Бағыттары ІІ халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного образования

 

406 

 

профессий,  основных  функций,  выполняемых  тем  или иным  специалистом и  помочь 

ему определиться с тем, кем он хочет стать, когда вырастет?  

Ребенку  нужно  знать  о  том,  кем  работают  его  родители,  бабушка  с  дедушкой, 

близкие  родственники.  Важно  познакомить  дошкольника  со  спецификой  различных 

профессий, дать максимум информации, причем чем ярче, разнообразней и богаче она 

будет, тем проще ребенку будет определиться в будущем с выбором своей собственной 

профессии. 

Важная  задача, которая  стоит перед  педагогами и  родителями  - помочь ребенку 

сделать  правильный  выбор  профессии.  Но  разностороннее  развитие  ребенка  раннего 

возраста  даст  ему  возможность  найти  во  взрослой  жизни  работу,  которая  будет 

приносить  удовольствие  и  радость.  Важно  учитывать  индивидуальные  способности 

ребенка, его склонности и увлечения, таланты и наиболее успешно выполняемые виды 

деятельности. 

Вопросы  трудового  воспитания  всегда  являются  приоритетными  среды 

воспитательно-образовательных  задач,  которые  выдвигаются  обществом.  Известный 

советский педагог-психолог А. С. Макаренко отмечал, что правильное воспитание – это 

обязательно трудовое воспитание, так как труд всегда был основой жизни. Дошкольный 

возраст является наиболее благоприятным периодом для педагогического воздействия. 

Психологически  подготовить  ребенка  к  созидательному  труду  позволяет  участие  в 

общественном труде, в решении повседневных дел, желание трудиться, приобретение 

личного трудового опыта.  

Труд  крайне  позитивно  влияет  на  развитие  способностей  ребёнка.  Трудовое 

воспитание обогащает жизнь дошкольников новыми впечатлениями, новыми поводами 

для игр, новыми мотивами художественного творчества, новыми гранями в отношениях 

с людьми.  

Раннее  знакомство  с  различными  видами  человеческой  деятельности  (детская 

профориентация)  имеет  большое  значение  в  социализации  личности  и  успешном 

развитии. Подобные знания дают возможность обеспечить понимание задач общества в 

целом,  и  каждого  человека,  в  частности,  помогают  регулировать  поступки  детей, 

перестраивать  их  мотивы  и  отношение  к  собственному  труду,  труду  взрослых, 

предметам,  созданных  людьми.  Это  позволяет  повысить  нравственный  уровень 

дошкольника, сформировать правильное и уважительное отношение к труду.  

Ранняя  профориентация  дошкольника  позволяет  повысить  интерес  у  ребёнка  к 

своим  психологическим  качествам  и  их  развитию.  У  ребенка  формируется 

эмоциональное  отношение  к  профессиональному  миру,  ему  предоставляется 

возможность  использовать  свои  силы  в  доступных  видах  деятельности.  Необходимо 

всячески  оказывать  ребенку  эмоциональную  поддержку,  развивать  у  него  веру  в 

собственные  силы, хвалить, подбадривать,  выказывать одобрение  его достижениями. 

Важно  помнить,  что  чем  больше  полезных  навыков  сможет  приобрести  ребёнок  в 

детстве,  тем  проще  ему  будет  оценивать  и  применять  свои  навыки  в  более  старшем 

возрасте.  

В современном мире очень много различных профессий и направлений трудовой 

деятельности.  Ввиду  этого,  ребенку  очень  легко  растеряться  при  выборе  будущей 

специальности,  в  особенности,  если  у  него  недостаточно  информации.  Развитие 

 

407 

 

отраслей  науки  и  техники  дополнительно  способствует  появлению  новых  видов 

деятельности и вносит свои коррективы в уже сложившиеся специальности.  

Ознакомление  с  трудом  взрослых  и  с  окружающим  миром  происходит  уже  в 

младшем  дошкольном  возрасте,  когда  дети  через  сказки,  общение  с  взрослыми  и 

средства  массовой  информации  узнают  о  разных  профессиях.  В  зависимости  от 

способностей, психологических особенностей темперамента и характера, от воспитания 

ребенка  и  привития  ему  ценности  труда  у  детей  формируется  система  знаний  о 

профессиях, интересы и отношение к определенным видам деятельности. 

На  базе  детского  сада  «Алпамыс»  реализована  программа  «Мир  профессий»  - 

позволяющая  провести  раннюю  профориентацию  дошкольника.  У  человека  все 

закладывается  с  детства  и  профессиональная  направленность  –  не  исключение. 

Ранняяподготовка ребенка к выбору будущей профессии заключается не в навязывании 

ребенку  того,  кем  он  должен  стать,  по  мнению  родителей  (потому  что,  к  примеру, 

многие  в  роду  работают  в  этой  сфере),  а  в  том,  чтобы  познакомить  ребенка  с 

различными видами труда, чтобы облегчить ему самостоятельный выбор в дальнейшем. 

Повысить  эффективность  обучения  дошкольников  и  результативность  занятий 

позволяет использование различных методов работы с детьми, включающие в себя как 

индивидуальную  работу  с  ребенком,  так  и  дифференцированный  подход,  а  также 

традиционные и инновационные методики.  

Среди  основных  принципов,  лежащих  в  основе  профессиональной  ориентации 

дошкольников,  можно  выделить  интеграцию  различных  видов  деятельности, 

использование  художественных  и  обучающих  материалов,  наглядности,  игровой 

формы, активизации жизненного опыта дошкольников, формирование у детей умения 

применять полученные навыки, анализ и обобщение полученных знаний.  

Можно  сказать,  что  профориентация  дошкольников,  несмотря  на  актуальность, 

является  новым  и  малоизученным  направление  работы  в  дошкольной  педагогике  и 

психологии.  Основная  задача,  которую  ставят  перед  собой  педагоги  детского  сада 

«Алпамыс»  в  рамках  реализации  программы  «Мир  профессий»  -  это  ознакомление 

дошкольника  с  различными  профессиями,  формирование  у  ребенка  положительного, 

уважительного  отношения  к  представителям  различных  профессий,  ценности  труда. 

Ввиду  этого  у  ребенка  должна  быть  сформирована  системы  знаний  о  профессии, 

понимание и уважение к своему и чужому труду, интерес и отношение к различным 

видам трудовой деятельности.  

Для того, чтобы задачи профориентации дошкольника были решены качественно 

и  успешно,  очень  важно  создать  предметно-развивающую  среду.  Это  способствует 

развитию самостоятельности, инициативности и дает детям возможность реализовать 

способности, которые у них имеются. Предметно-развивающая среда улучшает опыт 

эмоционального и практического взаимодействия ребенка с окружающими людьми, а 

также  помогает  поднять  познавательную  активность  всех  детей  группы.  Кроме  того, 

правильно 

организованная 

предметно-развивающая 

среда 

способствует 

прогрессивному  и  гармоничному  развитию  личности  и  поведения дошкольника.  Она 

дает 

возможность, 

используя 

различные 

формы 

деятельности,ознакомить 

воспитанников с профессиями взрослых.  

 

408 

 

С  помощью  создания  такой  специализированной  предметно-развивающей  среды 

успешно  реализуются  и  задачи  гендерного  воспитания  дошкольников.  Поскольку 

жизненное  пространство  -  интегрированная  категория,  охватывающая  все  сферы  и 

аспекты  жизнедеятельности  дошкольника,  главной  задачей  было  создание 

оптимальных  условий  для  личностного  роста.  Такое  пространство  обеспечивает 

проявление  у  воспитанника  «творчества»  и  «креативности»,  которые  на  сегодня 

являются базовыми качествами личности. 

Основные  возможности,  которые  дает  правильно  организованная  предметно-

развивающая среда: 



 

Углубление теоретических и практических знаний, навыков дошкольника; 



 

Развитие интереса; 



 

Выявление склонностей и способностей дошкольника; 



 

Развитие умения осуществления действий, приобретения навыков. 

Предметно-развивающая  среда  должна  включать  в  себя  познавательную  зону, 

игровое  пространство,  развивающую  игротеку,  место  для  экспериментальной 

деятельности дошкольника и другое. 

Программа  «Мир  профессий»,  реализуемая  на  базе  детского  сада  «Алпамыс», 

создана  с  учетом  требований  ГОСО,  программ,  утвержденных  Министерством 

Образования РК. Она позволяет ознакомить воспитанников с профессиями взрослых. 

Уголок «спецформа» - с профессиональной одеждой людей разных профессий, игровые 

персонажи, которые принимают участие во всех режимных моментах образовательно - 

воспитательного процесса. 

Кроме того, создана серия развивающих игр профессиональной направленности: 

«Профессии»,  «Играем  в  профессии»,  «Что  из  чего?»  «Все  профессии  нужны,  все 

профессии  важны»  и  другие,  которые  помогают  в  игровой  форме  знакомить 

воспитанников с миром профессий. 

В  группах  созданы  тематические  картотеки  «Мир  профессий»,  где  представлен 

широкий художественный и демонстрационный материал для ранней профориентации 

дошкольников. 

В своей работе, педагоги детского сада «Алпамыс» используют различные формы 

и  методы  ознакомления  дошкольников  с  профессиями,  учитывая  возрастные  и 

индивидуальные особенности воспитанников. При подготовке к занятиям используется 

алгоритм ознакомления воспитанников с профессиями. 

Педагогами  были  проведены  занятия  «Мое  путешествие  в  мир  профессий», 

«Калейдоскоп профессий», «Караганда-шахтерская столица, шахтер – наша гордость», 

«Кто  готовит  нам  еду?»,  «Пожарный  –  это  звучит  гордо»,  «Профессии  искусства»  и 

другие.  

Кроме  занятий,  на  постоянной  основе  проводятся  спортивные  мероприятия  и 

развлечения с данной тематикой  – «Спортсмен  – гордость страны», «Со спортом мы 

дружны» и другие. 

Как известно, основной вид деятельности у дошкольников – играИ очень важно 

помнить, что ребенку мало знать о профессии, в нее нужно поиграть! 

В  ходе  игры  дошкольники  начинают  отражать  содержание  деятельности 

представителей самых разных профессий (учителя, спасателя, продавца, врача и др.) 

 

409 

 

В  старшей  группе  игры  становятся  более  сложными.  В  играх  показана  работа 

различных  учреждений  (банк,  магазин,  аптека).  У  воспитанников  совершенствуются 

игры, в которых отражены отдельные профессии (продавца, почтальона, актера, врача, 

милиционера,  водителя,  космонавта,  шахтера,  спортсмена,  летчика).  В  играх 

воспитанники пытаются изобразить профессии своих родителей. 

Важную  роль  в  работе  по  профориентации  играют  дидактические  игры.  Для 

решения  дидактической  задачи  -  знакомство  с  профессиями  взрослых,  были 

использованы  игры  с  предметами:  «Айболит»  (дети  должны  собрать  предметы, 

необходимые  для  работы  врача:  игрушечные  шприцы,  стетоскоп,  градусник,- 

воспитанники  выбирают  необходимые  предметы  среди  множества  разнообразных 

предметов), «Юный строитель» (из множества предметов дети выбирают те, что можно 

увидеть  на  стройке  -  игрушечные  -  кирпичик,  кран,  трактор)и  другие  игры, 

организованные по данному принципу. Это позволяет закрепить теоретические знания. 

Хорошую  практику  дает  совместное  разыгрывание  дошкольников  вместе  с 

педагогамисценок-ситуаций,  в  которых  дети  учатся  правильно  вести  себя,  создавать 

художественные  образы по  темам:  «Юный  стилист»,  «А  мы  летим  в  космос»,  «Буду 

ветеринаром» и другие.  

Дети  учатся  создавать  элементы  для  атрибутов  игры,  овладевают  различные 

техники выполнения этих атрибутов. 

В  формировании  профориентации  воспитанников  важную  роль  играет  чтение 

художественных  произведений.  Своей  эмоциональностью,  образностью,  живостью 

детская  книжка  заражает  детей  энтузиазмом  труда:  пробуждает  интерес,  уважение  к 

труду,  желание  подражать  героям  литературных  произведений,  подобно  им,  хорошо 

работать. 

Большое  значение  в  ознакомлении  воспитанников  с  трудом  взрослых,  с  их 

профессиями проводится через наблюдения и заочные экскурсии. Такие формы работы 

обеспечивают 

наибольшую 

выразительность 

представлений, 

максимальную 

действенность приобретенных воспитанниками знаний; где они на практике проявляют 

и закрепляют полученные знания, реализуются все направления развития, проявляются 

коммуникативные  качества  дошкольников.  В  практике  работы  детского  сада 

«Алпамыс» проводятся экскурсии для ознакомления с работой поваров детского сада, 

медицинской сестры, бухгалтера и других.  В процессе наблюдений важно фиксировать 

внимание воспитанников на тех сторонах труда взрослых, которые имеют наибольшее 

значение для воспитания у них правильного отношения к труду, для формирования их 

собственной  трудовой  поведения.  Наблюдение  за  работой  взрослых  положительно 

влияют на поведение воспитанников, их отношение к людям, к вещам, ценности труда. 

 

ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ ТӘН ДЫБЫСТАРДЫ 

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕР АРҚЫЛЫ ҮЙРЕТУ 

 

Естаева Ж.Е. 

Қарағанды қаласы «№6 «Алданыш» б/б»  КМҚК 

 

«Бүкіл әлемдегі сияқты, Қазақстан мектепке дейінгі 

 

410 

 

білім берудің жаңа әдістеріне көшу керек» 

Н.Назарбаев. 

Өзге ұлт өкілдеріне мемлекеттік тілді үйретудегі негізгі міндеттердің бірі – қазақ 

тіліне  тән  дыбыстарды  дұрыс  айтуға  үйрету.  Қазақ  тіліне  тән  дыбыстарды  ерте, 

мектепке  дейінгі  жастан  бастап  үйреткен  дұрыс.  Мектеп  жасына    дейінгі  кезеңде 

балалардың  тіл  аппараттары  ең  белсенді  және  қозғалмалы  келеді,  сондықтан  бұл 

уақытты өткізіп алмау керек. 3 және 7 жас аралығында балада өзінің дыбысталуын есту 

арқылы бақылау дағдысы, кейбір мүмкін болған жағдайда оны түзету білігі қарқынды 

дамиды,  яғни  фонематикалық  қабылдауы  қалыптасады.  Әрі  орыстілді  балаға  қазақ 

тіліне  тән  дыбыстарды  дұрыс қойып  беруге  болады.  Басынан  тіл  дыбыстарын  дұрыс 

үйренген – жеңіл, ал кейін оны түзету қиынға соғады. 

Мектепке  дейінгі  білім  беру  қазақ  тілін  оқытуға  өте  қолайлы  кезең,  себебі  бұл 

жастағы  балалар  тілдік  құбылысты  қабылдау  қабілеттілігімен  ерекшеленеді:  оларды 

өзінің  сөйлеу  тәжірибесін,  тіл  «құпияларын»  байқау  қызығушылығы  пайда  болады. 

Олар жылдам берілген шағын материалды меңгеріп алып, оны өте жақсы кері айтып 

бере алады. Балалардың жасы қосылған сайын мұндай факторлар өзінің күшін жоғалта 

бастайды. Ал қарапайым ауызекі сөйлеу тіліне үйрету балалардың қазақ тілінің өзіне 

тән ерекше дыбыстарын сөз ішінде дұрыс айта білу қабілеттерін қалыптастырмайынша 

жүзеге асырылмайды. Қазақ тілінің дыбыстық құрамындағы ерекше дыбыстарды айту 

дағдысы балада жоқ. Демек, оны меңгерту  – бірінші мәселе. Баланы дыбысты дұрыс 

айтуды  үйретіп  қана  қоймай,  ол  дыбыстардың  сөзде,  сөз  тіркесінде,  сөйлемде  дұрыс 

айтылуына  жаттықтыру  қажет.    Дыбыстар  айтылғанда  да,  естілгенде  де  өз 

қалпында  дұрыс, дәл айтылып, анық естілуі керек. Ал дыбыстардың дұрыс айтылмауы 

балалардың үйренетін сөздерінің мағынасын дұрыс ұғуына кедергі келтіреді. Басқа ұлт 

балаларына  қазақ  тіліндегі    дыбыстарды  анық  айтуға  үйретудің  түпкі  мақсаты  – 

баланың  өздері  үйреніп  жүрген  тілде  айтылған  ойларының,  сөздерінің  түсінікті 

жеткізілуі. Қазақ тілі дыбыстарын дұрыс айтуға үйретуде баланың басты міндеттерінің 

бірі  –  балалардың  дыбыстарды  дұрыс  естуін  қалыптастыру.  Дыбыстау  мүшелерінің 

қызметін педагогтің өзі де біліп, әсіресе сөз ішінде кезектесіп отыратын қазақ тілінің 

ерекше  дыбыстарын  жасауға  қатысатын  дыбыстау  мүшелерінің  қызметін  балаларға 

жан-жақты да дәл түсіндіріп бергенде ғана өзге тілдің дыбыстарын, сөздерін қатесіз, 

дұрыс айтады [1, 20б.].  

Қазақ  тіліне  тән  дыбыстарды  дұрыс  және  анық  айтуға  төсілдіруде  дыбыстарды 

әртүрлі формада айтқызу нәтижелі болады. Олар: 

1)

 

хормен айтқызу, 

2)

 

жұппен айтқызу, 

3)

 

жеке айтқызу. 

Балаларға хормен айтқызу жеке баланың дыбысты қате айтамын деп жасқануынан, 

ұялуынан  сақтайды.  Барлық  балалар  бірге  айтқан  кезде  дыбыс  жақсы,  анық 

естіледі.  Жұппен  айтқан  кезде  оқушылар  бір-бірінің  қатесін  түзейді,  дұрыс  айту 

дағдысын игереді. Олар бір-біріне қажетті көмекті қысылмай береді. Хормен, жұппен 

дыбысты бірнеше рет қайталап үйренген соң, оқушылардың дыбысты жеке меңгеруін 

тексеруге қолайлы болады.  

 

411 

 

Балаларға әрбір дыбыстың ауыз қуысында қалай орналасқанын «Тынымсыз 

тіл  туралы  ертегіні»  оқып,  ойын  түрінде  айтып  беруге  болады.  Балаларға  бас 

кейіпкер соңынан қайталау ұнайды, оған ұқсауға тырысады.   

Дыбыстарды жақсы меңгеру үшін оларды басқа дыбыстар тіркесінде, жаттығулар 

арқылы жаттықтыруға да болады. 

 

Қа-қа-қа – анамда бар алқа. 

Қу-қу-қу – көлде жүзді аққу. 

 

Сонымен  қатар  тән  дыбыстар  жиі  кездесетін  шағын  тақпақтар  мен 

жаңылтпаштарды айтқызуға, жаттатуға да болады. 

Мысалы: «қ» дыбысын анық, дұрыс айтуға үйрету. 

 

Қырық құлып, 

Қырық құрық. 

Құлып та қырық, 

Құрық та қырық. 

 

Қарға, қарға, қарғалар, 

Қар үстінде жорғалар.  

 

Ән  айту  арқылы  да  тіл  дыбыстарын  үйретуге  болады.  Әуен  арқылы  бала 

ақпаратты жеңіл қабылдайды. Ол өзінің қайталап, есіне сақтап үйреніп жатқанын 

білмей де қалады. 

Қазақ  тіліне  тән  дыбыстарды  дәл,  анық  айтуда  дидактикалық  ойындардың  да 

маңызы  зор.  Себебі  мектеп  жасына  дейінгі  балалар  үшін  ойындардың  алатын  орны 

ерекше.  Ойын  тіл  үйренуге  деген  қызығушылығын,  ынтасы  мен  зейінін  арттырады, 

тілдік материалды меңгертіп сөздік қорын молайтады. Мысалы, 

«Дыбысқа сөз ойла»  ойынында әр дыбысқа сөз ойлап айту керек: «ә» дыбысы – 

әже, әке, әтеш, әдемі, т.б., «қ» дыбысы – қоян, қасқыр, қаз, қол, т.б.  

Қазақ  тіліне  тән  дыбыстарды  үйретуде  дәстүрлі  тәсілдерімен  қоса  балаларды 

инновациялық  әдістер  арқылы  да  қызықтыра  түсуге  болады.  Инновациялық 

технологиялар  –  тәрбиелеу  мен  оқытуға  қойылған  мақсаттарға  жетуге  бағытталған 

заманауи  әдістер  мен  ұтымды  тәсілдердің,  тәрбиелеу  мен  оқытудың  дәстүрлі  емес 

әдістерінің, жаңа оқыту құралдарының жүйесі  [2, 11б.]. Мектепке дейінгі ұйымдарда 

инновациялық технологиялар аз емес және олар оң нәтижелерге жеткізуде. Солардың 

бірі 

дыбыстарды 

есту 

арқылы 

дұрыс 

дыбыстай 

білуге 

үйретуде 

мультимедиаресурстары  –  бейне  көріністер,  аудиоматериалдар,  мультфильмдерді 

кеңінен қолдануға болады. Бала көріністі көреді, естиді, қайталайды, үлкен әсер алады, 

есінде  қалады.  Мысалы,  «Шикула»  баспасы  ұсынған  «Сиқырлы  әріптер  мен  сөздер 

әлемінде»  бейне-әліппесін  дыбыстарды  үйретуде  дайын  материал  ретінде  қолдануға 

болады.  

Интерактивті  технологияларға  «Сөйлейтін  әліппе»  интерактивті  плакаты  да  

жатады. Бұл плакат ойын түрінде баланы қазақ әліпбиінің 42 әрпімен таныстырады. Әр 

 

412 

 

әріптің  жанында тиісті сурет бейнеленген. Қосу тетігі арқылы ойын басталса, cөндіру 

тетігімен ойынды аяқтауға болады. Ойын сәлемдесуден басталып,  әріптерді үйренуге 

шақырады.  Әрпі бар суреттің қасында дөңгелек тетік бар, оны бір рет бассаңыз, тиісті 

әріпті естисіз. Ал екінші  рет  бассаңыз,  осы әріптен басталатын сөзбен танысасыз.  

Плакаттың    төменгі    жағында  ән    айтайық    деген  төртбұрыш  бар.  Оны 

бассаңыз,  қазақ тілінде  балаларға арналған әліппе туралы ән айтылады.  

Қорыта  айтқанда,  инновациялық  технологиялар  –  заманауи  әлеуметтік  мәдени 

жағдайда  баланың  тұлғалық  дамуында  динамикалық  өзгерістер  есебінен  оң 

нәтижелерге  жетуге  бағытталған  оқытудың  әдіс-тәсілдері  мен  тәрбие  құралдарының 

жүйесі.  

Еліміздің  барлық  оқу  мекемелерінде  білімнің  жаңа  жүйесі  енгізіліп  жатыр. 

Мұндағы негізгі мақсат – жаһандану заманында білімнің бүкіләлемдік кеңістігіне ену. 

Осыған орай, білімнің мазмұны да, оған қойылатын талаптар да өзгереді. Сол себепті, 

қазір жалпы барлық білім беру ұйымдарында оқытудың инновациялық технологиялары 

қолданыла бастады. Сондықтан жаңашылдық керек, яғни, инновациялық жүйе негізінде 

баланың  белсенділігін  арттыру,  өзіне  сенімділігін  қалыптастыру,  танымдық-

шығармашылық қабілетін дамыту, ұйымдастырылған іс-әрекетте өз ойын еркін жеткізе 

білуге  үйретуге,  инновациялық  тәртіп  нормаларын,  белгілерін,  көрсеткіштерін 

анықтауға көмегін тигізеді. Ұсынылып отырған инновациялық технологиялар мектепке 

дейінгі  ұйымдардағы  педагогтер  қауымына  білім  беру  үдерісін  дамытуда,  заманауи 

ғылыми  деңгейде  ұйымдастыруға  көмектеседі.  Сондықтан  мектепке  дейінгі  ересек 

жастағы балаларға инновациялық технологиялар арқылы қазақ тіліне тән дыбыстарды 

меңгерту өте тиімді. Қазіргі қоғамдағы ғылыми-техникалық үдерістен қалыспай, жаңа 

педагогикалық инновацияларды дер кезінде қабылдап, өңдеп, нәтижелі пайдалана білу 

– әрбір ұстаздың негізгі міндеті. 

 

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1.  Мектепке  дейінгі  ересек  жастағы  балаларға  мемлекеттік  тілді  оқытудың 

инновациялық әдістері. – Астана, 2014. 

2.  Ержанова  А.  Білім  беруде  ақпараттық  технологияларды  қолдану.  –  Алматы. 

2005.  

3.  Қазақ  тілін  оқыту:  жетістіктер  мен  жаңа  даму  бағыттары.  Республикалық 

ғылыми-әдістемелік конференция. – Алматы, 2011.  

 

 

ТРАНСФОРМАЦИЯ ТЕМПЕРАМЕНТА ПО МЕРЕ ВЗРОСЛЕНИЯ 

В ДОШКОЛЬНОМ ВОЗРАСТЕ 

 

Әбдірахман Г.С. 

КГКП я/с №6 «Алданыш» 

 

Темперамент – это психофизиологическая особенность, то есть его формирование 

складывается  на  основе  психики  и  физиологии  человека.  Он  дается  от  природы, 

отражает наследственность и проявляется еще в младенчестве. Можно понаблюдать за 

 

413 

 

новорожденными детьми, чтобы заметить различные реакции на раздражители: одни 

часто плачут, быстро пугаются, другие почти всегда ведут себя спокойно. 

Различают 4 вида темперамента: 

1).  Сангвиник  –  живой,  подвижный,  приветливый  ребенок,  легко  идущий  на 

контакт,  открытый,  жизнерадостный.  Говорит  чаще  громко,  быстро,  эмоционально. 

Речь  обычно  сопровождается  выразительной  мимикой  и  жестикуляцией.  Умеет 

преодолеть препятствия, пользуется симпатией ровесников. 

2). Флегматик – спокойный, неторопливый, рассудительный ребенок, достаточно 

терпеливый,  в  том  числе  и  к  физической  боли.  Речь  у  него  спокойная,  равномерная, 

замедленная, без выраженных эмоций, жестикуляции и мимики, Общается с небольшим 

кругом детей, устойчив в привязанностях. 

3). Дети-холерики обычно беспокойны, необузданны, раздражительны, с трудом 

приспосабливаются  ко  всяким  ограничениям,  режимным  моментам,  требованиям 

старших.  Речь  быстрая,  неровная,  эмоционально  ярко  окрашенная.  В  общении  хотят 

быть лидерами, предпочитают подвижные игры. 

4).  Дети-меланхолики  похожи  на  тепличные  растения:  с  чужими  они  боязливы, 

замкнуты,  нерешительны,  зато  в  привычной  доброжелательной  обстановке 

сообразительны, внимательны и отзывчивы, Разговаривают тихо, быть из первых ролях 

не стремятся. 

Дошкольное  детство  -  большой  и  ответственный  период  психического  развития 

ребенка. Это возраст первоначального фактического складывания личности.  

На  протяжении  всего  дошкольного  периода  у  ребенка  с  развитием  всех 

психических  функций,  также  формируются  сложные  виды  деятельности  как  игра, 

общение  со  взрослыми  и  сверстниками,  к  тому  же  закладывается  фундамент 

познавательных способностей.  

При  взрослении  у  детей  формируется  иерархическая  структура  мотивов  и 

потребностей, общая и дифференцированная самооценка, элементы волевой регуляции 

поведения.  Если  нарушится  одно  из  звеньев  или  механизмов  этой  психологической 

структуры,  то  это  может  серьезно  повлиять  на  дальнейшее  развитие  дошкольника.  

Следует  учитывать особенности дошкольного возраста, что многие неблагоприятные 

характеристики могут носить скрытый характер.  

Если  посмотреть  с  одной  стороны,  то    многие  нежелательные  проявления 

оказываются  преходящими,  временными  и  постепенно,  по  мере  взросления  ребенок 

теряет их, а с другой – именно к концу дошкольного возраста у ребенка складываются 

устойчивые  особенности  личностного  реагирования,  происходит  выстраивание 

иерархии мотивов и ценностей. 

Целенаправленное 

воспитание 

предупреждает 

накопление 

ребенком 

отрицательного  опыта,  препятствует  развитию  нежелательных  навыков  и  привычек 

поведения, что может неблагоприятно сказываться на формировании его нравственных 

качеств.  Поэтому  я  считаю,  что  трансформация  темперамента  ребенка  по  мере 

взросления актуальной темой.  

По    мнению  Астапова  В.  М.  -    «ребенок,  благодаря  своей  способности 

сопереживать, получает представление об установках родителей. Беспокойство, гнев, 

неодобрение матери приводят к тому, что его самочувствие ухудшается. Следствием 

 

414 

 

этого  является  утрата  чувства  принадлежности  к  группе  и  принятия  другими. 

Использование  различных  форм  неодобрения,  без  которого  нам  трудно  представить 

себе  систему  воспитания,  приводит  к  усилению  страха  быть  отвергнутым.  Ребенок 

сдерживает социально нежелательные поведенческие реакции. Это «затормаживание» 

обусловливает  рост  напряжения,  делая  еще  более  выраженной  боязнь  интеракций. 

Поведенческие  расстройства  возникают  как  реакции,  направленные  на  ослабление 

страха  и  тревоги.  Стремление  добиться  одобрения  изменяет  личность  человека, 

неоднократно «деформирует» ее, приводя в соответствие с тем, что одобряется»[1]. 

Я работаю в средней группе, и поэтому объектами моего исследования стали дети 

в возрасте от 3-х до 5-ти. При исследовании, решались такие задачи как,связь среды и 

темперамента ребенка; связь ceмейной обстановки с проблемами и искажениями при 

формировании темперамента ребенка. 

Развитие  темперамента  зависит  не  столько  от  возраста,  сколько  от  обстановки, 

которая сопровождает взросление. Обязательно проводились беседы с родителями – по 

ним  можно  видеть  четкую  корреляцию  темперамента  и  проблем  воспитания.  Для 

оценки темперамента и семьи я взяла критерии теста Баллеги, который предназначен 

для исследования детей. Сам тест нам не подходит, но классификация, система очень 

хорошая, исчерпывающая. 

Тест Баллеги оценивает темперамент ребенка. Типами темперамента являются: 

- трудный темперамент — большое внутреннее напряжение, низкий контроль; 

- стеничный  —  среднее  напряжение,  хороший  контроль,  положительные  и 

отрицательные реакции на окружающих; 

- легкий - сбалансированное напряжение, умеренный контроль; 

- пассивный темперамент — низкое напряжение, слабый контроль. 

Этот же метод позволяет определить тип семейного воспитания: 

- чрезмерно стимулирующая семья — интенсивные отношения между ребенком и 

родителями, высокие требования; 

- любящая  семья  —  тесные  отношения  с  детьми,  но  более  позитивные,  менее 

строгие; 

- пассивная семья — родители не особенно интересуются детьми; 

- строгая семья — мать заботится о ребенке, только когда необходимо, очень строга 

и ригидная; отец ведет себя жестко. 

Таблица 1 – Характеристика исследуемых детей и их семей 

№  Исследуе

мый 

Характеристика семьи 

Характеристика 

проявляемого 

темперамента 

1  Руслан  

Полная  семья,  чрезмерно-

стимулирующая 

Трудный  

2

. 

Глеб  

Полная семья, строгая  

Трудный 

 

Катя  

Полная семья, любящая  

Стеничный 

4

.  

Лилия  

Полная  семья,  чрезмерно-

стимулирующая 

Трудный 

 

415 

 

5

. 

Ксения  

Родители 

в 

разводе, 

пассивная 

Трудный 

6

. 

Амир  

Полная семья, строгая  

Пассивный 

Лучше всего наблюдать проявления темперамента дошколят в играх, общении со 

взрослыми  и  со  сверстниками.  Свойства  темперамента  раскрываются  по  мере 

созревания  нервной  системы,  развития  психики,  эндокринной  системы.  В  раннем 

детстве выделяются общие особенности темперамента, которые не изменяются до 6-7 

лет.  

Какие можно сделать выводы из моих наблюдений: 

- у ребят еще неокрепшая нервная система, близкая к слабому типу. Они быстро 

устают,  а  это  выражается  в  резких  реакциях  –  могут  плакать  на  безобидные  слова, 

кричать.  Любые  эмоциональные  перегрузки  ведут  к  дисбалансу  в  поведении.  Совет 

родителям – защищать нервную систему детей, сократив силу стимула; 

-  если  давать  ребятам  интересное  им  занятие,  которое  вызывает  и  энтузиазм,  и 

напряжение, то они быстрее устают. Сложно им работать и в больших группах людей; 

- концентрация внимания также приводит к перегрузкам – например, дети не могут 

долго рассматривать картинки, сидеть на занятии, не отвлекаясь на другие дела. 

Как  можно  понять,  что  дети  утомляются?  Сразу  теряется  былая  инициатива, 

веселье, ребенок становится рассеянным и вялым. Что еще характерно для 3-5-леток: 

-  слабая  шкала  возбуждения  и  торможения  –  это  проявляется  в  том,  что  быстро 

возникает охранительное торможение. На практике это выражается в том, что ребенок 

тебя фактически перестает слышать, отходит от общей деятельности; 

-  слабость  торможения  –  нарушение  запретов,  импульсивность  поведения,  у  5-

леток уже есть механизмы, несколько сдерживающие неприглядные поступки; 

Процесс возбуждения у детей преобладает, поэтому они по темпераменту больше 

напоминают  холериков  –  подвижные,  импульсивные,  эмоциональные,  постоянно 

меняется  настроение.  Также  у  ребят  из  неполных  семей  есть  большая 

неуравновешенность, которая и так свойственна дошколятам. 

Когда работаешь с такими маленькими детьми, то просто невозможно не взглянуть 

с психологической стороны на родителей. По разговорам с родителями можно сделать 

вывод, что у большинства родителей: 

- завышенные ожидания по поводу развития их ребенка; 

- присутствуют немотивированные страхи об отставании в развитии их ребенка; 

-  большинство  современных  родителей  невротичны,  поэтому  остро  встает 

проблема  принятия  детей  как  они  есть,  их  склонностей  и  особенностей  характера, 

который уже проявляется. 

Чаще  всего  родители  жаловались  на  невнимательность,  рассеянность, 

непонимание житейских ситуаций у своих детей. Приходилось разъяснять особенности 

психики ребенка в дошкольном возрасте – что они еще не могут оценить ситуацию в 

семье,  не  могут  выдерживать  высокие  интеллектуальные  нагрузки.  Рассказывать  о 

правильном развитии, чтобы не было неадекватных ожиданий. Можно сделать вывод, 

что  напряженные  родители,  живущие  в  больших  городах  (а  Караганда  –  большой 

 

416 

 

город), часто предъявляют несоответствующие возрасту требования к детям, из-за чего 

усиливается их рассеянность, появляется тревожность. 

В  мою  группу  ходит  девочка  Лилия,  ей  4  года.    Семья  у  нее  полная,  но  упор  в 

воспитании  идет на  физическую  заботу  (накормить,  напоить,  гигиена и  прочее)  и  на 

развитие  интеллекта.  При  этом  налицо  проблемы  в  эмоциональной  сфере.  Мама 

девочки  рассказала,  что  озабочена  тем,  что  дочери  будет  трудно  в  жизни  из-за  ее 

неумения  ориентироваться  в  ситуациях.  Чувство  матери  в  отношении  судьбы 

пятилетней дочки можно назвать серьезной тревогой. Наблюдение за Лизой показало, 

что  девочка  хорошо  рисует,  говорит,  ее  развитие достаточно для  ее  возраста,  она не 

отстает. Но на фоне доброжелательности есть замкнутость, утомляемость, обидчивость, 

неуверенность.Однако  у  матери  были  опасения,  что  такое  развитие  целиком  и 

полностью лежит на интенсивных занятиях дома. 

При  сопоставлении  темпераментов – матери и дочери, получилось, что: 

1). Мать – экстраверт, холерического склада, активная, с постоянно меняющимся 

настроением, фазами энтузиазма и усталости, при этом выражен и гнев, и недовольство. 

Далеко не спокойный темперамент; 

2).  Дочь  –  меланхолического  типа,  спокойная,  замкнутая,  перепроживает 

впечатления в себе. 

Как  становится  очевидным,  разная  скорость  реагирования  мамы-холерика  и 

дочери-меланхолика  и  стала  «камнем  преткновения».  Медлительность  девочки  была 

непонятна быстрой матери, именно на этой почве между ребенком и матерью возникали 

конфликты.  Понятно,  что  ребенок  нуждается  в  принятии,  а  критика,  оценочные 

суждения и недовольство матери ставили под сомнение принятие и любовь. Из-за чего 

девочка – от природы спокойная – становилась тревожной, еще более замкнутой. С виду 

такие  проявления  выглядят  как  заторможенность  –  а  это  раздражает  гиперактивную 

мать, воспринимается ею как отставание в развитии. 

Можно  сделать  личный  вывод:  подлинная  причина  негативных  проявлений 

темперамента  ребенка  всегда  кроется  в  «кривом»  принятии  и  восприятии  ребенка 

родителями. Исключение – физиологическое ОВР и прочие врожденные проблемы со 

здоровьем.  

По опросу родителей все ребята с «трудным» темпераментом проявляются в том, 

что  все  пытаются  делать  самостоятельно  и  по-своему.  Это  нормальное  явление  для 

детей 3-4-5-6 лет. Однако большинство конфликтов такого типа возникают в системе 

«дошкольник  –  строгая  семья».  В  строгой  семье  всегда  есть  элемент  подавления  и 

запретов, поскольку эмоциональная составляющая почти отсутствует, то ее восполняют 

физической заботой – например, заставляют кушать, спать, теплее одеться и т.д. Именно 

это принуждение приводит к тому, что любая неумелость в сочетании с активностью 

ребенка встречается родителями «в штыки». Тогда самостоятельность превращается в 

нежелательные формы поведения – непослушность, плохое настроение и даже агрессия. 

Так и «получаются» дети с трудным темпераментом. 

Как пишет Кулагина И.Ю. – и нет вообще каких-то оснований сомневаться – для 

ребенка  3-5  лет  главным  критерием  общения  со  старшими  является  потребность  в 

уважении  взрослого  и  познавательный  мотив.  Отсутствие  уважение  можно 

приравнивать к отсутствию принятия [2].  

 

417 

 

Таким  образом,  можно  сделать  предположение,  что  трудный  темперамент 

дошкольника  –  это  проявление  бунта,  протеста,  своего  рода  начальный  переходный 

возраст, вскрывающий проблемы семьи.  

Соответствующие  разъяснения  психолога-педагога  могут  способствовать 

формированию  сознательной  ориентации  родителей  на  устойчивые  особенности 

характера  акцентуированных  детей,  которая  обязательна  для  предотвращения 

психологических 

срывов 

ребенка 

и 

родителей, 

дляих 

успешного 

взаимоприспособления. 

Главный  принцип  -  принятие  ребенка  таким,  какой  он  есть,  со  всеми  его 

индивидуальными  особенностями,  плюсами  и  минусами.  Когда  речь  идет  об 

отношениях внутри семьи, говорят о безусловной любви к ребенку. 

 

Использованная литература:  

1.Астапов В.М. «Тревожность у детей»: ПЕР СЭ; Москва – 2008, 98 с. 

2.Кулагина  И.Ю.,  Колюцкий  В.Н.  Возрастная  психология:  Полный  жизненный 

цикл развития человека. — М.: ТЦ «Сфера», 2001. - 464с. 

 

 

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ДАМУЫНДА 

ТЕАТРЛАНДЫРЫЛҒАН ІС-ӘРЕКЕТТІҢ РОЛІ 

 

Әлменова Маңғаз Бейсенбайқызы 

№134 «Гауhар» балабақшасы 

 

Бүгінгі  уақыт  талабында  қоғам  өте  тез  дамып,  жаңалықтар  өмірімізге  тез  еніп 

жатыр.  Қоғам  дамуының  ең  басты  шарты  –  шығармашыл  тұлға  тәрбиелеу,  уақыт 

талабына  сай  мәдени  деңгейі  мен  шығармашылық  қабілеті  жоғары  шәкірт  әзірлеу. 

Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту және оны тәрбиелеу – бүгінгі таңдағы 

көкейтесті мәселелердің бірі. Шығармашылық – бүкіл  тіршілік көзі. Адам баласының 

сөйлей  бастаған  кезінен  бастап,  бүгінгі  күнге  дейін  жеткен  жетістіктері 

шығармашылықтың  нәтижесі.  Бұған  бүкіл  халықтық,  жалпы  және  жеке  адамның 

шығармашылығы  арқылы  келдік.  Әр  жаңа  ұрпақ  өзіне  дейінгі  ұрпақтың  қол  жеткен 

жетістіктерін меңгеріп қана қоймай, өз іс-әрекетінде сол жетістіктерді жаңа жағдайға 

бейімдей, жетілдіре отырып, барлық салада таңғажайып табыстарға қол жеткізеді.  

Білім  мен  тәрбие  бастауын  балалар  балабақшадан  алады.  Бүгінгі  таңда 

қоғамымыздың  даму  бағытында  мектепке  дейінгі  тәрбие  саласы  мамандарының 

алдында  жан-жақты  дамыған,  сауатты,  саналы,  өзіндік  орыны  бар,  үлкенге  құрмет 

көрсетіп,  кішіге  қамқор  бола  білетін  азаматты  тәрбиелеу  мәселесі  жүктелір  отыр. 

Бүлдіршіндердің білімді, білікті, саналы болып өсуінде осы жаста ойынның алар орны 

ерекше. Н.К.Крупская: «Мектепке дейінгі балалар үшін ойынның ерекше маңызы бар: 

олар үшін ойын-оқу, олар үшін ойын-еңбек, олар үшін ойын-еңбек, олар үшін ойын-

тәрбиенің  маңызды  түрі.  Ойын-баланың  алдынан  өмірдің  есігін  ашып,  оның 

шығармашылық қабілетін ашып, танымдық қасиеттерін, зейінін, есте сақтау қабілетін, 

ауыз  екі  сөйлеу  мәдениетін  дамытады.  Ойын-баланың  өмірді  танудағы  алғашқы 

 

418 

 

қадамы. Ойынның түрлері көп, соның ішінде театрландырылған ойындардың маңызы 

зор.  

Театрландырылған  іс-әрекетте  ертегілерді  пайдалана  отырып,  баланың  ой-өрісін 

дамыту,  сонымен  бірге  тыңдай  білуге,  есте  сақтау,  рөлге  бөліп  әдемі  сөйлей  білу 

мәнерін арттырамыз. Балаларға театр, әртістік өнер, сахналау, қойылым, сахна туралы 

түсінік  беріп  қызығушылығын  оятамыз.  Көріністерде  өзара  сөйлесу  дағдыларын 

дамыта  отырып,  бүлдіршіндердің  тіл  меңгеруіне  деген  сүйіспеншілікті  арттырамыз. 

Театр  әр  балаға  қуаныш,  ұмытылмас  әсер  сыйлайды.  Оның  көркемдік  талғамын, 

еліктеуі мен қиялын дамытады. Әдетте адамның жеке басының қасиеттері бес жасқа 

дейін қалыптасады екен. Сондықтан да баланың жан-жақты қалыптасуы үшін мектеп 

жасына дейінгі бүлдіршіндердің бойна жақсы, жағымды қасиеттерді сіңіре білу керек. 

Бала  әр  нәрсеге  құмар,  қызыққыш,  ол  өзінің  айналасында  болып  жатқан  өзгерісті, 

тамаша құбылыстарды сезінуге тырысады. Оның жан-жақты дамып, жеке тұлға болып 

қалыптасуында театрландырылған іс-әрекеттер ерекше маңызды роль атқарады екен. 

Мектеп жасына дейінгі балаларды театр іс-әрекеті арқылы әлеуметтік-бейімделген 

шығармашыл, жеке тұлға етіп тәрбиелеу жолдарының бірі-театрландырылған іс-әрекет. 

Театрландырылған  іс-әрекет  желілі-рөлдік  ойындардан  тек  желісі  ғана  емес, 

сондай-ақ  ойнау  іс-әрекетінің  сипатымен  ерекшеленетіні  айқындалған.  Балабақшада 

театрландырылған іс-әрекет мынадай бөлімдерден тұрады: 

-Театрландырылған ойын. 

-Ырғақтыиілгіштік (ритмопластика). 

-Сөз мәдениеті және техникасы. 

-Театр мәдениеті. 

-Сахналау. 

Театрландырылған  ойын. Театрландырылған  ойын -желілі-рөлдік ойындардан тек 

желісі ғана емес, сондай-ақ ойнау іс-әрекетінің сипатымен ерекшеленетіні айқындалған. 

Театрландырылған  ойында  кез-келген  өмірлік  мән-жайда  өз  құрбыластарымен  және 

үлкендермен  қарым-қатынас  жасай  білуге,  кез-келген  жұмысқа  шығармашылық 

қабілетпен    қарай  білуге  эстетикалық  сезіммен  ойнау  арқылы  мінез-құлқын  дамыту 

жүзеге  асырылады.  Бұл  бөлімдегі  ойын  3-ке  бөлінеді:дамытушылық,  әсемділік, 

театрлық. 

Ырғақтыиілгіштік  (ритмопластика)-бұған  кешенді  ырғақтылық,  музыкалық, 

иілгіштік  ойындар  мен  жаттығулар  кіреді.  Дене  қозғалысының  нақтылығы  мен 

еркіндігін дамытуда, өзінің денесінің сыртқы қоршаған ортамен байланысқан қарым-

қатынасын сезінуде балалардың эстетикалық, психологиялық қабілеттерін дамытады. 

Сөз  мәдениеті  және  техникасы.  Ойындар  мен  жаттығулар  сөйлеу  логикасы  мен 

дикциясын  дұрыс  артикуляциясын  меңгере  білуге,  сөйлеу  құрылымын  еркін  айтуға, 

тыныс  алуын  дамытуға  бағытталған.  Бұл  бөлімге  сөздермен  айтылатын  ойындар 

уіргізілген.  Жаттығулар  тыныс  алу  және  артикуляциялық,  дикциялық  және 

интонациялық сөздер, шығармашылық ойындар болып бөлінеді. 

Театр мәдениеті . Балаларға театр өнерінің шынайы сезімдерін меңгерту. Бөлімнің 

негізгі  тақырыптары:  театр  өнерінің  ерекшеліктері,  театр  өнерінің  түрлері, 

қойылымның  жасалуы,  сыртқы  және  ішкі  театр,  көрермендер  мәдениеттілігі. 

Қойылыммен  жұмыс-бұл  жанама  бөлім,  ол  авторлық  сахналауға  негізделген.  Оған 

 

419 

 

кіретін  тақырыптар-қойылыммен  таныстыру,  қойылымды  мазмұндап,  талдау, 

кейіптендіру  және  қойылымға  қажетті  құралдар  дайындау,  көріністі  безендіру  және 

дайындық. 

Сахналау.  Театрландырылған  ойынды  сахналау  екі  бөлімнен  тұрады: 

драматизация,  режиссерлық.  Драматизациялық  ойында  бала-  әртістік  шеберлік, 

интонация, мимика, пантомима арқылы өз бетімен бейне жасайды, өзіндік әрекет етіп 

рөлді ойнайды.Бұрыннан жасалған сахналық қойылым ойын-драматизациясында бала 

қандай  да  бір  сюжетте  ойнайды.  Ал  драматизация  ойынының  екі  түрін  қарастыруға 

болады: саусақ ойын драматизациясы және қуыршақ бибабомен ойын драматизациясы. 

Саусақ ойын драматизациясында балалар атрибуттарды саусақтарына киеді, ертегінің 

мәтінін  айта  отырып,  саусақтарын  қимылдатып  сюжет  жасайды.Көріністі  ширманың 

сыртында тұрып немесе топта ашық, еркін қозғалыста жүріп көрсетуге болады. 

Қуыршақ бибабомен ойын драматизациясында қолға қуыршақ бибабоны киеді де 

ширмада  ойнайды.  Бұл  қуыршақтарды  ескі  қуыршақтардан  жасауға  болады. 

Сахналаудың режиссерлық ойында балалар әрекет етуші бейне болмайды, өзі режиссер 

және  сахна  қоюшы  ролінде  ойнайды.  Мұнда  бала  қозғалмайтын  пішіндер  және 

ойыншықтармен  әрекет  етеді,  ойыншықтар  орнында  болады.  Сондықтан  да  ойында 

интонация мен мимика ерекше орын алады. 

Балалар  өз  беттерімен  ойнаған  дербес  іс-әрекетінде  де  театр  ойындарының 

түрлерін жиірек қолданатын болады. Драмалық жанрға бейімделген ойындар өздігінен 

туындап  тәрбие  жұмыстарының  барысында  ертегілер,  сюжетті  көріністер  де  жиі 

қолданылып, тіпті кейде ертегінің кейбір бөліктері өзгертіліп отырылады.  Балалардың 

сахнаға  бейімделген  қызметінің  өзара  байланыс  шығармашылығы  тек  рольдерді 

орындаған кезде ғана емес, сонымен қатар қуыршақтар, декорациялар дайындаған кезде 

де  көрінеді.  Қуыршақтардын  түр-түрін,  шымылдықтар,  декорация  жасау  кезеңіндегі 

ұжымдық  жұмыстар  балалардың  ұйымшылдығы  мен  белсенділігін  арттырады. 

Балалардың  шығармашылық  қабілеттерін,  сөйлеу  мәдениеті  мен  ой-өрісін, 

дүниетанымын жетілдіруде театрландырылған іс-әрекет түрлері тиімді нәтиже береді. 

Ата  –  аналармен  жұмыс  жүргізіп,  балалардың  өз  үйлерінде  ата-аналармен,  туыс 

туғандармен  арсында  болатын  қарым  –қатынастары  туралы  ата-аналармен  әңгіме, 

кеңестер  өткізіп,  арнайы  анкета  бойынша  жұмыстар  жүргізуге  болады.  Сол  арқылы 

балалардың өзімізге белгісіз, бейтаныс қасиеттерінен хабарлар боламыз.  Балабақшада 

алған  осындай  мәліметтер  олардың  ішіндегі  кейбір  дарындылардың  өнер  жолына 

түсуіне игілікті әсерін тигізері анық. 

ІІ Балалар театрының түрлері. 

Театрландырылған ойындарды ұйымдастыру үшін қолайлы жағдайлар керек. 

Осыны  ескере отырып,    әрбір  топта  театр  бұрыштары  жасалады.  Мұнда  әртүрлі 

театр  түрлері  топтастырылады.  Балалар  театрының  мынадай  түрлерін  бөліп 

қарастыруға болады: ойыншық театры, саусақ театры, үстелүсті театры, сурет театры, 

кітапша театры, фланелеграф театры, трафарет театры, көлеңкелі театр. Ең көп тараған 

түрі-ойыншық  театры.  Мұнда  балалар  қысқа  тақпақтарды  жаттап,  оның  өзіне  тән 

орындау кезінен бастап-ақ кішкене көлемде спектакльдер ойнайды. Онда адамдар рөлін 

ойыншықтар ойнайды. Жіптің көмегімен басқарылатын қуыршақтарды-маринеткалар 

деп  атайды.  Оларды  әртүрлі  материалдардан  жасайды.  Жұмсақ  ойыншықтарды  да 

 

420 

 

қолдануға  болады.  Мұндай  ойыншықтар  қозғалысқа  ағаш  таяқшалары  арқылы 

келтіріледі,  екі  айқастырылған  ағаш  арқылы  жіп  өткізіліп,  ойыншыққа  байланады. 

Қолмен  қуыршақтарды басқарады . театр қуыршағының биіктігі баланың биіктігіндей 

болады. Бала өзіне костюм, үлкен бетпеде  киеді. Қуыршақты өздері жасауға болады, 

оның  негізі  болып  үшбұрышты  орамалды  алуға  болады.  Бір  бұрышын  қуыршақтың 

басына  ,  екі  бұрышын  резинка  арқылы  баланың  саусақтарына  бекітеді.  Қуыршақтың 

басына  тесмалар  орнатады,  олар  қуыршақ  пен  жүргізушінің  мойнына  ілінеді.  Бұл 

қуыршақтар балаларға әнмен, бимен, ойынмен көрсету арқылы шығармашылықтарын 

дамытады. 

Саусақ театрында- саусақтардың көмегімен қандай болмасын ертегіні немесе өлең-

тақпақ шумағын сахналау болып табылады. Бұл театр түрін ширманың артында немесе 

ашық,  еркін  жүріп,  үстел  басында  да  ойнай  беруге  болады.  Саусақ  ойынын  ойнай 

отырып,  балалар  қоршаған  ортадағы  заттар  мен  құбылыстарды,  жан-жануарларды, 

құстарды және ағаштарды бейнелей алады. Саусақтарының қимылдарына қарап бала 

қуанады,  шаттанады,  сөз  айтуға  тырысады  және  өлеңде  үйренген  сөз  шумақтарын 

қайталап  айта  отырып,  есінде  сақтайтын  болады.  Сонымен  қатар  балалар  екі  қолын 

қимылдата  отырып,  оң,  сол,  жоғары,  төмен  және  т.б.  түсініктерді  бағдарлай  алуды 

үйренеді. 

Үстел  үсті  театры  –  сәбилер  тобынан  бастап-ақ,  тақпақ  пен  қысқа  өлеңдерді 

айтқызғанда көркемсөздер әсерлі етілу үшін. 

ІІІ Шығармашылық салалары ауысып отырып театр көрнісі яғни, сазды – сахналық 

өнерге  екінші  кішкентайлар  тобынан  даярлық  тобына  дейінгі  балдырғандарды 

қамтиды.  Мұның  барлығы  балалардың  шығармашылық  қабілет  -  дарынын  дамытып, 

оны қоршаған ортаның ерекшеліктеріне орай бейімдеп, сонымен тығыз байланыстыра 

отырып  ұғындырып,  олардың  өмірді  түсінуіне  жағдай  жасап,  қиял  армандарын 

жетілдіруге  тырысу.  Осы  жұмыстарды  педагогикалық  талаптарға  сай  ешбір  күштеп, 

зорлаусыз-ақ,  өздерінің  әдеттегі  ойындарын  қызықты  да  әсерлі  етіп  ұйымдастырған 

шақта балалар  одан сайын ынталанып, оның жемісі де айтарлықтай болады. Жалпы 

театрландырылған  ойындарда  балалардың  шығармашылық  қабілет-мүмкіндіктері 

айқын  аңғарылады.  Бұған  пайдаланылатын  шығарманың  сюжеті  мен  ойындық 

қимылдары  оның  мазмұны  бойынша  анықталады,  ал  рөлдерді  орындау  тәсілдері 

мимика, интонация, дене қимылдары арқылы жасалып, іске асырылады. Бұл ойындарда 

балаларға  шығармашылық жағдайлар жасауға,  өздеріне  тапсырылған  ролдерді  толық 

игеріп,  кірісіп  кетулеріне  көп  көңіл  аудару.  Олардың  тиісті  бейнелерді  дұрыс 

жасаулары  үшін  іс-әрекет,  қимылдарын  көрсетіп,  жетілдіруіне  көмектесіп, 

кейіпкерлердің сөздерін, көңіл-күй, сезімін, мінез-қалпының қандай болуы керектігін 

түсіндіріп, ұғындырып отыру. Сөйтіп  ойын барысында олардың тартымды бейнелер 

жасай білуіне қол жеткізу. Оған тәрбиешілер жан тәндерімен кірісіп, көп еңбек сіңіру 

керек. 

Сондықтан  да  театр  қойылымдары  балабақша  тәрбиеленушілері  үшін  маңызын 

ешуақытта  жоймақ  емес.  Қазір  балабақшаларда  балалармен  ертегілер  мен  әдеби 

шығармаларды  рөлмен  ойнау,  қойылымдар  қою  жұмыстары  жақсы  жүргізілуде. 

Дегенмен  де  осы  жұмыстарды  жүргізуде  кездесетін  қиындықтар  мен  қарама-

қайшылықтар  да  жоқ  емес.  Олардың  ең  негізгісі  қазақ  ертегілерінің  кейіпкерлерінің 

 

421 

 

қуыршақ театрына арналған қуыршақ киімдерінің жоқтығы; ертегілердің балалардың 

жас ерекшеліктеріне қарап іріктелмегендігі; қазақ жазушыларының балаларға арналған 

шығармаларының аздығы.  

Болашақта осы кемшіліктерді жоюда әрбір педагог өз алдына қойған міндеттерін 

орындауда талмай еңбек етсе деген ұсыныс-тілекпен жұмысымызды аяқтаймыз. 

 

Қолданылған әдебиеттер 

1

 

Ғабдуллин М. «Қазақ халық ауыз әдебиеті» Алматы 1974ж. 320-бет. 

2

 

Ахметов Ш. Қазақ балалар әдебиеті тарихының очерктері. Алматы, 1974. 

3

 

Грибовская  А.А.  және  т.б.  Халық  өнері  және  балалар  шығармашылығы.  - 

Алматы, 2007., 160б. 

4

 

«Зерек  бала»  мектепке  дейінгі  кіші  жастағы  балаларды  тәрбиелеу  мен  оқыту 

бағдарламасы. – Астана, 2009. 

5

 

Грибовская  А.А.,  Левченко  Т.А.  Мектепке  дейінгі  жастағы  балаларға  халық 

өнері туралы. –Алматы, 2007. 

6

 

Әбілдина  С.  «Ауыз  әдебиеті  үлгілерін  тиімді  пайдалану».  Бастауыш  мектеп 

1996ж. №1. 

 

 

ТӘРБИЕ БАСТАУЫ- ОТАН СҮЙГІШТІК 

 

Жаканбаева А.А.,Қуатова Г.А. 

Қарағанды «Болашақ» маңызды білім беру колледжі 

                                  

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында «Білім беру жүйесінің басты 

міндеті  –ұлттық  және  жалпыадамзаттық  құндылықтар  ,  ғылым  мен  тәжірибе 

жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға 

бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау» делінген. Бұл тапсырманы әрбір 

орта және жоғары оқу орындарында жүзеге асыру басты міндет болып табылады.  

Қазіргі жас буын өзін қоршаған ірі өркениет орталықтарын, түрлі мәдениетті жете 

меңгеріп,  өзін  өзгеге  сыйлата  алатын,  рухани  дүниесі  бай,  интелект  деңгейі  жоғары, 

білімді  де білікті,  жаhандану  заманына  сай  азамат болуы  шарт.  Оқу  мен  тәрбие  егіз, 

оларды бір –бірінен бөліп қарауға болмайды.  В. Белинскийдің  «Бала тәрбиесіне ерекше 

мән берілуі керек, тәрбиенің арқасында болашақ адамзат тағдырының негізгі мәселесі 

шешіледі»  деп  білгірлікпен  дөп  басып  айтқан    сөзі  қоғамдық,  мемлекеттік,  саяси, 

мәдени–рухани тақырыптардың өзегіне айналуда.    ҚР президенті Қазақстан халқына 

Жолдауында патриотизм, мораль мен парасаттылық нормалары, ұлтаралық келісім мен 

толеранттылық,  тәннің  де,  жанның  да  дамуына  баса  назар  аударған.  Олай  болса, 

отансүйгіштік идеясы жастарға білім  мен тәрбие берудің барлық бағдарламаларынан 

көрініс табуы керек.Қазақстандық отансүйгіштіктің қоғамдық      құндылықтары:тұлға, 

отбасы,  білім,  еңбек,  Отан,  жер  бетіндегі  бейбітшілік.  Бүгінгі  таңдағы  отансүйгіштік 

тәрбие жекелеген бағыттарға  ғана емес, қоғам  құндылықтарына қарай бағытталады. 

Өйткені  патриоттық  сезімнің  басты  нысанасы  –Отан,  оның  мазмұны:  туған  жер, 

табиғат, дін, тіл, дәстүр, тарих, әдебиет, өнер. Бұлар патриоттық сезімнің қайнар көзі 

 

422 

 

болып табылады .Ал қазақстандық патриотизм дегеніміз- Қазақстанда тұратын барлық 

ұлт  өкілдері,  яғни  қазақстандықтардың  Отанымызға,  елімізге,  жерімізге  деген 

сүйіспеншілігі.  Қазақстандық  патриотизм,  қазақстандық  интернациолизммен,  яғни 

қазақстандық  отансүйгіштік,  қазақстандық  ұлтаралық  татулықпен  байланысты  деген 

ұғымды білдіреді. Оның түбінде ұлттық және мемлекеттік идеология жатыр. Біз осының 

бәрін  қатар  алып  жүруіміз  керек.  Ұлттық  идеология  дегеніміз-  қазақстанда  тұрып 

жатқан әр ұлттың мәдениеті, салт –дәстүрі,тілі, діні, тарихынан туындайтын көзқарас. 

Бірақ  қазақтың  ұлттық  идеологиясы  осының  көшбастаушысы  болуы  тиіс.  Ал 

мемлекеттік  идеологиямыз  –ол  қазақстанда  тұрып  жатқан  халықтардың  мүддесінен 

туындаған  мемлекет  саясаты.  Қазақстандағы  патриоттық  тәрбие  бүгінгі  өмірден 

оқшауланбайды,  қайта  жаңа  өмірмен  қауышып  ұлттық  тәрбиеге  жаңа  мән  береді. 

Ұлттық  тәрбие  дегеніміз  ол  оқшаулану  емес,  керісінше  ұлттық  тәрбие  үлгілерімен 

әлемдік  идеяларды  қабылдап,  ненің  озық,  ненің  тозық    екенін  тани  білу,  өрісі, 

дүниетанымы кең азаматтарды тәрбиелеуге мүмкіндік болады деп түсіну қажет және 

солай  да.  Таза  тәрбиеде  бұл  ерекше  білінеді.  Әрине,  ұлттық  тәрбиені  әркім  әртүрлі 

түсінеді. Кейбіреулер «ұлттық нақыштар сол күйінде болса екен» дейді. Шындығында 

ескінің жаңамен кауышып жатқаны өміршеңдігіне саяды.  «Ұлттық тағылым деген ұғым 

әр халықтың ғасырларға ұласып жатқан тәрбие  үлгісі, бала тәрбиесіне қолданылатын 

әдіс-тесілі, үлгі –өнегесі, сондықтан да ұлттық тәрбие деген сөздің мағынасы әлдеқайда 

кең»[1]  Себебі  ол  бүкіл  ұлтқа  тән  қасиеттердің  бәрін  қамтиды.  Оған  әлеуметтік, 

тұрмыстық, шарушылықтық, салт  –сана, әдет-ғұрып, дәстүрлер, тағы басқа  ұғымдар 

кіреді.  Жалпы  ұлттық  тәрбие  арқылы  жастарды,    кейінгі  буынды    патриотизмге, 

ұлтаралық  татулыққа  баулу  қажет.Бүгінгі  Егеменді  Қазақстанның  жағдайында 

патриотизм,  ұлтаралық  татулық  жаңа  мағынаға  ие  болып  отыр.  Себебі,  Қазақстанды 

Отаным  деп білетін әрбір Қазақстан азаматы Қазақстанды сүйіп , соның азаматы болу, 

Қазақстанды  қорғау,  Қазақстанның  дамуына,  өркендеуіне  өз  үлесін  қосуға  міндетті. 

Мұны,әсіресе, қазақ ұлт өкілдерінен басқа ұлт өкілдері жақсы ұғынуы тиіс, ұғынып та 

жатыр. Қазақстанды әлемдік аренаға танытқан көптеген мәдени, спорттық  шараларда 

қазақстандық өзге ұлт өкілдерінің жеңіс туын көкке көтеруге үлес қосуы осыған дәлел.  

Өз  халқының  тарихын  өнегелі  жағынан  білу,  өз  елінің  кешегі  және  бүгінгі 

қаhармандарын  мақтаныш  ету,  олардың  ерлігіне  тағзым  ету,  оларға  сай  болу 

патриотизмнің  басты  құрамдас  бөлігі  болып  табылады.  Бұл  тұрғыда  алғанда, 

республикамыздың  оқу  –  тәрбие  мекемелерінде  белгілі  деңгейде  әр  түрлі  шаралар 

жүргізілуде.  Оқушыларға  патриоттық  тәрбие  беру  барлық  пәндердің  үлесіне 

жатады.Әсіресе бұл ретте қазақстан тарихының атқарар жүгі ауыр. Тарихтың жарқын 

беттері  бұқаралық  ақпарат  құралдары  арқылы    насихатталуда,  қаhармандарымыздың 

есімдері ұлықталып, олардың аттары елді мекендерге, көшелерге, мектептерде, түрлі 

мекемелерде берілуде. 

Алайда  тарихтың  ақтаңдақтарын  жеткіліксіз  оқып  –үйрену,  түрлі  тарихи  және 

ғылыми теориялардың арасындағы келіспеушіліктер мен айырмашылықтар, жастардың 

төл тарихына деген қызығушылығының айтарлықтай аз болуы, өзге, әсіресе батыстық 

жастардың  бұқаралық,  тіпті  кейде  арзан  мәдениетіне  елтіп,  этномәдени,  дәстүрлі, 

ұлттық  бастаулардан  алыстап  кетуі,  өкінішке  қарай,  қалыпты  және  кеңінен  тараған 

үрдіске  айналды.  Бұл  ретте,  бұқаралық  ақпарат  құралдарының  ұлттық  нақыштағы 

 

423 

 

мұраларымызды  насихаттауының  аздығын  айта  кетуге  болады.  «Мен  Жумонгпын», 

«Мен Тэ Сомын» , деп қылыш қылып таяқ сілтесіп жүрген балаларды көргенде өзгенің 

батырлары  біздің  балдырғандар  үшін  «қаhарман»  болғаны  ма?    Неліктен  сол 

жеткіншектер  «Мен  Қабанбаймын»,  «Мен  Бөгенбаймын»    деп  шапқылап  жүрмейді? 

Біздіңше, олар сол батырлар жайлы білмегендіктен осындай әрекеттерге барады. Осы 

олқылықтардың орнын толтыру үшін тарих сабақтарында  қазақ- жоңғар қатынастарын 

баяндайтын  «Көпенділер»  ,»Жау  жүрек  мың  бала»,  кинофильмдерін,  Алаш-Орда 

үкіметі туралы сабақты өткенде «Алаш-Орда», «Мұстафа-Шоқай» көркем фильмдерін 

үнемі көрсетіп, насихаттап отырса нұр үстіне нұр болар еді- ау. 

Осыдан соң ұлттық сана, патриоттық сезім оянбасына кім кепіл? Қазақ халқына ел 

боламын  десең,  бесігінді  түзе  –деген  қанатты  сөз  бар.  Ендеше,  ел  болашағына 

алаңдасақ, елдігімізді сақтаймыз десек, отансүйгіштік тәрбиені жетілдіреміз десек, өсіп 

келе жатқан ұрпаққа  барынша дұрыс бағдар беруіміз керек.  

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1.

 

«ҚР Білім  туралы заңы».  

2.

 

С.Т.  Иманбаева.  «Алыс  дәне  шет  елдердегі  патриоттық  тәрбиенің  даму 

ерекшеліктері». Білім-Образование, Алматы -2007. 2-3 б. 

       

 

АБАЙ СӨЗІ – ТӘРБИЕ СӨЗІ 

 

Боранбаева А.К, ғылыми жетекшісі Жаканбаева А.А 

Қарағанды «Болашақ» маңызды білім беру колледжі 

жүктеу/скачать 14,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: