Б.Ғ. НҰҒман а. А. Абдрахманова а. О. Жетписбаев
Кезеңге бөлу проблемалары
жүктеу/скачать 1,25 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.3 Кезеңге бөлу проблемалары
Кез келген өмір сияқты, адамның тіршілік етуінің өзі де уақытта өтеді. Бұдан басқа, уақыт сол немесе өзге объектінің дамуында кезеңдерді белгілеуге мүмкіндік береді, мысалы: балалық-ересектік-жас өспірімдік- кәмелеттік-қарт-тық - өлім – осы фазалардың барлығының өзінің уақыттық рамкалары бар. Уақыт - барлық тіршілік ету, өзгеру және даму процестері сипаттамаларының құрама бөлігі, бірақ онымен сәйкес келмейді. Уақыт ештеңе өндірмесе де, барлық қатынастар – уақытта. Тарихи уақыт байланыстырылмайды. Ол баяу-лауы және керісінше болуы мүмкін. Қарқынмен дамитын адамзат шығарма-шылығы процесіне қатысты болса да, қоғам уақыттан меншікті ауытқиды. Өйткені уақыт болмыс түрі сияқты, тіршіліктің ұзақтығын және кез келген жүйелерде күйлердің ауысу тізбектелігін білдіреді. Сондықтан бір күні бастала-тын және бір күні аяқталатын сияқты, сол немесе өзге тарихи құбылыстың уақыттық қасиеттерін анықтау үшін, тарихи ғылым кезеңге бөлу мәселесіне жүгінеді. Оның сипаттамасында оның тарихи процестің тек бір бағыттылығын ғана емес, сонымен бірге тұтас алғанда тарих барысының ірі жалпылануын сипаттайтынын байқауға болады. Ежелгі халықта ғасырларға бөлу алыстап кеткен алғашқы қауымдық өткенді дәріптеу нәтижесінде, ал бір жағынан гректер мен римдіктер үшін жақындағы уақыттардың материалдық мәдениеті туралы мүлдем нақты түсініктерден пайда болды. Осының арқасында төрт ғасыр туралы түсінік қалыптасты: алтын, күміс, қола және темір. Осы уақытқа дейін негізгі болып қалған, үш ғасырға (тас, қола, темір) даниялық археолог Х. Томсон (1788-1865) бөлді. 19 ғасырдың аяғында француз ғалымдары Габриель және Адриан де Мартилье жаңадан жіктеді: барлық хронологиялық кезеңдер үш геологиялық эраға сәйкес келеді – үшінші, төртінші және қазіргі замандағы. Қазіргі заман-дағы эра тарихқа дейінгі және тарихи уақытқа ыдырайды. Орыс археологтары бірнеше өзіндік жіктеу жасады. Д.Я. Самоквасов тарихшы бола тұрып, археологиялық кезеңдерге берілген халық немесе берілген территория тарихының белгілі бір кесіндісіне сияқты қарады. Ол тас және қола дәуірлерін Ресейдің қазіргі территориясында еске алынатын ежелгі халық бойынша киммерий дәуірі деп атады. Ерте темір ғасыры скиф-сармат дәуіріне жатады және б.э. дейінгі 6 ғасырдан басталады. Әрі қарай тарихи-археологиялық: славян-орыс және қыпшақ-татар кезеңдері келеді. Кеңес ғалымдарының архео-логиялық жіктеуі мынанықабылдады: палеолит, мезолит, неолит, энеолитке бөлінген, тас ғасыр; сонан соң қола және темір. Осы жіктеудің негізгі қасиеті мынада: заттың материалдың ерекшеліктері бойынша арнайы хронология археологиялық кезеңдерді адамзат қоғамының жалпы тарихынан бөлуге мүмкіндік бермейді. Қорытындысында, археологиялық кезеңге бөлу тарихи түсініктер саласын едәуір дәрежеде кеңейтті. Отандық ғылымда Қазақстан тарихын кезеңге бөлу ылғи да маңызды проблемалардың бірі болған, ол сол сәтте болған ғылыми жетістіктер базасында рұқсат алған. Тарихи ой өзінің пайда болған уақытынан бастап болып жатқан процесті реттеуге, жүйелендіруге ұмтылды. Оның шешіміне: қоғамның қаңқа-сын салу; тұтас тұжырымдама құру; тұтас алғанда тарихтың барысын жалпы-лап қорыту; тарихи процестің ерекше критерийлерін айқындау байланысты болады. Өйткені Қазақстанның тарихын жақында өткен заманда ежелгі ғасыр мен орта ғасырдағы Еуразия ұлыстарының тарихынан жасанды түрде үзіп алды, және де оны жеткіліксіз байланыссыз зерделеді ғой. Тарихи ғылым дамуының қазіргі замандағы деңгейі Қазақстанның жалпы тарихын кезеңге бөлуді анықтауды ғана емес, сонымен бірге амалды таңдауды, кезеңге бөлу туралы зерттелетін мәселені әзірлеуге бастама салуды талап етеді. Қойылған міндетті шешу үшін зерттеу әдістемесінің өзін зерттеу қажет. Ғылымдардың өз араларында тақырыбы бойынша емес, әдісі бойынша ажыратылатыны барлығы-на белгілі, өйткені сол және басқаларды зерттеу тақырыбы эмпирикалық әлем-нің шексіз алуан түрі болып табылады. Осы шексіздікті жеңу «ұғымдардың» көмегімен игеріледі. Ғылымның негізін олардың көмегімен эмпирикалық әлем-нің алуан түрі ықшамдалатын ұғымдар құрайтындықтан, өзінің тақырыбына қайтуға ұмтылу құралы әдістеме болып табылады. Өзінің толық бағалы шешімінің және Қазақстан тарихын кезеңге бөлу проблемасын зерттеудің қата-рына марксизммен ұсынылған нұсқаны жатқызу керек – «Өндірістің азиялық тәсілі» немесе атап айтқанда «Көшпелі тәсіл» феноменінің принциптік ерек-шелігі туралы. Бұл амал кеңестік кезеңнің тарихнамасында берілген, бірқатар мәселелерді жоққа шығарар еді, мысалы, олар: автохтонизм; түпқазақтар; тарихи ұғымды талқылау проблемалары: патриархты-феодалдық қатынас; оқу басылымдарындағы мәселелер тақырыптамасы жеке бөліммен ерекшеленбес еді: білім беру мен қазақ ұлысын қалыптастырудың тарихи алғышарттары, қазақ ұлысының қалыптасу процесінің аяқталуы және т.б. Ол жаңылуға әкеледі, және «қазақ туралы» «қазақ» терминін тәуелділікке қояды, көп ғасырлы мәдениетте шыңырау пайда болады, онда «сабақтастық» ұғымы жалғау қаруы ретінде пайдаланылады. Отандық тарих, мал шаруашылығы «технологиясының» барлық кертарпа-лығы кезінде, ең алдымен, Еуразия көшпелілігінің тарихы болады. Мұнда құрылған өндірістің типі ешқашан да алдыңғы дәуірлердің дәстүрінен толық ажырасуды білмеген. Ерекше Дала өркениеті пайда болған сәттен бастап өз элементтерінің этномәдени жылжымалылығымен, бірақ сонымен бірге бастап-қы өркениеттік константаның тұрақтылығымен ерекшеленді. «Құбылысты» талдауға кезеңге бөлу аспектінде белгілі бір тұтастықты құрған, бірыңғай процесс ретінде Хуанхэден Дунайға дейін (қола дәуірінен бастап 20 ғ. басына дейін) мекендеген халықтардың тарихын ұғыну шығарылады. жүктеу/скачать 1,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|