Екінші кезеңдегі психологиялық-педагогикалық жұмыс

59
- жалпы және ұсақ моторика,
- пәндік, ойын, графикалық қызмет, құрастыру, мүсіндеу;
- танымдық: пішіні, түсі, өлшемі және т. б. бойынша корреляция.
- сөйлеуді түсіну: тұрмыстық нұсқауларды орындау, заттарды көрсету, 
ауызша сұрау бойынша әрекеттер және т. б.;
- дыбыстарды, сөздерді шақыру, заттарды, әрекеттерді атау, сөз 
тіркестерін құрастыру;
- ұқыптылық, өзіне-өзі қызмет көрсету және басқа да әлеуметтік-
тұрмыстық дағдылар;
- әлеуметтік қолайлы мінез-құлық.
Бағдарламаларды 
құрастыру 
үшін 
аВа 
және 
TEACCH 
бағдарламаларында, олигофренопедагогикада қолданылатын әдістемелік 
материалдар қолданылады [17,18, 46-48].
мысал ретінде біз әр түрлі жаттығулардың дәйектілігін көрсете отырып, 
сөйлеу дағдыларын қалыптастыру бағдарламасын ұсынамыз.
Қарапайым сөйлеу сұраныстарын түсінуді дамытуға арналған 
жаттығулар
а) Бала тұрып жатыр немесе қосқыштың жанындағы орындықта от-
ырады. психолог жарықты қосады және өшіреді, содан кейін баладан 
"жарықты қосыңыз"деп сұрайды. егер бала өтініштерді орындамаса, онда 
ересек адам нұсқауларды баяу қайталайды және тиісті қимылды, әрекетті 
қолданады және қажет болған жағдайда физикалық көмек көрсетеді. Бала 
өтінішті орындағаннан кейін, ол тиісті сөздерді, қимылдарды, құшақтауды, 
бет-әлпеттерді қолдана отырып, мадақталады, қажет болған жағдайда 
материалдық ынталандыруды пайдаланады, бірақ олардың үлесі біртіндеп 
төмендеуі керек. сіз "тапсырма орындалды" тіркесін дұрыс орындалған кез-
де және дұрыс емес болса "тапсырма орындалмады" сөздерін қолданасыз
немесе дұрыс жауап үшін белгі (фишка, жұлдызша) бере аласыз. Дағды бала 
өтінішті көмек пен кеңестерсіз орындағанға дейін бекітіледі. сол сияқты 
дағдылар жасалады:
- мұны қоқыс шелегіне таста;
- есікті ашыңыз;
- есікті жабыңыз;
- маған қолыңды бер;
- мұны сөреге қойыңыз және т. б.
б) сөздерді-мәнді түсінуге арналған жаттығулар. Бала үш зат тұрған 
үстелдегі орындыққа отырады. ересек заттарды атайды және баладан 
өтінеді: "доп беріңіз", "беріңіз" қимылын қолданады, содан кейін "маған" 
қимылын және қимыл мәнін көрсетеді. егер бала өтінішті орындамаса, 
физикалық көмек көрсетіңіз-қажетті затты беру үшін қолын созыңыз. Бала-
ны мадақтаңыз, жігерлендіріңіз. егер сұраныс көмек пен кеңестерсіз орын-
далса, дағды қалыптасады деп саналады. Ұқсас дағдыны игереміз:

60
- ананың, әкенің суретін көрсет …;
- бет пен дененің бөліктерін көрсет;
- суретті көрсет;
- алып кел ...(зат);
- сөреге қойыңыз ...(зат).
в) сөздерді түсінуге арналған жаттығулар. психолог балаға нұсқау 
береді:"маған қалай ұйықтайтыныңды көрсет". Қажет болса, бұл әрекетті өзі 
көрсетеді, қимылмен көрсетеді, қимылмен айтады, Бала өтінішті өздігінен 
орындағанша физикалық көмек көрсетеді. сол сияқты біз басқа етістіктердің 
мағынасын түсінеміз:
- сіз қасықпен жейсіз;
- тістеріңізді жуыңыз;
- кітапты қараңыз;
- қолыңды жуасың;
- ананы құшақтаңыз;
- амандасасыз.
әр түрлі тілдік дағдыларды қамтитын жаттығулардан тұратын қамадамдап 
қалыптастырылатын одан әрі бағдарлама осыған ұқсас жасалады:
- дыбыстарды, буындарды, сөздерді тану, ажырату;
- дыбыстарды, буындарды, сөздерді атау;
- өз қалауын білдіретін сөз тіркестерін қалыптастыру және баланың 
таңдауы "мен қалаймын + сұқ қимыл", "мен банан алғым келеді", "тәте, мен 
банан алғым келеді", суреттер бойынша ұсыныстар ("қыз не істейді?");
- әр түрлі жағдайларда "иә" және "жоқ", "қалаймын", "қаламаймын" де-
ген сөздерді қолдана білуді қалыптастыру;
- әлеуметтік сұрақтарға жауап беріңіз: "сіздің атыңыз кім?","сен неше 
жастасың?", "сен кіммен келдің?", "анаңның аты кім?", "сен немен ойнау-
ды ұнатасың?" және т. б.
Дамудың басқа салаларында дағдыларды қалыптастыруға арналған 
қадамдық жаттығулар кешенін әзірлеу кезінде дәйектілік пен әлеуметтік 
бейімделудің осындай айқындамасы байқалады. Бағдарламаның көлемі мен 
қалыптастырылатын дағдылардың саны баланың жеке мүмкіндіктеріне, 
оның оқуға бейімділігіне және даму қарқынына байланысты болады.

жүктеу/скачать 0,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: