Дипломнан кейінгі білім беру факультеті жалпы клиникалық пәндер және жедел жәрдем кафедрасы

Тіркеме 2
Жүректің түрлі бөліктері мен ірі тамырлары патологияларындағы 
аускультациялық өзгерістер себептерінің диагноздық алгоритмі 
 
Аускультациялық 
симптомдар 
Анықталған 
өзгерістердің 
патологиялық-
анатомиялық 
субстраты 
Анықталған 
өзгерістердің 
патологиялық-
физиологиялық 
негізделуі 
(түсіндірілуі) 
Анықталған 
өзгерістермен 
сипатталатын 
аурулар 
(нозологиялық 
бірліктер) 
1. 
Систолалық 
шу 
1. а) жүректің 
артериялық 
және веналық 
өзектерінің 
тарылуы 
б) 
жүрек 
қақпақ-
тарының 
шамасыздығы 
2. 
қалқалық 
дефект 
а) 
тарылған 
тесіктен 
дистальді бөлікте 
қан 
ағымының 
үйірілуі 
(айдау 
шуы)
б) толық жабыла 
алмайтын 
қақпақтар 
арқылы систола 
кезінде 
қанның 
кері 
ағымы 
(регургитациялық 
шу) 
2. а) қарынша 
аралық 
дефект 
арқылы 
қан 
ағымы 
б) жүректің не 
бір қарыншаның 
айдау көлемінің 
артуы
1. а) аорта не өкпе 
артериясы 
сағасының 
тарылуы 
б) 
жүрекше-
қарыншалық 
қақпақтар 
шамасыздығы 
(митраль 
не 
үшжармалы 
қақпақтардың)
2. а) қарынша 
аралық 
перде 
дефекті 
б) 
жүрекше 
аралық 
перде 
дефекті 
в) толық көлденең 
блок
2. Диастолалық 
шу 
а) 
жүректің 
артериялық 
және веналық 
өзектерінің 
тарылуы 
б) магистраль 
тамырлар 
а) 
тарылған 
тесіктен 
дистальді бөлікте 
қан 
ағымының 
үйірілуі 
(айдау 
шуы)
б) толық жабыла 
а) 
жүрекше-
қарыншалық 
тесіктер стенозы
б) 
артериялық 
өзектер 

99 
қақпақ-арының 
герметиза-
цясының 
бұзылысы
алмайтын 
қақпақтар 
арқылы диастола 
кезінде 
қанның 
кері 
ағымы 
(регургитациялық 
шу) 
қақпақтарының 
(аорта 
немесе 
өкпе 
артерия-
сының) 
шамасыздығы 
3. 
Үзіліссіз 
систола-диасто-
лалық шу 
1. аорта мен 
өкпе артериясы 
арасындағы 
аномалиялық 
қатынас 
2. аорта мен 
жүрек 
қуыстары 
арасындағы 
аномалиялық 
қатынас 
3. 
перикард 
қабаттары 
беттерінің 
өзгерісі 
1,2. систола мен 
диастола 
фазаларында 
қанның 
аномалиялық 
қатынас себепті 
лақтырылуы 
3. 
перикард 
қабатта-рының 
бір-бірімен 
үйкелуі 
1. 
ашық 
артериялық өзек, 
орта-өкпе 
артериялық 
қалқаның дефекті 
2. 
тәждік 
артериясы 
дамуының 
аномалиясы мен 
Вальсальв 
синусының 
жарып өтуі 
3. 
құрғақ 
перикардит 
4. аускультация-
лық триада: 
а) тондар тұйық-
тығы
б) тахикардия 
в) аритмия 
а) 
жүрек 
бұлшық етінің 
қабынуы, 
дистрофиясы 
және склерозы 
б) 
жүрек 
қапшығында 
сұйықтықтың 
болуы немесе 
а) 
қозудың 
көптеген 
экто-
пиялық ошақта-
рының 
пайда 
болуы 
(экстра-
систолия, жыбыр 
аритмиясы); 
синус 
түйіні 
автоматизмінің 
өзгеруі 
(тахи-
кардия); 
өткіз-
гіштік бұзылысы 
(жүрекше-қарын-
шалық 
блок); 
қарынша ішіндегі 
қысымның 
өсу 
жылдамдығының 
баяулауы 
б) 
жүрек 
а) 
жүректің 
қабыну-лармен, 
дистрофиялармен, 
склероздық 
өзгерістермен 
сипатталатын 
аурулары 
б) экссудатты 
перикардит; 
констрикциялық 

100 
жүректі 
фиброзды 
панцирдің 
болуы 
қуыстарының 
диастолалық 
толуының 
нашарлауы; 
миокардтың 
субэпикардтық 
аймағында 
эктопиялық қозу 
ошақтарының 
пайда болуы 
перикардит
5. Жүректің үш 
мүшелік 
әуендері: 
а) 
шоқырақ 
ырғағы
б) 
митраль 
қақпақтарының 
ашылу шертпесі 
(“бөдене 
ырғағы”) 
в) перикардотон 
1. миокардтың 
қабынулары, 
дистрофиялары, 
склероз-дық 
өзгерістері 
2. 
қақпақтық 
аппа-раттың 
зақымда-нуы; 
жүрек 
қуысы 
артериялық 
және веналық 
тесіктері 
қақпақтарының 
шамасыздығы 
б) 
митраль 
қақпақтары 
жармаларының 
жабысуы 
в) 
жүректің 
диастолалық 
толуын 
шек-
1. сол қарынша 
тонусының 
төмендеуінен 
– 
протодиастолада 
немесе 
пресистолада 
қанмен 
толуы 
қосымша тонның 
пайда 
болуына 
жалғасады 
2. 
жүректің 
диастолалық толу 
жылдамдығының 
артуы 
б) 
митраль 
қақпақтары 
ашылып, 
сол 
қарыншаға 
қан 
тола бастағанда 
жабысып қалған 
жармалардың сол 
қарынша 
қуысына 
қарай 
күрт майысуы 
в) 
қарыншалар 
тола 
бастаған 
диастола 
ба-
1. 
миокардит, 
миокард 
инфаркті, 
кардиосклероз, 
жүректің 
сирек 
аурулары 
2. митраль, аорта
қақпақтарының 
шамасыздығы 
б) митраль стеноз 
в) 
констрикциялық 
перикардит 

101 
г) 
II 
тонның 
шынайы 
қос 
айырылуы 
д) 
I 
тонның 
жарықшақтануы 
немесе 
қос 
айрылуы 
е) 
II 
тонның 
жарықшақтануы 
немесе 
қос 
айрылуы 
тейтін 
фиброзды 
панцирдің 
болуы 
1. сол жүрекше-
қарыншалық 
тесіктің 
тарылуы 
2. қуыс аралық 
қалқалардың 
тума дефектері 
3. өкпе артерия-
сының 
диффузды 
склерозы 
1. қалыпты 
2. 
миокард 
зақымдануы 
қалыпты 
сында 
миокард 
пен 
фиброзды 
капсуланың күрт 
керілуі 
г) 
өкпе 
артериясының 
қақпақтық 
жармаларының 
жабылуының оң 
қарыншаның 
айдау фазасының 
ұзаруына 
байланысты 
кешігуі, 
оның 
себептер: 
– кіші қан 
айналым 
шеңберіндегі 
гипертен-зия; 
– кіші қан 
айналымдағы 
гиперволемия
1. 
жүрекше-
қарыншалық 
қақпақтар 
жабылуының 
физиологиялық 
асин-хронизмі
2. Гис будасы оң 
аяғы-мен 
импульс өтуінің 
баяулауы 
балалар 
мен 
жасөспірімдерде 
қарыншалардың 
диастолалық 
жылдам толуы 
1. митраль стеноз 
2. 
қарынша 
аралық 
және 
жүрекше аралық 
перделердің тума 
дефекті 
3. 
кіші 
қан 
айналым 
шеңберінің 
біріншілік 
гипертензиясы 
(Аэрц ауруы) 
1. қалыптының 
варианты 
2. 
миокард 
аурулары: 
миокардит, 
миокард 
инфаркті, 
кардиосклероз 
қалыптының 
варианты 

102 
Тіркеме 4 
Сау жүрек әуені
Әдетте I тонның максимальді естілу аймағы жүрек ұшында, бірақ, 
кейде осындай немесе интенсивтілігі одан жоғары тон жүрек ұшынан ішке 
қарай, сол жақта 3-4 қабырға аралықта естіледі. Сау адамдарда 
қарыншалардың жиырылу уақытының әр түрлілігіне байланысты (алдымен 
сол одан кейін оң қарынша жиырылады) қақпақтардың асинхронды 
жабылуынан 0,02 сек айырмашылықпен, I тон екіге жарықшақтанады, 
көбіне фонокардиограммада тіркелгенімен бірақ естілмейді. Өйткені адам 
екі дыбыс сигналының арасындағы интервал шамамен 0,03 (0,04) сек 
болғанда ғана естуге қабілетті. 
II тон жүректің негізінде естіледі. Қалыпты жағдайда аорталық 
компонент пульмональді компоненттің алдында болады. Осыған 
байланысты балаларда, жас өспірімдерде кейде жастарда II тонның екіге 
бөлінуі анықталады. Тынысты алғанда оң қарыншаның соғу көлемінің 
артуына байланысты компоненттер арасындағы интервал ұзарады, ал дем 
шығарғанда 
қысқарады. 
Мұндай 
байланыстың 
болуы 
тонның 
жарықшақтануының физиологиялық сипатын білдіреді. Өсе келе тонның 
қосарлануының жойылуы өкпе артериясының көкірек клеткасынан
алыстауына байланысты өкпе артериясындағы туындаған дыбыстың 
көкірек клеткасына таралуының нашарлауымен түсіндіріледі. Екінші 
қабырға аралық деңгейінде төстің оң қырында аорталық компонент, сол 
қырында өкпелік компонент бағаланады. Дені сау балаларда, жас 
өспірімдер мен жастарда II тонның интенсивтілігі екінші қабырға аралықта
төстің сол қырында күштірек болады. 
Кең таралған пікірге сәйкес тонның күшеюі өкпе артериясына 
байланысты, балалық және жас кезде оның көкірек клеткасына жақын 
орналасуымен байланысты екенін көрсетеді. Бірақ төстің сол қырындағы 
екінші тонның “күшеюі” кезіндегі фонокардиограмма аорталық компонент 
амплитудасының пульмональді компонент амплитудасынан биік екенін 
көрсетті. Қорыта келгенде, төстің сол қырындағы екінші тонның акценті 
аортада туындайтын дыбысқа байланысты болғанда, оның максимальді 
естілу аймағы үшінші қабырға аралықта төстің сол қырында болады. 
Адамның жасы келе физиологиялық гипертрофияға және сол 
қарыншаның ағып-шығу жолының ұзаруына байланысты аорталық 
компоненттің күшті естілетін жері төстің оң қырында екінші қабырға 
аралық деңгейіне ығысады. Орта және егде жастағы адамдардағы аорта 
үстіндегі екінші тонның күшті болуы аортадағы атеросклероздық процеске 
байланысты болуы да мүмкін. Яғни, аорта мен өкпе артериясын 
тыңдаудың әдеттегі пунктері дыбыстық құбылыстарды білдірмейді. 

103 
Осыған байланысты “аортадағы II тонның акценті” және “өкпе 
артериясындағы II тонның акценті” түсініктері қисынсыз. Сондықтан 
аорта аймағындағы акцент немесе өкпе артериясы аймағындағы акцент 
“түсініктерін” екінші қабырға аралық оң жақта немесе төстің сол жағында 
деген түсініктермен алмастырған дұрыстау болады. 
III тон балаларда, жас жігіттерде жиі кездеседі. Кейде 40 жастан 
асқандарда да кездесуі мүмкін. Науқас арқасында, қырында жатып, 
тынысын сыртқа шығарып ұстап қалғанда, сонымен қатар күш түсуден 
кейін жақсы естіледі. 
IV тон балаларда, жасөспірім ұлдарда, кейде ересектерде естіледі. 
Жүрек ұшында және одан ішке қарай естіледі. III және IV тондар баяу, 
үнсіз дыбыс болып естіледі. Сау адам жүрегінің әуенінің ерекшелігі 
акценттік шу болып табылады. 

104 
Қолданылған әдебиет: 
1.
Приказ МЗ РК № 764 от 28 декабря 2007 года “Об утверждении 
протоколов диагностики и лечения заболеваний” – “Перечень 
протоколов диагностики и лечения”. ПДЛ в электронном варианте на 
портале РЦ РЗ РК Медэлемент, Дәрігер. 
2.
Стерн С., Сайфу А., Олткорн Д. От симптома к диагнозу: 
руководство для врачей: пер. с англ. – М., 2008. – 976 с. 
3.
Шедов В.К. Пропедевтика внутренних болезней. 1997г. 
4.
Наумов Л.Б., Гаевский Ю.Г., Бессонов А.М., Меркушев В.В.. 
Болезни 
сердечно-сосудистой 
системы. 
Алгоритмы 
дифференциальной диагностики. Мед. 1885. С.97-100, 252-292, 397. 
5.
В.К. Милькаманович. Методическое обследование. Симптомы и 
симптомокомплексы в клинике внутренних болезней. “Мастлукая 
літаратура” – ПОЛИФАКТ-АЛЬФА. Минск 1995. С. 208-314. 
6.
Затурофф М. Симптомы внутренних болезней: Практика – М. 
1997.Перевод с английского. С. 326-359. 
7.
Белоконь Н.А. “Врожденные пороки сердца”. М.Мед. 1991. С. 49-
62,69-79, 93-108, 159-168. 
8.
Бокарев 
И.Н., 
Смоленский 
В.С. 
“Внутренние 
болезни”. 
Дифференциальная диагностика и лечение. М.Мед. 1996. С. 93-95. 
9.
Жаманқұлов Қ.А. “Ішкі аурулар пропедевтикасы”. Ақтөбе: 1992. I 
том. Б.107-115. II том. Б. 25-65. 
10.
Калимурзина Б.С. “Ішкі аурулар”. Түркістан, “Тұран” баспасы. 2004. 
I том. Б. 240-358. 
11.
Маколкин В.И.” Приобретенные пороки сердца”. М.Мед. 1985. С. 6-
165. 
12.
Насонова В.А., Кузьмина Н.Н., Белов Б.С. Современная 
классификация и номенклатура ревматической лихорадки. Клин. 
мед., 6, 2004. С. 61-65. 
13.
Окороков А.Н.” Диагностика болезней внутренних органов” Т. 2. 
Витебск: 1998. С. 2-101; Т. 8. М.: Мед. лит., 2004. С. 22-36; 103-114.
14.
Померанцев В.Л., Цкипури Ю.И. “Руководство по диагностике и 
лечению внтуренних болезней”. Москва, 2002. С. 64-98; 132-136. 
15.
Струтынский А.В., Баранов А.П., Ройтберг Г.Е. “Основы семиотики 
заболеваний внутренних органов” (атлас). Москва, 1997г. С. 175-196. 
16.
Тюрин В.П. Инфекционные эндокардиты. М. Медицина, 2001. С. 
121-143. 
17.
Федосеев Г.Б.“Синдромная диагностика внутренних болезней” под 
ред. Санкт-Петербург. 1996г. С. 343-358.

105 
18.
Яхонтова 
О.И., 
Я.М.Рутгайзер., 
Л.Н.Валенкович. 
“Дифференциальный диагноз основных синдромов заболеваний 
внутренних органов”. Санкт-Петербург, 2002. С.7-103. 
19.
Сартаева Қ.А. Клиникалық жағдайлар жинағы І,ІІ,ІІІ бөлімдері. 
Шымкент, 2016ж.