Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет71/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
139 
Йахуд: 
«Арьаб-арьаб гара таьын йыхылмышды, уъалды ахыр!.. 
Ганлу-ганлу суларын совулмушды, чаьлады ахыр!..»
[58, 66] 

Гышла йаз антитеза шяклиндя гойулур; уьурсуз щадися-
ляр гышла, гялябяляр, йаранышлар йазла баьланыр. 
Икинъи мисалда Бейряйин вятяниня эялиб чатдыьы, ата-
анасына говушдуьу заман вя мякан «йыхылмыш даьын тя-
зядян уъалмасы», «гурумуш суларын ъошуб чаьламасы» иля 
ялагяляндирилир. 

Заман топослары епик янянядя гящряманын йаш 
мярщяляляри ясасында верилир; 

Вахт сцрятли эюстярилир; «Ай кечди, ил кечди, он беш 
йашында бир оьлан олды» ъцмлясиндя бюйцк бир дювр сыхышды-
рылмыш шякилдядир. 

Заманын тярсиня дюнмясиня, эери гайытмасына – 
гоъанын ъаванлашмасы, юлянлярин дирилмяси щалына да раст 
эялирик. 
Бу щаллар бир мякан дахилиндя заман узунлуьунун 
функсионал вя поетик яламятляридир. 
Гящряманын сяйащятляри вя сяфярляри бир мяканын даи-
рясиндян чыхыб юлкялярля, чайларла, дянизлярля, эюллярля, 
даьларла, мешялярля мцшаийят олунур. Бу щалда заманла 
мякан яламятляринин ялагялянмяси, баьлылыьы йараныр вя 
«хронотоп» (вахт-йер) шяклиндя тясвир едилир. «Хронотоплар» 
епосун бядии системиндя хцсуси поетик функсийа дашымагла 
йанашы, щадисялярин заман узунлуьу вя мякан йерляшмяси-
ни абстарклыгдан конкретлийя доьру апаран ясас васитяляр-
дян бири кими чыхыш едир. М.М.Бахтин «заман-мякан ан-
лайышынын образлы шякилдя вя васитялярля ифадя едилмяси» 
шяклиндя цмумиляшдиряряк эюстярир ки, «Чох сулардан 


Бярпа, эенезис 
140 
кечдиляр, чох даьлары ашдылар» - дейяндя вахт мяканла го-
вушуг щалдадыр вя тясвирин «хронотоп»луьуну шяртляндирир 
[142, 132-134]. 
Фактики олараг епик янянядя щям заман, щям дя мя-
кан гящряманын шярля тякбашына мцбаризясинин давамлы-
лыьына йардым едян васитя ролунда чыхыш едир. Она эюря ки, 
щяр икиси епик щярякятин характерини неъя вар, еля, даща 
доьрусу, ясяр йараданын нязярдя тутдуьу шякилдя эюстяр-
мякля даща фяал вязифя дашыйыъысына чеврилир. Санки гящря-
манлыг мцбаризяси башлайандан гуртаранадяк образла мя-
кан ролларыны дяйишдирир. «Даь йериндян ойнайыр», «ня-
рилдяйир», «булудлар кишняйир». «Китаби-Дядя Горгуд»да 
щятта гящряманлар юз эцнащларынын сябябини мякана аид 
амиллярдя ахтарырлар: 
«Газан бяэ бурада йурдлян хябярляшмиш, эюрялим, ха-
ным, ня хябярляшмиш; Газан айдыр: 
Гум гумламайым гума йурдум! 
Гуланла сыьын-кейикя гоншы йурдум! 
Сяни йаьы нерядян дарымыш, эюзял йурдум! 
Аь бан евин дикиляндя йурды галмыш…[59, 301] 
Бу о сябябдяндир ки, гядим заманларда йурд вя дюйцш 
йерляри уьуру, гялябяни тямин едян ясас васитя кими 
мцгяддясляшдирилир, йолунда ъанындан кечян иэидлярдян чох 
щямин мяканлар хатырланырды.
М.М.Бахтин тцрк-монгол дастаны «Ъангар»дан бящс 
ачанда башга термин тяклиф едяряк йазыр ки, «заманла мя-
канын тясвиринин давамлылыьында ейни функсийа дашыдыьыны 
нязяря алыб, чох шярти олараг, онларын баьлылыьыны «хроноакт» 
(йяни «щярякят заманы») анлайышы иля ифадя етмяк мяг-
сядяуйьундур» [143, 296]. Мясяляйя бу ъцр йанашанда 
заман садяъя давамлылыг, юлчц щядди кими эютцрцлмцр, 
щярякятин, щадисянин юзцнцн гейри-адилийинин нязяря чатды-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет