118
бау ыр лас тық ты қа лып тас тыр ды. Жер, егін са лы ғы-ва куф тық (фонд-
қор лар) жүй елер мен рет те ліп отыр ды. 960 жыл да ры Шаш пен Фа раб
(Оты рар) ара сын да ғы 200-ге жу ық ру-тай па ис лам ді нін қа был да са,
Х ға сыр дың бі рін ші жар ты сы на қа рай Қаш қар мен Ба ла са ғұн ай ма ғы
да қа был да ған еді. Ис фид жаб пен Йасы (қа зақ тар Аса, Жа са де ген) қа ла-
ла ры да осы ке зең дер де ис лам ха ли фа ты құ ра мы на кір ген бо ла тын.
Түр кі-ис лам мә де ние ті мен өр ке ние ті XІ–XІІ ға сыр лар да ғы Қа ра хан
мем ле ке ті ке зін де гі түр кі ті лін де жа зыл ған ең бек тер ар қы лы өз бол-
мы сын нақ ты көр се те бас та ды. Бұл дәу ір өз де рі нің ті лін, араб жә не пар сы
ті лі нен тө мен са нап, мен сін бей жүр ген дер «ғұ ла ма лар ға» қар сы дәс түр лі
түр кі лік мә де ние ті мен дү ни ета ным ның ай на сы – түр кі ті лі не ма ңыз
бер ген жа ңа рух дәу ірі бо ла тын.
Қа ра хан би леу ші сі Таб ғаш Буғ ра Қа ра хан Қа ған Әбу Али Ха сан бин
Сү лей ман Арс лан ға Жү сіп Хас Ха жиб Ба ла са ғұ ни дың тап сыр ған атақ ты
«Құтад ғу білік» ат ты ең бе гі өте ма ңыз ды. 6654 бәйіт тен тұ ра тын бұл ең-
бек – әл-Фа ра би дың ис лам дық «ма ша‘иун» (пе ри па те тизм) фи ло со фия сы
не гі зін де жа зыл ған сая сат на ма. Жү сіп Ба ла са ғұ ни да әл-Фа ра би си яқ ты
па ра сат ты мем ле кет тік бас қа ру жүй есін төрт кі сі нің сұх бат та ры ар қы лы
бе ру ді мақ сат ет кен. Бұл дәу ір де ғы лым ті лі араб ша жә не пар сы ша бол-
ға ны на қа ра мас тан, ең бек тің түр кі ті лін де жа зы лу ын ис лам өр ке ние тін-
де гі түр кі лік дү ни ета ным мен мә де ние ті нің жа ңа бе ле сі әрі тәу ел сіз ел
бо лу дың ал ғы шар ты ре тін де ба ға лау ға бо ла ды.
Қа ра хан мем ле ке ті дәу ірін де ибн Си на ның шә кір ті Жү сіп Ба ла са-
ғұ ни дәс түр лі түр кі лік дү ни ета ным мен мә де ние ті нің ұс та ным да рын
ис лам дық прин цип тер мен қо са өріп, бай ла ныс ты рып, мұ сыл ман түр-
кі лер дің әлеу мет тік-қо ғам дық жүй есін құ ру ға, сая си-қо ғам дық мо раль
фи ло со фия сын қа лып тас ты ру ға қо мақ ты үлес қос ты.
Достарыңызбен бөлісу: 
