ӘОЖ 94 (574):069
ҚАЗАҚСТАН МУЗЕЙЛЕРІНЕ МУЗЕЙЛІК ПЕДАГОГИКАНЫ
ЕНГІЗУ: МҮМКІНДІКТЕРІ МЕН НӘТИЖЕЛЕРІ
А.Ғ. ИБРАЕВА
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті,
тарих ғылымдарының докторы,
Қазақстан тарихы кафедрасының профессоры
К.Р. КАЛКЕЕВА
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті,
педагогика ғылымдарының докторы,
Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану кафедрасының профессоры
Аннотация
Бұл мақалада Қазақстан музейлеріне музейлік педагогиканы ендірудің
мүмкіндіктері мен нәтижелері сараланған. Музейлік педагогиканың пән ретінде
қалыптасуы, теориялық-әдіснамалық негіздері жайында мәліметтер келтірілген. Отандық
музейлерге музейлік педагогиканың қажеттігі бүгінгі әлемдік музейлердің тәжірибесі
негізінде қарастырылған. Сонымен қатар музейлік педагогика арқылы көрермендерді,
өскелең ұрпақты тәрбиелеу, патриотизмге баулу тұстары да пайымдалған.
Түйін сөздер: музей, музейлік педагогика, психология, теория, әдіс, музеология,
құжаттау патриотизм, әлемдік тәжірибе.
Соңғы жылдары отандық музей ісінде түсініктеме аппаратының жаңаруына
байланысты теориялық мәселелер көтеріліп, зерттеу қажеттігі туындауда. Осыған орай,
музейтанушыларға қызығушылық танытып жүрген тың тақырыптардың бірі «музейлік
педагогика». Музейлік педагогика музейтану, педагогика, психологияның пәнаралық
байланысынан туындаған ғылыми пән болып табылады. Өткен ғасырдың 80-90 жылдары
музей ісінде кеңінен қолданысқа енген бұл ұғым музейлердің мәдени-біліми қызметімен
байланысты болды. Жаңа пәннің зерттеу нысанына музейдің аудиториямен жұмысының
әдіс-тәсілдері, қағидаттары, заңдылықтары жатады.
Музей ғылыми-зерттеу, мәдениет-білім мекемесі, ұлттың ұлттылығын айғақтайтын
ерекше мәнді мемлекеттік атрибуттардың бірі. Музей саласында жинақталған әлемдік
тәжірибенің тарихи-әлеуметтік логикасы өзін қастерлей білетін, ұлттың рухын іс жүзінде
қадір тұтатын, өркендеген, өсем деген елдердің музейлерінде ғана қоғамдық сұраныс
толық қаматамасыз етіліп, өзіндік сипат ала алады. Қазақстан Республикасының
11
Президенті Н.Ә. Назарбаевтың: «Егемен еліміздің мәдени өмірінде музейлердің орны
айрықша. Тарихымызды терең зерттеп, оның тәжірибесінен тағылым алу – Қазақстанда
патриотизмді қалыптастырудың, Отанның лайықты азаматтарын тәрбиелеудің басты
шарттарының бірі...» – деген сөздері музей қызметінің басты ұстанымы болуға тиіс [1].
Кешегі тоталитарлық билік өктемдігі тұсында әумесер қоғамдық көзқарас пен
әпербақан әлеуметтік үрдіс мыңдаған жылдар ағымында ғұмыр кешкен ата-баба дәстүрін
жат деп қарап, рухани тапшылыққа ұшыратқан еді. Тіліміз бен дініміз өз алдына тіпті
тарихи-мәдени құндылықтарымызға ауыз салып, көпшілігінің құрдымға кетуіне әсер етті.
Кейбіреулерінің жекелеген партия және үкімет басшыларының сарайлары мен
саяжайларын безендіруге, одан қалғандарының Мәскеу мен Ленинград музейлері
жәдігерлері қорынан орын алғаны да жасырын емес. Басқа ұсақ жәдігерлерді айтпағанда
қазіргі қасиетті Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Яссауи кесенесінен орын алған
атақты Тайқазанның (ХІV ғ.) тек еліміз тәуелсіздікке қол жеткізіп, зиялы қауымның
араласуынан соң ғана өз отанына қайтарылғаны белгілі.
Бүгінгі таңда еліміздегі музейлер жүйесін қазіргі заманның өскелең талабына сай,
күш-қуаты кемел, өркендеген мемлекеттердегі музейлердің озық тәжірибелері негізінде
жетілдіру ісін ұлттық мәдениетіміздің қоғамдық көзқарасы әлеуметтік деңгейін
арттырудың ең ілкімді тетіктерінің бірі ретінде қарастырған жөн. Әлемдік деңгейдегі
алпауыт мемлекеттердің халықаралық қатынастар саласында мейлінше еселеніп отырған
ақпараттық тегеурінінің түрліше әсерімен шайылып бара жатқан ұлттық мәдениетті
сақтап қалуда музейдің өзіндік орны бар. Озық елдердегі музейлердің тәжірибелеріне көз
жүгіртіп, материалдарды зердеге салсақ, музейдің мәдениеттің барлық саласында –
ғылымды, қоғамдық сананы, ұлттық менталитетті, психологияны, тіпті сан алуан әдеби
және
қоғамдық-философиялық
мектептерді
қалыптастыруда
ерекше
қызмет
атқарғандығын көреміз.
Еуропа елдері мен АҚШ, Канада сынды алпауыт мемлекеттерді айтпағанда, тіпті
іргелес жатқан Ресейдегі музейлердің дені ғылыми-зерттеу, мәдени-біліми қызметтерінен
басқа көпшілік гуманитарлық университеттер ұйымдастыратын аса беделді мәдени-
ғылыми ошақ, институттар ретінде түрлі қызметтер атқарады. Музейге деген үлкен мен
кішінің, жас пен кәрінің риясыз құштарлығын музей тілінің жалпыға бірдей
түсініктілігімен, ақпараттық әмбебаптылығымен түсіндіруге болады. Шындығында да,
ғылыми және тиісті логикасы тұрғысынан жан-жақты жүйеленген, әрі негізделген
музейлік экспозиция мен көрме үшін пәлендей арнайы дайындықтың, белгілі бір тіл
білудің қажеті жоқ. Өйткені музей тілі – жалпы адамзатқа ортақ, түсінікті тіл.
Музеологияға байланысты қазіргі ғылыми әдебиеттерде «Музей түрлі этникалық мәдени
дәстүрлердің және ұрпақаралық үндесуді, тілдесуді, жүздесуді ұйымдастыратын айрықша
мәдени кеңістік немесе форум», – деп тұжырымдайды тарихшы ғалым Н. Әлімбай [2].
Бүгінгі музей ісіндегі жаңалықтардың бірі - музейлік педагогиканының
қолданысқа ендірілуі. Тәуелсіз мемлекетіміздің өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі, әлеуметтік-
экономикалық жағдайының артуы және оларды жүзеге асырудың аса маңызды құралы -
білім саласы. Осыған орай, республикамыздың бірқатар музейлерінде, атап айтсақ, ҚР
Тұңғыш Президентінің музейі, ҚР Орталық Мемлекеттік музейінде, Ақтөбе облыстық
тарихи-өлкетану
музейінде,
Шығыс
Қазақстан
тарихи-өлкетану
музейінде
отансүйгіштікке тәрбиелеу мақсатында арнайы тәрбие сағаттары жүргізіледі. Мәселен,
Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің музейінде арнайы музейлік педагогика
орталығы құрылып, онда Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың тәуелсіз Қазақстанның қалыптасуы
мен дамуына қосқан үлесі мен рөлі туралы мәселелер қарастырылады. Сонымен қатар
«Қазақстанның тарихы және мәдениеті», «Бала және мәдениет» атты жобалар аясында
жұмыс атқарылуда.
12
Егемендік алған бастапқы күндерден-ақ патриотизм ұғымы, оның мазмұны
төңірегінде пікірталас жүріп келеді. Одан «ұлттық патриотизм», «қазақстандық
патриотизм» деген екі ұғымның туындағаны белгілі. Бірақ өсіп келе жатқан жас буынды
отансүйгіштікке тәрбиелеуде бұл екі ұғымның қайсысын ұстанған жөн, олардың
мазмұндық құрылымы қандай ой-тұжырымдар жүйесінен тұрады, бұдан былайғы кезде
мектеп оқушыларын отансүйгіштікке тәрбиелеуде бұрыннан қалыптасқан әдіс-
тәсілдердің түрлері мен мазмұнын қолдануға бола ма деген сияқты көптеген мәселелер
толық зерделенбей отыр. Қазақ халқының тарихы, сонау Күлтегін, Білге қаған,
Тоныкөктен бастап жерін, елін, тілін, ділін қорғаудағы өшпес ерліктерге толы. Бесік
жырынан басталатын ерлікке баулу дәстүрлері түркі халқына тән негізгі ырымдар.
Халқымыздың бойындағы отансүйгіштік құндылықтарды ұрпақтан-ұрпаққа беріліп
отырған заңдылық тұрғысынан да қарауға болады. Бұған дәлел көне түркі заманынан
бастау алған патриоттық құндылық Күлтегін жазбаларында былай деп суреттеледі:
«Елтеріс қағанның алғырлығы, еліне деген сүйіспеншілігі Күлтегіннің қанына ана
сүтімен сіңді» – деген көне жазу қазақ халқының бойындағы ұлттық патриотизм
сезімдері бүгін ғана пайда болған жоқ, ол ежелден-ақ туындап, дамып келе жатқан қасиет
деуге болатындығын көрсетеді. Күлтегін жазбасында мынадай жыр жолдарын
кездестіруге болады:
Кедей халықты бай қылдым,
Аз халықты көп қылдым…
Түркі иелігінен
айырылған халықты
Ата-баба мекеніне орнатты…
Жазбадан патриотизмнің халықты көбейтіп, байыту үшін еңбек ету, ата-баба
мекеніне ие болып отыру жолында жан аямау, діл бірлігін қорғау екендігін аңғарамыз.
Жоңғар сияқты алып мемлекетпен алысуға, Ресей патшалығының зеңбірегіне жалаң
қылышпен қарсы шабуға жетелеген де осы Отанына деген сүйіспеншіліктің,
патриотизмнің қуатты күші. Оған дәлел Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық
ғимаратының аясында жазу тарихы музейінің ашылуы. Аталған жазуларды осы музей
қабырғасынан кездестіруге болады.
Отандық музейлердің жоғарыда айтылған мүмкіндіктеріне орай, қазақстандық
патриотизмді қалыптастыру барысындағы жұмысының негізгі бағыттарын зерделеу
талабынан, оның ішінде мәдени мұра, жастарға тәлім-тәрбие беру, дін және діни
конфессиялардың рөлін музей көрнекіліктері арқылы көрсету, халықаралық байланыс
бағыттары, жаңашылдық (инновациялық) аспектілер тұрғысынан қарастырылды. Алдағы
уақытта музейлер Тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік атрибуттарының бірі ретінде қоғам
өмірінің мынадай өзекті тетіктерімен тікелей ұштасуы қажет.
«Музей және жастарды қазақстандық патриотизмге баулу» атты көрнектеме жас
ұрпақты музей құндылықтары арқылы тәрбиелеу мәселесі қарастырылады. Қай кезеңде
болмасын жастар тәрбиесіне ерекше көңіл бөлінген. Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Ә. Назарбаев: «Соңғы он жылғы алуан өзгерістер ел өміріне жүз жылға
бергісіз рухани серпілістер әкелді. Өскелең ұрпаққа үлгі боларлық белесті кезеңдерден
өттік. Осы ретте көненің көзіндей, тарихтың өзіндей болған жәдігерлерді жинақтап
жүйелеу, оларды келешекке сақтап жеткізу, өзге жұртқа барымызды көрсетіп насихаттау –
абыройлы міндеттердің бірі», – деп музей ісінің маңыздылығын айтып өтті [3]. Ендеше
жастарды тәрбиелеу барысында қазақстандық патриотизмнің мәні мен мазмұны,
ерекшеліктері туралы неғұрлым толық ақпарат беру. Бүгінгі құбылмалы қоғамда
нашақорлық, темекі шегу, түрлі секталарға тарту тәрізді кереғар құбылыстар көбейіп
кетті. Жас жеткіншектерді ондай пәлелерден құтқарудың бірден-бір жолы ашық
13
әңгімелер, дөңгелек үстелдер, осы тақырыптарға арналған көрмелер, дәрістер өткізу
арқылы дұрыс тәрбие беру қажеттігі туындайды. Мұндай іс-шаралардан музейлер тыс
қалып жатқан жоқ. Мәселен, Қостанай облыстық Ы. Алтынсарин мемориалдық
музейінде жас ұрпақтың отанға сүйіспеншілігін арттыру мақсатында Қазақстан
Республикасы күніне орай «Қазақ халқының мәдениеті мен тұрмысы» атты дәрістер
оқылып,
қайырымдылық
пен
жомарттықты,
қонақжайлылықты
сипаттайтын
халқымыздың салт-дәстүрлері туралы маңызды мәліметтер айтылды. Сонымен қатар, осы
музейде 2006 жылы 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасының 20 жыл толуына орай
«Желтоқсан жаңғырығы» атты шараға қала жастарының көпшілігі тартылды.
Пайдаланылған әдебиеттер
1 Музеи занимают особое место в культурной жизни страны. Поздравление Президента РК
Н.А. Назарбаева работникам музеев Казахстана с Международным днем музеев // Казахстанская
правда. – 1998. – 19 мая.
2 Әлімбай Н. Музей жұмысындағы ғылымның ролі // Қазақстан музейлері. –Астана, 2002. –
№ 1 (1). – Б. 31.
3 Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың құттықтау сөзі // Қазақстан музейлері. – 2002. – № 1 (1). – Б. 1.
Резюме
Настоящая научная статья посвящена исследованию проблем музейной педагогики как
междисциплинарной области научного знания, формирующегося на пересечении педагогики,
искусствоведения и музееведения.
Resume
This article is devoted to the scientific study of the problems of museum pedagogy as an
interdisciplinary field of scientific knowledge, which is formed at the intersection of pedagogy, art history
and museology.
14
УДК 378.635.5:355.23:002.6
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ УЧЕБНОГО ПРОЦЕССА С
ПОМОЩЬЮ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ОБУЧЕНИЯ
Г.Б. ЖАНДАРБЕКОВА
кандидат педагогических наук,
начальник Института повышения квалификации и переподготовки,
Костанайская академия МВД РК
Аннотация
В настоящее время информационные технологии занимают ключевые позиции в
деятельности
сотрудников
правоохранительных
органов.
Использование
информационных ресурсов становится одним из решающих факторов эффективности
деятельности современного полицейского. Поэтому совершенствование подготовки
слушателей ведомственных учебных заведений создает объективную необходимость
использование информационных технологий в учебном процессе ведомственных
учебных заведений.
Ключевые слова: инновационные технологиии обучения, информатизация
образования, профессиональная компетентность, информационные технологии
В современных условиях главной целью образования личности является
достижение социальной и персональной профессиональной компетентности, умения
рационально использовать информацию и эффективно жить и трудиться в быстро
изменяющемся мире. В Послании 2014 года народу Казахстана «Казахстанский путь –
2050: Единая цель, единые интересы, единое будущее» Глава государства представил
выверенную среднесрочную стратегию развития страны с учетом выдвинутой им ранее
идеи о вхождении Казахстана в число 50 наиболее конкурентоспособных стран мира, и
огромное внимание вновь уделил задаче повышения качества предоставляемых
образовательных услуг на уровне мировых стандартов: «…все развитые страны имеют
уникальные качественные образовательные системы. Нам предстоит большая работа по
улучшению качества всех звеньев национального образования» [1].
На современном этапе развития Республики Казахстан происходят качественные
изменения в экономической, социально-политической и духовной сферах общественной
жизни, которые обусловлены интенсивным развитием и использованием современных
информационно-коммуникационных технологий.
В Республике Казахстан ведется целенаправленная государственная политика
информатизации образования. В нормативных документах Министерства образования и
науки выделяются приоритетные направления информатизации образования: развитие
15
информационных технологий сферы образования; повышение квалификации и
профессиональная переподготовка педагогических, административных и инженерно-
технических
кадров;
оснащение
образовательных
учреждений
средствами
информатизации; организация системы технического обслуживания.
Особое место информатизация образования занимает в Государственной
программе развития образования в Республике Казахстан, где отмечается, что «… развитие и
применение информационных и коммуникационных технологий в сфере образования
значительно отстают от потребностей» [2].
В настоящее время одной из задач, стоящих перед ведомственными учебными
заведениями, является подготовка компетентного, конкурентоспособного специалиста
для работы в условиях динамично меняющейся современности, способного
самостоятельно и творчески решать профессиональные задачи. Будущий сотрудник
правоохранительных органов должен уметь строить свою деятельность на высоком
профессиональном уровне, принимать обоснованные решения, самостоятельно добывать
знания. В связи с этим созрела объективная потребность в компетентных кадрах,
способных творчески организовывать свой образовательный процесс в конкретных
социально-экономических
условиях,
умеющих
быстро
ориентироваться
в
информационном поле, самостоятельно совершенствоваться и развиваться. На первый
план выступает не формальная принадлежность к профессии, а профессиональная
компетентность, то есть соответствие специалиста требованиям профессиональной
деятельности.
Сложный и динамичный характер современной служебной деятельности
сотрудников
правоохранительных
органов,
использование
в
ней
новейших
информационных технологий, образцов вооружения и специальной техники
обуславливают
объективную
потребность
в
совершенствовании
системы
профессиональной подготовки будущих специалистов. Вместе с тем, практика
повседневной деятельности правоохранительных органов
,
а также результаты
анкетирования руководителей практических органов показывают недостаточно
устойчивую тенденцию повышения уровня профессиональной компетентности будущих
специалистов, являющейся характеристикой их профессионализма.
Изучение монографической литературы, диссертационных исследований, анализ
материалов
конференций,
изучение
опыта
решения
задач
подготовки
высокопрофессиональных офицерских кадров выявили следующее. Во-первых, в
последнее десятилетие в силу целого комплекса причин увеличивается разрыв между
уровнем подготовки специалистов для правоохранительных органов и требованиями,
которые предъявляют к ним практические органы. При этом добиться кардинальной
перестройки системы подготовки будущих специалистов можно лишь за счет
преодоления противоречия между существующими возможностями образовательной
системы вуза и динамично возрастающими требованиями к уровню профессиональной
компетентности выпускников. Во-вторых, опыт работы ведомственных вузов
свидетельствует, что в установленные сроки обучения (4 года) полно и качественно
реализовать образовательные программы при возрастающем объеме учебного материала
весьма затруднительно. Речь идет о тенденции постоянного уплотнения знаний. Сегодня
данный процесс развивается высокими темпами, но пока не охватывает всех
необходимых разделов ведомственного образования. При этом следует констатировать,
что для решения проблемы повышения качества профессиональной подготовки в
ведомственном учебном заведении методология до конца еще не выработана. В-третьих,
в системе профессиональной подготовки будущих сотрудников правоохранительных
органов недостаточное внимание уделяется использованию информационных технологий
16
обучения. Применение информационных средств учебного назначения не носит
интегрированного характера и не имеет единой организационной основы в рамках
использования профессионально-ориентированных технологий обучения. В-четвертых,
практическая составляющая подготовленности выпускников ведомственных вузов,
формируемая в ходе изучения специальных дисциплин, развита недостаточно. Причиной
этого является слабое использование активных методов обучения, позволяющих
слушателям в более короткие сроки овладевать необходимыми умениями и навыками,
формировать у них профессионально значимые качества.
Современный уровень требований к выпускникам ведомственных учебных
заведений обуславливает наличие у них системы профессиональных знаний, навыков и
умений, которые, с одной стороны, максимально приближены к реалиям практической
деятельности, с другой – надежны и эффективны. Для решения данной проблемы
необходимо усилить процесс информатизации учебного процесса. Внедрение
информационных технологий в учебный процесс может стать основой для становления
принципиально новой формы образования.
Несмотря на актуальность информатизации образования, нынешнее ее состояние
является неудовлетворительным. «До настоящего времени во многих вузах отсутствует
единая, скоординированная для этих целей, стратегия, вопросы использования ЭВТ слабо
связаны с учебными планами и программами. Необходимо поднять вопрос о разработке
технологии обучения с применением программных продуктов» [3].
Системный подход к созданию педагогической концепции информатизации
учебного процесса в ведомственном учебном заведении дает возможность рассматривать
все его компоненты в комплексе, устанавливать связь между их свойствами, которые
определяются особенностями, закономерностями и тенденциями развития конкретного
типа учебного заведения. Исходя из этого, внедрение информационных технологий
обучения в учебный процесс преследует следующие цели:
- качественное совершенствование содержания образования, обеспечивающее
требуемый уровень информационной культуры слушателей, а также форм и методов
обучения;
- повышение эффективности учебного процесса;
- улучшение качества подготовки пользователей компьютерными средствами во
всех сферах учебного процесса вуза;
- интеграция учебной, научной и управленческой деятельности учебного
заведения;
- обеспечение необходимого профессионального уровня как специалистов в
области информатики, так и всего профессорско-преподавательского состава.
Приблизиться к преодолению существующих противоречий удастся, если решить
проблемы повышения эффективности обучения, активизации учебно-познавательной
деятельности. «Одним из таких путей является внедрение информационных технологий в
процесс подготовки cлушателей, которое должно проводиться в комплексе с разработкой
соответствующего методического обеспечения, т.к. информационные технологии – это не
просто средство обучения, а качественно новая образовательная методика обучения в
профессиональной подготовке будущих конкурентоспособных специалистов» [4].
Необходимо отметить, что рассматривать процесс обучения с помощью
информационных технологий нужно как системный метод, который включает в себя
такие составляющие, как электронные учебники, электронные обучающие программы,
мультисредовая система, мультимедийная система, экспертная система База Закон,
электронный библиотечный каталог, банк данных слушателей, локальные и
распределенные (глобальные) вычислительные системы, электронная почта, Веб-контент.
17
Подводя итог, можно сформулировать как минимум две первоочередные задачи
совершенствования подготовки слушателей на основе информационных технологий:
1. Повышение уровня подготовки слушателей за счет совершенствования
технологий обучения и широкого внедрения в учебный процесс информационных
средств, т. е. создание в ведомственном вузе специальной обучающей среды,
способствующей возникновению и развитию информационного взаимодействия между
слушателями и преподавателями на основе использования современных технологий
обучения.
2. Овладение выпускником ведомственного вуза комплексом знаний, навыков и
умений, выработка качеств личности, обеспечивающих успешное выполнение задач
профессиональной деятельности и комфортное функционирование в условиях
информационного общества, в котором информация становится решающим фактором
высокой эффективности будущей профессиональной деятельности.
Список литературы
1 Национальный доклад о состоянии и развитии образования в Республике Казахстан
(краткая версия). – Астана, 2008. – 43с.
Государственная программа развития образования в Республике Казахстан. Астана, 2004 г.
Толенгутов К.Ф. Проблемы совершенствования учебного процесса в ведомственных
учебных заведениях // Профессионал Казахстана. – 2009. - № 1. – С. 50.
Егоров В.В. Информационные технологии в системе непрерывного образования //
Проблемы и перспективы непрерывного профессионального образования в Казахстане: материалы
международной научно-теоретической конференции. – Астана: ЕАГИ, 2009. – С. 379-381.
Түйін
Мақалада ведомстволық оқу орындарында тындаушыларды инновациялық технологиялар
негізінде кәсіптік бағытта дайындау мәселелері қарастырылды.
Resume
In this artclcle the author describes the problems of training listeners of special educational
establithments on the basis of innovation technologies.
Достарыңызбен бөлісу: |