Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық униврситеті әлеуметтік-гуманитарлық факультеті
тақырып Әлеуметтік институттың функциялары
жүктеу/скачать 134,33 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәріс жоспары 1. Айқын және латентті функциялары. 2. Әлеуметтік институттардың ішіндегі жанжалдардың мінезі. Дәріс мазмұны
| 4 тақырып Әлеуметтік институттың функциялары
Дәріс мақсаты: айқын және латеннті фукциялады айқындау Басты түсініктер: айқын және латентті функциялар Дәріс жоспары 1. Айқын және латентті функциялары. 2. Әлеуметтік институттардың ішіндегі жанжалдардың мінезі. Дәріс мазмұны: Институттардың мойындалған мақсаттары ретінде оңай танылатын айқын функциялары, сондай-ақ әдейі емес немесе жасырын жүзеге асырылатын латентті функциялары болады. Өзінің базалық қоғамдық функциясын жүзеге асыру үшін әрбір әлеуметтік институт қажеттіліктерін қамтамасыз ету мақсатымен адамдардың бірлескен қызметін қамтамасыз ететін функцияларды атқарады. Ең алдымен, институт қоғамдық қатынастарды бекітеді және ұдайы өндіреді. Бұл институттың әрбір мүшесінің қызмет ететін шеңберлерін белгілейтін мінез-құлықтың ережелері мен стандарттық нормалары жүйесінің арқасында мүмкін болады. Әлеуметтік институттардың жұмыс істеуі қоғам мүшелері арасындағы өзара қарым-қатынасты рөлдік талап ету-күту арқылы реттеуді қамтамасыз етеді. Әлеуметтік бақылау қоғамда белгіленген және қабылдайтын мінез-құлық үлгісін сақтауды қамтамасыз етеді. Институттардың ықпалдастық қызметі де маңызды болып табылады. Институттандырылған нормалардың әсерімен әлеуметтік топтар мүшелері бірігуінің, өзара тәуелділіктері мен жауапкершіліктерінің, өздерінің мақсаттарын салыстыруының әлеуметтік процестері табысты жүреді. Әлеуметтік институттың трансляциялаушы қызметі қоғамда жинақталған әлеуметтік тәжірибе беруді қамтамасыз етеді. Жеке адамды әлеуметтендіру, тәрбиелеу және дамыту процестері арқылы алдыңғы ұрпақтың нормативтік-құндылық элементтері, тыныс-тіршілігінің тәжірибесі игеріледі. Институттардың коммуникативтік мүмкіндіктері арқылы олардың ішінде туындаған ақпарат оның құрамына енген жеке адамдар мен топтар арасында да, институттар арасында да таралады. Әлеуметтік институттардың айқын функциялары күтілетін және қажетті болып табылады. Егер де институт оларды игере алмаса, онда ол сөзсіз таратылады және өзгерістерге ұшырайды. Алайда, әлеуметтік институттардың іс-әрекеттерінің жоспарланған нәтижелерімен қатар жасырын, түсініксіз не болмаса алдын ала жоспарланған нәтижелер де болады. “Дисфункция” ұғымын алғаш енгізген американдық әлеуметтанушы Р.Мертон болатын, ол жүйенің бір бөлігінің екінші бөлігіне ықпалының теріс салдарларын бейнелеуге және қандай да бір жүйенің біртұтастыққа тұтасуы дәрежесін көрсетуге тиіс. Ол іс-әрекет пен мінез-құлықтың барлық институцияландырылған үлгілері қоғамның бірлігі мен тұтасуына қызмет ететіндігіне күмән туғызған және де дисфункцияларды зерделеуді маңызды деп ұйғарған [42]. Мысалы, бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамның әлемдегі оқиғалар туралы неғұрлым жылдам және толық хабардар болуын қамтамасыз етуге және тиісінше коммуникация дәрежесін көтеруге тырысуы сенсация қууға және ақпараттарды бұрмалауға әкеп соғуы мүмкін. Ал бұл басқаның қайғысына, зорлықты түйсінуге, мораль талаптарына қоғамның сезімталдық қасиетін төмендетеді. Сырт көзге әлеуметтік институттардың дисфункция құбылысы даярланған кадрлардың, материалдық қаражаттың жетіспеушілігінен, ұйымдастырудағы кемшіліктерден және т.б. болатын сияқты көрінуі мүмкін. Мазмұндық көзқарас тұрғысынан дисфункциялар қызмет мақсатының айқын еместігінен, функцияларының анық болмауынан, осы институттың әлеуметтік мерейі мен беделінің құлдырауынан, жекелеген функциялардың бастапқы ұтымды мақсаттарды орындауға емес, өзінің тіршілігін сақтауға арналған қызметіне ауысуынан көрініс табады. Әлеуметтік институттардың өзгеруі едәуір ұзақ та күрделі процесс. Олардың даму тарихы дәстүрлі нысандарының біртіндеп қазіргі заманғы түрге айналатындығын көрсетеді. Мысалы, отбасы, құқық, дін, билік институттарын алайық. Олардың жаңа ерекше түрлерінің пайда болуы жаңа әлеуметтік байланыстар мен қажеттіліктердің пайда болуымен байланысты. Мысалы, индустриалдық қоғамда жаңа институттар - нарық, еңбек келісім-шарты, жарнама, бұқаралық мәдениет, ғылым, денсаулық сақтау, қоғамдық қозғалыс, жалғыз басты ата-ана, ерлі-зайыптылардың бөлек тұруы және басқа институттар пайда болды. Институттардың қоғамдық рөлін терең талдаған алғашқы әлеуметтанушылардың бірі Т.Веблен атап өткендей, қоғамның өмір сүру тәсілі ретіндегі әлеуметтік институттар өзгермейтін нәрсе емес. Әлеуметтік құрылыстың эволюциясы айналасына неғұрлым икемделген алуан түрлі институттардың «табиғи» іріктелу процесін іске асыру ретінде көрініс береді. Институттардың өзгеруі өз кезегінде мінез-құлқы қоршаған ортаға неғұрлым икемделген және айтарлықтай бейімделген жеке адамдардың одан әрі іріктелуіне алып келеді. Әлеуметтік институттардың дамуы эндогендік (ішкі) және экзогендік (сыртқы) факторлардың ықпалымен жүреді. Сыртқы факторларға күнделікті тыныс-тіршіліктің өзгерістері, жаңа құндылықтардың, мәдениеттің дамуы, адамзаттың жаңа білімдерді жинақтауы жатады. Әлеуметтік институттар қоғамдық өзгерістерге бастама көтерген көрнекті тұлғалардың ықпалымен де қатты өзгеруі мүмкін. Мысалы, Лютер идеяларының әсерімен шіркеудің реформалануын айтуға болады. Өзгерістер тудыратын ішкі факторларға жеке институттардың өзінің қоғамдық функцияларын тиімді орындау, белгілі бір әлеуметтік топтардың қажеттіліктері мен мүдделерін жүзеге асыру қабілеттері жатады. Егер де институт қызмет көрсететін әлеуметтік қажеттілік елеусіз болып қалса немесе жоқ болса, онда бұл институттың өмір сүруі мағынасыз болады және ол біртіндеп жойылады. Сондықтан да институттар өзгеріс үстіндегі әлеуметтік шынайылыққа сәйкес келетін қайта жаңғыртуды, мамандандыруды тереңдетуді, жаңа нормалар, құндылықтар, ережелер жасауды қажет етеді. Мысалы, әлеуметтік шығыстарға арналған бюджетті қысқарту жағдайында Қазақстанда әлеуметтік қорғау институты қайта құрылды. Бұрын ол әлеуметтік қауіп-қатерден халықтың барлық топтарын қорғауға бағытталған болатын, алайда өтпелі экономикадағы мемлекетте оның әлеуметтік міндеттемелерді толығымен орындау мүмкіндігі де, қаражаты да жоқ. Сондықтан 2000-2001 жылдары атаулы әлеуметтік көмек институты болып өзгертілді. Бұл халықтың неғұрлым кедей және мұқтаж топтарына тиімді әлеуметтік қолдау көрсетуге мүмкіндік береді және де адамдардың өздерінің материалдық жағдайын жақсартуына деген жеке белсенділігі ынталандырылады. Қоғамның дамуына қарай бір әлеуметтік институттар басқа институттарға өзінің негізгі функцияларын береді немесе бөліседі. Егер де дәстүрлі қоғамда балалар тәрбиесін отбасы өз мойнына алған болса, ал индустриалдық қоғамда бұл функцияларын дін институттарымен ғана емес, мемлекетпен, мектепке дейінгі және мектептегі білім берумен, бұқаралық ақпарат құралдарымен, қоғамдық ұйымдармен және басқалармен де бөліседі. Әлеуметтануда әлеуметтанулық зерттеулердің жеке бағыты қалыптасқан, онда институттарды орнықты әлеуметтік қатынастар ретінде зерттеу адамзаттың әлеуметтік қызметінің ішкі механизмдерін айқындауға мүмкіндік береді. Қазіргі заманғы экономика, саясат, мәдениет, күнделікті өмір саласындағы институттану нысандарын зерттеулер әлеуметтану білімінің дамуына маңызды үлес қосуда [43]. Микродеңгейдегі зерттеулер қалыптасып отырған әлеуметтік практикаларды бөліп қарауға және сипаттауға мүмкіндік береді, олар одан әрі институттандырылады және әлеуметтік шектеулердің және мүмкіндіктердің жаңа кеңістігін қалыптастыра бастайды. Мысалы, желілік маркетингке адамдарды барған сайын көп жұмылдыру адамдардың жаңа тұтыну мүдделерін қалыптастырады, сәнді, жарнамаланатын тауарларды тұтыну мәдениетін таратады. Макродеңгейдегі зерттеулер қоғамның әлеуметтанушылықтың табиғаты беретін және тікелей экономикалық, саяси және әлеуметтік қызмет процесінде институттанулық түрленулер шеңберін қалыптастыратын базалық институттарды бөліп қарайды. Нарықтық институттардың қалыптасуы адамдардың еңбек құндылықтарының өзгеруіне ықпал етеді. Зерттеулерді макро және микродеңгейлерде ұштастыра жүргізу болып жатқан институционалдық өзгерістер тереңдігін анықтауға мүмкіндік береді. Мысалы, нарықтық еңбек қатынастарының институтционалдануы, нақты әлеуметтік әлеуметтану зерттеулері қоғамның социалистік экономикадан нарықтық экономикаға шын мәнінде өзгерген-өзгермегенін, жұмыс берушілер мен жалданушы қызметкерлердің өзара қарым-қатынастарының жаңа ресми ережелері жұмыс істейтінін-істемейтінін, бұл нормалар екі жақтың да мүдделерін қамтамасыз ететінін-етпейтінін көрсетеді [44]. Осылайша, “әлеуметтік институт” әлеуметтану танымында белсенді пайдаланылатын базалық санаттардың бірі болып табылады. Бұл ұғымды әлеуметтану тұрғысынан түсіну басқа әлеуметтік ғылымдардың әлеуметтік институттар мен қоғамдық өмірді зерделеуін толықтыра түседі. жүктеу/скачать 134,33 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|