Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет69/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
135 
занмаг, щям дя динъялмяк, яйлянмяк йери иди. Лакин бой-
да елин уьуруну тяйин едян, бярякятин, боллуьун тями-
натчысына чеврилян мякан (ов йери) хяйаняткарлыьа да шащид 
дурур. Йеня дя «алар сабащ Дирся хан йериндян уру турды. 
Оьланъуьын йанына алыб, гырг йиэидин бойуна салды, ава 
чыгды..» Бу сящяр дя ейни шякилдя Дирся ханын он йедди ил 
габаг Байындыр ханын мяълисиня йолландыьы вя «гара 
отагла» растлашдыьы сящярин тясвириндяки мисраларла тягдим 
олунур: «Салгум-салгум тан йелляри ясдиэиндя…» 
Бир бойда ейни нязм парчасынын олдуьу кими ики дяфя 
ишлянмясини неъя гиймятляндиряк? Епик янянядя газах, 
юзбяк, хакас, гыргыз тцркляринин бцтювлцкдя нязмля йарат-
дыьы епосларда поетик мягамларда мисра, бейт, бянд тякра-
рына раст эялирик. Йазылы ядябиййатда да мяснявилярдя бу 
щалдан цслуби фцгур кими файдаланырлар. Лакин тясвир щиссяси 
нясрдян ибарят «Китаби-Дядя Горгуд» цчцн, цмумиййятля, 
характерик олмайан бир форманын мювъудлуьу эюстярир ки, 
епос архаик гатларда тамам башга гялибдя йаранмыш вя би-
ринъи бойдакы бцтцн щадисялярдя заманын чыхышлары йазын 
эялиши иля мцяййянляшдирилмишдир. Оьузлар уьур вя уьур-
сузлугларыны илахыр чяршянбялярдя тябиятдя юзцнц эюстярян 
бязи амиллярля – салхым-салхым дан йелляринин ясмяси 
(тцрклярин яски чаьларда Дан танрысына инанараг гурбанлар 
кясмишляр), «кюксц эюзял бюйцк даьлара эцн дяймяси (да-
станда даь култуна инам да чох гцввятлидир) вя с. ялагя-
ляндирмишляр. Бу яняня сонракы чаьларда поетик анламда 
эютцрцлмцш вя яксяр щадисялярин чыхышы йаза аид едилмишдир. 
Беляликля, щяр ики заман анлайышынын бир-бириндян фярги 
эюз габаьындадыр. Яэяр биринъиляр мифик «гызыл яср»я аид 
едилирся, икинъилярдя дювр конкрет тарихи яламятлярля еля 
ялагяляндирилир ки, эерчяклик, реаллыг тясири баьышлайыр. Биринъи 
дюврдя йаранан епослар шифащи шякилдя икинъийя кечяндя 
мифик структурлар да эерчяклик пярдясиня бцрцнцр, танрылар, 
илащи гцввяляр инсанлашдырылыр, гейри-ади шякилдя тясяввцря 


Бярпа, эенезис 
136 
эятирилян варлыглар тябии щалына гайтарылыр, илкин мяна тутуму 
дярин гатларда галыр. Щалбуки замана аид ики бахышдан бири 
диэяринин яксини тяшкил едир, архаик епосун башланьыъы мифик 
илкин йаранышлар дюврцнцн мянзярясини йаратдыьы щалда тарихи 
гящряманлыг дастанлары еля щадисяляря цз тутур ки, динляйиъи-
ляря баш вермяси бялли олсун. Тарих фактынын там мянзяряси-
ни йаратмаг мягсяди дашымыр, садяъя цздя олан бир-ики 
яламяти (щадисянин баш вердийи йери, тайфа адларыны, тарихи 
шяхсиййятляри вя с), йа да сон нятиъяни мятня дахил етмякля 
халгын тарихи-гящряманлыг салнямясини йарадырдылар. Мяся-
лян, наьыл вя дастанларда щадисяляр аллащдан башга щеч кяс 
олмайан заманла ялагяляниб намялум падшащла, намялум 
юлкя, шящяр – мяканла, сещирли, гейри-ади варлыгларын иштиракы 
иля инкишаф етдирилир вя мюъцзянин кюмяйи иля чалынан гяля-
бяй иля йекунлашыр. Диэяр тяряфдян, яэяр епосда щадисянин 
чыхышы щамынын таныдыьы Дямиргапы Дярбянддя, Эюйчядя, 
Трабзонда, Тифлисдя, Баьдадда, Гарсда, Ялинъя галасында 
вя б. йерлярдя мялум заманда (Мящяммяд пейьянбярин 
йашадыьы дюврдя, Осман газинин щакимиййяти чаьында вя с.) 
башланырса, сонракы дюйцшлярин дя эерчяклийиня шцбщя иля 
бахылмыр. Вя «Дядя Горгуд» она эюря спесифик хцсусиййят-
ли дастандыр ки, онда заман вя мякан анлайышынынын щяр ики 
чыхыш-башланьыъ формасындан истифадя олунур. Лакин еля бой-
лар вар ки,
А) заман мифик анламдадыр: «Духа гоъа оьлы Дяли 
Домрул бойу», «Басат Дяпяэюзи юлдцрдиэи бой», «Дирся 
хан оьлы Буьаъ бойы», «Салур Газан тутсаг олуб оьлы Уруз 
чыгардыьы бой».
Б) Вя емприк-тарихи заманла башланан бойлар даща чо-
хдур: «Салур Газанын евинин йаьмаландыьы бой», 
«Гамбюрянин оьлы Бамсы Бейряк бойу», «Газан бяэ оьлы 
Уруз бяэин тутсаг олдыьы бой», «Ганлы гоъа оьлы Гантуралы 
бойу», «Газылыг гоъа оьлы Йейняк бойы», «Бякил оьлы 
Ямранын бойу», «Ушун гоъа оьлу Сяэряк бойу», «Ич 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет