Ә с I гі т I к б I л I m г. А. Кактаева философия

Ой тцжырымы дегеніміз - ол кейбір пікірлерден жаңа 
пікір тудырылатын ойлаудың жоғары формасы. Бүрын- 
ғы қалыптасқан білімнен ж аңа білімнің, бүрынғы белгілі 
ойдан ж аңа ойдың шығуы іске асатын ойлаудың форма- 
сын айтады.
Ой тцжырымы -  пікірлердің дөнекерлену және шығу 
процесі, солардың жүйесі. Бүл жүйе үш түрлі білімдер- 
ден немесе ойлардан ңүралады: бастама ой (посылка), яғ- 
ни түйіннің (заключение) шығатын көзі, шығатын (туа- 
тын) ой (выводное знание) және негіздеуіш ой (обосновы-
вающее знание), яғни бастама ойдан шығатын ойға өтудің 
мүмкіндігін көрсететін ой не білім. Ой түйіндеу барлың 
уаңытта ж алпы лы қ арқылы немесе жалпыльщтың негі- 
зінде іске асады. Мысалы, ғылымда организмнің жеке ор- 
гандарының өзара заңды сәйкестік байланысы белгілі.
Белгісіз жануардың жер ңыртысында саңталған жаң 
сүйегін тапңан ғалым осы білімнің негізінде жаң сүйегі- 
нің ерекшелігіне, тістердің қүрылысынақарап, одан оның 
жемінің саны мен сапасы және ңарны мен ішектерінің 
ңүрылымы хақында ойлар түйіндей алады. Аңырсында 
ол белгілі бір ықтималдықпен ол жануардың бүкіл дене 
қүрылысы, тірш ілік ету жолы жөнінде ой түйіндеуге 
мүмкіндігі бар. Ой түйіндеудің қарапайым формасы оның 
сан алуан пікірлердің түйіскен түрлерінің қүрылысынан 
хабар береді. Мысалы, "Гүлдердің бәрі де - өсімдіктер, 
роза — гүл, ендеше роза да өсімдік" десек. Мүндағы бас-
тама да, негіздеуіш те, түжырым да айңын ңысңа пікір- 
лер. Ал, күрделі бір ж аңа түжырымды дәлелдеу үшін 
оның осы үш бөлігінің әрқайсысы көлтеген пікірден, ак- 
сиомалардан, т.т. ережелерден қүралуы тиіс. Ой түйін- 
деуде ж аңа ой міндетті түрде синтездің нөтижесі. Онда 
бүрын бір-бірінен оңшау нәрселер біріктіріледі, түжырым 
(заключение) сол біріккен синтез.
Танымның сезімдік және рационалдьщ сатыларын ңа- 
растыра келіп, олардың бір-бірімен тығыз байланысты 
екенін тагы да атап өткен жөн. Ғылыми таным заттың 
немесе ңүбылыстың бетінде жатңан ж ақтарын, байла- 
ныстарын тікелей қабылдаудан басталады. Мүнан өрі осы
107

жақтарын және байланыстарын теңестіру, салыстыру 
үшін, жалпыны табу үшін материал беретін тежірибелер, 
эксперименттер жасалады. Мүнан кейін абстракциялау, 
яғни заттар мен ңүбылыстардың бір қасиеттері мен қаты- 
настарынан бөлектеп дерексіздендіру және ңорыту, яғни 
олардың екінші бір, басты, аныңтаушы қасиеттері мен 
қатынастарын айыра көрсету келеді.
f"4. Ацицат -  танымның негізгі мақсаты. Философия 
ақиқат деп адамның объективтік өмір шындығын дүрыс, 
дәл бейнелеуін, оны санаға өмірде ңандай болса, сондай 
күйінде түсіруін айтады.
Ацицат дегеніміз - объективтік дүниедегі заттар қан- 
дай болса, ол заттарды сондай деп білу. Егер білім іс жү- 
зінде, өмір шындығында бар нәрсеге сәйкес келмейтін бол-
са, онда бүл ақиңат емес, ол адасңандың, ол жалған.
Шын мәнінде, ақиқат дегеніміз - субъекті мен объекті 
арасындағы өзара байланыс негізінде жүріп жатқан әле- 
уметтік тарихи процесс. Аңиңат біреу, ол объективтік.

жүктеу/скачать 12,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: