Дандай ысқАҚҰлы рухани толғамдар алматы «ДӘСТҮР» 2015
жүктеу/скачать 3,03 Mb. Pdf көрінісі
|
| «Алла атымен айттым сөздің әдібін,
Жарылқаған, жаратқан бір тәңірім» – түрінде түскен. Алла- тағаланың жер бетінде тіршілікті жаратқаны, пайғамбарлар, саха- балар жайлы айта келіп, күнделікті тіршіліктің мәселелерін фило- софиялық тұрғыдан пайымдауға кіріседі. 235 Дастанда негізінен төрт түрлі мәселе көтеріледі. Оның біріншісі – патшаның әділ болып, елді дұрыс басқара алуы. «Алдыңғы арба қалай жүрсе, соңғы арба да солай жүреді», «Балық басынан ші- риді» дейді халық даналығы. Жүсіп те әңгімені сол халықты бас- қаратын, өзіне үлгі тұтатын патша қандай болуы керек деген мәсе- леге айрықша көңіл бөлген. Автор әділ биліктің символы ретінде Күнту патшаны үлгі етеді. Екінші көтерілген мәселе – ел қайтсе дәулетті болады, бақ қонып, қыдыр дариды. Бұл тақырыпты патшаның уәзірі Айтолдының тұл- ғасы арқылы баяндаған. Үшіншісі – ақыл-парасаттың қоғамдағы рөлі. Мұны уәзірдің баласы Ұғділміштің бейнесі төңірегінде жыр- лайды. Төртінші қанағат, ынсап мәселесін дәруіш Ордгүрміштің басынан өткендерін, айтқандарын суреттей отырып көтереді. Автор бұларды жай баяндай салмайды, өмірдің өзінен ойып алынған мәселелер ғұламалық, ойшылдық сүзгіден өткен фило- софиялық толғаныстар ретінде бейнелі түрде оқырман назарына ұсынылады. Дастанның өмірлік аса маңызды мәселелерді дұрыс пайымдай білуіне оның авторының түркілік мәдениеттің асыл қа- сиеттерін бойына барынша сіңіріп, оған қоса ислам өркениетінің нәрімен сусындауы кең өрістер ашқан. Әлемдік өркениеттің төрінен орын алған әрі әдеби, әрі филосо- фиялық, әрі ғылыми шығармада адам концепциясы әр түрлі қы- рынан қарастырылып, ол қайтсе бақытты болады деген әлімсақ- тан келе жатқан сауалға жауаптар берілген. Мұнда адам өмірінің мәні, қоғамда алатын орны, басқалармен қарым-қатынас түрлері адамзат баласының рухани құндылықтары ауқымында қарастыры- лады. Осы ыңғайда адамгершілік нормалары мен діннің, білім мен ғылымның адам өміріндегі аса маңызды рөліне ерекше мән беріп, бұл мәселелердің дұрыс шешім табуының бақытқа жеткізер бір- ден-бір жол екендігін көрсетеді. Жүсіптің адамзат қоғамы жайлы ойлары негізінен әділет, ба- қыт, ақыл, қанағат категориялары жайлы өрбіп, адам баласының барлығы бақытты ғұмыр кешетін қоғам төңірегінде түйіскен. Ол қоғамның бақытты болуын әділетті билікпен, адамдардың бір- бірімен, қоғаммен қатынастарында үйлесімділік табуымен бай- ланыстырады. Оған білім-ғылым, дұрыс тәрбие арқылы ғана қол жеткізуге болады. Енді Жүсіп Баласағұнға құлақ салайық. «Ақылды – ұлы, біл, білімді – білікті,
236 Сақ болмасаң, жұтар ерім, басыңды... Тіліңді бақ, басың аман болады, Сөзді қысқа айт, жасың ұзақ болады... Қалар мұра – сөз, кісіден кісіге, Сөзді мұра тұтсаң, пайда ісіңе». «Адамшылық – адамға тән қазына, Солай қазір, солай болған бағыдан. Қайырым етсе, достарың, не бауырың, Еселеп бер, көтер жүктің ауырын» – деп, толғанады өмірден оқығаны, тоқығаны мол философ ақын. «Құтты білік» – халықтың құты, ырысы болған ілім. Ұрпақтарға, адамға бақыт берген, құт әкелетін ілім. Ғасырлар бойы көзі ашық, көкірегі ояу ұрпаққа адамдық, азаматтық қасиеттерін, әдеп-адал- дық дәстүрін сіңірген кітап» (Жүсіп Баласағұн. Құтты білік. Ал- маты, 9-бет). Жазылғанына тоғыз жарым ғасыр өткеніне қарамастан, Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастаны өзінің құнын жойған жоқ. Керісінше, қазіргі жаһандану дәуірінде өмірде не бір келеңсіздік- тер көбейіп, қоғам моральдық жағынан да, материалдық жағынан да дағдарысқа ұшырап, берекесіздік жайлап, одан шығар жолды жанұшыра іздеп жатқан заманда адамдардың бақытты ғұмыр ке- шетін қоғам орнату бағыт-бағдар көрсетіп тұрған «Құтты білік» сияқты ұлы туындылардың құны арта береді. «Құтты білік» – адамзат қоғамы бар жерде оған қызмет ете беретін өлмес шығарма.
|