ғана 

қадағалап  қоймай,  қате  орындаған  жағдайда  оқулықтың  тарауына,  керектi  тақырыбына 

немесе қажет ақпарға сiлтемелер берiп отырады. Бұл студент үшiн, бiрiншiден үлкен көмек, 

жеңiлдiктер  туғызса,  екiншiден,  сол  материалды  автоматты  түрде  бақылап,  әдiл  бағасын 

беруге,  студентке  қажетiне  қарай  кеңес  беруге,  сол  жайында  барынша  мәлiмет  алуға 

мүмкiндiк жасайды. 

      

Сонымен  қатар  студент  грамматикалық  анықтамаларды  оқи  отырып  бiлiмiн 

тереңдете  алады.  Мiне,  осындай  мүмкiндiктердiң  барлығы  оқудың  мотивациясын 

күшейтедi,  студенттердiң  тiлге  деген  қызығушылығын  арттырады,  оқуға  деген 

белсендiлiгiн арттырады, оқытудың дәстүрлi ұйымдастыру формасынан шығып, оқытуды 

даралауды  күшейтуге  көп  көмегiн  тигiзедi.  Электрондық  оқулықта  берiлген  мәтiндiк 

материалдар  белгiлi  бiр  қатынас  жағдаяттарында  қолданылатын  сөйлемдердi  құрайды. 

Сұхбаттар  көлемi  жағынан  шағын  және  жеңiл  жатталады.  Сұхбаттық  жағдаяттар  қазақ 

тiлiнде  бiр-бiрiне  сұрақтар  қойып  және  жауап  қайтара  алуға  үйретедi.  Сонымен  қатар 

берiлген  тақырып  төңiрегiндегi  сөйлемдер  мен  әңгiмелердi  микрофонның  көмегiмен 

компьютерге басып, өздерi тыңдап, өзiн-өзi тексеруге, дұрыс сөйлеуге көмектеседi. 

жүктеу/скачать 15,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: