ӘДЕБИЕТТЕР 1.   К.Нүрпейісов,  Б.  Аяғаиов,  Н.  Жаксылықои

О ҚЫ ТУ .  ӘДІСТЕМЕ.  ТӘЖ ІР ИБЕ.

САБАҚТА  ЖАҢА  ТЕХНОЛОГИЯНЫ  ҚОЛДАНУ

Гүлназ А ҚПАНБЕТОВА,

Қы зылорда калалык білім жетілдірү 

и н с т и т ү т ы н ы ң  

ә/йскері 

Айііүр АҚПАНВКТОВА»

Ж.  Қиъзтов атындагы .V?23 орта мсктсптін таригх іюн мүгалімі

З а м а н   т а л а б ы н а   с ай   о қы ту  м ен  тә р б и е н ің  

со ң ғы   т ү р л е р ін   ж е д е л   игеріп,  кәсіби  ш еберлікті 

ұш тап  о т ы р у   ұ с т а з д ы ң  б а с т ы   п а р ы з ы .  Елбасы м ы з

Н .Ә .Н азарбаезты н ҚР 2015 жылға дейінгі білім  беруді 

дам ы ту  түж ырымдамасыны ң ж обасы нда:  қазіргі  білім 

берудегі  басты  м ә с е л е   -   білім  м азмұны на  ж аңалық 

енгізудің тиімді д е  жаңа әдістерін іздестіру мен оларды  

жүзеге  асы р а  алаты н  б олаш ақ  м ам ан дар ды   д ая р л ау  

екені  атап  айты лады .  О қуш ылардың  ш ығармаш ылық 

қабілеттерін  дам ы ту  үшін  жаңа  технологияларды  

үтымды  пайдалану  қажет.

Т ех н о л о ги я   -   «ш еберлік  туралы   ғылым»  деген 

уғымды білдіретін грексөзі.  Ол  төмендегідей  кәптеген 

ұғымды  білдіреді.

1.Ьөлгілі  бір  маңызды  әрекетте,  өнөрде.  шебер- 

пікт е мақсат қа жет у үшін қопданыпат ын әдіс (В.Даль 

сөзюігі).

2.Белгілі зат т ы ң бейнесін езгерт у үшін қолданы- 

лат ын өнер,  біліктілік,  өдіс-төсілдер  (В.М.Шепель).

3.Белгілі  затты,  тулганы  сапалы   өзгертуде 

қолданылат ын 

білім 

мен 

әдіс-тәсілдер 

мо/йесі 

(И.Г.Зайнышев).

4.Адамның  әрскст ін. 

біліктілігін, 

т әжірибссіи 

сңбсккс  қажот т і заттарды.  элеум ст т ік  шындықты 

сапалы  өзгерт уге  бағытталган  әрекет т ер  жүйесі 

(Р.В  Овчарова).

Оның  құрыльімына  м ы налар  кіреді:

а)  т үж ы ры м сы қ негіз;

ә)  оқы т у м азм үнды қ бөлімі:

-  

оқы т уды ң яақт ы  ж оне ж ап пы  мақсат ы ;

-  

о қу м а т сриал дары ны ң м азм үны :

б)  үдеріст ік бәлім

 -  

т ехнологиялы қ үдерісі;

-  оқу үдерісін үйы м даст ы ру;

-  

о қуш ы ларды ң  оқу  қы зм ет інің  әдіст ері  мен 

ф орм алары ;

-   мүгалімнің  м ат ериалдарды   м еңге р уд і  басқа- 

руд ағы  іс-әрекөт і.

В .Б е с п а л ь к о  

педагогикалық 

технологиялар 

теориясы ны ң  непзін  оқытудың  тал ап   деңгейіндегі 

нәтижесіне  міндетті  түрде  қол  жеткізу  үшін  сабаққа 

диагностикалық  мақсат  қоюдың  қажеттілігін  дәйек- 

тейді.  Г .С ел евк а  педагогикалық  технологияларды  

теориялы қ  түргыда  негіздеуді.  ұсынудың  ортақ  тілін, 

үлгісін  анықтап  береді.

Қазіргі  таңд а  теориялы қ  және  практикалық  са- 

бан^арда 

әртүрлі  технология 

қолданыс  табуда.

Б Л и х а ч е в  

« П едагогикалы қ 

т ехнологияны  

оқу 

үдерісіпс  б с п г іл і  бір  м әқсат   көздей  отырып,  эсер 

ет ет ін 

педагогикалы қ 

нәт иж еге 

ж ет елейт ін 

бірлікт ердің  ж ү й е с і  рет інде  корсет еді,  оның  үнемі 

өзгеріп 

от ы рат ы нды ғы н 

айт ады».

 

М.Кларин 

«П едагогикапы қ 

т ехнология

 

-  

псдагогикалы қ 

м ақсат қа  қоп  ж өт кізу  жолындагы  қолданы лат ын 

б арлы қ  қисы нды  

і п і м  

ам апдары   мен  әдіснамалы қ 

қүралдарды ң  ж үйе л і  ж иы нт ы ғы   ж әне  жумы с  іст еу 

рет і»

  деген  анықтама  үсынды.  Ал  В .М онахов 

« П едагогикалы қ  т ехнологиялар  -   оқы т у  үдерюін 

жобалау,  үйы м даст ы ру ж өне ет кізудің ойласт ырып- 

ған  моделі»

  д еп   көрсеткен.

Педагогикалық  технологияны  қолдану  арқылы 

келеш ек  үрпақтың  еркін  дам уы на,  жан-жакты  білім 

алуы на,  белсен ді,  шығармаш ьіл  болуы на  жағдай 

ж асалады .  Ж оғары да  келтірілген  ғалы м дарды ң  ең- 

бектерін  және  басқа  еңбектерді  зерттей  отырып, 

педагогикалық  технологияларды   атқаратын  мақсат- 

міндеттеріне  және  оларды ң  іс-өрекетіне  қарай  жүйе- 

леп.  бір  схем аға  келтірдік:

1-С хем а.  П ед аго ги к ал ы қ   т е х н о л о г и я л а р д ы ң  

т ү р л е р і.

Барлы қ  жаңа  технологияның  мақсаты  -   пәнді 

оқытуда  оқушының  жеке  басы ны ң д а р а   ж эне  д ер б ес 

ерекш еліктерін  ескеріп,  о ларды ң  е з  бетінше  ізденуін 

арттырып,  ш ығармаш ылықгарын  қалыптастыру.  З а ­

ман  т ал аб ы н а  сай.  электрондық  оқулық.  интернет, 

w eb сайдты   қолданудағы жаңа ақпаратты технология­

л ард ы   пайдалану тарих  пәні үшін  м аңы зды  болмақ.

5 

-   10-  с ы н ы п т а р д а   т а р и х т ы   о қ ы т у д ы ң   маз- 

м ұны   м ен  м ақ са т-м ін д ет те р і  тө м ен д егі  шешуші 

б іл ік тер д і  қ а л ы п т а с т ы р у ғ а   б а ғы т т а л ға н :

32

Қ а за қ  тарихы

}ы'і

 3 (102),  мамыр-маусым, 2010

С аяси ж эн е  ә леум ет т ік -

 оқуш ылардың азам ат- 

тық  жауалкершілігі,  шешім  қабы лдай  білуі.  қоғам  д а ­

му ының п роб лем алары н а сыни көзқарасының болуы 

еңбек нарығына  белсенді  түрде  бейім делу  қабілеті.

Толерант т ы лы қ

  -   б асқа  үлттарды ң  салт- 

дәстурін  қурметтеу ж әне түсіністікпен  қарау,  тіл табы- 

сушылық.

К огнит ивт ілік -

 өз  білімін үнемі жетілдіруге дағ- 

ды лану,  шешімін іздеу, тусінігін білдіру,  нақты өмірдегі 

оқиғалардың себ еп -сал д ар ы н   өздігінен тану.

Д үни е т а ны м д ы л ы қ

 -  эл ем   туралы   біртүтас  көз- 

қарасты  қалыптастыру,  қоғамдағы  әлеуметтік  орныи 

дүрыс  таб а  білу.  отанш ылдық,  қазақ  халқының  та­

рихы  мен  салт-дәстүрін,  адам н ы ң  қүқықтары  мен 

бостандықтарын.  қоғамдық  өмірдің  дем ократиялы қ 

принциптерін  қурметтеу.

Тарих  пәніне  деген  қызығушылығын  арттыру 

мақсатында  сабақты  түрлендіре  отырып.  оқушы- 

л ард ы ң өз  қабілетін  таны та,  д ам ы та  түсу  бағытында 

әрқилы  әдістер  негізінде  пайдалану  тиімді.  Оқу- 

ш ы ларды ң  ш ығармаш ылық  біліктілігін  дам ы ту  мақ- 

саты нда  жүрпзілетін  саб ақ  түрлерінің  сы зба  нусқасы 

төм енде  берілген:

2-С хем а.

Йжт.зсвд

~ Т ~

I 

Сеилнар

•Чуызша журнал

. 

СчухвыарДэҢ хыгаризиіь г»і»; 

]  

5 /  ктілігіи дамьту м акатында 

, 

f i

 

ж үргзтетн  а б а *  ■үргері

7Ё35Г

Сзихат

иагьсты ру

Зер-теу

олгсн 

xshc

 жскслси жуыыс

A

Конференция

Ф

ч

&

Са5з<такоіілзииг 

і - і *  

жіміас түрлері

і

dJttf армаик. ль қ хумвіс 

Саиьс. Басш<*». Слиг<

Іаденушітг

И .П анков  тарих  пәнін  оқытуда  басты   көңілді 

мына  м әсе л ел ер ге  аударады : 

«Тарих  сабагында 

оқулық,  хрест ом ат ия,  т арихи  қүж ат т арм сн  үздік- 

сіз  ж ум ы с  ж үргізу ж әне  сабақт а  карт а

, 

сызба,  диа- 

грам м алар  сызу,  т арихи  ш ыгарма  жазу,  нақт ы   бір 

т ақы ры пт ар  бойы нш а  ж ауапт ар  ж оспары н  қуру, 

хронологияпы қ  жане  синхронды қ  кест елерді  т ол ­

т ы р у  т арихи сөздікт ерді ж а са у қажет .  Сонда  гана 

пәнге  оеген  қы зы ғуш ы лы қ.  қуш т арлы қ,  сы ны пт ан 

т ы с  ж ум ы ст арда  да  одан  әрі  жалгасады.  пәнді 

меңгеруге.  баланы ң  білім   сапасы на  ж эн е   ж алпы  

дамуы на  едөуір  ы қпалы н  т игізеді»,  -

  дейді.  Демек. 

бүдан  оқуш ыларды  т ер е ң   ойлауға,  мұқияттылыққа. 

зейін  қоя білуге,  ф актілер мен  қүбылыстарды талдау- 

ға және қорытындылап, ж алпы лауғаүйретеді, м атери­

алды   жете  уғынуға  байы бы на  жетуге  мөжбүр  етеді.

Пәнді  игергенде  оқуш ылардың  ғылыми  көзқа- 

растары н қалыптастырып,  шығармаш ылыққа баулуға 

болады .  Бүл  үшін  оқытудың  қазіргі  технологиялары н

тиімді  пайдалану  керек  М әселен.  қазіргі  кездеп 

жаңа  технологияларды ң  бірі  -   деңгейлік  саралап 

оқыту.  Оны  оқуш ылардың ойлау дағдысьі  бойынша  4 

деңгейге  бөлеміз:

1.  М ін д ст т і 

деңгей.

 

Оқушылардың 

ойлау 

дағды сы   қалыптаспаған,  б агд ар л ам а  көлемін  дүрыс 

игермеген.  Бүл  оқуш ылар  тарихи  деректерді.  дата- 

ларды .  түлғаларды   жаттап  а лады.

2.  А лгорит м дін  деңгей

  О йлау дағды сы   қалып- 

тасқан.  Мүғалім  түсіндіргені  бойынша  айтып  б ере 

алады .

3.  Э врист икалы қ  дсңгей.

  Оқушы  өзі  ойланып. 

ізденіп,  езі  қосымша  әдебиеттерді  пайдаланы п жауап 

береді.  Бүл  тапсы рм аларды   оры ндауда  оқушының 

логикалық ойлау  қабілеті  дам иды .

4 

Ш ы гарм аш ы лы қ  деңгей.

  Ж аңа  тақырыпты 

игеру үшін оқушы өзі ізденіп.  шығармашылыққа үмты- 

лады .  Мүғалімнің  көмегінсіз  езі  әрекет  ете  алад ы  

Берілген тапсы рм аға өз бетімен м әнж азба, баяндам а, 

зерттеу  с ар а л а у  жумыстарын жүргізе алады .

Ы н ты м а қ та с ты қ   п е д а го ги к а сы .  Т алап  ету  пе- 

дагогикасынан  қарым-қатынас  педагогикасына  ке­

шу.  Бүл  б ал ага  ізгілік  түрғысынан  қарау,  оқыту  мен 

тәрбиенің аж ы рам ас бірлігі:

-м үгалім   -   оқуш ы,  оқуш ы   -   оқушы,  оқуш ы   да

  -  

субъект ,  мүгалім  де

 -  

субъект :

-оқуш ы ны ң ж с к с  басы на ізгіл ік қары м-қат ы нас; 

-оқуш ы   мен  мүгалім  арасындагы  өзара  т үсіну- 

шіпік.  ы нт ы м ақт аст ы қ қары м -қат ы нас

Біпім 

б е р у д і 

ізгіл ен д ір у  

т е х н о л о г и я с ы  

(Ш .Амонаш вили).

  Оқушыны  аза м а т   етіп  тәрбиелеу, 

опарды ң таны мды қ күшін қалыптастыру жене дамыту, 

баланы ң жаны  мен  жүрегіне  жылылық үялату.

О йы н а р қ ы л ы  о қы ту т е х н о л о г и я с ы .  Дидактик- 

алық,  тәрбиелік,  дамытуш ылық,  әлеуметтендірушілік 

макратқа  жету.  Ойындық  іс-әрекеттің  психологиялық 

механизмі  жеке  басты қ  езіндік  талап-талғам дары на 

сүйенеді.  Б аланы ң  бойындағы  білімдік.  танымдық. 

шыгаомашылық қасиеттерін  аш а түсуді  кәздейді.

П р о б л е м а л ы қ   (м ә с е л е л ік )  оқы ту  т е х н о л о г и я ­

с ы .  Оқушыны  е з   бетімен  ізденуге  үйрету,  оларды ң 

танымдық және ш ығармаш ылық икемділіктерін дам ы ­

ту.  Атап  айтқанда:

-оқуш ының белсенділігін  арт тыру,

-оқу м ат ериалы нда баланы  қы зы қт ы рат ы ндай 

м әселе тугызу:

-оқушы  м ат ериалды   сезім  м үш елері  арқылы 

гана қабы пдап қоймайды,  білім ге деген қажет т ілігін 

қанағат т анды ру м ақсат ы нда  м сңгереді:

-оқы т уды ң  бала  әмірімен,  еңбегімен  байла- 

ныстылыгы.

Т ірек  б ел гіл ер і  (с ы з б а с ы .  с и гн а л ы )  а р к ы л ы  

о қ ы ту   т е х н о л о г и я с ы  

(В .Ш ат алов)

  мынаны  кез- 

дейді:

-білім,  білік,  дағды иы   қалы пт аст ы ру:

-барл ы қ  баланы  

окы т у  (ж с к с  

олсум ст т ік 

оміріне  қарамаст ан);

-оқы т уды  ж ед е л д е т у  (орт а  м ект епт і  9 жылда 

аяқтау),

Қ а за қ  тарихы

33

.V

j

 3 (102).  мамыр-маусым,  2010

Үнемі  қайталау.  міндетті  кезеңдік  бақылау,  жога­

ры  деңгейдегі  қиыншылық,  блокпен  оқыту,  тірек 

қолдану; жеке бағдарлы  қарым-қатынас. ықпал: ізгіпік, 

еркімен  оқыту;  әр  оқушының  жобасыны ң  жария- 

лылығы,  түзетуге,  өсуге,  табы сқа  жетуге  жағдай  ж а­

сау.  оқыту  мен  тәрбиенің бірлігі.

Т үсіндіре, 

о з а  

о қ ы ту  

т е х н о л о г и я с ы  

(С .Л ысснкова).

 

Барлы қ  б аланы   табы сты   оқыту 

Оқу  м атериалы ны ң  бірізділігі  жүйелілігі;  сар алау, 

әр   оқушыға  берілетін  тапсы рм аны ң  қолайлылығы. 

бағдарлам аны ң,  кейбір  тақырыптардың  қиыншылы- 

ғын  жеңу,  қиын  тақырыптарды  біртіндеп  оңайлату 

әдісін  қолдану.  С абақты  пысықтауға  әуелі  озаттар. 

сосын  орташ алар,  ең   соңы нда  наш ар  оқушылар 

қатыстырылады:  бірте-бірте  толық дербестікке  жету; 

сыныпта  қалыпты  жағдай  қалылтастыру,  түсіністік, 

ө зар а  көмек,  ынтымақтастық  қарым-қатынас;  оқу- 

шының  қателігін  ескерту,  бірақ  жазғырмау;  үй 

тапсы рм асы   тек  әр  оқушының  мүмкіндіпне  қарай 

беріледі'  білім  ,  білік,  дағды ны   дам ы та  меңгерту.  тү- 

сіндіруді  қабылдау.

Б а ғ д а р л а м а л а п   оқы ту  т е х н о л о г и я с ы  

(Б.С ка­

нер,  Н .Краудер,  В.П .Беспалько).

  Ғылыми  негізде 

түзілген  б агд ар л ам а  негізінде  оқытудың 

т и ім д іл іг ін

 

арттыру.  баланы ң  жеке  қасиеттерін  ескере  отырып 

оқыту.  Оқыту  қүралдарының  көмегімен  б ағд ар л ам а- 

ланган  оқу  м атериалдары н  кадр,  ф ай л   сияқты  оқыту 

бөліп  арқылы логикалық бірізділікпен  беріледі.

О қ ы т у д ы ң   а қ п а р а т т ы қ   -  ком м уникативтік 

т е х н о л о г и я с ы .  Ақпаратпен  жүмыс  істей  білуді 

қалыптастыру  және  қатынас  қабілетін  дамыту,  жеке 

басты  «ақпараттық  қогамға»  д аяр ла у .  Бүл  оқушы- 

ның  компью термен  тікелей  қатынасы  арқылы  орын- 

д ал ад ы .  Яғни  баланы ң  жеке  қасиеттеріне  қарай 

компьютерге  бейімдеу.  И нформатика  мен  есептеу 

техникасының негізгі үғымдарын  білу.  т.б.

Оқу  м ен  ж азу  а р қ ы л ы   с ы н   т ү р ғы сы н ан  

о й л а у д ы   д а м ы т у  

(Л .Джинна 

Стил, 

С.Куртик 

М ередит ,  Чарльз  Тэмпл).

  Аталмыш  бағдарлам аны ң 

ішкі  қүрылымында  ерекш елік  бар.  Бүл  -   3  деңгейден 

түраты ноқытуменүйретудіңулгісі.Білімніңболаш ақта 

пайдаға  асуы,  қажетке  жарауын  қалыптастырады 

Көп  ақпаратты  талдай,  жинақтай  отырып,  ішінен 

қажеттісін  алуға  үйренеді.  Сын  түрғысынан  ойлау 

б ағд ар л ам асы   қызьнушылықты  ояту,  мағынаны  тану, 

ой  толганы с  кезеқдерінен  түзіледі.  Бүл  сабақтагы 

ас а   қажетті  мәнді,  маңы зды  әрекет болып тзбы лады . 

Осы  сабақ  кезінде  үйренуші  не  үйренгенін  саралап , 

салм ақтап,  оны  қандай  ж ағдайда,  қалай  қолдану 

керектігін ой елегінен өткізеді.  Б елсенді түрде өз білім 

үйрену  жолына  қайта  қарап,  езгерістер  еигізеді.

Ө здігінен д а м у  т е х н о л о г и я с ы  

(М Монт ессори). 

Б аланы   жан-жақты  дамыту,  дербестікке  төрбиелеу. 

б а л а  сан асы н да н әр сел ер  әл ем і мен ойлау әрекетінің 

бірігуі.  Оқыту  баланы ң  дам уы на  сәйкес  табиғи 

(жасанды  ем ес)  болуы  керек,  сонда  б а л а   әзін-өзі 

дам ы тады . 

М онтессори 

педагогикасының  үраны 

баланы ң мүғалімге: 

«м ы наны  м е нің ө зм н ің ж а с а у ы м а  

көм ект есіп  жібер»

  деуіне  жету.  Баланың  гуғанынан

аза м а т  болғанға  дейінгі  барлы қ өмірі  -  оның еркіндігі 

мен  дербестігінің  дам уы .  О нда  оқытудың  бірыңғай 

бағд ар л ам асы   болмайды .  әркім  таби*ат  берген даму 

жолымен  жүреді.  Мектепте  сабақ  болмайды .  әр   күн 

жалпы  жиыннан  б астал ад ы .  Жиыннан  кейін  әркім 

өз  еркімен  қалаған  жүмьісымен  айналы сады .  Баға 

болм айды ,  бірақ  эр   б ал а  ез  еңбегіне  орай  үлкендер 

н е басқа б а л а л а р тарапы нан багаланады . Еңбасты сы  

оқушы  езін-өзі  бағалаи ды   .

Д ам ы т а  оқы ту  т е х н о л о г и я с ы  

(Л.Выгот ский, 

Л.Зинков,  Д .Э льконин,  В.Давыдов).

  Баланы   оқыта 

отырып,  жалпы  дамыту.  Яғни  б ал а  бойында  еркіндік, 

мақсаткерлік,  ар-намыс.  мақтаныш  сезім,  дербестік, 

адамгершілік.  еңбексүйгіштік, белсенділік, т.б.  қасиет- 

терді  дамыту.  Осының нөтижесінде  әр  оқушы  езін-өзі 

жетелеуші  субъект  дәреж есіне  кетерілуі  кезделеді. 

Оқыту  дам уды ң  ал д ы н д а  жүруі  керек  дидактикалық 

қүралдарды ң  дам уға  әсері  зор.  Д амудың  гиімділігі 

үшін  кешенді  дам у  жүйесі  негізінде  мақсатты  даму, 

мазмүнның  жүйелілігі  мен  түтастығы.  теориялық 

білімнің  жетекші  рөлі,  жоғары  қиындық  деңгейінде 

оқыту,  м атериалды   меңгеруде  ж едел  ілгерілеу.  оқу 

үдерісін  баланы ң  сезінуі.  оқыту  үдерісінің әртүрлілігі. 

жекелеп  оқыту  барлы қ  баланы ң  дам у  жолындағы 

жүмыстар болуы  керек.

М одульдік  оқы ту  т е х н о л о г и я с ы  

(В.Монахов). 

Оқытудың түтас технологиясын  жобалау,  алға  қойган 

мақсатқа жетуді  көздейтін  педагогикалық үдеріс түзу, 

мүғалімге нәтижелі талдап, түсіндіріп б ере алаты ндай 

жүйені  таңдау  және  қүру.  Оқушылармен  жүрпзілетін 

қиындықтың  алды н  алу  және  түзету  жүмысының 

жүиесін  жасау.  Ж алпы  педагогикалық  біліктіліктің 

технологиялық  сенімді  дам у  динамикасын  жасау. 

Ж обаланған  технологияны  іске  асы раты н  жаңа  тәсіл 

қалыптастыру.  Бүл  мүғалімнің  бүкіл  оқу  жылында 

пайдаланаты н  әдістерді  ж оспарлауы на  кемектеседі. 

Технология  ж обасындағы  негізгі  объект  -   оку  тақы- 

рыптары.  динамикалық модуль.

ӘДЕБИЕТТЕР

1. 

II.Назарбаев  Қ а за қ с т а н   х а л қ ы н и   Жо.гдауы. 

Еаемен  Қ а.іақсіпан. 2 0 0 S  ж.  7 ақгш н.

'2.  К Р   2015  ж.  Д еііін гі  Б іл ім   беруді  дам ы т у 

Тцж ы ры м дам асы

.  Е гем ен  Қ а за қ с т а н .  23  ж елтоқсан 

20 0 3  ж.

3.

  Г.Толеубавва.  Т а р и хт ы   оқы т удигы   эдісте- 

м е л ік  т е х н о ло ги я л а р . Қ а ш қ  т а р и х ы .  № 2 ,2 0 0 .4  ж.

4.

  В.Жолдасова.  И н н о в а ц и я л ы қ   т ехнология 

ларды  білім  беруде қолдан.у. Б ілім ,  М 5 , 2007 ж.

5.

  К.Ьеркімбаев. 

Э кология лы  к  

Оілім 

беруде 

а қ п а р а т т ы қ -к о м м у н и к а ц и я л ы к  

т ехнологияларды  

к о лд и н у . Б ілім ,  № 2 , 2008 ж.

6.

  Қ.Кенеева.  А.Қалықова.  О п ы т у  удерШ нде 

педагоги к а л ы қ  

т ехноло гияла р ды  

цт ы м ды  

пай 

ди ла н у. Б ілім .  М 3 , 20 0 0  ж.

Қызылорла каласы.

Қ з з а қ   тарихы

.N:  3 (102),  мамыр-маусым,  2010

БАЛАЛАРДЫ  ШЫҒАРМАШЫЛЫҚҚА  БАУЛУ

Салтаіш т  КАНАҒАТОВА*

Б.Космнпн атындагы орга мектсіггін тарих пәні мүғалімі

Қазіргі 

уақытта 

Қазақстанда 

білім 

берудің 

өзіндік  ұлгтық  үлгісі  қалыптасудә  Бүл  үдеріс  білім 

парадигмасының 

өзгеруімен 

қатар 

жүреді. 

Білім 

берудегі  ескі  мазмүнның  орнына  жаңасы  келуде. 

Я.А.Коменскийдің,  И .Гербарттың  дәстүрлі  объект- 

субъектілі  педагогикасының  орнын  басқасы  басты 

ол  Ьалаға  оку  қызметінің  субъектісі  ретінде,  өзін-өзі 

өзектілендіруге,  езін  танытуга  және  өзін-өзі  жүзеге 

асыруға  үмтылатын дамушы  түлға  ретінде бағытталган. 

Мүндай  жағдайда  педагогикалық  үдерістің  маңызды 

қурамы оқу ісіндегі субъектілер -  муғалім мен оқушының 

түлғалық бағытталған  өзара  әрекеті  болып табылады.

Қазіргі  кезде  барлық  салада  даму  үздіксіз  болуы 

қажет.  Әрине  дамудың  негізі  білім  мен  ғылымда  екені 

баршаға  аян.  Дамыған  қай  елде  болсын  білім  ғылым 

бірінші  орынға  қойылған.  Білім  беруді  демократиялан- 

дыру,  ізгілендіру  бағытын  дамыта  оқыту  жүйесін  жеке 

түлғаның  даму  заңдылықтарымен  сәйкес  үйлесімді 

үйымдастыру тыгыз байланысты. Жеке түлғаның білімді 

саналы  түрде  өздігінен  игеруіне  жол  көрсетіп,  шығарма- 

шылық пен  ізденуіне  бағыт беруге тікелей  байланысты.

Біздің еліміз үлттық білім жүйесіндегі жоғары буында 

осы стратегияны нақіылы жүзеге асырудың практикалық 

шешімдерінің бірі деп  түсінген  орынды.

Қазіргі  таңдағы   мемлекеттік  білім  беру  сая са- 

ты ны ң  б асты   бағы ты   -   ш ы ғарм аш ы л,  сы н д ар л ы  

ойлай  білетін,  өз  мүмкіндіктеріне  сенімді,  әртүрлі 

әлеуметтік  және  өндірістік  п р о б л ем ал ар д ы   е з   бетін- 

ше шешуге кабілетті азам ат д ай ы н д ау  екендігі мәлім. 

Ocbtfaw  орай  әлемдік  қауымдастықта  айтарлықтай 

ықпалы  артып  келе  жатқан  еліміздің білім  беру  саласын 

халықаралық дорежеге  көтеру,  бәсекеге қабілетті  маман 

даярлау  мақсатында тың да  нақты  қадамдар жасалуда.

ҚР  Президемті  Н.Э.Назарбаев  Қазақстан  халқына 

Жолдауында  (2007  ж.): 

«Білім  берудің  басты  өлиіемі

-   біпім  мен  білік  алган  кез  келген  азамат  әпемнің  кез 

келген  елінде  қажетке  жарайтын  маман  болатындай 

деңгейге  көт ерілу  болып  табылады»  -

  деп 

атап 

керсетті.  Гылымның  әр  саласында  білім  мазмұны 

мен  келемі  қауырт  есіп  отырған  бүгінгі  күні  жан-жаіды 

дамыған  азаматтарды  қалыптастыру.  әсіресе  мектеп 

оқушыларының  ездігінше  шығармашылық  жүмыстарын 

орындау  біліктілігін  дамыту  ең  езекті  мәселенің  біріне 

айналып  отыр.

Оқушылардың 

шығармашылық 

жүмыстарын 

ездігінше 

орындау 

біліктілігін 

қалыптастыру 

үшін 

сауалнамалар,  тест тапсырмалары,  факультативтік  курс 

багдарламалары,  пәндік кештер, сценарий үлгілері және 

т.б.  тапсырмалар үсынылады.  Өзіндік жүмыстардың түр- 

лері  мен  үйымдастыру  жолдары  өрқилы  болғанымен, 

кездейтін  мақсаты оқушыларды саналылық, белсенділік, 

үқыптылық,  дербестікке  тәрбиелеу  екендігіне  кезіміз 

жетеді.

Өздігінен  білім  ал уд ы ң   негізгі ж олы   -  оқуш ыны 

таны м   процесіне үйрету.  Ол үшін бүкіл  сыныптағы оқу- 

шыларға  ездігінен  жүмыс  істеуге  жағдай  жасау  қажет. 

Бірсыпыра  әдіскер-үстаздардың  пікірінше.  оқушыда 

түрақты  білім  негізін  қалыптастыру  үшін  сол  үйренетін 

паніне  ықыласы,  зейіні  артуы  керек.  бүл  үшін белгілі  бір

Қ ззақ  тарихы 

" 

'

педагогикалық мақсат қоюдың рөлі  мен  мәні зор. Өйткені 

практикада  оқушы  еңбек  етіл,  ездігінен  алған  білімін 

жоғары  багалайды.  оған  өзі  риза  болады.  Сондықган 

д а  оқушының  танымдық  қабілетінің  дамуы  мүғалім  ше- 

берлігіне тікелей  байланысты.

Кез  келген  оқушы  мұғалімнің  басш ы лы ғы м ен 

оры ндаған  зерттеуш ілік  ж үм ы сы н ы ң  нәтижесінде 

әзінің  ішкі  мүмкіндіктерін  д ам ы тад ы .  Ьаланың  қа- 

білеті  мен  талантын  ашуды  негүрлым  ертерек  бастаса. 

согұрлым оның қабілеті толық ашылуы мүмкін. Сабақты 

қы зы кты   етіп  еткізу  үшін  тарих  мүғалімі  мы наны  

ескеруі  қажет:

-  

тарих  сабагында оқушылардың қабіпетін арттыру;

-  ойын ашып айта  білуде тіл  шеберлігіне мән бору;

-  

қосһімшс

  әдсбиеттер  оқып,  біпімді  күнделікті  то- 

лықтыру;

-  

үй тапсырмасын беруде оқушы бейімділігін, қабіпетін 

ссксру.

Білімге  деген  қүштарлық  кез  келген  жастағы 

адамдарға  тан  жалпы  ңасиет.  Күнделікті  бір  нерселерді 

білу,  белгісіз  сырдың  қүпиясын  ашу  -   адам  үшін  үлкен 

мерей.  Қиын  есепті  немесе  бір  мөселені  адамның 

өздігінен  ізденіп  шешуінен  қанзғаттану  сезімі  жоқ 

mbifap.

А.В.Луначарский  мектепте  оқушыларды  кітаппен 

жұмыс  істеуге,  сөздіктер  мен  анықтама  өдебиеттерді 

пайдалана  білуге,  кітапты конспектілеуге,  одан  реферат 

жазуға  үйрегуді  -   оқушының  өздігінен  кітап  оқуга  жол 

ашатын кілт деп дүрыс түсініп, дер кезінде атап көрсеткен 

болатын.

Ө з д ігін е н   б іл ім   а л у д ы ң ,  қ о й ы л а т ы н   м а қс а ты н а  

карай,  м ы н а д а й  б ір н е ш е  т ү р і  б о л а д ы :

-  

өздігінен жалпы білім  алуы;

-  

оздігінон оқу арқылы саяси білім алу;

-   өзін-взі  торбнелеуге  баипанысты  өздігінен  біпім 

any.

Ж ас  үрпақтың  жаңаша  ойлануына,  олардың  бір- 

тұтас  дүниетанымының  қалыптасуына  әпемдік  сапа 

деңгейіндегі  білім,  білік  негіздерін  меңгеруіне  ықпал 

ететін  жаңаша  білім  мазмүнын  қүру  -   жалпы  білім  беру 

жүйесіндегі  езекті  мөселелердің  бірі.  Бүл  оқушылардың 

зерттеушілік белсенділігін дамытуда қолданылып, қазіргі 

білім  беру  жүйесін  ізгілендіру,  яғни  білімді  ізгілендіру 

бағытындағы даму  идеясымен  уштасып  жатыр.

Ж оғары сы н ы п  -  оқу ш ы л ар д ы ң  ш ы ғарм аш ы лы қ 

біліктілігін  ж етілдіруде  езін-езі  тәрбиелеуге  қүштар 

кез.  Бұл  кезенде  олар  дербес  қалыптастыруға,  болып 

жатқан жағдайларға ез ôafacbiH беруге тырысады. Соны­

мен бірге.  жеке мүдделерін,  ой-армандарын жүзеге асы- 

руга болатын,  оздерінің қажеттілігін  керсете апатын өмір 

жолын  таңдауды  кездейді  ез  ойын  еркін  айтуға  бейім 

келеді.  Өзі  үшін  толық  түсініксіз  моселенің  себептеріне 

үңілуге  талпыныс  жасап,  нақтылы  шындықты  іздеуге 

әрекеттенеді.  Сонымен  олардың бойында  өз ақып-ойын 

басқара  білу,  оны  қажетті  іс-әрекетке  жүмылдыра  біпу 

қабілетінің барлығы  керінеді.

Игерген  білімін.  оқу  білікіері  мен  дағдыларын, 

сондай-ақ  амал-әрекет  тәсілдерін  түлғалық  және  әлеу- 

меттік  мөнді  іс-әрекетінде  жүзеге  асыруға  оқушының

35

№ 3(1 0 2 ),  мямктр-маусым, 2010

дайын  болуы,  алынған  білім.  біліктілікті  тәжірибеде 

қолдана  білу.  Ақпараттануды.  үлттық жэне  жалпы  адам- 

заттық  мәдениет  салалары нан  таным  мен  іс-әрекет тә- 

жірибесін  игеру.

Қазіргі  кезең де  ж оғары  сы н ы п   о қ уш ы лары ны ң 

біліктілігін  қалы гггасы руды ң  бір  жолы  -  ақпаратты қ 

технологияны   м еңгере  білу.  Мультимедиялық,  элек- 

трондық басылымдар жэне компьютер арқылы өздігінше 

меңгеруіе  мүмкіндік  беретін  әдістер  қажетті  ақпаратты 

тез  ra6yfa  көмектеседі.  Сонымен  бірге  интернет  мате- 

риалдарымен  жұмыс  істеу,  сайдты  қолдана  білу,  элек- 

тронды  оқулықты  паидалана  білу.  т.б.  оқушылардың  бі- 

ліктілігін,  субьектілік  іс-әрекепн  қалыптастыратынына 

көзіміз жетті.

Қазіргі  білім  беру  саласында  оқытудың жаңа  техно- 

логияларын  меңгермейінше,  жан-жақты  сауатты  түлға 

балып  қалыптасу  мүмкін  емес.  Жеке  оқыту  (репетитор, 

өздігінше  білім  any  қашықтыкган  білім  алу).  үжымдық 

сабақтар (шығармашылықсаба»сгар  семинарлар. мектеп 

дәрісі,  конференция,  олимпиада,  экскурсия,  іскерлік  ой­

ын,  т.б.),  жеке-ұжымдық  жүмыстар  арқылы  (пәндік  және 

ғылыми аптапықтар.  жобалар.  т.б.) оқушылардың өзіндік 

жүмыстарын  үйымдастыру  олардың  шығармашылық 

жүмыстарын  ездігінше  орындау  біліктілігін  қалыптасты- 

рудағы  біздің  тәжірибелі-эксперименттік  жұмысымызға 

тиімді  ықпал етті.

Үйге берілетін және сыныпта орындалатын өздіпнше 

жүмыстарын орындау тізбеп логикалықтүрде бірінен-бірі 

гуындайтын  болуы  қажет.  Бұл  оқушылардың  өздігінен 

орындайтын  жүмыстарындағы  озара  байланысты  іске 

асырады.

Гарихи деректерді  салыстырыл,  олардың ортақ жэ­

не ерекше қасиеттерін аньисгауға берілген тапсырмалар, 

олардың  арасындағы  байланыстар  мен  қатынастарды 

бекітетін  жаттығулардың болуын  қамтамасыз  ету.

Жоғары  сынып  оқушыларының  шығармашылық 

жүмыстарын өздігінше  орындау біліктілігі,  оқушылардың 

шағырмашылық  біліктілігін  дамытуды  кездейгін  жүмыс- 

тардыңтүрлері өздігінше оқулықтан тыс әдебиеперді оқу 

және  пайдалана  білу,  тарихи  шығарма  жазу,  ақпаратты 

технологиямен, электронды оқулықпен жүмыс ютей білу, 

тест  қүрастыру  т.с.с  жүмыс  түрлерін  орындау  арқылы 

жүзеге асырылды.

Оқушылардың  шығармашылық  жүмыстарын  езді- 

пнше  орындау  біліктілігі  олардың  белсенділігін  артты- 

рып  тиянақтылыққа, үстамдылыққа. бастаган істі аяғына 

дейін  жеткізе  білуге  тәрбиелейді.  Тарихты  оқытуда 

нәтижені  тексеру  кагегориялары  тарихи  уақыт.  тарихи 

кеңістік,  тарихи  қозғалыс деп белінеді.

I  Тарихи  уақыт  оқиғаларды ң  д атал ар ы м ен  

хронологиясы н  дәуірге  бөлу.  5-сыныпта  мынадай 

сүрақтар  беріледі  де,  оқушылар  параққа жауабын  жаза­

ды.  Мысалы:  санды диктант.

1.  Үлы  Отан согысы қашан бастапды? (1941жып)

2.  Қазақстан  тәуелсіздігін  қашан  алды?  (1991 ж. 

16 жептоқсан)

II  П ерф окартам ен  ж ұмы с.  С.Датүлы  басшы- 

лығымен болған  үлт  - азаттық қозғалыс:

А.  1783

 -  

1797

  * 

6. 

1 7 7 3 -  1775

Ә.  1 6 8 3 -  1797

III 

Карточкамен  ж ұмы с.  Карточкада  жылдар 

жазылған,  сүраққа  байланысты  жауабын  көтереді 

Карточканы  оқушылар ездері дайындайды.

1. 

Тарихи  кеңістік:  Мсмлекеттер,  дүние  жүзінің, 

өлдердің карталарындәгы  өзгерісті біпу.

2.0таршылдыққа  қарсы  күрескен,  ұлт-азаттық

қозгапыс болган жсрлерді картадан көрсету.

3  1836-38  жж  И  Тойманулы  мои  М Өтсмісүпы 

бастаган қозгапыс болган жерді картадан корсету

4  Тарихи  қозғапыс:  фактілерді,  оқигапарды,  адам 

аттарын.  терминберді білу,  фактілерді жинақтау.

Мекгебіміз Б.Қ осы нов атында болғандықтан дерек- 

тер  жинау 

«А уы л  ш ежіресі».

1. 

8-сыныпта  «Қазақ хандыгының  қүрылу жуйесі» 

тақырыбы бойынша кесте толтыру.

2  Қарасай батырға 400 жыл толуына байланысты 

«En  қоргаған  -   ер  Қарасай»  деген  хабарлама  дайын- 

далады.

3  Хандықтың  халқы  қандай  топтарга  бөлінді? 

Схемасын сызу.

4  «Қаракерей  Қабанбай»  тақырыбын  өткеи  кез­

де Қабанбай қатысқан шайқасгпар турапы кесте  топ- 

тыруға тапсырма  берілОі

Жылдар

Шайқас болған жерлер

1725 ж,

Алакөл атткабьпщағы аикас

5.  К етерілісш ілердің және  жау  жағы ны ң  карула- 

рына  сипаттам а  беріңдер.

Көтерілісшілер: 

Қыпыш,  найза.  айбаптә

Жау  жағы: 

Зеңбірек,

6.  Е пбасы   ж олдауы н  окып-үйрену  бағы ты нда 

«Болаш акқа  хат»  ж азы лы п ,  оқуш ы лар  өз  ойлары н 

білдірді. 

«Менің мектебім 2 03 0 жылы қандай болады?» 

деген  әңгімелеу сабшъі  өткізілді.

7.Әр  оқуш ы ны ң  пәнге  арналған  жеке  жұмыс 

дәптері  бар.  Ол  дәптер  окушының  жеке  қүралы.  Мүнда 

барлық тапсырмалар,  сөзжумбаідар, ез бетімен жасаған 

барлық жүмыстары  қамтылады

8.  Мұражайға  бару.

«XVI -   XVIIrr.  қазақ мадениеті»

  тарауы  бойынша 

оқушылар оздігінен жұмыстар атқарады.

1.  Халқымыздың  myp atы  «Киіз  уй»  туралы  әңгі- 

мелеу,  сурет салу.

2.  «Қазақтардың  киімі»  тақырыпшасында  үлт- 

тық киімдердің суретін сапу,  әңгімепеу

3.  Хапықтың  әдет-гұрыптары  бойынша  көрініс 

көрсету.

4.  Гіліміз  туралы  нақыл  сөз,  мақал-мәтелдерді 

ж 

азу,  айтып беру

«Кәрші  -   кәрші»  ойыны.  Оқушылардың

  6

ір-біріне 

сүрақ қоюы

Оқулықпенжүмысістеугеүйретуоқушылардыңақыл- 

ой  дамуын,  ғылымға  қызығуын,  танымдық  дербестігін 

қалыптастырады,  сабаққа  белсенділігін арттырады.

А) Жоспар жасау,  т

 6'

д )  Терминдермен жүмыс.  т.б.

Б) Қорытын жазу.

Қазіргі зам ан да білім беру әлеуметтік құрылымның 

маңызды элементтерініңбіріне айналды. Дүниежүзінде 

білімнің әлеуметтік релі артты. Сондықтан,  мүғалімдер 

оқушыларға  берілетін  ғылым  негіздерін  олардың 

болаш ақ іс-әрекетінің берік негізі әрі тірегі болатындай 

етіп  оқытуы,  оқу-тәрбие  мен  біпім  мазмүнын  түбірімен 

жаңартуға  атсалысуы  педагогикалық  жаңалықтарды 

тәжірибеге  батыл  енгізуі  қажет.

Алматы облысы, 

Карасай ауданы 

Әйтей ауылы.

3 6 -----------  

Қ а за қ  тарихы

№ 3 (102),  мамыр-мауг.ым,  2010

Т А Н Ы С Ы Ң Ы З :  0 3  A T   Ү С Т А З

f 

О З Ы Қ   Т Ә Ж ІР И Б Е

Жандос  Кумганбаев  Ллматыдағы  М. Назарбаев  атындагы  № 1 3 8   гимназияда 

2008  ж ш д а н   бастап  тарих  пәні  мүғаяімі  бо.т п  табысты  қызмет  етіп  кедсді. 

Окушылары республикасы к  ғылыми  ж обаларга катысып.  жүлдееер  а пишу да.  Оның 

п и .к .,  доцент  К. Куна пина  жэне  эріптесі  А.М ахаевамен  бірлесіп  ж азган  мектеп 

tщ уш ш ары на  арналган  Казакстан  пшрихынан  эдістемелік-аныктама.іық  нусқауы 

(Орта  мект еп  оқуш ш ары /ш   жэне  талапкерлерге  арналган  әдістемеяік  кур т ) 

ж арыққа  шықты.  Республикалык  басш ы мдарда  гшыми-адістемедік.  енбектері 

Ж 

арияланып  турады. 

Ь и ш  

Ы е н т п а з устаз 

«Жыл 

м у ғ а л ш і 

-  

2010» 

байқауында  f / 

орынға  ие  болды.  Ж .Кумганбаевты  осынау  улкен  жеиісімен  қуттықтай  отырып. 

ш ы ғарм аш ш ы қ табыс, ғш ы м п ы қ биік шыцдарынан корінуіне тілектеспіз.

жүктеу/скачать 3,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: