Дәріс 1 Пәнге кіріспе, пәннің мақсаты мен міндеттері Пәннің қысқаша сипаттамасы
жүктеу/скачать 1,53 Mb.
|
Дәріс (2)
| Сұрақтар және тапсырмалар
Алғашқы қауым өнерінің басты ерекшеліктерін атаңыз. Алғашқы қауым өнері қашан пайда болды? Қандай тарихи кезеңде алғашқы қауым өнері елеулі қарқында дамыды? Сіз қалай ойлайсыз, неліктен адам ды бейнелеу палеолит дәуірінде ең басты маңызы болмады? Палеолит дәуірінде әйелдердің қандай бейнелері кеңінен тарады? Алғашқы қауым өнерінде аңдарды қалай бейнеледі? Үңгірлер жазбасының ерекшеліктері туралы айтыңыз. Палеолит дәуіріне бейнелеу өнерінің қандай түрлері жатады? Жартастағы жазулар сюжеті және алғашқы қауым бедері туралы ай тыңыз. Мегалиттік құрылыстардың негізгі түрлерін атаңыз және оларды сурет теңіз. Стонхендждің архитектуралық ар тықшылықтары туралы айтыңыз. Көне кельттердің көркемдік шығар машылығы туралы айтыңыз. Скифтік қорғандардан қандай көр кемдік бұйымдар табылды? Аңдар стилінің өзгешелігі неде? ЕЖЕЛГІ ЕГИПЕТ ӨНЕРІ Ежелгі Египет — адамзат өнерінің та рихындағы ең дамыған өркентеттің бірі. Оның бейнелеу өнері бірнеше даму сатысынан өтті. Ол Ежелгі (б.д.д. XXVIII— XXin ғғ.), Орта (б.д.д. XXI — XVIII ғғ.) және Жаңа (б.д.д.XVI —XI ғғ) дәуірлер патшалығында айрықша гүлденді. Египет көсемі Манефонның есептеуі бой ынша, б.д.д 341 ж. дейін 30 әулет өмір сүрді. Египеттік өнердің басты қағидатта ры I және II әулет кезеңінде пайда бола бастады (б.д.д. 3000 — 2800 жылға жуық). Ертедегі суреттер Египет тарихы ның алуан түрлі эпизодтар туралы та нуға көмектеседі. Мыңдаған жылдардан кейін олар туралы саркофактағы (тастан немесе басқа материалдардан жасалған табыттар) және көне құрылыстар фраг менттері айтатын болады. Бедерлердің графикалық дәлдігімен иерогли¬фтар дың жолақтары үйлесімді сәйкес келеді. Көне египеттегі өнердің көп туындылары үшін сызықтардың қатты айқын дығы, ашық контур, шекті жалпыланған көлемдер, мүсіншелердің мәнерлігі тән. Египеттіктер үшін суреттер – бұл киелі белгі – образ. Заттың бейнелі таңбасын құру – оның өмірлік күшін қорғауға және сақтауды білдірді. Пиктография, яғни, суретті хат, Египеттің бастапқы негізі және жазуы, өнері болды. Одан әрі иероглифтік жазба пайда болғанда, суреттер мен жазулар әлі де қоғамдық мақсатқа негізілген, берік көркемдік синтезді – таңбаға өмірлік қуатты бекітуге және сақтауға негізделді. Бұл мақсат өмір шеңдік сыйлайтын, египеттітердің әлемді тануына және олардың өнердің мәнісін түсінуіне шартталды. Египеттік бейне леу өнерінің өзіндік ерекшелігі ежелгі египеттіктердің өлімнен кейінгі өмірге және қазіргі әлемнің табиғат ерекшелік теріне сенімімен айқындалды. Ол фараонның билігі мен табиғат күшіне табынушылықпен тығыз байланыста болды, оның образдық құрылымын египеттік тің діни әдетғұрыптары туралы жалпы түсінік болмаған кезде ұғыну өте қиын. Египеттік құдайлардың Пантеонда ры өте ұлы – олар екі мыңға жуық. Көбі несе олардың бейнелері ғана сақталып қалған. Ең таңқалдыратыны, бір құдай ды немесе табиғат құбылыстарының суретін салған кезде қолданылған сан түрлі нышандар мен таңбалар египет тіктерге әлемнің тұтас бейнесін құруға кедергі келтірмеді. Ежелгі египеттіктер өлең шығаруды және айналаны қор шаған сұлулықтарды өте тамаша сезіне білген. Олар үшін қиял мен елестету дің маңызы өте зор болды, сондықтан олар біркелкі құбылыстарды әртүрлі көркемдік образдарда бейнелей білді. Ежелгі египеттік діндердің құпиясы аңдардың бейнесіне айрықша табы нушылықтары еді. Көптеген египеттік құдайлар аңшылар: өлгендерді жебейтін Анубистың көкжал қасқырдың басымен, ақылгөйлік және хат құдайы Тот – павианның басымен, әскер құдай анасы Сех мет – арыстанның басымен бейнеленді. Ең бір тамаша құдай образдарының бірі күн бейнесінде көрсетілді. Күн бірде қолын жайған күнсәулелер жиынтығын дағы шар, бірде қанатты шар, енді бірде де нені немесе сұңқарды бейнеледі. Күннің сақинасын еске түсіретін шеңбер, ежелгі египеттік оюөрнектерде үнемі кездеседі. Ежелгіегипеттіктердіңұғымдары бойынша адам қайтыс болғаннан кейін Осирис сотына келуі қажет. Себебі, оған ол жақта өзінөзі қалай ұстау керектігін білу үшін, және өмір сүрген кезінде әр бір адам б.д.д. 2 мыңжылдықта жазылған «Өлгендер кітабын» оқуы тиіс. Бұл діни мәтіндердің жинағы 200ге жуық та раудан тұрады. Онда, көбінесе, сурет термен түсіндірілетін, өлген адамның Осирис сотындағы бейнесі жазылады. Олардың біреуінде Анубистың өл генді Екі Шындықтың Ұлы Сарайына қалай әкелгені бейнеленген. Фризді ком позиция1 жоғары жақтан, өлген адам Ра басқарған құдайлар ондығы Ұлы Эннеа до алдында ақтық сөзін қалай айтатынын көрсетеді. Египеттік өзінің атын және өзі тіршілік еткен қаланың атын ата ды. Кейін, ол оң қолын жоғары көтеріп, өзінің тек шындықты ғана айтанына ант беретінін білдіреді, өлген адам Ұлы Энне адо сотының алдында өзінің ақтық сөзін баяндады – «Тәубеге келу» ежелгі еги петтіктердің көптеген руханиқұлықтық құндылықтарында көрініс тапты: Мен адамдарға жауыздық келтірмедім, Мен малға жамандық жасамадым, Мен ешқандай күнә жасамадым Шындық... Мен жамандық істемедім Мен күпіршілік етпедім Мен әлсізге қолымды көтермедім Мен құдай алдында жауыздық жасамадым Мен құлдарды бетінен алмадым. Оның құдыреті. Мен кеселге себепші ЕЖЕЛГІ ЕГИПЕТ ӨНЕРІ Ежелгі Египет — адамзат өнерінің та рихындағы ең дамыған өркентеттің бірі. Оның бейнелеу өнері бірнеше даму сатысынан өтті. Ол Ежелгі (б.д.д. XXVIII— XXin ғғ.), Орта (б.д.д. XXI — XVIII ғғ.) және Жаңа (б.д.д.XVI —XI ғғ) дәуірлер патшалығында айрықша гүлденді. Египет көсемі Манефонның есептеуі бой ынша, б.д.д 341 ж. дейін 30 әулет өмір сүрді. Египеттік өнердің басты қағидатта ры I және II әулет кезеңінде пайда бола бастады (б.д.д. 3000 — 2800 жылға жуық). Ертедегі суреттер Египет тарихы ның алуан түрлі эпизодтар туралы та нуға көмектеседі. Мыңдаған жылдардан кейін олар туралы саркофактағы (тастан немесе басқа материалдардан жасалған табыттар) және көне құрылыстар фраг менттері айтатын болады. Бедерлердің графикалық дәлдігімен иерогли¬фтар дың жолақтары үйлесімді сәйкес келеді. Көне египеттегі өнердің көп туындылары үшін сызықтардың қатты айқын дығы, ашық контур, шекті жалпыланған көлемдер, мүсіншелердің мәнерлігі тән. Египеттіктер үшін суреттер – бұл киелі белгі – образ. Заттың бейнелі таңбасын құру – оның өмірлік күшін қорғауға және сақтауды білдірді. Пиктография, яғни, суретті хат, Египеттің бастапқы негізі және жазуы, өнері болды. Одан әрі иероглифтік жазба пайда болғанда, суреттер мен жазулар әлі де қоғамдық мақсатқа негізілген, берік көркемдік синтезді – таңбаға өмірлік қуатты бекітуге және сақтауға негізделді. Бұл мақсат өмір шеңдік сыйлайтын, египеттітердің әлемді тануына және олардың өнердің мәнісін түсінуіне шартталды. Египеттік бейне леу өнерінің өзіндік ерекшелігі ежелгі египеттіктердің өлімнен кейінгі өмірге және қазіргі әлемнің табиғат ерекшелік теріне сенімімен айқындалды. Ол фараонның билігі мен табиғат күшіне табынушылықпен тығыз байланыста болды, оның образдық құрылымын египеттік тің діни әдетғұрыптары туралы жалпы түсінік болмаған кезде ұғыну өте қиын. Египеттік құдайлардың Пантеонда ры өте ұлы – олар екі мыңға жуық. Көбі несе олардың бейнелері ғана сақталып қалған. Ең таңқалдыратыны, бір құдай ды немесе табиғат құбылыстарының суретін салған кезде қолданылған сан түрлі нышандар мен таңбалар египет тіктерге әлемнің тұтас бейнесін құруға кедергі келтірмеді. Ежелгі египеттіктер өлең шығаруды және айналаны қор шаған сұлулықтарды өте тамаша сезіне білген. Олар үшін қиял мен елестету дің маңызы өте зор болды, сондықтан олар біркелкі құбылыстарды әртүрлі көркемдік образдарда бейнелей білді. Ежелгі египеттік діндердің құпиясы аңдардың бейнесіне айрықша табы нушылықтары еді. Көптеген египеттік құдайлар аңшылар: өлгендерді жебейтін Анубистың көкжал қасқырдың басымен, ақылгөйлік және хат құдайы Тот – павианның басымен, әскер құдай анасы Сех мет – арыстанның басымен бейнеленді. Ең бір тамаша құдай образдарының бірі күн бейнесінде көрсетілді. Күн бірде қолын жайған күнсәулелер жиынтығын дағы шар, бірде қанатты шар, енді бірде де нені немесе сұңқарды бейнеледі. Күннің сақинасын еске түсіретін шеңбер, ежелгі египеттік оюөрнектерде үнемі кездеседі. Ежелгіегипеттіктердіңұғымдары бойынша адам қайтыс болғаннан кейін Осирис сотына келуі қажет. Себебі, оған ол жақта өзінөзі қалай ұстау керектігін білу үшін, және өмір сүрген кезінде әр бір адам б.д.д. 2 мыңжылдықта жазылған «Өлгендер кітабын» оқуы тиіс. Бұл діни мәтіндердің жинағы 200ге жуық та раудан тұрады. Онда, көбінесе, сурет термен түсіндірілетін, өлген адамның Осирис сотындағы бейнесі жазылады. Олардың біреуінде Анубистың өл генді Екі Шындықтың Ұлы Сарайына қалай әкелгені бейнеленген. Фризді ком позиция1 жоғары жақтан, өлген адам Ра басқарған құдайлар ондығы Ұлы Эннеа до алдында ақтық сөзін қалай айтатынын көрсетеді. Египеттік өзінің атын және өзі тіршілік еткен қаланың атын ата ды. Кейін, ол оң қолын жоғары көтеріп, өзінің тек шындықты ғана айтанына ант беретінін білдіреді, өлген адам Ұлы Энне адо сотының алдында өзінің ақтық сөзін баяндады – «Тәубеге келу» ежелгі еги петтіктердің көптеген руханиқұлықтық құндылықтарында көрініс тапты: Мен адамдарға жауыздық келтірмедім, Мен малға жамандық жасамадым, Мен ешқандай күнә жасамадым Шындық... Мен жамандық істемедім Мен күпіршілік етпедім Мен әлсізге қолымды көтермедім Мен құдай алдында жауыздық жасамадым Мен құлдарды бетінен алмадым. Оның құдыреті. Мен кеселге себепші озылып, құнарлы жерді алып жатқан Жоғары (Оңтүстік) Египет, және Ніл сағасында 150 шақырымға жуық созылған бай құнарлы жерді алып жатқан Төменгі (Солтүстік) Египет. Жоғары және Төменгі Египет үнемі өзара соғыс жүргізді, тек Нармер пат шаға ғана екі бөлікті біртұтас мемлекет ке біріктіруді солтүстіктерді жеңе алды. Бұл оқиға ең ежелгі египеттік релье фтерде Нармер фараонының тақтасын да(б.д.д. 3 мың жылдық шамасында) көрініс тапты. Бұл рельефті құрған су ретшінің мақсаты, Нармер фараонның ұлылығын баяндау болды. Пиктографиялық суреттер бір бірінің қасында таяу жайғастырылды. Тақтаның беткі жағын дағы бейнені келесі түрде оқуға болады: «Патша жазықтық елден 6 мың тайпаны алып шықты», ал артқы жағында: «Патша қамалды бұзады, жауларды өлтіреді». Беткі жағында фараон Жоғары Египеттің атты тәжін киген, солтүстікті алғы көсемін алға бастап барады. Ал көсем өлімді бойұсына қа былдайды. Ол Нармермен салыстырған да өлшемі жағынан әлдеқайда кішкентай етіп бейнеленген. Бұл жеңімпаздың ұлылығын көрсету үшін әдейі осылай жасалған. Ал патшаның нөкерлері де одан екі есе кішірейтіп бейнеленген. Тақтаның артқы жағында Нармер Төменгі Египеттің тәжіндебайланған жәнебастарыалынғандұшпандары жатқан орынға қарай салтанатты түрде қадам басып барады.Сонымен қатар, Жоғары және Төменгі Египет патшасы ның тайталасы символмен көрсетілген: екі қабыланның ұзартылған мойындары композицияның негізгі орталық бөлі гін құрайды; өгіз қамалды бұзады және дұшпандарды аяғымен таптайды. Бір келкі образдар жазудың барысын еске түсіре отырып, бірнеше рет қайталанады. Жазықтық бетінде адамның сым батын жеткізу тәсіліне назар аударыңызшы: фараонның басы мен аяқтары профильге бұрылған, иықтары анфас түрінде. Сонымен қоса басқа арнайы тәсілдері де маңызды: композицияны фризді құрылуы, пішіндердің әртүрлі көлемділігі. Осы нақыштардың барлығы ежелгі египеттік канон1 жүйесінің құрылғанытуралы куәландырады. ¹ Канон — өнердің тарихи кезеңдерінде, ә»деби бағыттарда пайда болған, өнер түрлерінің негізгі құрамдық заңдылықтарын орнықтыратын дәстүрлі қағидалар мен ережелер жүйесі Нармер тақтасын құру кезінде пай даланылған канондар одан кейін көп теген жүзжылдықтар бойы рельефтегі ғана емес, сондайақ домалақ мүсінде уде және живописьте бейнелердің нор масын айқындауда қолданылды. Нармер фараонының тақтасы әлемдік мәні бар ескерткіш болып табылады, ол кейінгі ұр паққа Ежелгі египеттің көркемдік шығар машылығын түсіну үшін негіз болды. Египетті біріктіру көптеген көне папиру старда, рельефтерде, мүсіндер мен жазба ларда басып шығарылды. Оның символы құдайлар мен фараондар басындағы «қос тәж» бейнесіне айналды. Алайда тіпті біршама кейінгі кезеңде де оларды кей де Солтүстіктің бір «ақ тәжімен» немесе «қызыл тәжбен» суреттеп жүрді. Сонымен қоса, тәжде Жоғары Египет сим волы – гриф және Төменгі Египет символы – кобра бейнесі жиі бейнеленді. жүктеу/скачать 1,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|