Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет72/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
141 
рылмасы, хцсуси йолла артырылмасы вя бу ан динляйиъиляри йор-
мамаг мягсядиля тясир эцъцнцн эенишляндирилмяси форма-
сында гябул едилир.
Мцхтялиф сяпэили епосларда епик «хроноакт» йеэаня 
ифадя формасыдыр ки, бир жанр дахилиндя щаггында цмуми-
ляшдирилмиш шякилдя данышмаг мцмкцндцр. «Хроноакт»ларын 
мцхтялифлийи тарихи-поетик яламят кими даща бюйцк мараг 
доьурур. 
Беляликля, тарихи гящряманлыг дастанларында заман то-
послары онунла характеризя олунур ки, архаик епик янянядян 
фяргли олараг бир чох мясялялярдя ъямиййятин инкишаф пилля-
ляриня уйьун «йениликляр» якс етдирилир. Бу йениликлярдя бир-
бири иля ялагялянян ики ваъиб ъящят ортайа чыхыр: биринъи, за-
манын «бцтювлцйц» вя онун юлчцляри щаггында тясяввцрляр 
ясаслы шякилдя дяйишир. Икинъи, тясвирдя заман ахынынын 
ютцрцлмяси цсуллары башгалашыр. Епик янянядя там заманын 
тясвири тяркиб щиссяляриня, мярщяляляря айрылараг щяйата ке-
чирилир вя чохсайлы заман щядлярини ики бюлмядя систем-
ляшдирмяк мягсядя уйьун сайылыр: А. Садя вя гыса заман 
щядди. Щадисянин баш вермя мцддяти, давамлылыьы узун 
чякмир. Гящряман цч, йахуд беш эцн мющлят алыр. Бу 
групда ян бюйцк щядд бир илин тамамыдыр. Ондан сонра эя-
лян заман бюлэцляри бу група аид дейил. Аз вахт щядди иля 
тапшырыьы йериня йетирмяк ющдялийини эютцрян гящряман 
щямин мцддятдян кянара чыхмамалыдыр. Гыса заман щядди 
чох щалларда епик янянядя ясас шярт кими мейдана чыхыр, 
позулмасы шярин гялябясини тямин едир, щяр шейи мящвя 
доьру апарыр. Б. Мцряккяб вя узунмцддятли щядд. Инсан 
юмрцнцн ясас мярщяляляри иля (доьулуб-евлянмяси, 
бюйцйцб тахт-таъа сащиб олмасы, ушаглыьыны, йахуд эянълий-
ини, ъаванлыьыны, гоъалыьыны баша чатдырмасы) юлчцляряк илляр 
ярзиндя давам едир. Епосларда бу вахт бюлэцсц бязян, 25-
30 ил узаныр. Д.С.Лихачов дцзэцн олараг бу нятиъяйя эялир 
ки, бюйцк заман мцддятляри – блиналарда бир, ики, отуз цч ил 


Бярпа, эенезис 
142 
шяклиндя о йердя мейдана чыхыр ки, орада «щадисяляр гырылыр» 
[239, 53]. Гящряманын щярякятинин кясилмяси сябяби чох 
щалларда онун мейдандан «кянарлашдырылмасын»дан иряли 
эялир. Мясялян, Бамсы Бейряк, епик ящвалатын тамамлан-
маг яряфясиндя ясир алыныб Байбурд султанынын галасында 16 
ил сахланылыр. Вя щадисялярдя бир нюв 16 иллик дювр сыхышдыры-
лыр, йа да тамамиля ютцрцлцр. Даща доьрусу, гящряманын 
фяалиййятинин «дондурулдуьу» бюйцк заман мясафясиндя 
щадисяляр долу дейил, ютцрмялярля тясвир едилир. 
Епик янянядя заман «ютцрцлмяси» бир нечя сябябдян 
баш верир: 
1.Гящряман мюъцзяли шякилдя доьулур. Онун йеткинлик 
йаша чатанадяк олан дюврц ютцрцлцр. О, айла, илля дейил, 
эцнля, саатла бюйцйцр. 
2.Ата, оьул, йахуд гардаш ясир дцшцр. Ону хилас едян 
шяхс бюйцйцб щадисяни билянядяк олан заман ютцрцлцр. 
3.Аилянин бир ганадынын нцмайяндяси (гыз, эялин) гачы-
рылыр. Онун йерляшдийи мякан тапыланадяк олан вахт бурахы-
лыр. 
4. Гящряман тилсимя салыныр. Башгасы тяряфиндян тилсим 
гырыланадяк олан чаь ютцрцлцр вя с. 
Ютцрцлмялярин мятндяки «йери» чох щалларда бир, ики 
ъцмля иля йекунлашдырылыр, бязян дя етнографик вя мяишят 
зямининдя еля щадисялярля «долдурулур» ки, бюйцк заман 
кечидиндя «итирилянляр» щисс олунмасын. Мараглыдыр ки, баш 
верян дяйишикликляр унудулма, таныма щалларынын тясвири иля 
тясдиглянир. Йаддашын бярпасы цчцн сынаглар кечирилир, щяр 
шей юз ащянэиня гайтарылыр. Сынагларын тясир эцъцня малик 
олмасындан ютрц ел арасында йашайан ян йахшы адятлярдян – 
гящряманлыгла нишанланманын шяртляриндян, мцгяддяс му-
сиги алятляриндя (гопузда) чалмаг баъарыьыны, хцсуси силащ 
нювляриндян истифадя габилиййятини нцмайиш етдирмякдян вя 
с. эениш истифадя олунур. 
Бир епос дахилиндя бязян бир нечя «ютцрцлмцш щадися» 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет