Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет68/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
133 
Чцнки гышын сойуьу торпаьын цстцндян ялини тамам эютцр-
мямишди, «салхым-салхым дан йелляри ясир», «боз тораьай-
лар» она эюря аъ ютцрляр ки, щяля тябиятдя там ойанма баш 
вермяйиб, биткиляр ъцъярмяйиб, йемяйя бир шей тапмырлар. 
«Бядяви атларын йийясини эюрцб кишнямяси»ня дя сябяб 
одур ки, артыг исти-сойуг йувалары тярк етмяк заманы эялиб 
чатмышдыр. Еляъя дя Новруз йахынлашдыьы цчцн «саггалы 
узун тат кишиляр азан чякир»ляр, Галын Оьузун «эялини-гызы 
ахыр чяршянбядя бязяниб-дцзянир», эцнцн «аьлы», йяни 
ишыглы, эцндцзлц вя «гаралы», йяни эеъяли, гаранлыг чаьлары 
бир-бириндян сечилир. Нящайят, йаз эиряндя «кюксц эюзял 
бюйцк даьлара эцн дяйир», иэид бяйляр, гящряманлар мей-
данлара ахышыб бир-бириляри иля эцляшир, дюйцш сирлярини мя-
нимсяйирляр. 
Бойда бир илин даирясиндян чыхыб мцхтялиф дюврляря 
дцшян башга щадисялярин дя чыхышы бащарла ялагяляндирилир. 
Байындыр ханын мараглы адятиндян бящс ачыланда ики кичик 
заман мярщялясиня ишаря олунур: онун ямри иля «бир йазда, 
бир дя пайызда буьа иля буьраны савашдырардылар». Лакин 
озанлар мятндя он беш ил ютцрцлмцш вахты (ушаг нязир-
нийазла дцнйайа эяляндян сонра он беш йашына эирянядяк 
ня щадися баш вердийи бурахылыр) бойун башладыьы заман вя 
мякана уйьун шякилдя давам етдирирляр. Адама еля эялир 
ки, бу еля Байындыр ханын той гурдуруб Галын Оьузун бцтцн 
бяйлярини йанына топладыьы щямин бащардыр: бир йердя аь, бир 
йердя гырмызы, бир йердя дя гара отаг гурулуб... Чцнки бу-
рахылмыш, «сыхышдырылмыш заман» ярзиндя яслиндя анъаг бир 
шей дяйишмишди. Дирся хан тяк дейилди, оьлу иля бирликдя 
мяълися гядям гойурду. Галан мясяляляр яввялки кими 
галырды. Йенидян ящатяли тясвиря йер верилир вя щадисяляр 
яфсаняви мяърадан чыхарылыб (йяни Буьаъын нязир-нийаз, ал-
гышла мюъцзяли доьушунун нятиъяси олараг онун гейри-ади 
варлыгларла мцъярряд мякан вя заман чярчивясиндя 
мцбаризясиня щяср олунмур), халг адят-яняняляринин фо-


Бярпа, эенезис 
134 
нунда аиля-мяишят сявиййясиня ендирилир. 
Заман ардыъыллыьында бюйцк дюврцн сыхышдырылмасындан 
сонра щадисянин йеня йазла башламасы щям дя бойун 
биртиплилийини тямин едян васитядир. Структур бахымындан 
йазда ясасы гойулуб дцйцнлянян щадися бир нюв щямин 
нюгтядян – йаз вахтындан да давам етдирилир. Бурада он беш 
иллик фярг бир дя она эюря щисс едилмир ки, заманы юз арха-
сынъа апаран ясас образ мейдана эятирилир вя о, гящря-
манлыгла ад-сан газаныр: «Мяэяр, султаным, эеня йазын 
буьайы сарайдан чыхардылар. Цч киши саь йанында, цч киши сол 
йанында дямцр зянъирля буьайы тутмышдылар. Эялцб мейдан 
ортасында гойу вердиляр. Мяэяр, султаным, Дирся ханын 
оьланъыьы, цч дяхи орды ушаьы мейданда ашуг ойнарларды. 
Буьайы гойу вердиляр, оьланъыглара «гач» дедиляр. Ол цч 
оьлан гачды, Дирся ханын оьланъуьы гачмады. Аь мейданын 
ортасында бахды-турды». 
Бойда цчцнъц мцщцм щадисянин дя чыхышы йазла ялагя-
ляндирилир. Бунлар тясадцфи характер дашыйырмы, йохса щансыса 
системя, инама баьланыр?
Азярбайъан тцркляринин мяишятиндя бащар фяслинин 
мцщцм ящямиййят кясб етмяси данылмаздыр. Йазла щяр шей 
тязялянир, хейирлийя доьру атылаъаг аддымлар цчцн зямин 
щазырланыр. Щятта кцсянляр барышырлар. Епосда ата-оьул (шяр-
хейир, гыш-йаз) гаршылашмасынын, даща доьрусу, тоггушмасы-
нын бцнювряси икинъинин ад-сан газандыьы эцндян гойулур. 
Лакин биринъинин там шярляшмяси цчцн нювбяти йаза гядяр 
вахт сярф олунур. Чцнки шярхислятлиляр гышын сазаьыны атанын 
цряйиня ютцрмяли идиляр. Йайда башланан фитня-фясад йайда, 
пайызда бящря веря билмязди. Бу щалда Буьаъын гайыдышы 
(юлцмъцл йараланандан сонра Хызырын йардымы иля саьалмасы) 
мцмкцн дейилди. Беляъя ил ярзиндя Дирся ханын нюкярляри-
нин фитнякар щярякятляринин тясвириндян сонра ов сящняси 
эялир.
Оьузлар цчцн ов вя дюйцш мейданы щям ад-сан га-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет