Қазақстан республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi еуразия гуманитарлық институты

 

208 

Роль  химии  в  решении  экологических  проблем  на  современном  этапе  значительна, 

практически к  каждой теме  школьного  курса  химии  можно подобрать  соответствующий 

экологический материал:  



 

Изучая состав, строение и свойства веществ, химия может ответить, как ведет себя  

то или иное вещество в атмосфере, почве, водной среде, какие воздействия оказывает оно    

и продукты его превращений на биологические системы; 



 

Раскрывая  механизмы  биогеохимических  процессов  в  природном  круговороте 

элементов,  химия  способствует  решению  задачи  наиболее  естественного  и 

«безболезненного»  вхождения  промышленного  производства  в  природные  циклы,  делая 

его частью какой-либо экосистемы; 



 

Используя  разнообразные  методики  химико-аналитического  контроля  состояния 

объектов  окружающей  среды  или  качества  готовой  продукции  ряда  отраслей  

промышленности 

(химической, 

нефтехимической, 

микробиологической,  

фармацевтической),  химия  позволяет  получить  информацию,  необходимую  для 

последующего  принятия  решений  о  предотвращении  поступления  вредных  веществ  в 

контролируемые  объекты, очистке этих объектов, способах их защиты и т.д.  

[3]

 

При составлении тематического планирования учитываем экологические аспекты.  

Например в 9 классе :  

 Тема: «Электролитическая диссоциация веществ»  

Применение электролитов в промышленности, сельском хозяйстве, медицине, быту. 

Механизм  закисления  почв,  воды.  Ионы,  проявляющие  токсичность.  Окислительно-

восстановительные  реакции  как  источники  появления  токсичных  веществ  в  природной 

среде.  

Тема : «Подгруппа кислорода»  

Озон — сильнейший окислитель и токсикант. Сера как элемент, входящий в состав 

веществ — загрязнителей природной среды. Сероводород и оксиды серы как загрязнители 

природной  среды.  Последствия  образования  сернокислотных  дождей  (влияние  на 

водоемы, хвойные породы деревьев).  

Тема: «Подгруппа азота»  

 Аммиак  как  загрязнитель  окружающей  среды.  Положительное  и  отрицательное 

воздействие аммиака и его соединений на живые организмы. Производство аммиака как 

пример  экологически  чистой  технологии.  Проблемы  накопления  оксидов  азота  в 

атмосфере,  их  участие  в  фотохимическом  смоге,  образовании  кислотных  дождей. 

Химические методы очистки газообразных выбросов, содержащих оксиды азота.   

Тема: «Подгруппа углерода»  

Адсорбция как один из методов улавливания отравляющих веществ.  

Оксиды углерода — загрязнители атмосферы. Влияние углекислого газа на  

жизнедеятельность  организмов;  снижение  фотосинтеза  у  растений  и  ухудшение 

дыхания  у  животных,  человека.  Отравляющее  действие  угарного  газа.  Парниковый 

эффект:  причины  возникновения,  возможные  последствия  и  пути  их  предотвращения. 

Соединения кремния  

как загрязнители среды обитания живых организмов. 

Демонстрационный  опыт  «Адсорбция  углем  различных  веществ  (красителей, 

газов)».  

[4]

 

Однако, проблема состоит  в том, как преподнести этот материал, чтобы студентам 

он был интересен, чтобы не вызывал «отторжения» как нечто надоевшее и «приевшееся».    

Даже  при  самом  скромном  оснащении  химического  кабинета  существует  возможность 

организовать для заинтересованных  студентов  небольшие  экологические исследования. 

Например, в ходе изучения химии в 10-11 классах разработаны и проводятся такие уроки 

исследования  как,  например, «Биохимия  почв»: в  ходе  проведения  работы  студенты    не 

только  знакомятся  с  химическим  составом  почв,  но  и  делают  выводы  о  соотношении 

организмов  и  качестве  почв,  токсичности  элементов,  сами  дают  рекомендации  по 

 

209 

природоохранным  мероприятиям.      (приложение  №  1).  При  изучения  раздела «Химия  в 

быту» проводятся  практические  уроки,  где  студенты    учатся  применять  на  практике 

полученные  знания  по  химии  для  решения  бытовых  проблем:  «Контроль  качества 

продуктов  питания»,  «Анализ  минеральной  воды  и  прохладительных  напитков», 

«Препараты  бытовой  химии  в  нашем  доме»,  «Химические  средства  защиты  растений  и 

экология». 

[5] 

Рассматривая вопрос о химических реакциях, необходимо сформировать у 

студентов  представление о природе, как о едином целом, о том, что химические реакции 

протекают  в  живой  и  неживой  природе,  что  живая  и  неживая  природа  взаимосвязаны. 

Американский  ученый-  эколог  Б.Коммонер  в  своей  книге  прослеживает  экологические 

траектории  движения  химических  элементов,  которые  составляют  природную  среду.  «В 

любой  природной  системе  экскременты  и  отбросы  одних  организмов  служат  пищей  для 

других.  Углекислый  газ,  который  выделяют  животные  как  отходы  дыхания-  это 

превосходное  питательное  вещество  для  зеленых  растений.  Растения  «выбрасывают» 

кислород,  который  используется  животными.  Органические  отбросы  животных  служат 

пищей  для  разлагающихся  бактерий.  Их  отбросы-  неорганические  вещества,  такие,  как 

азот, фосфор и углекислый газ, становятся пищей для водорослей ». 

[6] 

Таким образом, ничто не  «исчезает», то  или иное вещество превращается в другое, 

оказывая  влияние  на  жизненные  процессы  любого  организма,  частью  которого  оно 

становится  на  некоторое  время.  Очень  важно  развить  у  школьников,  студентов  

ценностную  ориентацию  в  отношении  экологических  проблем,  вызывать  у  них  чувство 

сострадания,  ответственности,  желание  активной  деятельности.  С  этой  целью  можно 

предложить  следующие виды заданий: 

-найти  в  каких-либо  печатных  изданиях  (газетах,  журналах,  книгах)  сообщения  о 

неблагоприятных  экологических  ситуациях.  Сформировать  свое  отношение    к  этой 

публикации.          

–используя  свой  опыт,  придумайте  (или  опишите)  ситуацию,  в  которой  по  вине 

человека страдает природа (ее обитатели). 

– Предложите правила поведения школьника в природной среде: 

а) на отдыхе; 

б) во время экскурсии; 

в) при выполнении общественно полезного труда вне школы. 

Что именно вы можете сделать для сохранения и улучшения природной среды? 

Для проверки результативности полученных экологических знаний  можно оценить с 

помощью экологических анкет (приложение № 3, 4), которые по окончании учебного года 

провожу среди учащихся. Результаты анкетирования последних 3-х лет выявили 

положительные тенденции: снижение прагматической установки по отношению к природе 

и увеличение количества учащихся с эстетической, когнитивной и этической установкой, 

смещение экологического сознания учеников из области антропоцентрической в область 

экоцентрическую. Это вселяет надежду на то, что экологический кризис не уничтожит 

человеческую цивилизацию в наступившем тысячелетии. [7]                                           

Успешная деятельность в области экологического образования позволяет решать 

немаловажную проблему нашего времени - формировать у студентов  бережное 

отношение к окружающей среде, умение применять теоретические знания в повседневной 

жизни, углубить знания по химии в прикладном аспекте.                                                                           

Экологическое образование и воспитание обеспечивают понимание важности 

правильного поведения в природной среде, умение предвидеть и оценить последствия 

своей деятельности, осознание природы как национального общественного достояния.  

[8]

 

Анализ  состояния  проблемы  в  теории  и  практике  показал,  что  процесс 

экологического воспитания учащихся подросткового возраста будет осуществляться более 

успешно, если: 

1)

 

в  программах  и  учебниках  соответствующих  дисциплин  четко  и  конкретно 

вычленяются экологические проблемы; 

 

210 

2)

 

усилены экологические элементы взаимосвязи предметов естественного  цикла; 

3)

 

вопросы  экологии  будут  рассматриваться  во  взаимосвязи,  будет  обеспечиваться 

их практическая направленность; 

4)

 

будет  осуществляться  поэтапное  воспитание  учащихся  посредством  включения 

их в разнообразные формы учебной и внеурочной экологической деятельности; 

5)

 

в  процессе  экологического  воспитания  будут  учитываться  как  возрастные 

особенности подростков, так и особенности экологических проблем региона. 

Таким образом, содержание школьного курса естественных  дисциплин способствует 

экологическому образованию школьников и имеет для этого огромные возможности. В их 

реализации и подготовке экологически грамотного поколения основная роль принадлежит 

учителю, его творческой инициативе. 

 

Литература

 

1. Двятковская  Е.Н. Байкальское  соглашение:  рефлексия  проблем,  выявленных 

интернет-конференцией.  Экологическое  образование:  эколого-культурные  традиции  и 

инновации. Сборник материалов научно-практической конференции. – М.: МИОО. – 2006. 

13 с. 

2. Ю.В. Новиков, "Природа и человек", Москва, "Просвещение", 1991 г.  

3. М.В. Зуева, Б.В. Иванова "Совершенствование организации учебной деятельности 

школьников на уроке химии", Москва, "Просвещение", 1989 г.  

4. В.И.  Колесников  "Экологическое  образование  учащихся  в  процессе  школьного 

химического эксперимента", РИПКРО, Москва, "Химия в школе", № 5, 1991 г.  

5. Экологическое образование и воспитание учащихся средствами предмета химии", 

Киров, 1990 г. 

6. Б. Коммонер "Замыкающий круг", Мысль, 1974 г.  

7. С.В.  Алексеев,  А.Н.  Беккер  "Из  опыта  проведения  факультативных  курсов  по 

экологическому образованию школьников", "Химия в школе", № 5, 1991 г.  

8. Баландин Р.Н., Бондарев Л.Г. Природа и цивилизация. – М.: Мысль, 1988. 

9. Морозов  Г.И.,  Новиков  Р.А.  Глобальная  экологическая  проблема.  –  М.:  Мысль, 

1988. 

10.

 

Реймерс  Н.Ф.  Охрана  природы  и  окружающей  человека  среды.  Словарь-

справочник. – М.: Просвещение, 1992. 

 

 

 

 

С. Ж. Дүйсен 

Астана қ. 

 

МЕКТЕПТЕГІ ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ ПӘНІНІҢ ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ 

БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖЕТІЛДІРУ ТУРАЛЫ КЕЙБІР ҰСЫНЫСТАР 

 

Білім  беру  жүйесін  жаңғырту  мемлекеттік  саясаттың  басым  бағыттарының  бірі. 

Бүгінгі  таңда  елімізде  білім  саласындағы  жауапты  міндеттердің  бірі  –  заман  талабына, 

мемлекетіміздің саясатына және ұлттық құндылықтарымызға сай білім мазмұнын жаңарту 

болып табылады. Білім саласының А.Сәрінжіпов бастаған жаңа басшылығы 2015-2016 оқу 

жылына  дейін  жаңа  оқу  жоспарларын,  бағдарламалары  мен  оқулықтарды  енгізуді 

жоспарлап  отыр.  2015  жылы  1-сыныптан  бастап  барлық  мектеп  пәндері  жаңартылған 

бағдарламаға  сәйкес  оқытылатын  болады.  Орта  білім  мазұнын  жаңартуда  Назарбаев 

зияткерлік мектептерінің тәжірибесін қолдану жалғастырылады [1]. 

Бағдарламаға  материалдар  іріктегенде  авторлар  тарих  және  педагогика 

ғылымдарының  тарихи  объективтілік,  отандық  тарих  ғылымының  соңғы  жетістіктерін 

 

211 

пайдалану,  жалпыадамзаттық  құндылықтарды  ескеру  және  білімді  ізгілендіру,  ұлттық 

құндылықтарды негізге алу және т.б. қағидаларды басшылыққа алатыны мәлім.  

Біздің  ойымызша,  бағдарлама  түзуде  тарихи  объективтілік  ұстанымына  сай  алдағы 

уақытта  8-сыныпта  Қазақстан  тарихын  оқытуға  қатысты  бірнеше  тақырыпқа  өзгерістер 

енгізу  қажеттігі  байқалады.  Солардың    бірі  –  «1837-1847  жылдардағы  Кенесары 

Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалыс» тақырыбына қатысты мәселе.  

1994 жылы М.Қозыбаев, А.Тұрлығұлов, А.Абраев жазған жалпы орта білім беретін 

мектепте  Қазақстан  тарихын  оқыту  бағдарламасында  осы  тақырыпты  оқытуға  қатысты 

бөлімде «Кенесары әскерінің қырғыз жерлеріне басып кіруі» деген сөйлем болды [2, 53]. 

Ал,  1999  және  2000  жылдардағы  тарихты  оқытудың  әдіскер-ғалымы  Т.Тұрлығұлов 

жетекшілік  етіп  жазған  бағдарламаларда  авторлар  ұжымы  осы  тақырыпты  оқытуға 

байланысты «Көтеріліс туралы әртүрлі көзқарастар» деген сөйлем қосқан болатын [3, 20; 

3,85.].  Тарихшы  ғалымдар  мен  ғалым-әдіскерлердің  білім  мазмұнына  қатысты  осы 

пікірлері  өте  орынды  және  дұрыс  болатын.  Өйткені  тарих  мұғалімдері  Кенесары 

қозғалысының  тарихына,  оның  сипатына  қатысты  балама  пікірлерді  іздеуге  және  оны 

оқушыларға талдап түсіндіруге тиісті болатын. 

Бірақ  кейінгі  шыққан  бағдарламаларда  осы  сөйлемдер  неге  екені  белгісіз  алынып 

тасталды.  Мұны  ұлт  тарихын  мектепте  оқытуда  (нақты  айтқанда,    К.Қасымұлы 

қозғалысын  оқытуда  –  Д.С.)  тарихи  объективизм  принципінің  ескерілмеу  кемшілігі  деп 

бағалаған жөн. Пікірімізді дәлелдеу үшін танымал ғалымдардың еңбектеріне жүгінейік.  

Белгілі  тарихшы  Ермұхан  Бекмаханов  өзінің  еңбегінде  былай  деп  жазған:  «В  1847 

году  Кенесары  вторгся  в  пределы  Киргизии.  В  этой  борьбе  Кенесары  преследовал 

основную цель борьбу  с господством Коканда, как врага казахов и алатауских киргиз, и 

против  киргизских  манапов,  являвшихся  верными  союзниками  кокандских  беков. 

Поэтому поход в Киргизию он рассматривал как ответ на действия казахов, передавшихся 

на сторону Коканда. Но при этом он допустил крупнейшую ошибку, выразившуюся в том, 

что в Киргизии Кенесары применил типично феодальные методы борьбы. Его репрессии 

обрушились  не  столько  на  манапов,  сколько  на  киргизский  народ.  Им  сжигались  целые 

аулы, он не щадил ни женщин ни детей.  

Именно  эти  феодальные  методы  борьбы  помогли  Орману  и  Жантаю  объединить 

широкие  массы  киргизского  народа  для  борьбы  с  Кенесары.  Кенесары  пришлось  иметь 

дело в Киргизии не с феодальными дружинами манапов, а с сопротивлением народа и это 

погубило его»`[4,333-334]. 

1949  жылы  қазақ  тілінде  жарық  көрген  «Қазақ  ССР  тарихы»  деп  аталатын 

академиялық  еңбекте:  «Кенесарының  қырғыз  руларын  бағындыруды  көздеп  жүргізген 

соғыстары  ұлт-азаттық  қозғалыстың  сыйпатын  мүлде  өзгертіп,  азаттық  жолындағы 

ұрандарды  екінші  орынға  ығыстырды.  Кенесарының  қырғыз  руларының  жеріне  басып 

кіруі  басқыншылық  мақсаттарды  көздеген  еді.  1846  жыл  ұлт-азаттық  қозғалыстың 

аяқталған жылы болды», - деп мәселенің мәнісін нақты ашып көрсеткен болатын [5,303]. 

К.Қасымұлы  қозғалысын  зерттеген  және  8-сыныпқа  арналған  мектеп  оқулығын 

жазған  танымал  тарихшы  ғалым  Ж.Қасымбаев  та  өзінің  еңбектерінде  бұл  пікірді 

қолдайды: «1847 жылы Кенесары қырғыз еліне басып кірді. Көтерілістің бастапқы сипаты 

өзгере  бастады.  Кенесары  әскерінің  жергілікті  халыққа  озбырлығы,  жазықсыз  қырғыз 

ауылдарын  тонау  оған  қарсы  өшпенділік  туғызды.  1847  жылы  қазіргі  Бішкекке  жақын 

Майтөбе  деген  жерде  қырғыз  манаптарының  әскерімен  шайқаста  Кенесары  жеңіліс 

тапты»,  -  деп  көрсетеді.  Одан  әрі  қарай  Ж.Қасымбаев:  «Жүзге  жіктелген  қазақ  рулары 

көтерілісті  негізінен  өз  жерінде  қолдап,  Қоқан  және  қырғызға  басып  кіруден  өздерін 

алшақ ұстады»,-  деп жазған [6,83-84]. 

Осы  деректерді  салыстыра  келіп  айтар  ұсынысымыз  мынадай,  тарих 

бағдарламасындағы  «1837-1847  жылдардағы  Кенесары  Қасымұлы  бастаған  ұлт-азаттық 

қозғалыс»  деген  бөлімге:  «1847  жылы  Кенесары  Қасымұлы  әскерінің  қырғыз  жеріне 

басып кіруі. Ұлт-азаттық қозғалыс сипатының өзгеруі» деген сөйлемдер қосылуы керек. 

 

212 

Кенесары  Қасымұлы  қазақтың  соңғы  ханы,  ұлтымыздың  ұлы  тұлғаларының  бірі 

болғанымен  оның  отаршылдыққа  қарсы  күресіндегі  жіберген  қателігін  мойындауымыз 

керек.  Кенесары  ханымыздың,  айтқаныма  көнбедіңдер,  бізбен  бірге  орыс  отаршылдары 

мен  Қоқан  басқыншыларына  қарсы  бірлесіп  күреспедіңдер  деген  пиғылмен  қырғыздар 

жеріне соғыспен басып кіріп, озбырлыққа баруын түсіну үшін ғұлама тарихшы болу шарт 

емес.  Біздің  мектепке  арналған  тарих  оқулықтарында  осы  соғыстағы  кінәні  көбіне 

қырғыздарға аудару сипаты басым екенін мойындауымыз керек. 

Өткен  замандарда  кім  кіммен  соғыспады.  Мәселен,  көрші  екі  ел  –  Франия  мен 

Германия  бір-бірімен  әділетті  де,  әділетсіз  де  талай  соғыс  жүргізді.  Ол  соғыстар  осы 

елдердің тарихында өшпенділік туғызбайтындай етіп өркениетті тұрғыда жазылып бағасы 

берілген. Қазақ пен қырғыз тарихына қатысты келеңсіз болса да  «осы оқиға» объективті 

түрде жазылып және оқытылуы тиіс. Өйткені бұл оқиға тарих оқулықтарында жазылмаса 

да екі халықтың тарихи жадында сақталған. 

8-сыныпта  Отан  тарихын  оқытуда  келесі  бір  шешімін  күткен  мәселе  –  қазақтардың 

Е.Пугачев көтерілісіне қатысуы туралы. Оқулықтарда осы мәселені ашуда Н.Бекмаханова 

еңбегі негізге алынған. Н.Е.Бекмаханова өзінің «Көктемір туралы аңыз» еңбегінде былай 

деп  бастайды:  «1775  жылдың  сентябрінде  Кіші  жүздегі  Табын  мен  тама  руларында  бір 

адам  пайда  болып,  оның  есімі  аңызға  айналады.  Дала  қауесеті  оны  Көзкөрмес,  Әулие, 

Арбағыш  деп,  бірақ  көбіне  оны  Жанкөрмес  немесе  Көктемір  деп  атаған.  Өзін 

Е.И.Пугачевтің  мұрагері  санаған  Көктемір  күресті  жалғастыруға  үгіттейді.  Көктемірдің 

ұрандары Кіші жүзде орасан кең көлемде тараған».  

Одан әрі кітап авторы орыстың жазба деректеріне сүйене отырып осы қозғалыстың 

басшысына мынадай сипаттама береді:  

«... Көктемір деп аталған төрт аяқты адам Ордада тұрады. Адамша сөйлейді. Ордадан 

шығып, екі-үш тәулік бойы жоқ болып кетеді екен, бірақ оның қайда кететінін ешкім де 

білмейді, ал қайтып келе жатқанда кәдімгі  мал сияқты, сиыр тәрізді мөңіреп, азынайтын 

көрінеді. Ал, Ордада жүрген кезінде әрдайым күркіреп жүретін көрінеді, бірақ оның өзін 

айналасындағылардың  бірі  де  көре  алмаған.  Тек  оның  қасындағы  бір  әйел  ғана  оған  от 

жағып беріп жүріп көреді екен. Оның айтуынша, ол төрт аяқтап жүреді дейді төрт аяғына 

да  етік  киген,  ал  өзін  моншақты  өгізбін  деп  атаған,  басы  адамның  басындай,  құлақшын 

киген,  ал  мүйіздері  өгіздікіндей,  бүкіл  арқасы  темірмен  қапталған,  сондықтан  да  оның 

есімін  Көктемір  деп  атаған»  деген  аңызды  патша  губернаторы  Рейнсдорп  жіберген 

Ғұбайдолла  Адгамов  пен  Рақымқұл  Ибраев  деген  татар  саудагерлері  Көктемір  тұрады 

деген ауылға барып осындай аңызды айтып келеді [7,161-162]. 

Әрі  қарай  автор  «Көктемір»  деген  табын  руындағы  Мәтен  дегеннің  Сапура  атты 

жиырма  екі  жасар  қызы  болғанын,  оның  бірінші  күйеуін  қалмақтар  өлтірген,  сосын  ол 

күйеуінің  інісі  Жанболат  дегенге  тұрмысқа  шыққанын  жазады.  Сапура  талма  ауруына 

шалдығып,  адам  таңғаларлық  қылықтар  жасайды  екен.  Түн  ішінде  жын  ұрғандай 

айқайлайды,  әлдеқайдан  біреулер  оған  хабар  беріп,  тілдескендей  құтырады.  Ал  күйеуі 

оған жеке басының қамы үшін көмектеседі екен деген деректер келтіреді [7, 164-165]. 

Бір ескеретін жайт, қазақ тілінде жарық көрген 184 беттен тұратын кітаптың 17 беті 

(яғни, 161-178 беттері) ғана Көктемір қозғалысына арналған. Қалған беттерінің бәрі Кіші 

және  Орта  жүз  қазақтарының  Е.Пугачев  көтерілісіне  қатысуына  арналған.  Бұл  еңбектен 

«Көктемір» мен «Сапура» бір адам ба, әлде екеуі екі адам ба екені белгісіз. 

Кеңестік  кезеңдегі  танымал  қазақ  тарихшысы  академик  А.Н.Нүсіпбеков  мұны  1775 

жылы  Үлкен  Қобда  өзені  маңында  Сапара  деген  көзге  көрінбейтін  әйелдің  атымен  Петр 

патша  тірі  екендігін  көрсету  үшін  ойлап  табылған  аңыз  екенін  жазған  [8,  22].  Бірақ 

А.Н.Нүсіпбеков  қайтыс  болған  соң  оның  еңбектерін  редакциялап  жарыққа  шығарған 

авторлар ұжымы ол әйелдің атын Сапира деп көрсетеді [8, 22]. 

Кітап  авторы  Н.Бекмаханова  Көктемір  қозғалысына  арналған  кітабын  орыс  тілінде 

«Легенда  о  Невидимке»  деп  атаған.  Кітаптың  жадынамасында  автор  Көктемірді  ер  адам 

ретінде көрсетеді. Сөзіміз дәлелді болу үшін орыс тіліндегі сөйлемді келтірейік «Степная 

 

213 

молва  называла  его  (ерекшелеген  біз)  Незримым,  Чародеем,  но  чаще  всего  Куктемиром, 

или Невидимкой. Считая себя преемником Пугачева,  он  (ерекшелеген біз) агитировал за 

продолжение борьбы» [9]. 

Кітап авторы Н.Бекмаханова Кіші жүздің Досалы мен Сейдәлі сұлтандары Көктемір 

туралы  аңызды,  ұрандарды  өз  мақсаттарына  пайдаланған  деген  пікірін  білдіреді  [7,167-

168].  Автордың  Көктемір  қозғалысы  1775-1776  жылдары  жүрді  деген  әлсіз  тұжырымын 

[7,174-175] оқулыққа кіргізуге болмайтын сияқты.   

2010  жылы  шыққан  бес  томдық  Қазақстан  тарихының  3-томында  сәл  өзгерістермен 

Н.Бекмаханованың  «Көктемір  туралы  аңызы»  берілген  [10,243].  Бағдарлама  мен  оқулық 

жазған  авторлар  осы  академиялық  басылымда  жазылған  деректерді  оқулыққа  енгізген 

болуы керек [11,54-55]. 

Кез келген елдің тарихты оқыту әдістемесінде қалыптасқан қағидаттардың бірі – ұлт-

азаттық  революциялардың,  қозғалыстардың  басшылары  немесе  басшысы  болады.  Ол 

тарихи  қайраткердің  нақты  өмірбаяны,  аты-жөні  тарихи  деректермен  нақтыланады.  Ал 

бұл тарихи материалда олар сақталмаған. 

Сонымен бірге бұл материал заман ағымына сай емес, ескірген дерек. Кітап авторы 

еңбекті  кеңестік  заман  рухымен,  таптық  күрес,  таптық  идеология  тұрғысынан  жазған. 

Сондықтан,  біздің  ойымызша  «Көктемір  қозғалысы»  туралы  тарихи  материалды  алдағы 

уақытта Қазақстан тарихы бағдарламасы мен оқулығынан алып тастау керек. 

 

Әдебиеттер 

1. Сейілова А. Болашаққа бағдар. // Егемен Қазақстан. 2013 жыл. 14 қараша 

2.  Жалпы  білім  беретін  орта  мектеп  бағдарламалары.  Тарих  (V-XI  кластар).  – 

Алматы, 1994. 

3.  Қазақстан  тарихы  пәні  бойынша  қазақ  мектептеріне  арналған  бағдарлама  (V-IX 

сыныптар). Алматы: «Рауан» 1999. Тарих пәнінің бағдарламалар жинағы (5-11сыныптар). 

Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының Республикалық баспа кабинеті. 

/Алматы,  2000 

4. Бекмаханов Е. Казахстан в 20-40-е годы  XIX века. Учебник.  – Алма-Ата:  «Қазақ 

университеті», 1992 ж. – 400 б. 

5. Қазақ ССР тарихы. – Алматы,  1949. 

6.  Қасымбаев  Ж.Қ.  Қазақстан  тарихы  (XVIII-1914  жж.)  8-сыныпқа  арналған  байқау 

оқулығы. -Алматы: «Рауан» баспасы. 2000, – 240 б. 

7. Бекмаханова Н. Көктемір туралы аңыз. -Алматы: Жалын, 1983 – 184 б. 

8. Нусупбеков А.Н. Вопросы истории Казахстана. – Алма-Ата: Наука, 1989 - 344 с. 

9. Бекмаханова Н. Легенда о Невидимке. – Алма-Ата: Казахстан, 1968 –190 стр. 

10. Қазақстан тарихы. Бес тодық. 3-том. –Алматы: Атамұра, 2010 жыл. - 768 б. 

11. Кабульдинов З.Е., Кайыпбаева А.Т. История Казахстана (XVIII в.-1914 г). 

12. Учебник для 8 класса. 2-е издание. переработ. –Алматы: Атамұра, 2012. - 328 c 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

214 

жүктеу/скачать 5,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: