баҧО» АҚ филиалы «СҚо пқ баи» филиал ао «нцпк «Ӛрлеу» «ипк пр ско»

 
172                                                                                                                                                               №4 (27) желтоқсан 2015  
 
 
ТҦҒЫРЫ БИІК - ТӘУЕЛСІЗДІК / УКРЕПЛЯЕМ НЕЗАВИСИМОСТЬ 
 
Ел боламын десең, бесігіңді тҥзе 
 
 
 
«Еліңнің  ұлы  болсаң,  Еліңе  жаның 
ашыса, азаматтық намысың болса, қазақтың 
ұлттық жалғыз  мемлекетінің  нығайып  - 
кӛркеюі  жолында  жан  теріңді  сығып  жүріп 
еңбек  ет.  Жердің  де, елдің  де  иесі  ӛзің 
екеніңді ұмытпа!» (Н. Назарбаев). 
Бір  қаламның  ұшымен  жазылып,  бар 
адамның  жүрегіне  орнаған,  бір  ауыздан 
айтылып,  бар  ӛлкемді  шарлаған  осынау  бір 
ыстық  сӛз,  ыстық  кӛңіл  лебізі  бүгін  ғана 
емес,  әр  уақытта  да  қан  тамырымыздың 
лүпіл  -  бүлкіліндей  естіледі  бізге.  Бұл  – 
бүкіл  қазақ  жұртының,  Қазақстан  елінің 
қызу 
құштарлықпен, 
сарқылмас 
сүйіспеншілікпен  айтар,  ардақ  тұтар  асыл 
лебізі. Ол – ӛлең, ол – ән, ол – кӛркемдік, ол 
–  асқақ  арман,  ол  –  шалқыған  дәулет, 
кӛркейген  сәулет!  Елдік  туымыз  тігілген 
үлкен  үйіміз,  алтын  шаңырағымыз  да 
осында. 
Жарастығымыздың 
да, 
жақсылығымыздың  да,  тыныштығымыздың 
да қиясы,  махаббатымыздың да ұясы біздің 
еліміз.  Талай  -  талай  қас  батырлар  жанын 
қиып, қорғап қалған, талай арулар махаббат 
құрбаны  болған,  талай  ӛзегі  ӛртенген 
ӛкінішті  жандар  мен  қуаныштан  жүрегі 
жарыла  шаттанған  пенделердің  куәгері 
болған  қасиетті  Отанымыз  –  Қазақстан!  
Қазақстан  -  тәуелсіз  ел.  Бұл  тәуелсіздік 
жолында  қазақ  халқы    не  кӛрмеді 
десеңізші?!  Еліміздің  басынан  азап  та, 
аштық 
та, 
сұм 
соғыс 
та 
ӛтті.  
         Мың  тоғыз  жүз  он  алтыншы  жылдағы 
кӛтеріліс, 
жиырмасыншы 
жылдардағы 
аштық, 
отызыншы 
жылдардағы 
тотолитарлық жүйе, ұлы Отан соғысы, мың 
тоғыз  жүз  сексен  алтыншы  жылғы  жерді 
дүр сілкіндірген Желтоқсан оқиғасы. Бұның 
барлығы  да  қазақ  жеріне  ауыр  жара  салды. 
Қанша  қиыншылық  келсе  де,  біз  оларды 
ешқашан  ұмытпаймыз.  Себебі,бұл  -  тарих. 
«Ӛткенімізді 
ұмытсақ, 
болашақ 
бізді 
кешірмейді»  деген  ұлы  даналық  сӛз  бар 
емес  пе?  Осы  даналықтың  әрқашан 
ойымызда 
сақталғанын 
қалаймын.  
           Сонау  ел  басына  түскен  нәубет 
жылдары  тарыдай  шашырап  кеткендердің 
елге  оралған  сәттегі  туған  жерді,  ата  - 
бабаларының кіндік қаны тамған топырақты 
құшырлана  сүйген  сәттегі  бейнелерін 
кӛргенде 
қалайша 
толқымассың?!  
Міне,  ежелден  еркіндікті  аңсаған  азат 
халқымыз  тәуелсіздігінің  24  жылдығын 
тойлайды.  
Тәуелсіздік! Тәуелсіздік деген қастерлі сӛз 
екен - ау!  
Ғасырларға жеткен бүгін жыр үні 
Тәуелсіздік ұлылықтың ұлығы 
Шаңырағы биік болып қазақтың 
Қисаймасын берік болсын уығы . 
Жеткен арман - жаса Тәуелсіздігім 
Ӛз қолыма берген ерлік, тізгінін. 
Ие болған әлем ілтипатына, 
Дербес, бейбіт мемлекетпіз біз бүгін. 
Бәрінен бұрын адамның жан дүниесі, рухы 
мен ар - ұжданы азаттықты тілейді. Соған 
құштар, әрі тілекші. 
Тәуелсіздік – ұлттық тілдің, дәстүрдің, салт 
- сананың мызғымас тірегі, күші, алтын 
діңгегі, халықтың бақ жұлдызы. Тәуелсіздік 
– арман! Жер бетінде қанша ұлт болса, 
сонша арман бар. Сол арманға біздің қазақ 
халқы жетті. 
Еркіндікті, бостандықты бағалайық! 
―Мәңгілік  Ел‖      идеясының  түпқазығы  -
Отаншылдық 
 
 
 
 
 
Абилкаримова М.М. 
Уәлиханов ауданы 
Чехов орта мектебінің 
қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі 
           

 
 
    №4 (25) желтоқсан 2015 
 173 
 
 
          
                                                     Қазаққа ырыс дарып бақ күліпті,  
                                                      Жасанып, Ұлы Далам жаңғырыпты 
                                                         Қайыспастай қабырғаң қаһарлы бол, 
                                              Қазақ Елі, аңсаған Мәңгілікті! 
                                                Туын ұстап түркінің Қазақстан. 
                                                     Мәңгі жаса Кең Дала – Құлагерім! 
                                                        Мәңгі жаса Мирасқор – Мұрагерім! 
                                                                                                 (Ғалым Әріп) 
 
 
Тәуелсіздік  қазақтың  ғасырлар  бойғы 
тілегі  болса, 
«Мәңгілік  ел  –  ата- 
бабаларымыздың  сан  мыңжылдан  бергі 
асыл  арманы  еді.  Біз  армандарды  ақиқатқа 
айналдырдық  Мәңгілік  елдің  ірге  тасын 
қаладық»  -  деп  Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаев 
айтқандай  елінің  еркіндігі  мен  халқының 
бостандығы,  жерінің  тұтастығы  үшін  жан 
аямай  күрескен  батыр  бабаларымыздың 
аманатын 
арман-мұратын 
Елбасымыз 
жалғап,  Қазақстанның  іргесін  нығайтып, 
саяси-экономикалық,  әлеуметтік  жүйесін 
қалыптастырып  әлем  мойындаған  мемлекет 
етті  емес  пе?!  Демек,  батыр  да  отаншыл 
бабаларымыздың  есімдері,  қаһармандық 
істері ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді. 
 
Қазір  әлемнің  саяси  картасында 
Қазақстан  атты  іргелі  дербес  ел  бар  деп 
мақтанышпен  айта  аламын.  Ол  күннен 
күнге  әлеуметтік-экономикалық  жағынан 
жақсы  дамып,  қарымы  мен  қуаты,  саяси 
салмағы  артып  келе  жатқан  орнықты  ел. 
Киіктің  лағындай  әсемде  сұлу  Астанамыз. 
Ал  осындай  табыстарға  жету  оңай  болды 
ма?!  Соны  әрбір  қазақ  баласы  бір  сәт  те 
есінен шығармау керек деп санаймын.  
 
Тәуелсіздік  Алланың  берген  сыйы 
болды,  бірақ  оны  орнықтырып,  ұлан-ғайыр 
аумақты  біртұтас  ел  ету  керек  болды  емес 
пе?!  Міне,  осындай  қиын  жағдайда 
Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаев  бойындағы  дана 
қайраткерлерге  ғана  тән  қайталанбас  қыры 
анық  кӛрінді.  Елбасының  ерен  еңбегінің 
арқасында Қазақстанның тұтастығын сақтап 
қалды. 
 
Қазақстандық 
патриотизм 
мен 
ұлтаралық 
татулықтың 
әдіснамасы 
- 
Қазақстан  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың 
тарихи еңбектері.  
 
Қазақстан 
мектебінің 
білім 
мазмұнының 
мақсаты 
– 
дүниенің 
шындығын 
ӛз 
мәнінде 
танитын, 
эстетикалық  сезімі,  талғамы  жоғары,  іс  – 
әрекетке  жарамды,  ӛзгелермен  қарым  – 
қатынас  жасауға  бейім,  үлкенге  ізет,  кішіге 
қамқорлық  жасайтын  жастарды  тәрбиелеу. 
Қазіргі  кезде  баланың  бойында  ұлттық 
намыс 
пен 
қайырымдылық 
сезімін 
қалыптастыру  айрықша  орын  алады.  Бұл 
тәрбие саласындағы ӛзін – ӛзі дәріптеу емес, 
терезесі  тең  ұлт  ретінде  ӛзінің  әдет  – 
ғұрпын,  салт  –  дәстүрін  ӛзгелерге  таныту, 
оның 
ықпалынан 
болған 
қасиеттерді 
мақтаныш ету. 
 
Мағжан  Жұмабаев:  «Тәрбиелеудегі 
мақсат  –  баланы  тәрбиешінің  дәл  ӛзіндей 
қылып  шығару  емес,  келешек  ӛз  заманына 
лайық 
қылып 
шығару... 
Тәрбиешінің 
қолданатын жолы – ұлт тәрбиесі. 
 
«Қоғамда 
Қазақстан 
– 
біздің 
Отанымыз, бұл ұғымға ӛте кӛп нәрсе кіреді 
деген  қарапайым  ойды  қалыптастыру 
керек» 
- 
деген 
Елбасымыз 
Н.Ә.Назарбаевтың 
сӛзі 
терең 
ойдан 
туындаған  пікір.  Қазақстан  Республикасы 
тәуелсіздік  алғаннан  бері  балалардың, 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Кадирова Л.Е. 
Уәлиханов ауданы 
Шағырсай негізгі мектебінің 
қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі
            

 
174                                                                                                                                                               №4 (27) желтоқсан 2015  
 
 
жасӛспірімдердің  оқу  –  тәрбие  ісіне  ұдайы 
кӛңіл  бӛлініп  келеді.  Оқу  –  тәрбие  ісінде 
назар аударып отырған тәрбие салаларының 
бірі  –  патриоттық  тәрбие.  Қазақстан 
Республикасы 
кӛпұлтты 
іргелі 
ел. 
Интернационалдық 
және 
патриоттыққа 
тәрбиелеу  –  күрделі  педагогикалық  үрдіс. 
Еліміздің  тәуелсіздік  алып,  егемендікке 
жетуі  -  қазақ  халқының  және  республикада 
тұратын  басқа  да  халықтардың  ұлттық 
дүниетанымының  ӛсуіне  жағдай  жасады. 
Жас 
жеткіншектерді 
Отанын 
сүюге 
тәрбиелеу бір кезеңдік іс емес. 
 
Мектептерде 
жас 
жеткіншектерді 
Отанын  сүюге  тәрбиелеу  –  қазақ  халқының 
батырларының 
ӛмірі 
мен 
ерліктерін, 
олардың 
туған 
жерін 
жауларынан 
қаймықпай 
қорғағандықтарын 
баяндау 
арқылы  жүзеге  асырылады.  Қазақстан 
батырлары  мен  танымал  тұлғалары  кӛп  ел 
екені  даусыз.  Ал  оларды  тәрбие  беру 
құралына  айналдыру  –  елтану  бағытында 
жасалған  оңды  шара.  Мысалы:  Қобыланды 
батыр,  Алпамыс  батыр,  Ер  Тарғын,  Ер 
Кӛкше,  Баян  батыр,  Қабанбай,  Бӛгенбай, 
Райымбек  батырлар.  Тарихты  бағалау 
жастарға  Отан  қорғаудың  үлгілі  жолын 
кӛрсетіп 
тұрғандай 
әсер 
қалдырады. 
Сондықтан 
ұстаздар 
Қазақстан 
патриотизмін  арттыруды  ӛз  дәрістері  мен 
ізденістерінде басты назарда ұстауы тиіс.  
 
Кӛркем  шығармаларда  патриоттық 
сезімді 
ардақтап, 
батырлық, 
ерлікке 
мадақталу,  парасаттылық,  достық  тәрізді 
адамгершілік игі қасиеттер дәріптелген. Бұл 
тақырыпта  әңгіме,  ертегі,  ӛлең-жырлар 
туған,оларда  халықтық  батырлық,  ерлік 
істерді және оны жасаушылар ардақтағанын 
білуге  болады.  Егер,  бала  жас  кезінен 
ұлттық жырларымыздың сұлулығын сезініп, 
мазмұнындағы 
адами 
құндылықтарды 
бағалай  білсе,  оның  ӛз  Отанына,  халқына, 
тӛл ӛнеріне сүйіспеншілігі артатыны сӛзсіз. 
Ауыз  әдебиетінің  ертеден  келе  жатқан 
кӛлемді салаларының бірі – ертегілер. Қазақ 
халқы,  оның  ішінен  шыққан  дана  адамдар 
ӛз  заманының  адамдарына  да,  кейінгі 
ұрпақтарына  да  жақсы  тәрбие  беруді 
кӛздеген.  Кӛп  ертегілерде  суреттелетін 
әділдік  пен  жауыздық  арасындағы  күрес 
бастауыш 
сынып 
оқушыларының 
патриоттық  сезімдерін  оятуға  септігін 
тигізеді.  Ертегілер  оқушылардың  қиялын 
дамытып, 
жақсы 
мінез 
– 
құлық 
қалыптастырады, 
жақсыдан 
үйреніп, 
жаманнан  жиренуге  шақырады,  ӛзінің  елін, 
жерін қорғауға, сүюге тәрбиелейді. 
 
5-сыныпта 
ертегілер 
бӛлімін 
қорытындылау 
барысында: 
 
―Бәйге‖, 
―Ұяшық  таңдау‖,  ―Жорға‖,  ―Қиял  әлеміне‖ 
кезеңдерімен бӛліп ӛткізу ӛте тиімді.  
 
Ертегідегі  ұлттық  салт-дәстүрлерді 
теріп  жазу  да  оқушыларды  патриоттыққа 
тәрбиелеудің бірден-бір қайнар кӛзі. 
Еліміздің  азаматтарын,  қазақ  жігіттерін 
жан-жақты,  «сегіз  қырлы,  бір  сырлы» 
азаматтар 
етіп 
тәрбиелеуде 
ұлттық 
ойындардың  атқарар  маңызы  жайлы  іс 
жүзінде Отан қорғауда, күрес үстінде кӛріп 
–  біліп,  оның  күш  –  қуатына  кӛзі  жеткен 
батыр  
 
Б. 
Момышұлы 
ӛзінің 
«Соғыс 
психологиясы»  еңбегінде  ұлттық  әдет  – 
ғұрыпты  сақтай  отырып,  жеңіске  жетуге 
болатындығын айтады.  
Тәжірибе 
барысында 
ұлттық 
ойын 
элементтері 
сабақтың 
тақырыбы 
мен 
мазмұнына  сай  алынады.  Сонда  ғана  оның 
танымдық,  тәрбиелік  маңызы  арта  түседі. 
Атап  айтсам:  ―Сақина  салу‖,  ―Орамал 
тастамақ‖. 
―Кӛкпар‖. 
―Теңге 
алу‖. 
―Сиқырлы 
қоржын‖. 
―Кӛрші-кӛрші‖, 
―Бәйге‖.  
 
―Енді  ешкім  ӛзгерте  алмайтын  бір 
ақиқат  бар!  Ана  тіліміз  Мәңгілік  елімізбен 
бірге  Мәңгілік  тіл  болды.  Қазақ  тілін 
даудың  тақырыбы  емес,  ұлттың  ұйытқысы 
ете  білген  жӛн‖-деген  Елбасының  сӛзін 
кӛкейіме 
тоқи 
отырып, 
оқушыларға 
сыныптан  тыс  жұмыс  есебінде  халық  ауыз 
әдебиетінің  түрлерін  жинатқызып,  ―Тіл 
тұғыры 
мен 
тамыры 
ауылында‖тақырыбында 
 
жинақ 
құрастыруға бағыттаймын. 
 
Оқушыларға  патриоттық  тәрбие  беру 
барлық 
пәндердің 
үлесіне 
жатады. 
Сондықтан  пәнге  оқушылардың  ынта  – 
ықыласын,  қызығушылығын  арттыру  үшін 
әр  түрлі  жаңа  әдістемелік  технологияларды 
қолданып, 
сабақ 
ӛткізу 
тиімді. 
Ӛз 
тәжірибемде  яғни  әдебиет  сабақтарында 
кӛбінесе 
оқушылармен 
бірлесіп, 

 
 
    №4 (25) желтоқсан 2015 
 175 
 
ұйымдасып,  жұптасып,  топтасып  жұмыс 
істеуіне кӛңіл бӛлемін. 
Оқушылар  ортақ  мәселелерді  талқылағанда 
жаңа  пікірлерге  шығармашылықпен  қарау 
тұрғысында  жаңалықтар  ашу  барысында 
жұмыс  істейді.  ӛз  ойларын  ортаға  салып 
және  сол  ойларды  кесте  арқылы  кӛрсетіп, 
оны қорғайды. 
Сабақтарымда  қолданып  жүрген  ―Сын 
тұрғысынан 
ойлау‖ 
технологиясы 
оқушының 
жеке 
тұлға 
ретінде 
қалыптасуына зор ықпалын тигізді. 
 
Сабақта  ―Сын  тұрғысынан  ойлау‖ 
технологиясының 
тиімді 
элементтерін 
қолдану арқылы  
 
Атап  айтсам:  ―Семантикалық  кесте‖, 
―Топтастыру‖,  ―Венн  диограммасы‖,  ―Бес 
жолды  тұжырым‖,  ―Кубизм  әдісі‖,  ―5 
минуттық  дебат‖  ,  ―Түртіп  алу‖,  ―Ақылдың 
алты  қалпағы‖,  ―Дананың  кілттері‖  ―Иесін 
тап‖, 
―Салыстыру‖, 
―Қарама-қарсы 
элементтер‖,  ―Қатеңді  тап‖.  ―Жағымды, 
жағымсыз кейіпкерлерді анықтау‖. 
Әдебиет  сабақтарындағы  мұғалім  мен 
оқушының  бірігіп  атқаратын  оқу  – 
танымдық  іс-әрекеті,  сабақ  тақырыбында 
лайық  дұрыс  таңдалған  іс  арқылы  оқушы 
жаңа  білім  мазмұнын  игеріп,  жаңа  білім-
дағдыларға  ие  болады,  қабілеті  жетілдіріп 
белгілі  бір  дүниетанымдық  кӛзқарасын 
қалыптастырады. 
Эвристикалық  әдіс  арқылы  сабақтың  ӛзегі 
етіп, сұрақ-мәселенің шешімін кӛркем әдеби 
шығарманың  ӛн  бойынан  іздеп  табу 
барысында  түрлі  іс-әрекеттер  арқылы 
кейіпкердің бейнесі танылады. 
Қазақ әдебиетіндегі  кӛлемді  шығармаларды 
ӛту  барысында,  шығарманың  ең  қызық 
эпизотын  үзіп  алып,  оқушылардың  ӛздері 
оқуға,  болжауға,  талдауға,  салыстыруға, 
жинақтау  арқылы  сыни  кӛзқарастарын 
арттыратын  жұмыстар  оқушыларды  ӛте 
қызықтырады. 
 
Жаңа  әдістердің  бірі-диологтік  оқыту: 
оқушылардың тілін дамытуға, сыни ойлауға 
да 
мүмкіндік 
туғызады. 
Мемлекеттік 
тілімізде  шұбарламай  тіл  тазалығына 
сақтауға да жете тәлім беретін тәсілдің бірі 
әңгіме – дебат, яғни диологтік оқытудың да 
маңызы зор. 
Тәжірибе  барысында  зерттеп  саралағаным: 
бір  сабақта  үш-тӛрт  модульді  кіріктіруге 
болады.  
 
Оқушылардың 
жас 
ерекшелігіне 
сәйкес  тапсырмаларды  іріктеу,  сыни  ойлау, 
талантты,  дарынды  балаларды  оқыту. 
Әдістеменің  ерекшелігі:  оқушылар  ӛз 
бетінше іздену арқылы жаңа білім табады. 
Ұлтты  түзейтін  –  ұстаздар.  Ұлттық 
мектептің  ұлы  мұратын  ұмытпай  елдің 
болашағын 
асқақтатын 
қасиетті 
істі 
дамытуда  ―Менің‖  деп  меншіктеп  айтар 
жеріміз  бен тіліміз болғаны қандай бақыт! 
   
―Ұлы  Абайды  тану‖  үйірмесінде 
оқушыларға 
патриоттық 
тәрбие 
беру 
мақсатында ӛзімнің ―Абай жаққан бір сәуле 
сӛнбеу  үшін…!  Авторлық  бағдарламам 
арқылы ―Ұлы Абай тағылымы‖ мақсатында 
оқушыларды  ұлтжандылыққа  тәрбиелеуге 
негізделген,  Абай  десек  қазақ  дегеніміз 
бағытын ұстану. 
 
Оқушылар: 
―Ұлы  Абайдан 
нені 
үйреніп,  қалай  меңгердім?‖  тақырыбында 
шығармашылық  жұмыстарының  жинағын 
құрастырып,  Абайдың  ӛміршеңдік  ӛнеге 
сӛздерінің 
жемісін 
теру 
барысында, 
ұлтжандылыққа  үйрену  қасиеттері  артты 
десем артық айтпағаным. 
 
Бағытында 
оқушыларды 
жетелеу, 
әрбір сабақтың арқауы. 
 
Елбасының 
Нұрлы 
жолы 
– 
Қазақстанның 
даму 
жолы, 
яғни 
болашағымыздың 
бағдары 
екені 
баршамызға аян. 
 
Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаев  Қазақстан 
халқына  арнаған  биылғы  Жолдауында: 
«2015 жыл – ұлттық тарихымызды ұлықтау 
және 
бүгінгі 
биіктерімізді 
бағалау 
тұрғысынан  мерейлі  белестер  жылы.  Қазақ 
хандығының  550  жылдығын,  Қазақстан 
халқы  Ассамблеясы  мен  Ата  заңымыздың 
20 жылдығын,  Ұлы Жеңістің 70 жылдығын 
атап  ӛтеміз»  -  деген  Елбасының  сӛзі 
Қазақстандықтарға  сонын  ішінде  ұстаздар 
қауымына үлкен сенім артып, Қазақстандың 
патриотизмді, елдік рухты, ұлтжандыдықты, 
елдің  тұғырлығын,  ұлтаралық  келісім  мен 
сыйластықты жас буынның бойына сіңіру – 
әрбір ұстаздың міндеті, ұрпақ алдында асыл 
парызымыз деп санаймын. 

 
176                                                                                                                                                               №4 (27) желтоқсан 2015  
 
 
 
Мәңгілік Елге бет алған Нұрлы Жолда 
ӛз халқының баға жетпес байлығы ана тілін 
жетік 
білетін, 
ұлттық 
мәдени 
құндылықтарды 
бағалай 
алатын, 
бағындырар  белестері  айқын.  Президент 
жолдаулары  бізге  бағыт-бағдар  беретін 
құнды  құжаттар.  «Нұрлы  Жол»  -  ұлттық 
рухымызды 
кӛтеретін, 
жаңа 
істерге 
жігерлендіретін бағдарлама.  
 
Жолдауды 
қолдау 
барысында 
мектебіміздің ұжымында:  
«Біз  Елбасына  сенеміз  және  қолдаймыз» 
айдарымен  әр  айдың  апта  күндерінде 
«Нұрлы  Жол-  болашағымыздың  даму 
кепілі»  тақырыбында  тәрбие  сағаттары, 
«Ұлттың саулығы - ел мерейі» атты отырыс, 
«Нұрлы 
жол» 
- 
әлемдегі 
 
терең 
ӛзгерістерімен  барлық  қатарға  қоятын 
саясат» 
тақырыбында 
ауызша 
журнал.«Болашаққа 
бастар 
қадам 
– 
Мәңгілік 
Ел» 
«Жасұлан» 
ұйымының 
отырысы.  «Мәңгілік  Қазақстан  жобасы  – 
жаңа  дәуірдің  келбеті»атты  дӛңгелек  үстел, 
«Спорт - денсаулық  
кепілі» атты спорттық ойындар ӛткізіледі. 
Тәуелсіз  елді  ӛз  қолымен  құрған  буыннан 
басталған  ұлы  істерді  кейінгі  ұрпақтың 
жасампаздығы  арасында  сабақтастық  болса 
ғана, біз «Мәңгілік ел» боламыз. 
 
Қорыта 
келгенде 
осы 
әдістерді 
пайдалана  отырып,  оқушының  кӛкейіне  ой 
сала  біліп,  үлгі  кӛрсетсек,  заманға  сай 
қоғамға  керекті  отансүйгіш  патриот,  елге 
қызмет ететін қайраткер тәрбиелейміз. 
     
Болашақ  иелері  әрбір  Қазақстандық 
ұрпақтың  қасиетті 
де 
киелі 
ұраны, 
ұстанымы  Мәңгілік  Ел  болса,  біздің 
міндетіміз  Мәңгілік  Елдің  арқауы  болатын 
жастарды тәрбиелеу. 
 Бабаларымыз  кӛрген  түсті,  Ардың  тәжі, 
Сӛздің  мӛрі,  Ой  тағы!  Қазірде  ұлы  халқым 
аңыз  қылып  айта  алады  десем  артық 
айтпағаным.Бүгінде 
ата-бабаларымыз 
армандап  кеткен  Тәуелсіздік  туы  кӛкте 
желбіреген 
біздің 
кең-байтақ 
Қазақстанымызда  сол  хандарымыз  бен 
билеріміздің 
жолдары 
мен 
жарғы-
жосындарын  қазіргі  дәуір  талабына  сай  әр 
түрлі 
заманауи 
заңдар 
мен 
жүйелі 
жоспарлар,сан 
алуан 
бағдарламалар 
алмастырған.Солардың  барлығы  бүгінде 
еліміздің  ӛркендеп-ӛсуіне,  алға  қойған 
мақсат-мұраттарымызға  жетуімізге  қызмет 
етуде. 
 
 «Ӛз ұлын,ӛз ерлерін ескермесе,ел тегі 
қайдан  алсын  кемеңгерді»,-  дегендей 
Елбасымыздың 
ерен 
еңбектерін 
кӛш 
бастаудағы 
нағыз 
кемеңгерлік 
деп 
бағалаймын. 
Елбасына 
деген 
ризашылығымды,  жүрегімде  жыр  боп 
ӛрілген  мына  бір  жүрекжарды  ӛлең 
жолдарымен сабақтаймын. 
Тұңғыш  елімнің  елбасы  ол  кемеңгер 
Нұрсұлтан ағам, 
 
Сӛзі дана, ісі ізгі,бір ғажап кемел дара 
адам. Қазақ  елін  «ғажап елге»  айналдырған 
Елбасының ерен еңбегіне қайран қалам?!  
―Алуан  қырлы  ақ  алмас‖,-  деп  әлемге  жар 
салып айта алам Ұлы адамнан ғибратты жол 
із қалады,  
 
Сол 
ғибратты 
жол 
ұрпақпен 
жалғанады. Елбасының кӛш бастаған Нұрлы 
жолы,Мәңгілік  Елдің  кӛпірі  боп  жалғанады
 
Әдебиет 
1.Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Нұрлы Жол – болашаққа бастар жол» 
2.Бекет Тұрғараев «Мәңгілік Елдің жыршысы» 
3.Жақсыбай Самрат «Ӛзгеленді бұл ғалам» 
4.«Егеменді Қазақстан» 2015жылғы 1қаңтар  
5.А.Құсайнов «Қазақстандағы патриоттық тәрбие беру идеологиясы мен мәні» 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
    №4 (25) желтоқсан 2015 
 177 
 
Политический кризис и распад СССР в период  
1985-1991 гг. 
 
 
 
Мақала  Кеңес  Одағы  ыдырағаннан,  сондай-ақ  одан  әрі  өзгерістер  әсер  оқиғалардың 
қайшылықтар мен салдары және бұрынғы Кеңес Одағы трансформация себептерін ашады. 
 
The article reveals  causes of  the collapse of  the  Soviet Union, as well as the contradictions 
and consequences of the events which influenced further changes and transformation of the former 
Soviet Union. 
 
 
Распад  СССР  по  праву  можно  назвать  крупнейшим  геополитическим  событием  XX 
века и это едва ли будет преувеличением. В течение столетия Российская империя, а затем 
СССР  являлись  одними  из  крупнейших  игроков  на  международной  арене,  и  вторую 
половину  века  СССР  вместе  с  другой  крупнейшей  державой  –  Соединенными  Штатами 
Америки поддерживали в своем противостоянии всю сложившуюся после Второй Мировой 
войны  систему  международных  отношений.  И  вот  зимой  1991  г.  Союз  Советских 
Социалистических  республик  в  одночасье  перестал  существовать.  Можно  утверждать,  что 
распад  Советского  Союза  являлся  без  малого  крупнейшей  политической  катастрофой  ХХ 
века.  Стоит  отметить,  что  сложившаяся  советская  система  едва  ли  была  слишком 
неэффективна,  как  это  стало  модным  представлять  после  в  конце  80-х  –  начале  90-х  гг. 
Важно  понять,  что  ей  приходилось  действовать,  существовать  и  развиваться  в  условиях 
«холодной  войны»,  отнимавшей  огромное  количество  ресурсов  страны  Советов,  против 
которой  была  почти  половина  мира,  а  на  поддержание  союзнических  режимов  тоже 
необходимы  были  немалые  усилия.  В  этой  войне  Советский  Союз  потерпел  поражение  и 
перестал  существовать.  Можно  сказать,  таким  образом,  что  причины  коллапса  были  как 
внешними,  так  и  внутренними,  из-за  недостатков  советской  системы.  Зачастую  они  были 
тесно связаны. Попробуем их, так или иначе рассмотреть. 
 
Долгий  (в  полвека)  путь  к  распаду  СССР  начался  после  смерти  Сталина  (вернее  был 
начат  Сталиным,  который  выбрал  курс  на  укрепление  вертикали  власти  жесткими, 
авторитарными методами). Союз потерял очень сильного и прогрессивного лидера, который, 
пускай  насильно  и  деспотично,  но  двигал  страну  вперед.  Все  последующие  лидеры 
проводили консервативную политику, на укрепление и сохранение того что было создано и 
приобретено  в  период  правления  Сталина.  Подобный  управленческий  акцент  не  мог  не 
привести к спаду в развитии, а впоследствии и к кризису советской власти. Несменяемость 
первых секретарей ЦК компартий союзных республик, их незыблемый статус в Политбюро 
Центрального  Комитета  и  безраздельная  власть  в  собственных  республиках  вели  к 
постепенной  утрате  контроля  со  стороны  центральных  органов  власти.  Развитие  товарно-
денежных отношений в республиках Прибалтики, Закавказья и Средней Азии в 1950-70 гг. 
привело к появлению полулегального слоя коммерсантов, стремившихся найти поддержку со 
стороны  властей  республик.  Региональные  власти  также  стремились  контролировать 
ресурсы  своих  республик  без  участия  теряющего  власть  Кремля.  В  итоге,  уже  в  середине 
1970-х  гг.  начинает  складываться  альянс  части  партийно-хозяйственной  элиты, 
националистически 
настроенной 
интеллигенции 
и 
нарождающегося 
класса 
предпринимателей [1, с. 44 - 45]. 
 
 
 
 
 
 
 
Гавриков А.С., 
учитель истории   
Комсомольской средней школы 
Тимирязевского района 
Северо-Казахстанской области 

 
178                                                                                                                                                               №4 (27) желтоқсан 2015  
 
 
В начале, 80-х гг. все слои общества страдали от несвободы, испытывали психологический 
дискомфорт.  Интеллигенция  хотела  настоящей  демократии  и  личностной  свободы.  С 
избранием  в  1985  г.  генеральным  секретарем  ЦК  КПСС  М.С.Горбачева  в  СССР  наступает 
период реформ. В стране был начат процесс пересмотра основ тоталитарного политического 
строя  и  планово-распределительной  экономической  системы.  Возникший  в  те  годы  термин 
«перестройка»  означал  осуществляемый  сверху  переход  к  демократизации  политического 
строя и допуску рыночных отношений в экономике. Это выражалось в снижении роли КПСС 
в  общественной  жизни,  в  возрождении  парламентаризма,  гласности,  в  ослаблении 
централизованного  руководства  экономикой,  в  повышении  прав  и  ответственности 
региональных  органов  власти.  По  сути  это  означало,  что  осуществлялся  вариант 
реформирования  экономики,  когда  при  регулирующей  роли  государства  должна  была 
происходить  приватизация  части  собственности  и  внедрение  в  экономику  рыночных 
отношений.  Вообще,  перестройка  была  призвана,  прежде  всего,  интенсифицировать 
погрязшую  в  застое  страну,  но  у  М.С.Горбачева  не  было  четкого  и  системного  плана 
реформирования  страны,  и  тяжелыми  оказались  последствия  многих  действий 
(антиалкогольная  компания,  обмен  денег,  ускорение  и  др.).  Связанная  с  именем 
М.С.Горбачева  внешняя  политика  «нового  мышления»  способствовала  коренному 
изменению  международной  обстановки  (прекращение  холодной  войны  и  войны  в 
Афганистане,  ослабление  ядерной  угрозы,  «бархатные»  революции  в  странах  Восточной 
Европы, объединение Германии). Однако непоследовательная внутренняя политика, прежде 
всего  хаотичные  экономические  реформы,  привели  к  углублению  кризиса  во  всех  сферах 
общества  и  как  следствие  к  резкому  снижению  уровня  жизни.  Развивающийся 
экономический  кризис  сопровождался  ухудшением  политической  обстановки  в  стране. 
Отмечая  неспособность  центрального  правительства  улучшить  экономическое  положение, 
руководство  союзных  республик,  краев  и  областей  видели  путь  к  улучшению  в 
децентрализации  управления,  в  предоставлении  еще  больших  прав  регионам  решать  на 
местах  экономические  и  социальные  проблемы.  При  этом  их  требования  выразились  в 
движении  за  оставление  в  распоряжении  регионов  большей  по  сравнению  с  прежним 
периодом доли созданного там национального дохода. Естественно, это вело к уменьшению 
доли, поступающей в централизованные фонды государства [2, с.103] 
 
Все  это  заставило  правительство  СССР  дать  указание  о  разработке  методических 
подходов  к  решению  вопроса  о  т.н.  региональном  хозрасчете,  когда  объем  национального 
дохода,  оставляемый  в  распоряжении  региона,  должен  был  находиться  в  зависимости  от 
вклада региона в экономический потенциал страны. Но этот вопрос не был решен: шла война 
в Афганистане, требовавшая больших затрат на содержание ВПК, поэтому у государства не 
имелось  возможностей  для  увеличения  доли  национального  дохода,  оставляемой  в 
распоряжении  регионов;  в  стране  действовала  искаженная  система  цен,  когда  цены  на 
сырьевые  ресурсы  были  необоснованно  занижены,  а  цены  на  конечную  продукцию 
завышены;  налоговая  система  и  порядок  взимания  налогов  искажали  показатели  вклада 
республик в экономику государства. [3, С.99-100] 
 
Дискредитация  социалистической  идеологии  в  СССР  легитимизировала  действия 
националистов  в  глазах  населения  и  укрепила  дезинтеграционные  процессы  в  государстве. 
Новые  идеи,  связанные  с  построением  правового  государства,  способствовали  ослаблению 
партийной  вертикали,  право  наций  на  самоопределение  вплоть  до  отделения  стало 
декларироваться  как  конституционное.  Республиканские  элиты  получили  возможность 
требовать  расширения своих  полномочий  в  области  государственного  управления.  Выборы 
подтвердили более высокую легитимность республиканских элит по сравнению с союзным 
руководством.  Это  и  помогло  им  провозгласить  суверенитет  республик  и  получить 
независимость от центра. В этот период роль союзного руководства все более ослабевала, а 
руководство  республик  укрепляло  собственные  политические  позиции.  Регионализация 
власти  стала  фактом  к  началу  1991  г.  Для  того,  чтобы  остановить  процесс  распада  страны 

 
 
    №4 (25) желтоқсан 2015 
 179 
 
был  предпринят  ряд  шагов.  Проведенный  в  марте  1991  г.  референдум  по  вопросу  о 
сохранении  Советского  Союза  выявил  в  стране  большое  число  сторонников  сохранения 
федеративного социалистического государства (76% от числа голосовавших высказалось за 
сохранение СССР). Одновременно большинство россиян (около 80% от числа голосовавших) 
поддержали  идею  введения  поста  президента  РСФСР.  12  июня  1991  г.  прошли  первые 
всенародные  выборы,  в  результате  которых  первым  Президентом  России  стал  Б.Н.Ельцин. 
Этот факт ставил вопрос о необходимости перераспределения властных полномочий между 
союзным  и  республиканскими  центрами.  К  августу  1991  г.  был  подготовлен  проект 
Союзного  договора.  Его  подписание  означало  бы  переход  к  действительно  федеративному 
государству,  устранению  ряда  сложившихся  в  СССР  государственных  структур  и  замену 
ими  новыми.  Союзный  договор  лишал  верхушку  КПСС  реальной  власти,  постов  и 
привилегий,  поэтому  консерваторы  в  руководстве  страны  решили  не  допустить  его 
подписания.[4, с.192] 
 
В  этих  условиях  происходят  события  19  –  21  августа  1991  г.  В  отсутствие 
М.С.Горбачева, находившегося на отдыхе в Крыму, был учрежден Государственный комитет 
по  чрезвычайному  положению  (ГКЧП).  В  него  вошли  вице-президент  Г.И.Янаев,  премьер-
министр  В.С.Павлов,  министр  обороны  Д.Т.Язов,  министр  внутренних  дел  Б.К.Пуго, 
председатель КГБ В.А.Крючков, председатель Крестьянского союза СССР В.А.Стародубцев, 
президент  Ассоциации  государственных  предприятий  СССР  А.И.Тизяков,  заместитель 
председателя  Совета  обороны  О.Д.Бакланов.  ГКЧП  объявил  о  введении  чрезвычайного 
положения  в  ряде  районов  СССР,  о  реформировании  структур  власти,  противоречащих 
Конституции СССР, о приостановке деятельности оппозиционных партий, запрете митингов 
и  демонстраций,  о  проведении  в  ближайшем  будущем  экономических  реформ.  Заявления 
ГКЧП  были  подкреплены  вводом  войск  в  столицу.  Был  объявлен  комендантский  час.  На 
этом активные действия ГКЧП прекратились, и инициатива стала переходить к оппозиции, 
которую  возглавил  Б.Н.Ельцин,  уже  к  утру  19  августа  издав  серию  указов, 
квалифицирующих действия ГКЧП как государственный переворот. 22 августа 1991 г. члены 
ГКЧП были арестованы. М.С.Горбачев вернулся в Москву. События 19 – 21 августа 1991 г. 
изменили  страну.  Ушла  в  прошлое  перестройка,  как  «революция  сверху».  Результатом 
августовских событий 1991 г. явился распад СССР. [5, с.72] 
 
Таким  образом,  среди  основных  причин  распада  Советского  Союза  можно  выделить 
следующие:  в  конституции  СССР  —  единственной  страны  в  мире,  было  прописано  право 
республик на выход, что порождало противоречие между декларированным федерализмом и 
фактической  унитарностью.  Роль  в  многонациональном  государстве  играла  идеология,  ее 
вырождение  вело  к  распаду  страны.  Интернациональная  идеология,  призванная  создать 
единую  советскую  общность  при  всех  своих  немалых  успехах  все  же  себя  не  оправдала,  в 
пользу этого говорят как центробежные тенденции конца 80-х, так бесчисленные конфликты 
начала  90-х.  Институт  национальных  республик  способствовал  выращиванию  местной 
элиты.  Здесь  по  существу  произошло  повторение  опыта  англичан  в  Индии,  т.е.  своими  же 
руками  вырастили  оппозицию.  К  началу  1980-х  гг.  центр  начинает  терять  контроль, 
становится невозможно произвольно менять местное руководство. Неадекватное внутреннее 
устройство СССР программировало его распад. 
Литература 
1.  Кара  –  Мурза  С.Г.  Советская  цивилизация.  Том  II.  Советское  государство  в  период  перестройки 
(1985-1991 гг.). М., 2003. с. 44-46 
2.Корнилов  Ю.Э.,  Шишкин  Г.А.    Перестройка  в  СССР.  Международный  резонанс.  –  М.: 
Международные отношения, 1988. с. 103 
3.Согрин В.В. Политическая история современной России. 1985 – 1994 гг. От Горбачева до Ельцина. 
– М., 1994. с. 99-100 
4.Геллер М.Я. Горбачев: победа гласности, поражение перестройки. – М., 1997. с. 192 
5.Боффа  Д.  История  Советского  Союза.  Т.2.  Пер.  с  итал.  –  М.:  Международные  Отношения,  1990. 
с.72 
 

 
180                                                                                                                                                               №4 (27) желтоқсан 2015  
 
 
Тәуелсіздік толғауы
 
 
 
Адам  ӛмірін  үш  кезеңге  бӛліп 
қарастыруға  болады.  Кешегі  күн-  ата 
бабаларымыздың 
елі 
үшін 
күрескен 
кезеңдері,  бүгінгі  күн-  тәуелсіздік  аясында 
ӛмір  сүріп  жатқан  байтақ  еліміз,  ал  ертеңгі 
күн-  дамыған  елдердің  қатарына  енген, 
болашағы  жарқын  Қазақстан.  Шұғылалы 
күн,  сәулелі  ай,  ашық  аспанда  ӛмір  сүріп 
жатқан, біздер, қандай бақыттымыз! Ал осы 
бақыт  бізге  оңай  келмегенін  баршамыз 
білеміз.  
 
Тәуелсіздік,  тәуелсіздік...  бұл  сӛзді 
айтқанда  жүрегімнің  лүпілі  түгел  тұла 
бойымды  дір  етеді.  Еліміздің  күні  бүгінгі 
кӛк  туын  мақтанышпен,  үлкен  құрметпен 
ортаға  шығару  үшін  қаншама  адам  тер 
тӛкті, қаншама адамның жаны пида етілді.   
Тәуелсіздік-  кешегі  ел  үшін  егеулі  найза 
қолға  алып,  ұлтарақтай  жеріне  ат  үстінен 
түспеген  батыр  бабалардан  қалған  жәдігер 
сӛз,  тәтті  ұғым.  Қазақ-  жоңғар  соғысында 
намысты  қолдан  бермей  қасық  қандары 
қалғанша  күрескен  Қанжығалы  Бӛгенбай, 
Қаракерей  Қабанбай  сынды  батырларымыз 
егемендікті  аңсады.  Қара  сӛздерінің  жаны 
бар,  елі  үшін  жатсынбаған  Тӛле,  Әйтеке, 
Қазыбек билеріміз сол заманның жыршысы 
болды.  Талай  даудың  басын  қайырып, 
күрмеуін  шешіп,  ел  арасына  шабыс  емес, 
табыс  әкелген  жандар  еді.  Бұлар  орақ 
ауызды,  оттай  тілді  билеріміз  болды.  Ес 
білгелі  аңсаған  армандары  еліміздің  бодан 
болмай, ӛз алдына ту тігіп ел болуын қалап, 
арманда кетті.  Ілеспелі, ұштасқан оқиғалар 
қаншама  кӛп  болды.  жылдарды  сӛйлетсек, 
олардан  кӛп  сыр  шертіледі.  Айтарым, 
баршасының  кӛксегені  бір-  ел  тәуелсіздігі.  
Ел  үмітінен  айырылып  жатқан  шақта 
найзағайдай  жарқ  еткен    қазақ  жастары 
тәуелсіздікті  кӛксеп,  қазақ  деген  ұлтымның 
сезімін селт еткізді. Сол күнгі соққан желдің 
ӛзі бір қатты ызғарлы еді. Бейне бір  
табиғат  та,  қазақ  жастарының  ішкі  сырын, 
мұң  қайғысын  сезгендей  еді.  Жер  бетіндегі 
қалың мұз жарылып, үлкен дүрбелең болды. 
Ел  қалың  ұйқыдан  оянды.  Ләззат,  Сәбира, 
Қайрат,  Ербол  сынды  бірқатар  жастарымыз 
алаңға  шығып,  тәуелсіздік  жолында  еш 
аянбастан 
мерт 
болды. 
Бойындағы 
қандарын  кӛтерген  ашу,  ыза  амалсыз 
итермеледі.  Міне, нағыз азаматтар. Біз үшін 
сіздердің 
жарқын 
бейнелеріңіз 
мәңгі 
есімізде.  Сіздер  жайлы  қанша  жырласақ  та, 
қанша айтсақ та аздық етеді.  
 
Биылғы  жыл,  Қазақстан  үшін,  жайлы 
да,  берекелі  де,  мерекелі  жыл.  Қазақ 
хандығының  550  жылдығы,  Ұлы  отан 
соғысының  70  жылдығы.  Ата  заңымыздың 
20  жылдығы  аталып  ӛтілді.    Бұл  біз  үшін 
үлкен  мерей.  Бодан  жұртты  бүгінгідей 
бостан  күнге  жеткізген    жол.  Еліміз  қазіргі 
таңда қанаты қатайып, биікке самғайды. Еш 
алаңсыз  болашаққа  кӛз  тігеміз.  Ертеңгі 
күніміз  үшін  еш  қам  жемейміз.  Ӛйткені, 
Елбасымыз 
Нұрсұлтан 
Әбішұлы 
Назарбаевтың қолдауымен Қазақстан күнбе-
күн  даму  үстінде.  Елімізде  қаншама  істер 
атқарылды.  Барлық  ата-бабаларымыздың 
рухы  кӛтерілді.  Олардың  кӛксеген  арманы 
орындалды.  
 
Түзу  жүріп  құлаған,  құлай  жүріп 
жылаған,  жылай  жүріп  жұбанған,  менің 
елім!  Сен  үшін  бүгінгі  күн  бақытты.  Бұдан 
асқан  бақ  бар  ма?!    Қазіргі  таңда 
Қазақстанымыз қадамын нық басатын, ӛзіне 
сенімі  мол,  басқаға  берері  бар,  терезесі 
басқа  елдермен  тетелес,    халқының  бірлігі 
баршаға  аян  болған  бір  шаңырақ  астында 
ӛмір  кешіп  жатқан  ел.  Ойыма  ерік  берсем, 
кеудемдегі  мақтаныш  қағазға  дес  бермес.  
Ауыз  толтырып  тәуелсіздігімізді  жырлай 
берем. 
Елі  мен  жері  үшін  жанын  пида  еткен  ата-
бабаларымыздың  аманатын,  бүгінгі  күні 
 
 
Құлатаева А.Ж.,  
«Парасат» мектеп -лицейінің 
қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі 

 
 
    №4 (25) желтоқсан 2015 
 181 
 
біздер,  жас  ұрпақ,  қастерлеп,  қорғаймыз. 
Басқа қонған бақыт құсын еш ұшырмаймыз.  
Қазақстандағы  ұлттар  мен  ұлыстар  бір 
атаның  баласындай  бір  шаңырақ  астында 
ұйыған  айрандай  тату-тәтті,  ынтымақты 
ӛмір  сүруде.  Бұл  Елбасымыздың    сарабдал 
да,  дана саясатының нәтижесі деп білемін.  
«Сендер, тәуелсіз қазақ елінің білімді 
жастары, ӛз соқпақтарыңды салып, оны елді 
дамуға бастайтын даңғылға айналдыруға 
тиіссіңдер!» деген Елбасының ұранды да, 
аталық, әкелік сенімін ақтау үшін  бар 
күшімді жұмсаймын. Әрине, елдің 
болашағы білімді жастардың қолында екені 
бәрімізге мәлім 
Мемлекетіміздің 
тәуелсіздігі 
мен 
егемендігіміздің 
баяндылғы, 
елімізде 
мекендейтін 
халықтардың 
ырысты 
ынтымағы болып табылады.   
Нұрсұлтан  Назарбаевтың  бастамасымен  
Қазақстан халқы Ассамблеясының құрылуы 
және  оның  бай  да  кӛпэтносты  еліміздің 
кескін-келбетінде  сенім  мен  ынтымақтың, 
ӛзара 
түсіністіктің 
ерекше 
ауанын 
қалыптастыруы, 
сӛз 
жоқ, 
әлемдік 
тәжірибедегі жаңашылдық болып табылады. 
Қазіргі  таңда  экономикалық  интеграция 
жаңа, мейлінше тұрақты да әділетті әлемдік 
тәртіпті  қалыптастырудың  басты  құралы  
болып    табылады.  «Бақ  қайда  барасың, 
ынтымағы  мен  бірлігі  жарасқан  елге 
барамын»  деген  халық  сӛзі  елдің  біртұтас 
болуына ықпал етеді.  
Сӛз  қадірін,  ер  қадірін  білген  Тӛле  би 
бабамыз:  «Басшысы  болмаса  ел  жетім»-
деген.  Ғасырлар  бойы  күрестер  мен  жеткен 
тәуелсіздікті  баянды  ету  –  Нұрсұлтандай 
Елбасымыздың еншісіне тиді.  
Тас  бұғаудан  босанған  тәуелсіз  ұлтымның 
басына  қонған  бағы  –тӛрткүл  дүниені  ат 
тұяғымен  дүбірлеткен  даңқты  ата  -
бабаларымыздың  жолын  жалғастырушы 
Елбасының  ұлт  кӛшбасшысының  ғұмыры 
ұзақ болғай!  
+ 
 
 
 
Егер мен Президент болсам...
 
 
 
 
 
Президент  –  біздің  елдің  кӛшбасшысы,  халықты  алға  бастаушысы.  Президент  болу 
барлығының  қолынан  келе  бермейді.  Ол  үшін  үлкен  жауапкершілік мол  қарапайымдылық 
және  ең  бастысы  мықты  саясаткер  болуы  керек.  Елбасының  басты  міндеті  біреу  ғана,  ол 
халықты тек жарқын келешекке жетелеу. 
  
Ал  егер  де  мен  Президент  болсам,  елбасы  Нұрсұлтан  Назарбаев  Әбішұлының  жолын 
жалғастырып,  еліміздің  ғұмыры  ұзақ  болуы  үшін  қолымнан  келгенін  аямай  бар  білімімді 
елімнің  болашағы  үшін  жұмсар  едім  .  Мен  қазір  4-сыныпта  оқимын.Мені  қазірден 
толғандырып  жүрген  ӛз  мемлектімнің  мәселесі.Ойланып  қарасам,  елбасының  саясатының 
арқасында тату, бірлігі жарасқан бақытты елде тұрып жатырмын. Мақтан етемін.Презденттің 
ел  басқарудағы  ісі  сӛзбен  айтып  жеткізу  мүмкін  емес.Ол  білімді,адал,еңбекқор,халықтың 
жағдайын түсінетін,сыртқы ішкі мәселелерді бейбіт жолмен шеше алатын болуы керек.  Ең 
алдымен  тілдің   мәртебесін   кӛтерер  едім.  Себебі,   тілі  мен  дінін  жоғалтқан  халық, 
тамырынан  айырылған  ағаш  сияқты,  ғұмыры  қысқа  болады.  Екіншіден,  ӛзіміздің  ұлттық 
тағамдарымыз  бен  ұлттық  ойындарымызды,  ою-ӛрнектерімізді,  ұлттық  киімдерімізді 
 
 
 
Қажай Бибарыс  
«Парасат»мектеп лицейінің 
4-сынып оқушысы 
 
 
 

 
182                                                                                                                                                               №4 (27) желтоқсан 2015  
 
 
жандандырып,  әлемге  танытар  едім.  Қазақ  халқын  әлемдегі  барша  жұрт 
танитындай  деңгейге  жеткізуге  тырысамын.  Ең  бастысы  әр  қазақтың  батыл,намысшыл 
жүрегі 
болса, 
еліміз 
бұзылмас 
қамалға 
айналады. 
Еліміз 
аман, 
жұртымыз  тыныш  болсын!!!  Мәңгілік елімнің болашағы жарқын болатына мен сенемін. 
 
Менің елімнің - кӛшбасшысы 
    
 
  
 
 
Мемлекет  басшысы  әрқашан  еліміздің  ӛркендеуіне,  оның  дамуына  аянбай  еңбек  етіп 
келеді.  Қазақстанның  әр  елдерін  аралап,  халықпен  кездесіп,  олардың  пікірлерін  тыңдап, 
жағдайларын  ойлап  оған  лайықты  шешім  қабылдайды.  Елбасы  Нұрсұлтан  Әбішұлы 
Назарбаев еліміздің тарихына ерекше кӛңіл бӛледі. Қазақ халқының ғана емес елімізде тұрып 
жатқан  бірнеше  ұлттардың  салт-дәстүрлеріне,  әдет-ғұрыптарын  сақтауға  ерекше  назар 
аударады.  Халқы  ардақтаған  азаматтың  ерен  еңбегі  әрқашан  біздің  жадымызда  cақталады. 
Елімізде  жүз  отыздан  астам  ұлт  ӛкілдері  татту-  тәтті,  достықта,  бірлікте  тұрып  жатыр.  Ал 
қазақ  халқының  жүрегі  кең,  кішіпейіл  болғандықтан  олар  бір  ұлттай  бӛтенсінбей  тұрып 
жатқандай  сезінеді.  Елімізге  қаншама  қандас-  бауырларымыз  оралып,  оларға  барлық 
жағдайлар жасалып келеді. Осының барлығы Нұрсұлтан ағамыздың мемлекетті басқарудағы  
аянбас еңбегінің арқасы деп түсінеміз. Елімізде жыл сайын жаңа балабақшалар, мектептер ӛз 
еңсесін  кӛтеруде.  Қазақ  тілі  мемлекеттік  тіл  болып  ӛз  еңсесін  кӛтергелі  бері,  қазақ  тілін 
үйренуге қазақстанның әр азаматы талпынып келеді. Нұрсұлтан аға Елбасы болуға лайықты 
жан, оған халық сенеді, біз де сенеміз.  
 
Желтоқсанның  бірі  Тұңғыш  Президент  күні  болып  аталды.  Осы  күнді  атап  ӛтуге 
барлық  қазақстандықтар  ат  салысады.  Біз  Қазақстанның  болашағы  үшін  әр  қашан  ерінбей 
еңбек етуге дайынбыз. Қазақстанның болашағы, біздің қолымызда. Күнделікті сабағымызды 
жақсы  оқып,  еліміз  туралы  кӛп  мәлімет  алуға  тырысып,  әр  қашан  ізденіс  үстіндеміз. 
Елбасының  атында  елімізде  кӛптеген  ғимараттар  бой  кӛтерді.  Үстіміздегі  жылы  біздің 
Петропавл  қаласында  Назарбаев  зияткерлік  мектебі  ашылды.  Бұл  мектептің  оқушысы  болу 
менің  арманым.  Қазақ  еліне  бұйырған  бақ,  ол  еліміздің  басшысы  деп  түсінемін.  Тәуелсіз 
мемлекет  аталып,  еліміздің  ӛркендеу  жолында  қолынан  келген  барлық  жағдайды  жасап 
келеді. Сондықтан біздің Елбасымыз ерекше құрметке ие, біз ол үшін мақтанамыз. 
 
Елбасшымыз  Қазақстан  мемлекетін  шет  елдерге  танытты.  Олар  біздің  елімізге 
іссапармен, саяхат жасауға келіп жатады. Әсіресе Астанамыз Астана қаласына шет елдерден 
қонақтар жиі келеді.  
 
Мен осындай жас мемлекетте туғаныма ӛте қуанамын. Бұл  мен үшін үлкен бақыт деп 
түсінемін.  
 
Еліміздің  кӛшбасшысына  әр  қашан  денсаулық,  ұзақ  ғұмыр  тілеймін.  Елімізде 
Нұрсұлтан  ағадай  жері  үшін  еңбегін  аянбайтын,  халқы  үшін  отқа  түсер  азаматтар  кӛбейсе  
екен деймін.  
 
                             
 
 
 
Исаева Дария 
№23 орта мектебінің 
7-Б сынып оқушысы 
 
 

 
 
    №4 (25) желтоқсан 2015 
 183 
 
Елбасы біздің бағымыз 
 
 
 
«Әр заманда бір кемел» 
                                                                               Халық мақалы 
Мен  қазақ  елін  «ғажап»  елге  айналдырған  әрқашанда  халықтың  арасынан  табылатын 
еліміздің  Тұңғыш  президенті  Н.Ә.Назарбаев  туралы  шығарма  жазғанды  ӛте  ұнатамын. 
Неліктен?  Себебі  біздің  алансыз  бақытты  тұрмыс    кешуіміз,  Тәуелсіз  ел  болуымыз  тікелей 
Елбасының ерен еңбегінің жемісі емес  
пе?  Кішкентай  кезімде  әжем  маған  Елбасымыздың    ерен  еңбектерін  айтқанда  ӛте  қызығып 
тындайтынмын.  Әжемнің  маған  сүйсініп  айтқан  кейіпкері:  қазақ  елін  мәнгілік  елге 
айналдырудың нұрлы жол салушы ақбоз атқа мінген, ӛзі кеменгер, алуан қырлы ақ алмас ол 
біздің сүйікті Елбасымыз.  
 
Елбасының  ерен  еңбектерін  әрбір  Қазақстандық  мақтанышпен  айтады,  менде  елімнің 
патриотымын.  Елім  үшін  Елбасымның  еңбек жолы    бізді  нұрлы  болашаққа  бастаған    әрбір 
қадамын  мақтан  тұтамын.  Атап  айтсам:  ел  жүрегінен  орын  алған  Астана,  тӛл  теңгеміз, 
еліміздің  Рәміздері,  ЭКСПО  –  2017,    гүлденген  қала  мен  ауыл,  дала  толы  малымыз, 
жайқалған егініміз. 
  
«Балапан»,  «Серпін»,  «Болашақ»  бағдарламалары  Қазақстандықтарға  балалық  шақтан 
болашаққа дейінгі  сара жолы емес пе?!. «Зияткерлік мектептердің» әрбір ӛнірде ашылуы біз 
үшін  білімді  жастарға  жасалған  Елбасының  қамқорлығы  ел  болашағының  баспалдағы  деп 
бағалаймын.  
   
Елбасының ғылыми еңбектері, кітаптарыі дәйек сӛздері қаншама? 
    
Елбасы шет елдерге барғандағы беделі біздер үшін үлгі емес пе? 
   
«Әз  ұлын,  ӛз  ерлерін  ескермесе,  ел  тегі    қайдан  алсын  кемеңгерді»,  -  дегендей  
Елбасымыздың  ерен  еңбектерін нағыз кеменгерлік деп ойлаймын. Ал, оны ұлықтау  біздің 
парызымыз. Сондықтан да мектебімізде ӛтетін Тұңғыш Президент күніне арналған тәрбиелік 
іс  шараларға  белсене  қатысамын.  Ӛзімнің  жүрегімнің      қалауымен  Елбасына  арнап  жаттау 
шығарамын.  Бұл  менің  Елбасыма  деген  шексіз  ризашылығымды  білдіремін.  Шығармамды 
қорытындылай келе  мына бір ӛлең жолдарымен   сабақтаймын. 
       Тұңғыш Елімнің Президенті. 
Н.Ә.Назарбаев дана адам, 
          Әрқашанда ӛзіңмен  мен мақтанам 
            Аман болшы, аман болшы Нұр ағам. 
   
Елбасының  кӛш  бастаған  Нұрлы  жолы,  Мәңгілік  Елдің  кӛпірі  боп  жалғанады  деп 
сенемін. 
    
 
 
 
 
 
 
Иса Кемал 
Уәлиханов ауданы 
Шағырсай негізгі мектебінің 
5- сынып оқушысы    
 

 
184                                                                                                                                                               №4 (27) желтоқсан 2015  
 
 
 
АТА-АНАЛАРҒА АРНАЛҒАН БЕТ/
 
РОДИТЕЛЬСКИЕ СТРАНИЦЫ 
 
 
Урок по самопознанию «В ладу с самим собой» 
Класс: 10 
 
Цель:Углубить представление  учеников о роли чувств в 
обретении внутренней гармонии через внутренний покой. 
Задачи: 
Образовательная :раскрыть значимость гармонии в отношениях 
с самим собой и окружающим миром, способности человека 
строить гармоничные отношения с собой и миром на основе 
качеств добра, чести и достоинства, искренности; 
развивающая: развивать умение управлять своими эмоциями и 
чувствами; 
воспитательная: воспитывать  потребность быть честным с 
собой и  окружающими миром, быть искренним в мыслях, 
словах и действиях. 
  
Ресурсы: 
Методическое 
пособие пособие, 
учебник, музыка для 
минуты настроя, 
краски, 
кисти,  ватман, 
текст притчи, 
текст  песни и 
музыка. 
Ход урока: 
1.
 
Организационный момент.  Позитивный настрой. 
 
 Релаксационная 
музыка ЛЕС 
1.
 
2.      Проверка домашнего задания 
Ребята, дома, вы должны были прочитать текст   « Человек – 
творец себя» (по книге «О педагогике» Э.Кант). Ответьте на 
вопросы: 

 
Как вы понимаете слова: «Человек живет в радости 
сердца своего, когда ему не в чем упрекнуть себя»? 

 
Какие черты характеризующие нравственную 
воспитанность отмечены Э.Кантом? 

 
В каком случае по мнению автора человек не может 
доверять сам себе? 

 
Приведите примеры, подтверждающие это мнение 
 
Каждый из нас может стать творцом, если будет жить в 
ладу с самим собой и с людьми, слушать биение своего сердца, 
ритм дыхания. 
 Текст «О 
педагогике» Э.Кант 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
 
 
Садуова Г.Б. 
психолог 
Амангельдинской средней школы 
Есильского района 

 
 
    №4 (25) желтоқсан 2015 
 185 
 
        3.Позитивное высказывание (цитата) 
  
Мир, мир, мир везде.  
Мир в тебе, мир во мне. 
Свет, свет, свет везде.  
Свет, свет, свет во мне. 
Любовь, любовь, любовь везде.  
Любовь, любовь, любовь во мне. 
  
1.    Скажите, как вы считаете, раскрывают ли данные слова 
тему нашей сегодняшней беседы? 
2.    Что означают слова«…мир в тебе, мир во мне»? 
3.    Какой «Свет» излучают люди? 
4.    Любовь везде, Любовь во мне, это…? 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
4.Рассказывание истории (беседа).  
Притча «Покой» 
     Жил один король. Однажды он предложил награду за лучшую 
картину покоя. Многие художники попытались нарисовать 
такую картину. Король посмотрел все работы, но среди них 
были лишь две, которые по-настоящему ему понравились. Из 
них предстояло выбрать достойнейшую.  
На одной картине было изображено тихое озеро. Оно, как 
зеркало, отражало возвышающиеся вокруг него горы, голубое 
небо с белыми облаками. Каждый, кто смотрел на эту картину, 
думал, что она и является совершенной картиной покоя.  
Вторая картина изображала горы. Но они были неровные и 
голые. Сверху было изображено разбушевавшееся небо, шел 
дождь, сверкала молния. По горной стене падал пенящийся 
водопад. Все это вовсе не выглядело мирно. Однако, взглянув на 
водопад, король увидел за ним крошечный кустик, растущий из 
расщелины в скале. На нем птица свила гнездо. Там, в 
окружении стремительно падающей бушующей воды, она 
ожидала птенцов. 
Как вы думаете какую картину выбрал король?  
Именно эту картину и выбрал король. Он сказал:  
- Покой не означает место, где тихо и мирно, где нет шума и 
беспокойства, где нет напряженной работы. Покой – это то, 
когда все это есть, однако вы сохраняете мир и покой в своем 
сердце. 

 
Согласны ли Вы с мнением Короля?  

 
Как Вы понимаете фразу «Мир и покой  в сердце»? 

 
А достигли ли Вы внутренней гармонии и покоя в себе? 
Почему?   
РЕЛАКСИРУЮЩАЯ - 
Внутренний покой 
5.Творческая деятельность, групповая работа 
Работа в мини-группах 
Составить советы: «Как жить в гармонии с самим собой». 
      Что влияет на состояние человека? 
      Что значит жить с самим собой? 
      Считаете ли вы что живете в ладу с самим с собой? Почему? 
 
Звуки природы - 
Релаксирующая музыка 

 
186                                                                                                                                                               №4 (27) желтоқсан 2015  
 
 
6. Групповое пение 
Песенка о хорошем настроении 
 
Если вы нахмуpясь выйдете из дома 
Если вам не в pадость солнечный денек 
Пусть вам улыбнется как своей знакомой 
С вами вовсе не знакомый встpечныйпаpенек 
 
И улыбка без сомненья 
Вдpуг коснется ваших глаз 
Ихоpошеенастpоение 
Не покинет больше вас 
 
Если вас с любимой вдpугпоссоpил случай 
Часто тот кто любит ссоpитсязазpя 
Вы в глаза дpугдpугу поглядите лучше 
Лучше всяких слов поpою взгляды говоpят 
 
Если кто-то дpугом был в несчастьибpошен 
И поступок этот в сеpдце вам пpоник 
Вспомните как много есть людей хоpоших 
Их у нас гоpаздо больше вспомните пpо них 
 
Песенка о хорошем 
настроении Караоке 
7.Домашнее задание 
Прочитайте притчу «Ты – лев!» 
Текст «Ты - лев» 
8.  Заключительная минутка урока 
Вы снова слышите лирическую  музыку, закройте глаза .  
Мысленно вспомните все, о чем мы сегодня говорили.  
Спасибо, урок окончен. 
Релаксационная музыка 
ЛЕС 
 
 
Здоровые дети – здоровая нация 
 
 
 
 
В  настоящее  время  многие  дети 
школьного возраста имеют избыточный вес 
и  находятся  в  пограничном  состоянии 
между 
ожирением 
и 
нормальным 
развитием.  Большинство  этих  учащихся 
ведет  малоподвижный  образ  жизни,  не 
занимается  спортом,  не  имеет  желания 
делать  утреннюю  гимнастику,  мало  бывает 
на 
свежем 
воздухе и много 
времени 
проводит  за  компьютером. Показано,  что у 
склонных к полноте детей в детском саду и 
в 
начальной 
школе 
отставание 
в 
физическом развитии от детей с нормальной 
массой  тела  почти  незаметно,  то  с 
возрастом  это  отставание  становится  более 
заметным и к 5-6 классу моторная зрелость 
полных детей обычно задерживается на 1,5-
2 года.  
 
 
Мустафин Р.Б., 
учитель физической культуры средней школы №6 
им.Кожабергена жырау 
г.Петропавловска    

 
 
    №4 (25) желтоқсан 2015 
 187 
 
Уроки  физической  культуры  и  подвижные 
перемены  могут  и  должны  стимулировать 
двигательную  активность  школьников  с 
избыточным  весом  в  большей  степени,  чем 
учащихся с нормальной массой тела. Но на  
самом  деле все  строго  наоборот  –  дети, 
привыкшие  сидеть  дома  у  компьютера, 
делают  то  же  самое  и  в школе.  Они  не 
расстаются 
с 
сотовым 
телефоном, 
планшетом и 
никакие 
подвижные 
перемены (тем  более  уроки  физической 
культуры) им не интересны. 
Изучение 
двигательного 
режима 
школьников  показало,  что  около  80  % 
учащихся,  имеющих  избыточный  вес, 
ограничивались 
физическими 
упражнениями  на  уроках  в  школе  и  только 
20-25  %  дополнительно  занимались  в 
различных спортивных секциях. Однако эти 
занятия  не  были  постоянными  и  часто 
прерывались в связи с болезнями. В режиме 
школьников 
с 
избыточным 
весом 
отсутствовали 
утренняя 
гимнастика, 
закаливающие 
процедуры. 
Игры 
и 
упражнения на свежем воздухе проводились 
от  случая  к  случаю.  В  семьях  учащихся 
начальных  классов  утреннюю  гимнастику 
либо не  делал  никто  из  членов  семьи,  либо 
делал  только  отец,  не  привлекая  к  этому 
ребенка.  Как  правило,  занятия  спортом  и 
оздоровительной  физкультурой  в  таких 
семьях не практиковались. 
Таким  образом,  из  всех  форм  физического 
воспитания  у  младших  школьников  с 
избыточным  весом  используется  только 
урок физической культуры в школе, то есть 
суточный  объем  движений  явно  низок. 
Рассчитывать 
же 
на 
компенсацию 
недостатка  движений  за  счет  спонтанной 
двигательной  активности  не  приходится, 
так  как  у  этих  детей  уже  выработалась 
привычка к малоподвижному образу жизни, 
тихим играм себе подобными сверстниками. 
Анализ 
успеваемости 
по 
программе 
"физическая  культура"  показал,  что  в  этом 
возрасте  школьники  еще  справляются  со 
всеми 
требованиями, 
предъявляемыми 
программой,  и  имеют  оценку  "4"  и  "5". 
Начиная  с  12-13  лет,  школьники  с 
начальными степенями ожирения начинают 
резко  отставать  в  развитии  выносливости, 
быстроты  и  силы.  В  частности,  они  не 
справляются  с  упражнениями  на  снарядах, 
лазаньем  по  канату,  акробатическими 
упражнениями.  Им  не  удаются  прыжки  в 
высоту,  скоростной  бег.  Это  может  быть 
объяснено  прогрессированием  скрытого 
патологического  процесса  -  нарушений  со 
стороны 
сердечнососудистой 
системы, 
нарушения обмена веществ. 
Одним  из  основных  методов  борьбы  с 
ожирения  у  детей  является  увеличение 
энерготрат 
посредством 
повышения 
интенсивности 
двигательного 
режима. 
Необходимо  отметить,  что,  обсуждая 
вопросы  борьбы  с  ожирением,  мы  имеем  в 
виду  только  начальные  его  формы,  когда 
нет  серьезных  нарушений  эндокринной  и 
других  систем  организма,  требующих 
специального лечения. 
 
Специальный 
опрос 
школьников 
средних  и  старших  классов  с  избыточным 
весом  показал,  что  многие  из  них  едят  не 
больше,  чем  их  сверстники.  Однако  при 
дальнейших  расспросах  выяснялось,  что  в 
предыдущие  годы  их  перекармливали. 
Теперь  даже  на  уроках  физической 
культуры тучные дети, как мальчики, так и 
девочки,  под  любым  предлогом  стараются 
уклониться 
от 
выполнения 
многих 
упражнений  или  сделать  упражнение 
меньшее  количество  раз,  отказывались  от 
попыток  выполнения 
упражнений  на 
результат. 
 
Я, 
преподаватель 
физической 
культуры  имею  повседневный  контакт  с 
учащимися и возможность оказывать на них 
влияние  за  счет  интенсивного  общения, 
наличия  эффективной  обратной  связи, 
особой 
эмоциональности. 
Чем 
более 
осознанно  я  отношусь  к  воспитательной 
составляющей 
своего 
общения 
с 
учащимися, 
тем 
эффективнее 
воспитательное  воздействие.  Этим  нужно 
умело  пользоваться,  особенно  в  отношении 
с «закомплексованными» учащимися.  
Прежде всего, я как   учитель физкультуры,  
должен  «заманить»  таких  учащихся  в 
спортивный 
зал, 
заинтересовать 
их, 
стимулировать их активную деятельность и 
всячески  поощрять  любое,  даже  малейшее 
стремление  к  совершенствованию.  На 

 
188                                                                                                                                                               №4 (27) желтоқсан 2015  
 
 
мотивационном  этапе  главной  моей  целью  
является 
создание 
положительной 
атмосферы  в  коллективе,  где  обучаются 
учащиеся  данной  категории.  На  этом  этапе 
необходимо  давать  учащимся  проявлять 
свои 
способности. 
Так, 
например, 
учащемуся  я  даю  домашнее  задание 
составить 
комплекс 
общеразвивающих 
упражнений  и  провести  подготовительную 

жүктеу/скачать 4,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: