Білім беру бағдарламасы: 6В07302 «Геодезия және картография»
жүктеу/скачать 2,7 Mb.
|
umkd geodeziyal k olsheulerdi metrologiyal k kamtamass z etu
- Бұл бет үшін навигация:
- Көпреттік өлшемі
- Абсолюттік өлшем
- Салыстырмалы өлшемі
- Өлшеу шкаласы
- Атау шкаласы
| Бірреттік өлшемі – деп бір шаманың бір өлшемі, яғни өлшем саны өлшенетін шама саны мен тең. Осындай өлшемдердің тәжірибелік қолдануы қателіктердің көп болуына келтіреді, сондықтан үштен кем емес бірреттік өлшемдерін жүргізу керек және соңғы нәтижесі орташа арифметикалық мәні мен алынады.
Көпреттік өлшемі өлшенетін шамалар санынан өлшем санының арттыруы мен сипатталады. Осы кездегі ең аз өлшем саны үштен көп болады. Көпреттік өлшемдердің артықшылығы – өлшеу қателіктегі кездейсоқ факторлардың әсерін едәуір азайтады. Өлшеудің негізгі бірліктеріне қатысы бойынша абсолюттік және салыстырмалы деп бөлінеді. Абсолюттік өлшем деп бір (кейде бірнеше) негізгі шаманың және физикалық константтың тура өлшемін қолданатын өлшемді айтады. Сол сияқты, Эйнштейннің белгілі формуласында Е= mс2: салмақ (m) – тура жолмен өлшенілетін негізгі физикалық шама, ал жарық жылдамдығы (с) – физикалық константы. Салыстырмалы өлшемі бірлік ретінде қолданылатын біртекті шамасына өлшенетін шаманың қатынасын белгілеуге негізделенеді. Әрине, бастапқы мәні қолданылатын өлшем бірлікпен байланысты. Өлшеуі мен “өлшеу шкаласы”, “өлшеу принціпі” және “өлшеу әдісі” түсініктермен байланысты. Өлшеу шкаласы – деп бұл өлшем үшін негізгі болып қызмет ететін физикалық шама мәндердің жиынтығын айтады. Осы түсінікті температуралық шкаласы бойынша мысалға келтіруге болады. Цельсия шкаласында бастапқы есебі мұздың еру температурасы, ал негізгі интервал (тірек нүкте) ретінде – судың қайнау температурасы қабылдаңған. Осы интервалдың жүздің бір бөлігі температураның бірлігі (градус Цельсия) болып табылады. Фаренгейт температура шкаласында бастапқы есебі мұз және нашатыр спирттің қосымшаның (немесе ас тұздың) еру температурасы, ал тірек нүкте ретінде сау адамның денесінің температурасы қабылданған. Температура бірлік ретінде (Франгейті градус) негізгі интервалдың тоқсан алттың бір бөлігі қабылданған. Осы шкаласы бойынша мұздың еру температурасы +32°F тең, ал судың қайнау температурасы +212°F тең. Сол сияқты, егер Цельсия шкаласы бойынша мұздың еру температура мен судың қайнау температура арасындағы айырымы 100°С, ал Фаренгейт бойынша 180°F тең. Осы мысалдан, қабылданған шкаласы өлшенетін шаманың сандық мәні ролін, сондай-ақ өлшем бірлігін қамтамасыз ететін аспек ретінде екенін байқауға болады. Осы кезде өлшем нәтижесін салыстыру (t°F/t˚C) үшін, бірліктер мөлшерлерінің қатынасын анықтау қажет. Метрологиялық тәжірибесінде шкаланың бірнеше түрлері белгілі: атау шкаласы, тәртіп шкаласы, интервал шкаласы, қатынас шкаласы және басқалар. Атау шкаласы — деп бұл сандық емес сапалық шкала, онда ноль және өлшем бірліг болмайды. Мысалы ретінде түстер атласы қызмет ете алады. Өлшеу үдірісі боялған затты түстер үлгісімен (түстер атластың эталон үлгілер) көзбен салыстыру болып келеді. Бірақ-та әр түстің көп варианттары бар, осындай салыстыруы тек практикалық емес, оны мен қоса лайықты көзбен көру ерекше сипаттамасы бар, тәжірибелі эксперттің қолыннан ғана келеді. жүктеу/скачать 2,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|