Абылай хан атындагы  Халыкаралык катынагіаи жане

дыты. 

Онын  транспорттык-логистикалык  инфрокү- 

рылымым  жетілліріп.  транзилтік  мүмкіндіктерін  ти- 

імді  пайдалану  кажет.  Келешектс  мүнда  осындай  ірі 

инфракұрылым  калынтастырса,  о;і  Орта  Азиядағы 

ірі  трансиортгык-логистикалык  органы юса  айналуы 

мүмкін.  Кыгай  мен  Ресей.  жэне  ТМД  еллерінін  өзге 

де  мемлекеттерімен  тіке.пей  сауда  орталығы  болуы 

ыктимал.  Ол  үшіл  агломерациялык  трапспортгык 

байланыс  жолдары  күрделі  жондеудеи  откізіліп. 

жанадан  жо.л  багмтгары  да  самынбак.  Алматы  -  

Капшағай  багытынлағы 

алты  жолдык  автолрасса, 

Алматы  — Жаркент  -   Корғас атгы  жана тәрг жолдык 

автотрасса,  екі  әуежай,  іеміржол  бекепері  —  біреуі 

Корғаста  болса,  екіншісі  Ж ана  Іле  түрағында 

салынбак  |6J.  Ал  Алматы  агломерациясы  үшін  үлкен 

автомобшіьді 

шеңберлі 

жолдың, 

Карасай, 

Lie, 

Талғар аудандарын  кесіи  өлегін,  манызы  e re  жогары, 

онын  сол  аудандар  үшін  тиімділігі  жэне  кажеттілігі 

туралы  кол с ci  тараушаларда  толык  айтылады.  Mi не, 

жоғарыла  атапған  ссбептерге  байланысты  Алма­

ты  агломерациясы  келешекте  аймактағы  ірі  жэне 

халыкаралык  сауда  мен  транспорттык-логистикалык 

кызмет корсетуорталыктарыньщ бірі болуы  ыктимал.

.Алматы  агломерациясы  шамамен  20,34  мын 

шаршы  шакырым  аумакты  камтиды,  ал  халкы  2 

миллионнан  асалы.  Осы  түрғыдаи  келгенле  Алматы 

агломераниясыньтц  болашағы  зор  әрі  айкын.  Кала 

каржы  орталығы  ретінле  танылы п,  онда  жумыс 

істейтін  банктер  шагын  жоне  орта  косіпкерлікті 

дамыту  үшін  несие  белуге  мүмкіндіктсрі  артқан 

сайын 

агломерациялык 

аумактын 

олеуметтік- 

эконом икалы к  жагдайы  жаксараты.  Кәсіпорындар 

дамын,  жаналары  катарға  қосылған  кезде  оны н 

түрғыплары жумыспен камтылатын болады.

.Алматы агломерациясын болашакта дамытудын 

багыттары  үкіметтін  стратеги я лы к  жоспарларында 

айкындалган.  Олар  жайында  Елбасының  жыл  са- 

йынгы  Казакстан  халкына  жолдауларында  нак-

тылана  түсудс.  Дегетгмен,  игломераииянык  карыш- 

тап  дамуын  камтамасыз  ету  үіпін  оны н  тарихын, 

казіргі  кезендегі  жаглайып  зерен  галдан,  зерттеу 

кажет.

РЕ ЗЮ М Е

Ф орм и рован и е  и  р азви ти е  А лм атин ской   а г ­

л о м ер ац и и  п роходило д л и т ел ьн ы й  период  и оно 

было  тесно  св язан о   с  процессам и  ур б ан и зац и и . 

Б удущ ее А л м ати н ск о й  агл о м ер ац и и  обусловлено 

следую щ и м и   ф ак то р ам и :  п оли ти ч еской   ста­

бильностью   в  р есп уб ли ке,  б л аго п р и ятн ы м   эко ­

н о м и к о -гео гр аф и ч еск и м   п о л о ж ен и ем ,  развитой 

систем ой  к о м м у н и к ац и и   и  сети  дорог,  эф ф ек­

ти вн ы м  экон ом и чески м   разви ти ем  региона.

* * *

T he A lm a ty ’s a g g lo m e ratio n   have been  form ed 

a n d   developed  fo r  a  long  period  o f  tim e  and  have 

been  closely  re la te d   to   u rb a n iz a tio n   processes.  The 

f u t u r e   o f  th e   A lm aty   a g g lo m e ra tio n   is  asso ciated  

w ith   th e  follo w in g  fa c to rs :  political  s ta b ility   in  the 

R ep u b lic,  fa v o ra b le  econom ic  and  g eo g rap h ical  lo­

c a tio n ,  developed  c o m m u n icatio n   sy stem   and  road 

n e tw o rk ,  e ffic ie n t econom ic developm ent  of'  th e re ­

gion.

ӘДЕБИ.ЕТТКР

1.

 

Алаев 

Э.Б. 

П онят ий на -т ер м инологически й  

словарь. ■ М.: М ы сль,  1983. -218 с.

2.

  Гали  А.  <<()  Ш апы раке»,  ка за хск о й   нации  и  ее 

и н т е л л и ге н ц и и

  / /  М егаполис. 

2007, 

март   19

Н а з а р б а е в  

Н .О . 

АгроөНеркясіппіІк 

кеиіен 

мэсе.ле.лері  бойынша республикалық  кщ ес / /   Кгемеп 

Қазақстан. -  2007.  наурыз О.

4.  Жетістіктер  сараланып,  мшдеттер  айқын 

далды / /  Жетісу. -  2007. қаңтар 18

«5.  Комплексная  программа  социально экономи 

ческого  развития  Алматинской, 

области.  ~  Тал­

дыкорган, 2007. -  С.  77 -  HI.

П. Өркепді взгеріс ке.зеңі / /  Жепгісу. - 2007, ақпан -It .

-------------

Таны сы цы з: жаца альбом -кіт ап!

2009 

жылы  А лматыдағы  «Дайк-ГІресс»  бас- 

^.асынан 

«Іііақп ақ 

а т а  

ж е р а с ты  

мешіті 

мен 

қ о р ы м ы н ы ң  

э п и г р а ф и к а с ы »  

атты 

альбом- 

<ітабы  жарық  көрді.  ҚР  БҒМ  ҒК  Р.Б.Сүлейменов 

зтындағы  Шығыстану  институтының  м ам андары , 

т д .   Ә .М ум инов  пен  т.ғ.к.  А .Н ұрм ан ова  Шақпақ- 

Ата  кешенінің  эпиграфикалы қ  ж азбалары н  алғаш 

оет

  ж ариялап  отыр.  Бұл  альбом-кітапқа  барлығы 

255 

ж азба 

кірді. 

Әрбір 

эпиграфикалы қ  жазба 

ію тосуретімен,  мәтінімен.  түсіндірмелерімен  және 

кэзақ,  орыс,  ағылшын  тілдеріндегі  аударм асы м ен 

эерілген.  Бүл  альбом-кітап  зерттеу  бөлімі  (кіріспе) 

мен  гылыми  көрсеткіштерден  түрады.  Басылым 

-әрихш ы лар.  дінтануш ылар.  шығыстанушылар,  мә- 

дениеттануш ы лар  және  д е   барлық  Орталық  Азия 

мен  Қазақстанның  тарихы  мен  мәдениетінің  әр  түрлі 

зспектілерін  зерттеуші ғалы м дарға  арналған.

Қ азақ  тарихы

 

- 

-  

2т

№ 3 ( 102),  маммр-маусмм,  2010

А КА Д Е М И К  К.Н ¥РП ЕЙІС ¥ЛЫ Н Ы Ң   ТУҒАНЫ НА

  -   75 

Ж Ы Л !

O r ы 

ж ы л д ы ң  

12 

н а у р ы з ы н д а  

Қ а з а қ  

м е м л е к е т т ік   Қ ы зд а р   п е д а г о г и к а л ы қ   упнвер* 

с и тетін д е   « Н ц р п е й іс  о қ у л а р ы »   а я с ы н д а   «Д цние 

ж цзі т а р и х ы : з е р т т е у  ж эне о қ ы т у  м эселелер і»  

а т т ы   К еңес  Н ү р п е й іс ү л ы н ы ң   75  ж ы л д ы ғ ы н а  

а р н а л г а н   х ал ы қ ар м л  ы қ  ғ ы л ы м и -п р а к т и к а л ь т қ  

м ө с л и х а т   ө тті.  О ны   ү й ы м д а с т ы р ғ а н -о с ы   у н и ­

в ер си тет  пен  Ш .У ал и х ан о в  а т ы н д а ғы   Т а р и х  

ж о п е   э т н о л о ги я  и н с т и т у т ы .  В ул  б асқо су   Т\а- 

а а к е т а н   т а р и х ы н ы ң   ө зе к т і  м л сел ел ер і,  д ү и и е 

ж ү з і  т а р и х ы н   з е р тте у   ж э н е   о қ ы т у   м әселеле- 

ріи е  з е р т т е у ш іл е р   мен 

к ө п п і і л і к  

к а у ы м н ы ң  

ү л к е н   қ ы з ы г у ш ы л ы қ   ту д ы р я ты н ы н   к ә р се т т і. 

К о н ф е р е н ц и я   к о р н е к т і  т а р и х ш ы -г а л ы м ,  Үлт- 

т ы к   Ғ ы л ы м   а к а д с м и я с ы н ы ң   а к а д е м и г і,  т а р и х  

г ы л ы м д а р ы н ы ц  

д о к т о р ы , 

п роф ессор, 

Отян 

т а р и х ы н ы қ   ө зе к т і  м ә с ел « л ер ін е   а р н а л ғ а н   ір- 

гел і  е ц б е к т е р   ж а зы із,  Қ а з а ң с т а н н ы ң   ж а ң а   та- 

р и х ы н ы ң   аса  м а ң ы з д ы   м ә с ел е л е р ін   зер ттеу ге 

ел еу л і  үлее  қ о с ы п ,  ж о г а р ы   б іл ік т і  м ам ан д я р  

д а й ы н д а г а н   ү л а г а т т ы   ү с т а з ,  т а н ы м а л   ғ я л ы м  

К ең ес  ІІү р п е й іс ү л ы   ІІү р п е й іс т ің   75  ж ы л д ы к  

м е р е й т о й ы п а  о р ай  о т к ізіл д і.

М о сл и х ат та   қ о г а м д ы қ   п ік ір г е   қ о м а қ т ы  

эсер  е т к ен ,  ү л т т ы қ   т ө у е л с із д іг ім із д ің   с и п а т ы н  

а н ы қ т а й т ы н   Қ а з а қ с т а н н ы ң   д ам у   м одельдері 

м ен т ү ж ы р ы м д а р ы   ж а н - ж а қ т ы  қ а р а с т ы р ы л ы п , 

Д үн и е ж ү з і ж о н е О т а н  тари хьтн  з е р т т е у д іц  ж а ц а  

т ү ж ы р ы м д а р ы   м ен  ж о ғ а р ы   о к у   о р ы н д а р ы к д а , 

м ек те п те р д е   а т а л г а н   к у р с т ы   о қ ы ту д ьтң  ж о ға р ы  

д ең гп й д егі  әд істер і  ж а н - ж а қ т ы   т я л д я н д ы .  Оган

и.пы с-ж ақы н  пінтелдер  мен  р е с п у б л и к а м ы зд ы ң  

б а р л ы қ   а й м а қ т а р ы н а н   к е л г е к   к а т ы с у ш ы л а р  

о зд е р іп іц  

б іл ім ім с н , 

т о ж ір и б е с ім е н , 

ж аіда 

о д іс ге р ім е п   п ік ір   а л ы с ь ш ,  ой  б о л ісу і  о сы н д ай  

б а е к о с у л а р д ы ц   т а н ы м д ы қ   п ай д а сы   м о л   ек ен - 

д ігін  к ө р с е тт і.

М ә с л и х а т т ы ц   п л е н а р л ы қ   м ә ж іл іс ін с н   кей- 

ін 4  с е к ц и я  ж ү м ы с  істеді:

1-секц и я.  А к а д е м и к   К .Н ұ р п с й іе т ід   гы л ы м и  

м ү р а с ы  ж э н е  О тан  т а р и х ы н  з е р тт е у  м ә с ел е л е р і.

2 -секц и я .  Д ү тш еж ү зі  тарихьтпьтц  ір гел і  мг>- 

сел е л ер і.

3 с е к ц и я .  М ек те п тер   м ен  ж о ғ а р ы   о қ у   о р ы н - 

д а р ы н д а  т а р и х т ы   о қ ы т у д ы ң  ө д істем есі.

4  с е к ц и я . Т а р и х и  п ән д ер  ж э н е  о л ар д ы  о қ ы т у  

м оселелері  (а р х е о л о г и я ,  э т н о л о г и я ,  т а р и х н а м а , 

д е р е к т а п у ,  т.б .).

Үінінші 

с е к ц и я ғ а   б а р л ы ғ ы   26  б а я н д а м а  

к г л іп   т ү гіп т і. 

О ларды  ң  б»рі 

б я ғд а р л а м а д а  

тір к е л ге н  ж э н е  к о н ф е р е н ц и я н ы ң  м а т е р и а л д а р ы  

ж и н а ғ ы н а   ен гід іл ген .  Б а я н д а м а л а р д ы ң   ал т ау ы  

Ө зб ек с та н н а н ,  ү ш еу і  Қ а з а қ с т а н к ы ң   б асқ а  об- 

л ы с т а р ы н а н ,  қ а л г а н д а р ы   А л м аты   қ а л а е ы н а н . 

С ипаты   ж а г ы н а н   бая н да м ал а рды   е к і  то н к а

2Я

б ел у ге  б о л ад ы :  14  б а я п д а м а   м е к те п те р   мен 

Ж О О -д а т а р и х т ы о қ ы т у о д іс т е м е с і м әсел ед ер іи е, 

ал   қ а л ғ п н д а р ы   т а р и х   ғ ы л ы м ы н ы ң   тү р л і  т а қ ы - 

ры 

11

 тары  на  а р и ал  ra n .

О д іс т ем ел ік   т а қ ы р ы п қ а   ж а з ы л г а н   баян - 

д а м я л а р д а н   т.гл<.,  проф ессор  Л .Б а т у р и н а н ы ц  

(Е. Б ек ето в   а т .  Қ арМ У -дан)  «П роблем а  кон 

ц е н т у а л ъ н о с т и   ш к о л ь н ы х   у ч е б н и к о в   по  и с ­

т о р и и »,  т .т .к .,  д о ц ен т  Х .Б а б а х о ц ж а е в а н ы ц  

«Возрож дая  д у х о в н о с т ь .  во с п и т ы в а е м   н а т р и  

от ов»  (А .К а д ы р и   ат.  Т аш   М М И-дин),  т .г .к ., 

д о ц ен т 

3 . И пт а н х о д ж а  ев а н ы  ң 

(М .Ү лы қбек 

ат.  ӨяҮУ-дян)  «К   во п р о су  об  и с п о л ь зо в а н и и  

м ет одов  п р о б лем н о го   о б уч ен и я  в  з а н я т и я х   по 

и с т о р и ч е с к и м   д и с ц и п л и н а м » .  М .Э уезов  а т ы н ­

д агы  ОҚМ У оқытуитыст.т Ж .М о л д а с а п а р о в а н ы ң  

« С т уд ен т т е р д ің   б іл ім   с а п а с ы н   а р т т ы р уд и  

п ед а го ги к а лы к ,  т е х н о л о г и я л а р д ы   т и ім д і  паи 

далаиу»ді.ст ем есі.» ,  А л м а т ы қ а л а с ы н д а гы .№ 1 59 

м н к те и т ің   т а р и х   ж ә н е   қ ү қ ы қ   п о н д ер і  м ү га л ім і 

Г .Л с а н б е к о к а н ы ң   « Т а р и х   с а б а гы н д а   ж әне  қо- 

г а м д ы қ   п ән д ер д і  о қ ы т қ а п д а   қ о л д а н ь іл а т ы н  

и н т  ера к  т и в т. і <>діст ер» т а қ  ы рыб ы н а  ж а  з ы л га н 

б а я н д а м а л а р ы н   сө тті,  м а ц ы э д ы   дсп  а т а п   отуге 

боладьт.

Т а р и х и  т а қ ы р ы іітя |Н’я ж а.чы лгап м азм у и д ы , 

т а р т ы м д ы   б а я н д а м а л а р   қ а т а р ы н а   т .г .д .,  ол- 

Ф ар аб и  

а т ы н д а гы  

Қ азҮ У -д ы ң  

профессоры

З .С о д у а қ а с о в а н ы ц   « П о с ле д с т ви я  классового 

п од хо д а  в м  е t подо л о г и и и  з у  ч ей ия С) т е ч ес т  ее 

/ 1

 ной 

и с т о р и и » , т .г .к ., Қ а р а к а л п а қ М е м л е к е т т ік  уни- 

перситетіттіц д о ц еп ті  Р .О р а з б а е в а и ы ц  « X X  г. 20 

ж ылдары.н ы ң   бас  ке.зінде  Қ а р а қ а л п а қ с т а н д а  

б ілім   беру  іс ін ің   д а м уы » .  К а з а қ   М ем л ек еттік  

Қ ы зд а р  п е д а г о г и к а л ы қ  у н и в е р с и т е т ін ің  доценті 

Д .Б ү р х а н о в а н ы ң  «Н екот оры е а с п е к т ы  в и зу ч е  

и и и   о т е ч е с т ве н н о й   и с т о р и и »  т а қ ы р ы б ы н д а ғ ы  

б а я н д а м а л а р ы н  қ о с у ғ а  б о л ад ы .

С е к ц и я  ж ү м ы с ы н а  қ а т ы с у ш ы л а р д ы ң  б ірқа- 

т а р ы   б а л н д ям а   ж а са у м о н   бірге  б а я н д а м а ш ы - 

л а р г а   с ү р а қ т а р   к о й ы п ,  т ы ц д а л г а н   б а я н д а м а ­

л а р   б о й ы н іп а  н ік ір   а л ы с у г а   белсене  қ а ты с ты . 

Б ү л   ж о н ш д е   А бай   а т ы н д а ғ ы   Қ азҮ П У -д ы ц   п р о ­

ф ессоры  

С .О р аш ев ты ,  о л -Ф ар аб и   ат ы н д а гы  

К азҮ У -ды н   а га   о қ ы т у ш ы с ы   С .С ы м аі ү л о к ты , 

Қ а зМ е м Қ ы зІІУ -д ы ц   д о ц ен т і  Р .Қ ү с а й ы н о в а н ы  

а т а п  отуге б о л ад ы .

С е к ц и я  м о ж іл іс ін с   қ а т ы е у  in ы л а р д ы ң   « А к а ­

д е м и к   К еңес  Н ү р н ей іе»   к а б и н е тін д егі  га л ы м га  

қ а т ы с т ы  м ол м а т е р и а л м е н  т а и ы с ы п , п ік ір а л ы с - 

у л а р ы н а  д а  а р н а й ы  у а қ ы т  бо л іи д і. О ты ры с модс- 

р а т о р л а р д ы ц  қ о р ы т ы н д ы  со зд ер ім еп  а я к т а л д ы .

Т ом сн де  3 -с с к ц и я   м ә ж іл іс ін д е   ж а с а л га п  

б а я п д а м а  н а з а р л а р ы ц ы з г а  ү с ы н ы л ы п  оты р.

Қ ззақ  тарихы

№• 3 ( 102),  мамыр-маусым,  2010

НҮРПЕЙІСТІҢ  ТАРИХТЫ  ОҚЫТУҒА  ҚОСҚАН  ҮЛЕСІ

Тотай ТҮРЛЫҒҮЛ. 

педагогика ғылычдарының докторы, 

Қи зМ емҚы з! I У-дың профессоры

Қазақстан 

Республикасы 

Ұлттық 

Гылым 

академиясыны н  академигі, 

тарих 

гылымдары- 

нын  докторы.  профессор  Кеңес  Пұрпейісүлынын 

гылымдағы  орны.  оны н  ғылымға  қоекан  зор  үлесі. 

тарих  ғылымын  тсрсн  зсрттсп,  жаналык  ашкан 

мәсслслсрі. гылыми  кадрлар дайьгндаудағьт қызметі, 

жарык көргеп енбектері. т.б. туралы баска галымдар, 

әсіресе  тарих inылар  бүрын  да,  казір  де  жан-жақты 

камтып жазуда. жаза ла береді. 

Ал 

мен озімнін негізгі 

аткарган  кызметім  -   жалпы  білім  беретін  мектепте 

тарих  иен  баска  ла  когамдык  пәндерді  окыту 

мэселесіне  байланысты 

академик  Нұрпейісұлынын 

мектептік  тарих  пәнін  оқытуды  ж ақсартуға  қосқан 

үлесін корсетпекпін.

Озім  коп  жылдар  бойы  Казак  С С Р  Оку  ми- 

нистрлігінін  Ы  Алгынсарин  атындағы  педагогика 

гылымдары  гылыми-зерттеу  институтынла  (Ка- 

зіргі  Ы.  Алтынсарин  атындагы  Ұлттык  Білім  акадс- 

миясы)  тарих  иен  баска  да  когамдык  пәпдерді 

окыту  ііертханасының  менгеруніісі  кызметін  аткар- 

гандыктан,  аталған  академиктін  осы  саладағы  ен- 

бстін жаксы білемін.

К.Нүрпейіеүлынын  тарих  пәнін  оқыту  сапасын 

ж аксартуға қосқан маңьтзды үлесі -  окультқтар жазуға 

бслсенс катысум.

Пліміз  алгаш  тәуелсіздік  алганда  жалпы  бі- 

лім  беретін  мектептердін  оку-тәрбие  жұмысын- 

да  үлкен  киындықтар  болтаны  баршага  молім.  Ал, 

тарих  иопіиіп  жагдайы  тіпті  күрдслі  еді.  Мсктсптіц 

оку  жосиарына  Казакстан  тарихы  дербес 

iiü h  

болып  енгізіліп,  оны ң  жыддык  оку  сагаты  5—6  есе 

кобейгендіктен,  тездетіп  жаііа окулыктар.  оку-әдіс- 

темелік  күралдар,  нускаулар  шыгару  күн  тәртібіне 

өткір  койылды. 

Осындай  кы сы лтаян  уакы тта  Кенес 

Нүрпсйісүлы  Қ азакстан 

гари хы н ы ц  

сн  5ір  күрдслі 

ксзсцінсн  окулы қ  жазуды   қолға  алды. 

Ол  кезен  1946 

жылдан  басталып.  кдзіргс дейінгі  уакытты  камтыды 

ж эн с  1

1-сы ны итаокытылаты неді. К.Нұрлейісовтын 

галым-іиокірттері  — 

Б.Аиғанов,  Н .Ж ақсы лы қовпеп 

бірлесіп жазган 

«К азакстан тарихы .  1 Ь  

окулыгыпып

1-басылымы  1993  жылы  «Мектеп*  басиасынан  үш 

тілде  (казакш а,  орысш а,  ұйғырша)  басылып  ш ык- 

ты  / I / .   Окулыктын  2005 жылга.  яғни,  мсктсп  кұры- 

лымы  озгсргспгс  дсиін  8  рст  кайта  баеылуы.  онын 

канш алыкгы  кажет  боліаны на  долел.  Авторлар 

Казаксганда  жыл  сайын  болып  жаткан  коғамдык- 

саяси, әлеуметтік-экономикалы қ, т.б. озгерістер мен 

жаңалыктарды  тап  басып,  окулы кка снгізіп,  мектегі

Қ а за қ  тарихы

 

"  

'

3 (102),  мамыр-маусым,  2010

бітіргелі  отыртан  мындагап  жастарды  жана  тарихи 

б ііім м ен  каруландырды. Олар окулыкты ор басылым 

сайын  мұкият  карап,  жстілдіріп  отырғандыктан,  ол 

сол  жылдары  ж арык  көргсн  тарих  оқулықтарынын 

саналыларынын катарына косылды.

Бүл  туралы  аню рлар  окулыктыц  кіріспесіпде 

былай дейді:

«Окулықтың бірінші басылым ы  1993 жъты жарық 

көргенеді. Ол, жалпы алғонда, оқырмандар мен мектеп 

оқушылары  тарапынан  жақсы қарсы алынды.  Окуяық 

туралы мерзімді баспасоіде оңды пікіряер жарияяанды 

Окулықтық жарық кору i ne баһяапысты мектептерде х 

тарихшы  мугаяімдермен  болған  кездесулерде  жзне 

баспасвзое  жарияланған  мақалаларда  оеы  еңбектің 

сапаеып  көтере  түсуге  бағытталган  жекелеген  сын 

пікіряермен усыныстар да айтшды.

Окулык  авторлары  сол  усыныстар  меп  сын 

пікір/іерді ришшылықпен  қабыядап,  оларды  осы  жана 

басш  им да еск ерді».

Бұдан  әрі  сол  кіріспсде  «Авторлар  ужымы 

тарихымыэды  сансыз  бесжылдықтар  «кезендерше 

бөлуден,  «жаца  тарихи  dayipiïi»  бастшітын  партия 

съездерін  мадақтаудан,  яғни  тарихнамадан  мықтап 

орын  аяган  схематизм нен  аулақ  болуға  тырысты» 

(Казакстан  тарихы.  П ..  Алматы  «Мектеп»  2004 

сегізінші басылымы, 3-4-бсттср).

Егер  окулыкқа  әдіснамалык,  гылыми-әдіс- 

темелік 

іүргыдап 

карасақ.  тоуелсіздіккс*  деиіи 

жарықка  ш ыккап  тарих  окулыктарыпан  елеу.іі 

устаиымдык  айырмашылыгы  бар  екенін  корсміз. 

Мысалы, негізгі іакырыптарынынөзі: Казақстаннын 

сол.гстаи 

кейінгі  жылдардағы  әлеуметтік-саяси 

дамуы,  Казакстан  50-жылдардын  басы  мен  60- 

жылдардын 

ортасында; 

6()-жылдарлын 

екінші 

жартысында  К аіақстан дамуында  болтан  езгерістер; 

Кдзақстанның 

70—80-жыллардагы 

әлеуметтік- 

эконом икалы к  дамуынын 

кайшылыктары 

мсн 

киынш ылыктары;  Ж анару багыты.  Дамудын  негізгі 

тсндснциялары;  Тәуслсіздік  жолында  деп  аталады. 

Такырыптарлыц  аталуыньпі  озі-ак  белгілі  тарихи 

кезендердін  негізгі  ерекшеліктеріп  сипаттап  тұр. 

Ал,  әрбір  такырып  курамынла  сол  кезеннін  тарихи 

дам>ътнын  нсгізгі  салалары  арнайы  такыры пшалар 

аркылы  ашылып  корсстілслі.  Мысалы,  70 -8 0 - 

жылдардагы  тарихымыз: 

когамдык-саяси 

омір; 

халыкаралык  жагдай;  өнеркәсінтеіі  жагдай:  кылым; 

коркем  әдебиет;  Халыктың  турмыс  децгсйіпе  тәп 

сипаттар деп беріледі.

29

Окулыкта  90-ж ылга  дейін  бүрмаланып  келген, 

не  жасырылган  ғарихи  фактілер  мсп  күбылыстарды 

шындық  гүрғьца  оаяндауға  баса  коціл  бөлінген.

Мундайлар  катарына  тын  игсрудін  пайдалы  жоне 

келснсн  жактары.  195Х  жылғы  'Гсміртау  окиғалары, 

Кариб дағларысына  С С С Р-лін  катысы.  1986  жылғы 

Желтоксап окиғалары, т.п. жатады.

Апторлар 

окулыктыц 

әдістемелік 

аппара­

т н ы й   кұрылымын,  омыи  күрамын  жасақтауда  сол 

жылдардағы  галаіпарды  мүмкіндйінше  ескерген. 

Ьүган  жоғарыда аталғап такырыптардын  кез келгені 

мысал бола алады. Согыстап кеиіпгі жылдарды (1950 

жылға дейін)  камтитын  алғашкы тараудын  сонында 

«Дэуір  күжаттарыо  дсп  аталатын  косымша  бөлім 

бар.  Онда  Жоғары  партиялык ұйымдар  кабылдаған 

каулы-қарарлардың 

үзінділсрі, 

осы 

жылдарга 

тікелеи  катысты  баска  да  күжаттар  үзінділері, 

сүрактар  мен  тапсырмалар  (осы  тарау  бойы н­

ша),  Косымша  арнаулы  әлебиет, 

К өркем  

әдебиеі 

деген  бөлімшелер  бар.  Бүлардын  бәрі  окушыларды 

өздігінше ізденуге талнындырады. тарихи білімдерін 

толыктыруға  мүмкіндік  береді.  Окушылар  окулык 

м әтітн д сгі  ВК(б)П  Орталык  Комитстінін  «Звезда» 

жәме  «Ленинград*  журпа.ідары  туралы  каулысыпда 

кеткен  кателіктер  мен  кемшіліктер  гуралы  окулык 

авторлары  пікірімсп  таныса  отырып,  «Дэуір  күжат- 

гарындакы» ЬК(б)11  Орталык Комигетінін 1946 ж.  14 

тамыздагы  сол  каулысын  өздіпнш е  оқып. талдайды. 

Ьүл эдісокуш ы ларды ңсол кезлегі ен жогаргы  партия 

органынын  идеологиялык  саясаттагы  солаканлығы 

туралы дүрыс қорытындыға келуіне көмсктеседі.

Осы 

болімдегі 

белгілі 

ғалым, 

корнекті 

тарихшы  Ермұхан  Бекмаханов  туралы  күж апар 

«нартняның  саяси  козкарастары  үіпін»  галы.мдарды 

жазыксыз 

жазалағаньтн 

әшкерелесе, 

екіпші 

жагынан  окушылардың  корнекті  гадымдарга  деген 

сүйіспеніпілігін  арттырады,  олардыи  адамгсршілік 

касисттсрінен үлгі алуға тәрбиелейді.

2000  жылдын  басынан  бастап  мектентер  үшін 

тарих  иәнінен  ж ана  буын  оқуЛықтарын  ж асау  қолға 

алынды. 

Кеңес  Нұрпейісүлы бұл игілікті  іскс де бел 

сене  катысты. 

М .К о ш о аев , 

К.Нүрнейіс.  Қ.Жүкешев 

бірлесе 

жазған 

негізгі 

мектептің  9-сыныбына 

арналган 

«Казакстан 

тарихы . 

9» 

жана 

буын 

окулыктарына жарияланғап  байгедеи  озып  шыгьгп, 

оиы н  біріпші  басылымы  «Мектеп»  баспасынан

2005  ж.  жарыкка  іпыкты  /2 /.  Торт  оқу  жылы  бойы 

республика 

мектептерінде 

иайда  іанылған 

бүл 

окулык  мүгалімдердін,  әдіскерлсрдің  ж эне  арнайы 

сарапш ыдардынүсыныс-пікірлері негізіндееңделіп, 

жетілдіріліп, 2009ж ы лы 2-ретбасы лы іі/3/, казір мек­

теп іерде  пайдаланылуда.  Бүл  о к у л ы к т а   Казакстан 

тарихынын  1914  жылдан  бастап,  казірге  дейінгі 

уакытын  камтитын  күрделі  кезендер  (Патшалы 

Ресей  түсынлағы,  Кеиес  мемлекеті  кезіндегі  жоне 

Тәуелсіз Казакстан) тарихын  карастырады

Оқулык  үш  бө.іімнен,  12  тараудан  (миңыи)ы. 

ко.іемОі  тақырыптардан),  47  параграфтин  түрады. 

О нын бүл күрылымы оку бағдарламасына толык еаи 

келеді. Такырыптар иараграфтарға-такырыгішаларга 

бөлінген. 

Эр 

гараула 

камтитын 

моселелеріне 

байланысты екіден  жетіге дейін  такырыпшалар бар. 

Авторлар  окулықтын  қүрылымын  карастырғанда 

казірп 

тарих 

поніне 

коиыдатын 

әдіснамалык 

талаптарды  мүкият  ескерген.  Ьүған  бөлімдер  мен 

тараулардың  атаулары.  олардың  мазмүны  дәлел 

болады:  Һ'іріиші бөлім «Казахстан азаматтық  қарсы 

турукезеңінде»екіншісі« Кеңестік тоталитирд ықж уйе 

жшскнгынгіағы  Қазақапан»,  ал 

соңгысы

 

-   «Тэуелсіз 

Казахстан»  деп  аталады.  9-сыиып  жағдайында 

Тоуелсіз  Казакстан  такырыбына  12  іакырыпша- 

сағат арнау да  лурыс  шешім.  Ойткені  шәкірггер  11- 

сынынтағы  бағдарлы  курста  бүл  такырыпты  таіъі 

да  окиды.  Такырыптар  мен  такырыпшалардын 

атауларын іріктеуте де мон берілген. «Кдзақхалкының 

опшршьыгіыққи  қарсы  у.іт-а шттық  қозгаяысы'•».

« Кизақстанның мәдениеті»,  «Тоқырау жьидарындағы 

Л'^а/сс?ла«»дегснтакырыптаратауларынан-аколарда 

кай  тарихи  кезец.  немесе  кандай  манызды  мусе.че- 

лер  карастырылатыны  айкындалып  түр.  Казак- 

ты н  үлттык  чемлекетінің  кайта  калпына  келтіриіуі. 

'Гың  игерудін  нотижедері  мен  саддары,  1986  жылғы 

Ж елтоксан окиғалары  сиякты  манызды  моселелерге 

жеке  такырыпшалар  арналганы  да  күптарлык,  Әр 

тараудын  сопыпда  жоне  бүкіл  оку.іык  бойынша 

кыскаша корытынды  жасалғаны ла орынды.

Бүл  окулыкта  бірқатар  әдістемелік  талаптар 

да 

ескерілген. 

Алғашкы  гиіулдык бетінде  «Оқулыктагы 

іиартты  белгіяер»  дсгсн  сскерту'  бар.  Онда: 

Пои 

аралы кбайланыс, t-ске түсірііщер, Сенде-рбілесіішер 

vie?  Косымша  мегер нал,  Пысықтау  сұрактары, 

Күрделсндірілген 

тапсырма 

деген 

сиякты 

эр 

снйлемнің  түсына  шартгы  белгі  койылгап.  Мүнын 

озі 

окушыларды 

оздігінше 

шығармашылыкпеп 

жүмыс  істеуге  та;шындырады.  Такырышналардын 

сонында  берілген  сүрактар  да  сәтті  іріктслген,  кобі 

окушыларды  іздснуге, ойлануга ұмтылдыралы.

Сөйтіп.  біз  жогарыда  әңгіме  еткен  9.  10- 

сыныптарға 

арналгаи 

Қазакеган 

гарихы 

оку- 

лыктары.  олардын  авторлары.  жстекші  автор  Кснес 

ІІүрпейісүлы  осы  кызметтері  аркылы  тарих  ігоиін, 

әсіресе  Отан  тарихынын  мектепіе  окы іу  сапасын 

жаксарт>та елсулі үлсс косты.

Академик  К.Нүрпеиісүлынын мектепте тарих  пен 

баска  да  коғамдык пнндердің оқы 

гу 

санасын  ж аксар- 

т\т а  жасағап  келесі  қызметі  —  осы  пәндерлін  білім 

сіандарттары н,  ок>'  багдарламалары  мен  (іі^үлык- 

тарын, 

o k j

'-

ә д іс

іемелік  күралдарык,  г.б.  дайьпиап, 

ж ары қка шығаруға белсене катысуы. 

Оку министрлігі 

жапында  аталган 

мацылдм  күралдарды  карап. 

талкылап. бскітстін бсдслді үйым 

Оку-әдістсмелік 

кснестер  жумыс  істеді.  Ол  барлык  пондерден

30

Қ з з з қ   тарихы

№ 3 (102),  мамыр-маусым,  2010

курылды  жэне  жүйелі  жүмыс  істеті  турды.  Біз. 

Кенсс  Нүрпсйісулы.  г.б.  ғадымдар бар  1970 жылдан. 

2006  жылға  дейін  (М инистрлік  Астанага  көшкенге 

дейін)  Тарих  пен  баска  да  коғамдык  пәнлсрдің  оку- 

әдістсмслік  кснесінің  мүшесі  болдык.  Ол  Кецеске 

1990 жътдга дейін  оіраз уакьп  академик М.Қозыбаев, 

ал 

тәуелсіздік 

жылдарында 

белгілі 

тарихшы 

к&іымдар 

Ә.Т;женов. 

Ж .Қаеычбаев 

оасш ылык 

етті.  Осы  Кенестің  кезскті  отырысыпда  акаде 

мик  Нүрпейісүлы  іаіы   бір  кырынан  коріиді.  О иыц 

жұмысынауакытыльг катысып, берілген тансырманы 

ойдагыдай орындап кслетінін былай койганда, онын 

өзіне тапсырылған  оку күралына бсрілген, айтылган 

есксртулер  мен  үсынысгарта  сабырлылык  сактаи, 

кызу  кдпдылыкка салынбай.  екініиі  жактын  иікірін 

соцыиа деніп тыидап, тала с тудырған мәселе туралы 

айтылгандардын  дұрысын  дурыс  ден.  ал  келіспесе 

оны нссбсбін айтып. дүрысбагасын беруші еді. Кенес 

Нүрпсйісүлы  сиякгы  еліміздің.  белгілі  гарихшысы, 

коғамтаиушы ғалымларыиын саликалы талкысынан 

өткен  оқулыктар  мен  оку  кұралдары,  баска  да 

енбектер  жүздеген.  мындаған  мсктсп  жастарын 

тарихи Оілшмен  каруландыруда, олардын тарихи са- 

иасын,  ултттык  намысын  қалыптастыруда,  үлггык 

кұндылыктарға.  адамгершілікке,  т.б.  тәрбислсуде 

манызды міндсттср аткарғаны даусыз.

Ж огарыда 

айпгылып 

өткен 

О ку-эдістемелік 

кенестіи  жүмысыиа  қатыскаш лмыз  сиякты ,  Кецес 

Нүриейісүлымен  біраз  жыл 

«Қазақ  тарихы»

  журна- 

лынын  акылдастар  алкасы нын  мүшесі  болдық. 

Жур­

нал  1993  жылдын  шідде  айы нан  шыга  бастаган  еді. 

Сол  уакьптап  бастап  2(К)7  жылдыц  оргасына  дсйіи 

ақылдастар  апкасыны н 

мәжілістеріие 

қатысып 

жүрдік.  Ол  осы  журнал  жұмысынын  жаксаруына да 

үлсс  косты,  алка  мәжілістеріндс  үнсмі  тын  пікірлср 

айтып,  талкьиіанғаи  мәселелер  бойыпш а  тиімді 

корьпынды  жасаушы еді  Тарихшы  мүғалі.мдерге аса 

кажет гылыми  макалалар  жазу туралы  үсыныстарды 

ла  макұлдап.  макаласьш  дер  кезіітде  жазып  берстін. 

Солардыц  бірі  «Жетісулық ' Аш ш   қайраткерлері» 

/4 /.  Мунда  тарих  окулыктарына  элі  енбеген 

Садык 

Аманжолон,  Базарбай  М әметов  <М ачытов),  Нүсінбек 

Ж акы пбаев 

туралы  ты ц  деректер  келтірілгеп 

Га- 

рихшы  мұғалімдердін  шығармашылыкиен  жүмыс 

істеуіне пайдады  чакалаларды  К.Нүрпсйісүлы  баска 

басылымдарда  да  жиі-жиі  жариялап  түрдьт.  М .Қо- 

зы б аевііеіібірлесіііж азғаііец беп іщ е/5/үлкен  галым, 

атакты  тарихшы 

Ермүхан  Бекмахановты ң 

әмірі  мен 

іылым  жолындагы  кайраткерлігінсн  көп  мәлімст 

келтіргсп, ол мүғалім үшін де,  окушылар үшін де  аса 

пайдалы  Онда келтірілген деректердін окушыларды 

адамгершіліке, ш ынш ылдыкка, әділеттіліккс, батыл- 

ды кка, үлтжандылыкка тәрбиелеудегі манызы  зор.

Кеңес Нүрііейісүлының мектеп іік гарихтың окыту 

сапасьш  жаксартуға косқап үлесі мүгалім. окытушылар 

кадрларын даярлау арқылы да  жүзеге  асыи ж атты . 

Ол

Қ а за қ  тарихы

узак  жылдар  бойы  Кыздар  педагоги калы к  институ- 

тыиьш   тарих  факультетінде  косымша  жүктемемен 

профессорлык  кызмет  атқарды  Институт  басшы- 

іары  оны  кы зметке  шакырып,  отініш  білдіргенде 

бүл  профессордын  белгілі  тарихшы  ғалым  скенін. 

терен  де  жан-жакты  бідімділігін.  иағыз  устаздарта 

тән  мінсз-қүлкын,  Г>иска  да  ндамгершілік  касиетте- 

рін  ескерігі,  казак  кыздары 

болаш ак үстаздар осы 

ағаларынан  удгі  алсын  деген  максат  койган.  Бүл 

максат  ойдағыдай  орындадлы.  Кенес  Нұрпсйісүлы 

отыз  жылдай.  яғни  өмірінің  сонына  дейін  осы 

институттын  кабырғасыида  белсеие  кы.змеі  агка- 

рып,  болаиіақ үсгаздардың  бірпеше  буынын  канат- 

таіщырып,  жетілдіріп,  катарга  косты.  Олар  аудито- 

рияларда  окылған  тсрсн  дс  тартымды  дәрістер, 

үлкен  залдардагы  ортүрлі  денгейдсгі  мәслихаттарда 

жасалған  ғылыми  оаяндамалар,  асниранпарды , 

магистранттарды  диссертация  жазуға  дайындау 

мәжілістері,  диплом,  курс  жүмыстарын  жазатын 

студенттерге  берілетін  акыл-кенестср,  яғпи  әрбір 

Ж ОО-ға тән таусылмайтын  іс-шаралар.

Қазіргі К азақ М ем лскеттік Қьидар п с д а тги к ал м қ  

университетінін 

үжымы 

Ксцсс 

ІІүрпейісүлыиыц 

есімін  үнемі  күрмепіен  еске  алады. 

Институттын  бас 

ғимараты 2 12-бөлмесінің мандайшасында «Акаде \шн 

Кеңес  Нурпеиісов боямесі» деп  жазулы  тұр.  Болменіп 

іші аты затына сай: академикке катысты  мүраганар- 

дыц  бәрі  бар;  муида  оку-тәрбие  жүмысына  ка­

тысты.  солардын  арасында  К.  Нүрпейісұлы  туралы 

да  коптегсн  іс-нтаралар  ү^ымдастырылып  іүрады. 

Дкадемиктіц  ғьглыми  жетекшілігімен  кандидат] ык 

диссертация  корғаған  шәкіртгсрі  униперситсттін 

аудиториядарында дәрістерін окыи  жүр.

Кеңес  Нүриейісүлыныц  ж арияланіан  к һ ангары 

мен  мақалалары  мектеп мүгалімдері үшін аса  манызды 

күрал. 

Оларды  үстаздар  күнделікгі  сабакгарында да, 

сабактан тыс жүмыстарда да үнемі пайдалану аркылы 

шокірттерінін тарихи бідімін  кенейте түсуде.

Осылайша 

гүлама 

галым, 

аркалы 

азамат, 

жүртшылык  курмстіне  боленгеп,  ҰҒА  академигі 

Кенес  Нұрнейісұлы  еліміздін  барлык  азаматарын 

тарихи  біліммсн  каруландыратын  мсктсптік  тарих 

пзнінін сапасын  жаксартута да лайыкты үлсс косты.

жүктеу/скачать 3,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: