Қазақстан Республикасы Мәдениет, ақпарат және спорт министрлігі

еткен, әрі қазіргі қазақ терминографиясын қолға алуға ықпал етіп отырған 
басты қозғаушы күш - сөздіктерде терминдерді сапалы етіп беруге ұмтыла 
отырып терминологиялық сөздіктерді жақсартудың жолдарын қарастыру, 
соған сәйкес жаңа сөздік түрлерінің құрылымын жасап, қолданысқа ұсыну 
екендігі басты мәселе. 
Аталған 
өзекті 
мәселелер 
терминологиялық 
сөздіктердегі 
кемшіліктермен, сөздіктерде терминдерді берудегі қателіктермен де 
тікелей байланысты. Бұл - қазақ терминографиясын қарастыруды 
туындатып отырған козғаушы күштердің, негізгі себептердің бірі екендігі 
де түсіпікті. Қалай болғанда да, терминологиялық сөздіктерде ксздесетін 
кемшіліктерді көрсетудің терминография теориясын қалыптастыру үшін 
өзіндік маңызы бар. Сондықтан олардың мынандай түрлерін көрсетуге 
болады: 
- Бірнеше сөздік қызметінің бір сөздікте берілуі. Айталық, түсіндірме 
сөздікті әрі аударма сөздік ету немесе аударма сөздікті әрі тақырыптық 
сөздік етіп түзу. Бұл сөздік түзу ісін қиындатады, әрі мұндай сөздікті 
пайдалану қолайсыздық тудырады; 
- Терминологиялық сөздікке терминдерді сұрыптап алуда қателіктер 
кездеседі. Көптеген терминологиялық сөздіктердің құрамында қамтылған 
терминдерден сөздік түзушінің субъективті ұстанымға және сөздікке 
кездейсоқ алынған терминдер ретін аңғаруға болады; 
- Бір 
сөздік түріне жататын терминологиялық сөздіктердің 
құрылымында бірізділік сақталмайды. Әр сала мамандары жасаған 
сөздіктерін өз талғамына сай түзуге тырысады. Осыған орай сөздіктің әр 
түріне қатысты қатаң сақтауға тиісті заңдылықтар мен талаптар 
белгіленбеген. 
13 

Нәтижесінде, белгілі бір саланың әр автор шығарған терминологиялық 
сөздіктері әр түрлі нұсқада шығарылып жүр. Бұл терминологиялық 
сөздіктердегі жүйеліліктің сақталмауына, қолданыстағы бірізділіктің 
болмауына итермелейді; 
- Терминологиялық сөздіктердің құрылымында қажет тұста керекті 
шартты белгілер мен сілтемелер берілмейді; 
- Терминологиялық сөздіктердің мазмұны мен құрылымы оның басты 
мақсаты мен қызметіне сәйкес келе бермейді. Мысалы, көптеген аударма 
сөздіктерде терминдер дұрыс аударылмай жатады, кірме терминдер қазақ 
тіліндегі бағанасына сол қалпында беріле салады. Бұл кірме терминдер 
қазақ тілінде мүлдем қолданылмасын деген сөз емес, тек кірме терминдер 
арнайы бөлім ретіңде берілуі қажет. Мұңдай кемшіліктер аударма 
терминологиялық сөздіктің негізгі қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік 
бермейді; 
- Терминдерді сұрыптауда, оларға анықтама беруде бірізді үлгі мен 
принңиптер сақталмайды. Кейбір ғылым саласының терминологиялық 
сөздіктерінде бірнеше термин бір нұсқада аударылып беріледі, немесе бір 
терминнің әр түрлі аудармасы кездеседі. Бір ғана терминнің бірнеше 
аударма нұсқасының болуы, олардың әр түрлі сөздікте әр түрлі аударылып 
берілуі терминологиядағы синонимділікті, терминдердің қолданысындағы 
жарыспалылықты тудырады. 
- Қазақ 
терминографиясындағы 
терминологиялық 
сөздіктерде 
терминнің жасалу жолдарын, морфологиялық құрылымын беру тәсілдері 
калыптаспаған; 
14 

- Сөздік материалдары мен безендірілуінде бірізділік сақталмайды. 
Осыған ұқсас орыс тіліндегі терминологиялық сөздіктердегі кемшілік 
түрлерін орыс терминографы С.В. Гринев та өз еңбегінде атап көрсеткен
1
. 
90 жылдарға дейін орыс терминографиясында да терминологиялық 
сөздіктер түзу ісінде негізге алатын ғылыми еңбектер мен құжаттар 
жоқтың қасы болған. Тек С.В. Гринев
2
пен Ю.Н. Марчук
3
еңбектерінің 
пайда болуы орыс ғылыми терминографиясын әрі теориялық, әрі 
тәжірибелік тұрғыдан дамытуға ықпал етті. Аталған кемшіліктердің 
терминологиялық 
сөздіктерде 
жіберілмеуі 
үшін 
тәжірибелік 
терминографияда қолданылатын әдіс-тәсілдер мен оларға қойылатын 
талаптар ғылыми түрғыдан негізделіп көрсетілгені орынды. Бұл жан-
жақты талдауды және реттеуді, теориялық терминографияның ғылыми-
теориялық негіздерін, өзіндік жүйесін қалыптастыруды қажет етеді. 

жүктеу/скачать 1,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: