Ежелгі дәуір әдебиеті бес кезеңнен тұрады

Жырдың 11-12 нұсқасы бар. Батырлар жырының ішіндегі ең көне жыр, Жырда ауыз әдебиетінің басқа түрлері де көп кездеседі. 1899 жылы Жүсіпбек Шайқыисламұлы Қазанда "Қисса Алпамын" деп аталатын жырды басып шығарған. 1896 жылы Ә. Диваев жырдың толығырақ бір нұсқасын жазып алып, жариялаған.

Алпамыстың әкесі - Байбөрі (Жиделі Байсын жеріндегі Қоңырат елінің байы), анасы - Аналық, қарындасы - Қарлығаш, сүйген жары - Гүлбаршын (Сарыбайдың қызы), тұлпары - Шұбар ат, Алпамысқа ғашық болған Тайшық ханның жалғыз қызы - Қаракөзайым, Алпамыстың баласы - Жәдігер. Байбөрінің туысқаны - Құлтай, оның баласы - Тортай, тезекші қара күңінен туған ұл - Сұлтан, Үлтанның сақау әйелі - Бадамша. Сарыбай - Шекті елінің байы (Гүлбаршынның әкесі), Гүлбаршынның шешесі -Алтыншаш. Гүлбаршынды зорлықпен алмақшы болған қалмақ батыры - Қараман. Алпамысты алдап қолға түсірген - Мыстан кемпір, Алпамысты құтқарушы өнерлі, қойшы жігіт - Кейқуат. Байбөрінің жылқысын алып кеткен хан - Тайшық хан.

• Қазақ халқының батырлар жыры ішіндегі ең көнесі: ("Алпамыс батыр")

• Алпамыс батырдың әкесінің аты: (Байбөрі)

• Байбөрі байға ұл мен қыз сүйетіндігін айтқан: (Шашты Әзіз)

• Алпамыстың қарындасы: (Қарлығаш)

• «Алпамыс батыр» жырында «тоқсан мың қарасы», «сексен мың маясы», «есебі жоқ жылқысы» бар, бірақ бір перзентке зар болған кейіпкер: (Байбөрі)

• Алпамыстың баласы: (Жәдігер)

• Алпамыс неше жасқа толғанда Жиделі Байсын жеріне, Қалың Қоңырат еліне бек болып, басқара бастайтынын табыңыз: (10)

"Далада мен отырмын құрып өрмек,

Жалғызды қасымдағы қылып ермек.

Баламды жалғыз менің өлтіргенше,

Алсайшы Гүлбаршынды, қужүгермек…" Үзінді алынған жыр: ("Алпамыс

батыр")

"Бекерге жұрт баласын қырып жүрсің,

Ойыңа келгеніңді қылып жүрсің.

Сарыбай қызын бермей кетіп қалды,

Несіке ойын ойнап, күліп жүрсің?!"- деген жолдарды кімнің, не себепті

Алпамысқа айтқаны: (Баласын өлтіріп қойғаны үшін кемпірдің

Алпамысқа ызаланып айтқаны)

• Алпамыс батырдың жарының аты: (Гүлбаршын)

• "Алпамыс батыр" жырындағы әйел образы: (Гүлбаршын)

• Гүлбаршын сұлудың Алпамысты жар етіп таңдаған себебі: (Бір жағы

батыр; екінші жағы қазақ жігіті болғаны үшін)

• Гүлбаршынның әке-шешесі: (Сарыбай-Алтыншаш)

• "Алпамыс батыр" жырындағы Байбөрімен құда болуды армандайтын,

Шекті елінен шыққан байдың есімі: (Сарыбай)

• "Біреуімізден ұл, біреуімізден қыз туса, екеуіміз құда болсақ, қыз бен баланы

кемеліне келтіріп, екеуін қосып, бұл дүниеден өтсек, арманымыз қалмас еді-ау!"-

деп армандайтын "Алпамыс батыр" жырының кейіпкерлері: (Сарыбай,

Байбері)

• Алпамыс батыр Байшұбар атты қалай таңдады? (Өзі таңдап, құйрығынан

тартып тұрғызады)

• "Адамнан есті жануар" деп ардақталатын, мыстанның арам пиғылын

батырдан бұрын сезетін тұлпар: (Шұбар ат)

• "Атамыз батыр" жырындағы кейіпкер: (Құлтай)

• Тортай, Құлтай, Байбөрі қай батырлар жырында кездеседі? ("Алпамыс

батыр")

тіктіріп, қырық қыздың басына жаулық салып, келіншекше киіндіріп, қырық

шелпек арақты әрқайсысына беріп, мыстан батырдың жолын тосып жатты».

Үзінді алынған жыр: («Алпамыс батыр»)

• Мыстан кемпір қатысатын эпостық жыр: ("Алпамыс батыр")

• Алпамыстың жау қолына түсуіне себеп болған жағдай. (Мыстан

кемпірдің айласы)

• Тайшық хан, Қаракөзайым, Кейқуат, Қараман атты кейіпкерлер кездесетін

жыр: ("Алпамыс батыр")

• "Алпамыс батыр" жырындағы көрген түсін айтып жоруын сұрайтын

ханның есімі: (Тайшық)

• "Алпамыс батыр" жырындағы қалмақ ханы: (Тайшық хан)

• Тайшық хан алдап, қолға түсіретін батыр: (Алпамыс)

• "Алпамыс батыр" жырындағы қалмақ батыры Қараманның мінген аты:

(Қара ат)

• Алпамыстың батырлығы ның бірінші айқындалатын жері: (Қараман мен

кездесуі)

• "Алпамыс батыр" жырындағы қалмақ батыры: (Қараман)

• Алпамыс батырға көмек беріп, дос болатын қалмақ батыры: (Қараман)

• "Алпамыс батыр" жырындағы Гүлбаршынды зорлық етіп алмақшы болған.

(Қараман)

"Сансыз тұрған қалмаққа

Қылышын суырып алады.

Жолбарыстай ышқынып,

Шұбарға қамшы салады.

Тура келген қалмақты

Қақ маңдайдан шабады, " - деген үзінді ("Алпамыс батыр")

• "Алпамыс батыр" жырындағы қара ниетті жауыз, метірімсіз бейне: (Ұлттың

құл)

• "Алпамыс батыр" жырында "күрек тісі кетпендей", "аузы ошақтай", "азу

"Алпамыс батыр" жырында әкім болып жұртты жеп жүрген "азамат":

(Ұлтан құл)

• "Алпамыс батыр» жырындағы Ұлтан көкпарға кімді тарттырмақшы

болды? (Жәдігерді)

"Алпамыс батыр" жырындағы:

"Аш бүгіліп жарағыр,

Жетім қалып жасыңнан

Мендей болып жылағыр,

Тарта бер, жұртым, тарта бер!…" - деген жолдардың иесі: (Дәрігер)

• "Алпамыс батыр" жырындағы сақау әйелдер: (Бадамша, Мария)

• "Алпамыс батыр" жырында "Үлтан бегіме лайық өлеңді өзім айтамын" деген.

(Бадамша)

• "Алпамыс батыр" жырындағы Тортай: (Құлтайдың жалғыз баласы)

• Алпамыс еліне қайтқанда жылқыны бағып жүрген: (Тортай) (Үлтан

Байбөріні түйенің артына, Құлтайды қойдың соңына, Жәдігерді қозының артына

салып қояды)

• Алпамыс батыр өз еліне ұзақ жылдан соң қандай бейнеде келеді? (Диуана)

…Атса мылтық өтпеді,

Шапса қылыш кеспеді,

Суға салса батпады… Үзіндіде айтылып отырған батыр: (Алпамыс батыр)

• Алпамыс батырды зынданнан Қаракөзайымның шығаруы себеп болған

жағдай: (Қаракөзайымның ғашық болуы)

• Алпамыс батырдың зынданнан шығуына көмектескен кейіпкер:

(Қаракөзайым)

• "Алпамыс батыр" жырында Байшұбарды босатып алып шыққан:

(Қаракөзайым)

• "Көрінеді осы адам,

От жалын боп көзіме.

Айналайын, құдай-ау,

Осы түргөн диуана,

Жалғызымның өзі ме?!" - деген жолдарды кімнің кіммен тілдескенде

айтқаны: (Гүлбаршынның Алпамыс пен тілдескенде айтқан)

• "Алпамыс батыр" жырындағы сиқырлы сыбызғышы, өнерлі бала:

(Кейкубат)

Үзінді кездесетін жыр:

"Мынау серкелердің мүйізі мен қабырға сүйегінен сырнай істеп қойдым, соны

қыздардың жанына барып торт". ("Алпамыс батыр", Кейқуатқа Алпамыс

айтты)

• "… өзіңнің Гүлбаршын жарыңды аламын деп отыз күн ойын, қырық күн ұдайы

алсаң, ертерек бар, " - деп Алпамыс батырға хабар жеткізгені (Тортай)

• Үзінді қай жырдан алынған, ондағы сипаттау тәсілі:

Ауызына қарадым - -

Сулуды таңдап сүйгендей.

Келбетіне қарадым -

Қамқаны таңдап кигендей. ("Алпамыс батыр", теңеу)

*** "Қобыланды батыр", "Алпамыс батыр" жырларына ортақ

кейіпкер(лер): (*Аналық; *Қарлығаш)

• *** "Алпамыс батыр" жырының кейіпкерлері: (*Тайшық; *Үлтан)

"Ер Таргын"

Жырды алғаш Марабай ақыннан жазып алып бастырған - Н. Ильминский,

(1862 жылы Қазанда). 1870 ж. В. Радлов, 1904 ж. Н. Саркан, 1922 ж.

Ә. Диваевтың жинақтарында жарияланған. 8 түрлі нұсқасы сақтаулы.

Ер Тарғынның жары - Ақжүніс, ұлдары - Ардаби, оның екі баласы -

Әжігерей мырза, Айғожа (кейін хан болды), тұлпары - Тарлан ат. Ер

Тарғынның үш жолдасы - Қарасай ұлы Көбен, Алшағыр ұлы Теген, Өмір

ұлы Себен (Ханзада ханның батырлары, Ер Тарғынның батыр жолдастары).

Ақшахан - Қырымның қырық ханының үлкені (Ақжүністің әкесі),

Қартқожақ - Ақша ханның батыры, Қанатты қара - Аршаханның

жорғасы, Ханзада хан - Бұлғыр тауын мекендеген ноғайдың ханы,

Сыпыра жырау - дана, ақылшы қария. (Тоқтамыс хан тұсында өмір сүрген

(XV ғ.), қыпшақ тайпасынан шыққан тарихи тұлға), Домбауыл - қалмақ

батыры.

"Ер Тарғын" жыры алғаш басылып шыққан қала: (Қазан, 1862 ж.)

• "Ер Тарғын" жырын алғаш рет жырлап, халық арасына таратқан ақын:

(Марабай)

• Ер Тарғынның әке-шешесі: (Әке-шешесі жоқ, қайтыс боп кеткен)

Ер Тарғынның жары әрі серігі: (Ақжүніс)

• Ақжүністен туылған ұлдың есімі: (Ардаби)

• Ақжүністің жырдан көрінетін сипатына лайық жауап, (Сұлу да батыл,

намысқой да ақылды, өз дегеніне жетпей қоймайтын бірбеткей,

айлалы қыз. )

• "Сенің қайғыңнан өлемін, " - деп батырды сүйетінін алғашқы боп өзі

мойындаған ару қыз: (Ақжүніс)

"Қолаң шашты, қой көзді алшаңдаған аруым" деп айтқан: (Ер Тарғын -

Ақжүніске)

• "Мен Қырымның ішінде, Ақша ханның қызы едім, " -деп, өзінің тектілігін

көрсететін ару қыз: (Ақжүніс)

Қара жерге қар жауар

Қарды көр де етім көр.

Қар үстіне қан тамар,

Қанды көр де, бетім көр, - деген Ақжүністі суреттеуі: (Антитеза)

"Бет ажарын қарасаң,

Жазғы түскен сағымдай.

Ет ажарын қарасаң,

Терісінен айырған,

Арпа-бидай ақ ұндай.

Кірпігі оқтай тізілген…" - деген үзінді алынған батырлар жыры: ("Ер

Тарғын", Ақжүністің бейнесі)

• Ақжүністің мінген аты: (Боз жорға)

• Ер Тарғынның тұлпары: (Тарлан ат)

• Тарлан ат қай эпостық кейіпкерлердікі? (Ер Тарғынның және

Көбіктінің)

• Астына мінген атына "Айналайын" деп үн қататын батыр: (Ер Тарғын)

• "Құйрығына болайын,

Қынаптан шыққан қанжардай…" - деген жолдар: (Тарлан аттың сипаты)

• Хандардың опасыздығын баса көрсететін жыр: ("Ер Тарғын")

• Ақша хан Тарғын батырды тағайындады: (Әскербасы етіп)

• Қырымның қырық ханының ең үлкені Ақша ханның еліне баратын батыр:

(Ер Тарғын)

"Қадірін білмес сен итке,

Қараша болып не етемін?" - деп ханның иттігін бетіне басатын батыр: (Ер

Тарғын)

• Тарғынның ерен ерлігі байқалған кез: (Домбауыл бастаған ұрыста)

• Қарасайұлы Көбенді, Алшағырұлы Тебенді, Өмірұлы Себенді қай

батырдың сұрайтынын белгілеңіз: (Тарғын)

• "Ер Тарғын" жырында:

- Аттанбадым олжа үшін,

Сыңсып жатқан мал үшін…

Аттанғанын кәуірге

Атамның ежелгі кегі үшін, - деген сөзді айтатын кейіпкер: (Ер Тарғын)

• Ер Тарғын Ақжүністі алып қашқанда артынан қуып шығып, жетіп алған:

(Қартқожак)

• 5 жастан 65 жасқа дейінгі ерлік істері суреттелетін кейіпкері бар жыр: ("Ер

Тарғын")

• "Ер Тарғын" жырында Ақжүніс ару қай батырдың бес жасынан алпыс бес

жасқа дейінгі өмірін шеберлікпен айтып береді? (Қартқожақтың)

• "Ер Тарғын" жырындағы бес жасында-ақ "жас шынықтан жай тартып,

жалғыз шиден оқ атқан"кейіпкер: (Қартқожақ)

• Бір жалғыз оқпен салып қалғанда, Тарэгынның корамсактағы жүз алпыс кез

оғын күлпара кылып уатқан ердің аты: (Қартқожақ)

"Мен алпыс беске келген, сақалым қуарған, бір қарт шалмын, бұл ғой, жас болса

да, қасындағы Ақжұністей сұлуды қиып әм өзінің жанын қиып, маған қарсы

тұрды, " - деген кейіпкер: (Қартқожақ)

• "Ер Тарғын" жырындағы Қартқожақ: (Үлкен адамгершілік иесі)

"Ер Тарғын" жырында:

"Ай, Қартқожақ, Қартқожақ,

атыңның басын тарт, Қожақ!" - деп айтқан: (Ақжүніс )

• "Ер Тарғын" жырындағы Қартқожақты райынан қайтарған ару: (Ақжүніс)

• Ақжүністің мінезінің көп қыры байқалатын сәт: (Қартқожаққа айтқан

монологында)

• "Ер Тарғын" жырында батырды екі рет алдаған хан: (Ханзада)

• "Ер Тарғын" жырындағы Ханзада ханның елі мекендеген тау аты: (Бұлғыр

тау)

жырау)

(Сыпыра жырау)

• "Өз өмірінде қолынан тоғыз ханды өткізіп, тоғыз ханды түзеткен кісі еді. "

(Сыпыра жырау)

• Ер Тарғын батырды райынан қайтарған данагөй жырау: (Сыпыра жырау)

"Аруақты туған ер болсаң.

Не қыласың бір қызды, " - деген пікірді айтатын: (Сыпыра жырау)

"Есен барып, сау қайтсам,

Домалатып басыңды алармын, " - деп, Ханзада ханға бітіспес жаулығын

айтқан Ер Тарғынның райынан қайту себебі: (Елін қырғынға

ұшыратпауды ойлады )

Атам қалды дейтұғын,

Атам менен анам жоқ!

Балам қалды дейтұғын,

Өзімнен туған балам жоқ!

Бауырым қалды дейтұғын,

Ағам менен інім жоқ!… Үзінді қай жырдан алынған? ("Ер Тарғын" жыры)

"Үстіме кнер кебін жоқ!

Еңіреп жүрген ер едім,

Қаптаған қара борандай,

Өткені ме дүние боқ?! " - деп жаны күйзелген батыр: (Ер Тарғын)

"Ажалым аштан болды ма?

Ауызға жерге жемім жоқ,

Егер өлсем бұл жерде,

Сүйегімді ұстар теңім жоқ, " - деп қиналатын батыр: (Ер Тарғын)

"Етектейін еріннен,

Екі елісі қалыпты, " - деген шумақта жыршы қолданған тәсіл: (Литота)

"Ай, Қартқожақ, Қартқожсақ!

Атыңның басын тарт, Қожақ!

Алғанымнан айырма,

Мені өзіңе қайырма, " - деген өлең жолдарының буын, бунақ, ұйқас түрлері;

(7-8 буынды, 2 бунақты егіз ұйқас)

От орнындай тұяқтан

Аймақтары қалыпты.

Етектешін еріннің

Екі елісі қалыпты, - деген жыр жолдарындағы ттосіл: (Кішірейту (литота)

• Т.Әлімқұлұлы "Қараойға ертеде ат шалдырыпты-мыс," - деп

Махамбеттен басқа кімді атайды? (Ер Тарғынды)

*** «Ер Тарғын» жырындағы Тарғын бейнесі: (*Өлімнен тайсалмай,

сертінде тұрады; *Үлкенді сыйлап құрметтейді; *Нағыз батыр,

намысты ер)

"Қамбар батыр"

Қазақ халқы арасына көп тараған жырдың бірі, 19 нұсқасы белгілі. Соның

бірі "Қисса-н-Қамбар" 1888 жылы Қазан университетінде жарияланған.

1903 жылы Қазанда жырдың алғашқы нұсқалары "Тоқсан үйлі тобыр

деген атпен жарық көреді. Ә. Диваев 1902 жылы жырдың толық нұсқасын

ел арасынан жазып алып, 1922 жылы Ташкентте бастырады. 30-жылдары

С. Сейфуллин, С. Мұқанов, М.Әуезов тер жариялаған. Жырдағы көптеген

ономастикалық атауларға қарап Ә.Қоңыр амбар батыр"

сюжетінің кейбір нұсқалары Сыр бойында туған" деген тұжырым айтады.

Жырдың басты тақырыбы - жер мен ел намысын қорғау. Жырдың мазмұны

- қалмақ басқыншыларына қарсы күрес. Жырдың негізгі идеясы - елдіктің,

бірліктің туын жоғары ұстау, ноғайлы елін қалмақ басқыншыларынан азат

ету арманы. Жырдың мақсаты - ертеде өткен ерлердің ісін кейінгілерге үлгі

ету.

Қамбар - ел сүйген батыр, жалғыз атты кедей жігіт, Әлімбай -Қамбар

Әзімбай - Назымның әкесі, атағы жер жарған бай; Қайыршақ, Қарымсақ,

Сарымсақ, Қораз, Дараз, Алшыораз - Назымның ағалары, Жәдігер -

Әзімбайдың Қамбарға жіберген хабаршысы, Қара қасқа ат - Қамбардың

тұлпары, Қараман - қалмақ ханы, батыр, Керейұлы Келмембет

Қараманның елшісі, Күлбадам - Қараманның тұлпары.

• Қамбар батырдың әкесі: (Әлімбай)

• Жырдың басында батыр туралы айтылмай, бір байдың қисапсыз мол

байлығы, алты ұлы мен сұлу қызының көркі, сән-салтанаты туралы

жырланатын батырлар жыры: ("Қамбар батыр")

• Жырда тоқсан үйлі тобырын (қара халқын) аң аулап асыраған батыр:

(Қамбар батыр)

• Қамбар батырдың тойға келмей қалуы арқылы жыраудың аңғартқысы

келген ойы: (Қамбардың қатардағы қарапайым кісі еместігін

аңғартады)

• Адамгершіліктің ең жоғары қасиеттерін бойына жинаған халық арманынан

туған образ: (Қамбар)

• Қамбардың даңкына сырттай ғашық болатын сұлу: (Назым)

• Қамбар батырдың ғашығы әрі сүйген жары: (Назым)

• Батырлар жырында болашақ жарын өзі таңдаған ақылы көркіне сай ару:

(Назым)

• Назымның қазақ эпостарындағы қыздар бейнелерінің биігі бола алатын

себебі: (Ел мәселесін саналы түрде ашық айтатын қыз)

• "Қамбар батыр" жырындағы қай кейіпкердің сөзі?

Бөтен туған бала едің,

Жұртқа тұлға болғандай.

Сол себепті сені тежеймін. (Назымның)

• "Қыз Назым шықты бұраңдап,

Он сегіз толған жасына,

Кәмшат бөрік келісіп,

Бриллиант қойды басына…"- деген үзінді қай жырдан? ("Қамбар батыр")

• Қамбар батырдың тұлпары: (Қара қасқа ат)

• Тарлан ат қандай эпостық кейіпкерлердікі? (Ер Тарғын, Көбікті)

• "Қамбар батыр" жырында қалмақ ханы Қараманнаң қалың қолымен келіп

қамап жатқанын Ноғайлы елі Қамбарға кім арқылы хабар береді? (Жәдігер

арқылы)

жақтаған кейіпкер: (Алшыораз)

• Қыз Назымға жаушы гып,

Жиырма жігіт жіберді

Қалмақтың ханы жұртынан "Қамбар батыр" жырынан алынған үзінділе

берілген қалмақ ханы: (Қараман)

Жеті атасы орынды,

Алатаудай айбаты,

Рүстем-Дастан форымды.

Ерегессең онымен,

Құртады әбден сорыңды.

Сәулеті мен дәулеті

Құп өзіне қонымды. "Қамбар батыр" жырынан алынған Келмембеттің

сөзінде кімнің бейнесі берілген? (Қараманның)

• "Қамбар батыр" жырында жекпе-жекке шыққан Қараманның Қамбардан

жеңіліп қалуының себебі: (Елін қорғаған Қамбар ерлігінің тендессіз

екендігі)

• "Қамбар батыр" жырының тілдік ерекшелігі: (Юмордың, әзілдің ұтымды

қолданылуы)

• Жәдігердің Қараман ханның ауыр қолмен келіп, ноғайлы елін қамап

жатқанын:

Ойда жоқ жерден от шығып, Қонысымыз тарылды… - деп жеткізудегі тәсіл:

(Символ); (Жауды өрт бейнесінде сездірді); (Еркін ұйқас)

• Қараманның Қамбарға: "Неге кешігіп келдің?" дегеніне Қамбардың:

…Сұңқардың йғен қазына

Бір қарақұс таласыт,

Жатыр екен өшігіп… - деп жауап беруі: (Символмен берілген)

• "Қамбар батыр" жырындағы символдар: (Сұнқар, қаз, қарақұс, құмай,

тазы, аққу, төбет)

• "Қамбар батыр" жырында көп байқалатын тәсіл: (Шегініс жасау тәсілі)

• "Қамбар батыр" жырының өзіндік ерекшелігі: (Аңшылық өмірді

суреттеу, аңшылықты ерлік етіп дәріптеу)

• "Қамбар батыр" жырындағы оқиға қалай өрбіді?

1. Қамбардың аңшылығы.

2. Қамбар мен Назымның қосылуы.

3. Қараман ханды Қамбардың жекпе-жекке шақыруы.

4. Қараман ханның Назымды күштеп жар етпек болуы.

5. Назымның жар таңдау тойы.

6. Әзімбай ауылына қалмақ елінен елші келуі. (5,1,6,4,3,2)

*** "Қамбар батыр" жырының негізгі идеясы: (*Ноғайлы елін қалмақ

шапқыншыларынан азат ету)

*** "Қамбар батыр" жырының кейіпкерлері: (*Алшыора); *Назым;

*Әзімбай)

*** "Қамбар батыр" жырындағы Алшыораз ға тән қасиетттер): ("Адал;

*Ақылды; *Зерек)

• А. Байтұрсынұлы бастырған эпостық жыр: ("Ер Сайын")

• Эпостық жанр: (Тарихи жыр)

Лиро-эпостық (ғашықтық) жырлар

Ғашықтық жырлардың батырлық эпостан айырмашылығы:

1. Батырлық эпоста батырдың халық мүддесі жолындағы күресі негізгі

тақырып болса, ғашықтық дастандардың негізгі тақырыбы - екі жастың

бақытқа жету жолындағы тартысы, қасірет-зары, махаббаты.

2. Батырлық дастандарда шешуші рөл атқару бермейтін рулық қарым-

қатынастар, тұрмыс-салт, әдет-ғұрып ғашықтық жырлардың фабуласына

заңды түрде кабысады.

3. Батырлар жырында образдар шындықтан шалғай, шартты түрде алынса,

ғашықтық жырларда образдар реалистік түрде сипатталады.

• Ғашықтық жырлардың батырлар жырынан үш айырмашылығын атап

керсеткен қаламгер: (М. Әуезов)

"Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жыры

"Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жыры - қазақ лиро-эпостарының ішіндегі ең

көнесі, оның 15 шақты нұсқасы бар. Алғашқы башқұрт тіліндегі нұсқасын

1812 жылы Т. Беляев жазып алып, Қазанда жариялаған. Ең танымалы -

Жанақ ақын жырлаған нұсқа. Ш. Уәлиханов жырды Атығай Арыстанбай

ақынның аузынан жазып алған. Бұл нұсқада жыр қайғы мен аяқталады. 1833

жылы А. С. Пушкин де Жайық бойындағы Кіші жүз қазақтарының әңгімесін

жазып алған. В. В. Радлов неміс тіліне аударып бастырған. Радлов,

Бейсенбай, Шөже нұсқаларында Қозы өлмей, аман қалады. Абай Құнанбаев

1884 жылы Жанақ ақыннан жырдың бір нұсқасын жазып алып,

Г.Н.Потанинге сыйға тартқан. Г. Н. Потанин: "Бұл жер жүзіндегі ең

қымбат әдебиет мұраларына жататын шығарма, " -еп бағалаған.

Қозы Көрпештің әкесі - Сарыбай (75 жаста), сүйген жары - Баян. Қарабай

- бай (83 жаста), Баянның әкесі; Ай мен Таңсық - Қарабайдың қыздары,

Баянның әпкелері; Тайлақ - Сарыбайдың құрдасы, Сарыбайдың өлімін

түсінде көріп, әйеліне жеткізеді; Айбас - Тайлақтың кенже інісі; Сасан би

- Қарабай көшіп барған елдің биі; Көсемсары - сері; Қодар - қара күш

несі, батыр; Танаш - Қарабайға құда болып барған кісі.

Қарабайдың мінген аты - Аққайың.

Жырдың негізінде F. Мүсірепов "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" (1939 ж.)

трагедиясын жазды.

"Қайғы Көрпеш-Баян сұлу" жыры - адал достықты жырлайтын дастан. Мұнда

халықтың дұрыстыққа деген тілеулестігі жырланады. Ұнамды мінездер, ұнамды

кейіпкер арқылы жоғары бағаланады". (М. Әуезов)

"Қозы. Көрпеш-Баян сұлу" жыры - махаббат тақырыбына арналған

жүзіндегі ауыз адебиетінің (фольклор) төрінен орын алады. " (С. Мұқанов)

Ш. Уәлиханов "Ромео-Джульетта" жырына теңеген жыр: ("Қозы

Көрпеш-Баян сұлу")

"Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырын Шоқан жазып алған ақындар

(Арыстанбай, Жанак)

• Ш. Уәлихановтың Жанақ ақынның айтуымен ең алғаш қағазға түсірген

жыры: ("Қозы Көрпеш-Баян сұлу")

• Шоқанның ел ішіндегі аңыз-әңгімелерден, халық жырлары мез

дастандарынан алғашқы жазып алған шығармасының аты: ("Қозы

Көрпеш-Баян сұлу" жыры)

• Шоқан өзі жинаған қазақтың ауыз әдебиеті нұсқаларын, "Қозы

Көрпеш-Баян сұлу" жырын берген профессор: (Березин)

"Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жыры орыс тіліне аударылып, сол тілде

жарыққа шыққан жыл: (1853 жыл)

• 1833 жылы А. С. Пушкиннің кіші жүз қазақтарынан жазып алған жыр:

("Қозы Көрпеш-Баян сұлу")

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырын жазып алып… сол тақырыпқа поэма

жазуды ойлаған орыс ақыны: (А. С. Пушкин)

• В. В. Радлов неміс тіліне аударып бастырған жыр: ("Қозы Көрпеш -Баян

сұлу")

• Түйемойнақ, Жылытау, Сауыр, Сойқал деген жер атаулары қай жырды

кездеседі? ("Қозы Көрпеш-Баян сұлу")

• Балталы, Бағаналы деген жер аттары кездесетін жыр: ("Қозы

Көрпеш-Баян сұлу")

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырындағы тарихи шындық пен сәйкес келетін

жер-су аттары: (Бетпақдала, Аягөз)

• Сасан би, Қарабай, Қодар атты есімдер кездесетін жыр аты: ("Қозы

Көрпеш-Баян сұлу")

• Айбас, Қарабай, Қодар қай жырдың кейіпкерлері: ("Қозы Көрпеш-Баян

сұлу")

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырының кейіпкерлер тізбесі: (Ай, Таңсық,

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырының негізгі тақырыбы: (Жастардың бас

бостандығы)

• Қозының мінген аты: (Күрең бесті)

"Іздеп едім, қайнаға-ау, кез келесіз,

Айпарадай ақ жүзім сіз көресіз

Қайнаға-ау, көріпсіз бір перзентті,

Сүйіншіге, қайнаға-ау, не бересіз?" - деген үзінді: ("Қозы Көрпеш-Баян

сұлу" жырынан)

• Сарыбай мен Қарабайдың кездескен жері: (Балталы жерінде)

• Жыр басында ұшырасатын кейіпкерлер: (Сарыбай мен Қарабай)

• Қозының әкесі: (Сарыбай)

• Сарыбай қанша жаста? (75 жаста)

• Қозыны Баянмен табыстырған адамды табыңыз: (Айбас)

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу " жырындағы Айбас қандай кейіпкер? (Әділдік

жолында күресуші)

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырындағы Қозының намысын қорғау үшін

шыққан: (Айбас)

• Сәлем де ініңізге, іздеп келсін,

Келмесе, сорлы Баян дегені өлсін, - деп Баян кімге айтқан? (Ай басқа)

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырында Қозы мен Баянға тілеулес боп,

көмектесетін жандар: (Ай мен Таңсық, Айбас, Көсемсары)

"Тал бойының міні жоқ, қолаң шашты,

Шашының ұзындығы тізін басты.

Гүл төгілер аузынан меруерт тісті,

Ондай жан дүниеде жер алмасы," - деген қай кейіпкердің сипаты?

(Баянның)

"Аппақ керік маңдайлы қылығы наз,

Малың түгіл басыңды берсең-дағы аз," - деген: (Баянның бейнесі)

• Лиро-эпос кейіпкерлерінің ішінде тоқсан сері жігіт қай қыз үшін елінен

безеді? (Баян сұлу)

… гашық болып тоқсан бағылан,

Бәрі де іздеп шықты жапан түзге.

Бәрі де ғашықтықпен жапан кезген,

Баршасы ғашық болып елден безген.

Үзіндідегі көп нүктенің орнына лайықты кейіпкер: (Баян)

• Баянның әкесі: (Қарабай)

• Қызынан малын артық көретін әке: (Қарабай)

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырындағы Қарабайдың жылқысының саны: (90

мың)

(Бетпақта)

• Бетпақтан алып өткен Қодарға Қарабай қандай уәде берген? (Баянды

бермек болады)

"Қозы Көрпеш-Баян Сұлу" жырындағы алты құлаш ала бедеу кімнің

астына мінген аты? (Қодардың)

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырының басты кейіпкерлері кімдердің

қастандығы мен қиянатынан азап шегетін і: (Қарабай, Қодар)

• Қарабай мен Қодардың Қозы Көрпешке жасаған жамандығы: (У береді)

"Қара көзін қан басып қарағанда,

Маңына жоламайды, Қодар үркіп, " - деген "Қозы Көрпеш-Баян сұлу"

жырынан алынған жолдарда кім туралы сөз болып отыр? (Қозы Көрпеш)

"Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырындағы:

"Тіршілікте, тазшеке-ау, ұмытпайын,

Коя берші, көштегі жеңгең көрер, " - деген жалынышты сөздерді айтатын

кейіпкер: (Қодар)

"Қозы Көрпеш-Баян сұлу" дастанындағы Сарыбай маралды не себептен

өлтіргені: (Қарабай өтінішіне орай)

• Қарабай жарып жібергенде маралдың ішінен не шығады? (Егіз қодық)

• "Қозы Көрпеш Баян сұлу" жырында Қарабайдың үйіне құдалық туралы

сөйлесуге он бір кісі қосып, кімді жібереді? (Танашты)

• "Балталы, Баганалы, ел аман бол,

Бақалы, балдырғанды көл, аман бол, " - деген "Қозы Көрпеш-Баян сұлу"

жырындағы Ай мен Таңсықтың сөздері салт жырларының ішіндегі

қоштасуға жатады.

"Балталы, Бағаналы, ел аман бол,

Бақалы, балдырғанды көл, аман бол, " - деген коштасу өлең алынған жер:

("Қозы Көрпеш-Баян сұлу")

• "Балталы, Бағаналы, ел аман бол, " - деп, туған жерімен қимай қоштасатын

лиро-эпос жырындағы қыздардың аты: (Ай, Таңсық)

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырында қоштасу жырын айтқан кейіпкерлер:

(Ай мен Таңсық)

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырында қандай тұрмыс-салт жырлары

қолданылған: (Қоштасу, жар-жар, естірту, жоқтау)

… Аққу ұшып көлге кетті,

Ақсұққар ұшып шөлге кетті,

Олар адасып кеткен жоқ.

Әркім баратын жерге кетті. " Жыршының жұмбағының шешуі:

(Сарыбайдың өлгенін естіртіп отыр)

• Сарыбайдың бұл дүниеден өткендігін естірткен: (Тазаа)

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жыры қандай өлең түрімен жырланған? (11

буынды қара өлең түрімен)

"Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жыры - адал достықты жырлайтын дастан. Мұнда

халықтың дұрыстыққа деген тілеулестігі жырланады, Ұнамды мінездер, ұнамды

кейіпкер арқылы жоғары бағаланады, " - деген пікірдің иесі: (М. Әуезов)

• "Қодар - Қарабайдың қара шоқпары, қараңғы күші есебіндегі сұмырай серігі, "

деген пікірдің иесі: (М. Әуезов)

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырының тілі - нағыз халық тілі, " - деген пікірдің

авторы: ( М. Әуезов)

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" дастаны - қазақ әдебиетінің зор мұрасының бірі. "

деген пікірдің авторы: ( М. Әуезов)

"Қозы Көрпеш-Баян сұлу" трагедиясын жазған: (F. Мүсіренов)

"Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жыры мен F. Мүсіреповтің осы аттас

трагедиясының айырмашылығы: (Көп айырмашылығы бар)

"Қозы Көрпеш-Баян сұлу" пьесасындағы Қарабай: (Баянның әкесі)

• Қазақ театрында ұзақ жылдар бойы Қарабайды ойнаған әртіс: (Серке

Қожамқұлов)

• Қозы мен Баянға арналған ескерткіш тұрғызылған жер: (Аягөз)

*** "Қозы Көрпеш - Баян сұлу" жыры: (*Көп нұсқалы жыр; *Ғашықтық

жыр)

дүннеқоңыз; *Қатігез, өзімшіл)

*** "Қозы Көрпеш - Баян сұлу" жырында Сарыбайдың өлімін естірткен:

(*Тазша)

Көрпеш - Баян сұлу»)

"Айман-Шолпан" жыры

"Айман-Шолпан" жырын ең алғаш жазып алып, баспаға ұсынған -

Жүсіпбек Шайқыисламұлы. Поэманың тууына негіз болған XIX

ғасырдың бірінші жартысындағы оқиғалар. Эпостық элементтермен қатар

тарихи поэмаларға тән элементтер де анағұрлым басым.

Маман - Тама елінің байы, Айман, Шолпан - Маманның қыздары,

Көтібар - Шекті елінің батыры, қара күштің иесі, Те

де долы токалы, Есет - Көтібардың ұлы, тарихи тұлға, Арыстан

Көтібардың інісі, Шолпанның сүйген жігіті, Әлібек - Айманның сүйген

жігіті.

Таным дерек

Көтібар Бәсендеұлы (т. ж. б. - 1823) - батыр. Кіші жүз құрамындағы шекті руынан

шыққан. Сырым Датұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалысы кезінде сарбаз жинап,

Ресей үкіметінің отарлау саясатына қарсы күрескен. Жайық бойындағы бекіністерге

бірнеше рет шабуыл жасаған. Көтібардың 7 баласы болған, үлкені - атақты Есет

батыр тарихи тұлға. ("Қазақстан" ұлттық энциклопедия, 5-том, 54-бет).

• Ел тұтқасын ұстау әйелдердің де қолынан келетіндігін дәлелдеген жыр:

("Айман-Шолпан")

• «Айман-Шолпан» жырының негізгі тақырыбы: (Ескі мен жаңаның

арасындағы күрес)

• Айман мен Шолпанның әкесінің аты: (Маман)

• Маманның шыққан тегі, руы: (Шекті)

• Арыстан, Есет, Әлібек атты кейіпкерлер кездесетін иыр:

("Айман-Шолпан")

• Қазақ ауыз әдебиетіндегі жаңа әйел, саналы қыз образы: (Айман)

"Айман-Шолпан" жырындағы Айманның өзге жырлардағы қыздардан

айырмашылығы: (Әлеуметтік іске араласуында)

"Айман-Шолпан" жырындағы Айманның ақылы байқалады: (Баланы

бауран алуынан)

Мен ажалым жетпей өлмеспін, ешкімнің қырсығына көнбеспін," - деген сөз

иесі: (Айман)

• Айманның Шолпанды елге қайта руының себебі: (От жағып, күң болып

кетеді деп ойлаған дықтан)

• "Айман-Шолпан" жырындағы Айманның есік алдындағы Қызылқұмға

жасырған байлығының саны: (500 от, 80 інген, 40 алтын, 15 күміс табақ)

"Қараңыз, мына сөздің сарасына,

Көз жетті елді шаппақ расына.

"Шайтан сөз топ ішінде не керек?" деп… - деген жолдың жалғасы: (Арыстан

түсе берді арасына)

• "Айман-Шолпан" жырындағы "Шайтан сөз топ ішінде неге керек?" - деп,

бітімге шақырған сөздердің иесі: (Арыстан)

"Айман-Шолпан" жырында Айманның атты сұрап алуына да, Шомпанды

еліне қайтаруына да, Есеттің Айманға алпыс күнге дейін неке қимауын

қалап алуына да себепкер болған адам: (Арыстан)

• Әлібек бейнесіне тән сипат: (Жау іздеуге, пәле іздеуге құмар емес)

• Маман байдың ауылын кім шабады? (Көтібар)

• "Айман-Шолпан" жыры аяқталар тұста Көтібар: (Өкіл әке болады)

• Маман мен Көтібарды бейнелеудегі ерекшелік: (Сарказм мен ирония)

• "Айман-Шолпан" жырындағы қазақ феодалдарына тән сипаттар.

(Тоғышар, топас, ұсақ тіршілік адамдары)

• "Айман-Шолпан" жырындағы Көтібардың баласы: (Есет)

• "Айман-Шолпан" жырындағы кейіпкер: (Теңге --Көтібардың бәйбішесі)

• Берілген үзінді қай жырдан алынған:

"Базарда теңге болсаң, пұл боларсың,

Қолыңа құрық алсаң, құя боларсың.

Батырдың айтқан сөзі рас болса,

Қолыма су құятын күң боларсың. " ("Айман-Шолпан", Теңгеге айтқан)

"Айманның ақ мамықтай білегі бар,

Майысқан жез қармақтай сүйегі бар, " - деген жолдардағы көркемдегіш құра

(Теңеу)

*** "Айман - Шолпан" жыры: (*Лиро-эпостық жыр; *Тарихи жыр)

• *** "Айман - Шолпан" жырындағы тарихи тұлға(лар): (*Есе); *Көтібар)

"Қыз Жібек" жыры

"Қыз Жібек" жыры 1905-1909, 1911 жылдары Қазан қаласында

Құсайыновтар баспасында басылған. Осы нұсқа 1925 жылы Ә. Диваев

редакциясымен Ташкентте жарияланған. 1939 жылы "Батырлар жырының"

бірінші томына енген. "Қыз Жібек" жыры - идеялық мазмұны, сюжеті,

композициясы, көркемдік айшықтары җағынан лиро-эпостық дастандардың

ішіндегі үздік туындылардың бірі.

Төлегеннің әкесі - Базарбай, сүйген жары - Қыз Жібек, туған інісі …

Сансызбай, ақын досы - Шеге. Төлегеннің тұлпары - Көкжорға.

Сырлыбай - хан, Жібектің әкесі, Қаршыға - оның ақылшысы, уәзірі,

Бекемсан - Жібекке ғашық батыр.

Хорен - қалмақ ханы. Сандалкок - Хорен қалмақтын тұлпары.

Жыр негізінде F. Мүсірепов "Қыз Жібек" пьесасын (музыкалы драма)

жазды.

Таным дерек

прототипі. Сұрмерген садақшы, "қылыштың перісі" аталған. Ел арасында оның

ерлігін баяндайтын көптеген жырлар сақталған. Алғашқы әйелі - башқұрт мырзасы

Күрамыстың қызы Салиха. Одан туған Қайрақ, Байрақ. Тайлақ деген үш ұлы -

батырлар. Тайлақ Аңырақай шайқасында Кіші жүз жасағын бастаса, Қайрат, Байрақ

- мыңбасы болған. Бекежан батырдың дүниеден озуы жайлы екі түрлі дерек бар:

бірінде 45 жасында соғыста алған жарақаттан қайтыс болды десе, екіншісінде

түрікмендермен болған соғыста мерт болды делінеді. Қабірі - Батыс Қазақстан

облысы, Сырым ауданы, Шідерті өзені бойындағы Тайлақ қорымында. ("Қазақстан"

ұлттық энциклопедия, 2-том, 254-бет).

• "Қыз Жібек" жырындағы тарихи шындық пен сәйкес келетін жер-су аттары:

(Қособа, Жайық, Еділ)

• Қазақтың көшпелі өмірі, әдет-ғұрпы, мінез-құлқы, киім-киісі, жүріс-

тұрысы, қыздарының әсем сұлулығы суреттелетін лиро-эпос жыры: ("Қыз

Жібек")

• Әмеңгерлік салт кездесетін жыр: ("Қыз Жібек")

• "Қыз Жібек" жырына өзек болған мәселе: (Шынайы махаббат)

• "Қыз Жібек" жырының басты кейіпкері Төлегеннің әкесі мен шешесі:

(Базарбай, Қамқа)

• Қалыңдық іздеп, ел-жұрттан қыз жаратпай, өзіне сүйікті жар болар сұлуды

Ақ Жайық елінен іздеген бас кейіпкер: (Төлеген)

• Төлегенді Ақ Жайықтың сұлуларына ынтық еткен адам: (Саудагер шал)

• Жайықта қызы сұлу артық ел бар,

Ерінбей қыз іздесең, сен соған бар.

Шетінен-ақ аласың бір сұлуды,

Болмағын мүнда тұрып қатерін тар. "Қыз Жібек" жырынан алынған бұл

үзіндіні саудагер шал кімге айтқан? (Төлегенге)

• Толеген бейнесіне сай тіркес: ("Падишадан кем емес")

• Телегеннің Ақ Жайыққа - Жібегіне жалғыз өзі жол тартқандағы көрінетін

асыл қасиеті: (Уәдеге беріктігі)

Төлеген Ақ Жайыққа қанша жорға алып кеткен? (Жнырма бес мын, 9.

сынып ҚӘ "Мектеп", 54-бет); (9-сынып ҚӘ. Хрестоматия. "Мектеп". 71-бет. 250

жылқы)

• "Қыз Жібек" жырында Төлеген Жібекті тапқанша қанша көшке жолығады?

"Қыз Жібек" жырында Төлегеннің сұлу қыз іздеген хабарын естіп, оны

көрмекке аттанатын кейіпкер: (Қаршыға)

• Төлегенді Сырлыбай ханның еліне ертіп апарған адам: (Қаршыға)

• "Қыз Жібек" жырындағы Қаршыға: (Сырлыбай ханның ақылшысы)

• "Қыз Жібек" жырында жағымды, ақылды, ақындық қасиеттері мен

көрінетін кейіпкерлер: (Қаршыға, Шеге)

• "Қыз Жібек" жырындағы Сырлыбай ханның ақылшысы, уәзірі әрі от

ауызды, орақ тілді шешен ақын: (Қаршыға)

• "Муның бектігі бар, ешкім бұған бұлай дауыстап сөйлеген емес" деп түсіндіріп,

Төлегеннің ашуын басып, сабасына түсіретін: (Қаршыға)

"Қыз Жібек" жырында:

"Мен бір сұлу табайын,

Патиалардың жалғызы.

Аты - Жабық, сұрасаң,

Кереметін көп, " - деп айтқан: (Қаршыға)

• Жібекті жолықтыру үшін Төлегенмен Сырлыбай еліне жол тартқан

кейіпкер: (Шеге)

• "Қыз Жібек" жырында Төлегеннің ата-анасын қуантып, Жібекті

Сансызбайға қосуға себепкер болған кейіпкер: (Шеге)

"Қыз Жібектің ақтығы,

Нарыздың ақша қарындай…" - деген үзінді: ("Қыз Жібек" жырынан)

Ләйлі-Мәжнүн балмаса,

Өзгеден артық келбеті…

-тің дидары -

Қоғалы көлдің құрағы, - деген жыр жолдарындағы кімнің сипаты? (Қыз

Жібектің)

• "Қыз Жібек" жырындағы жастардың арман, тілегіне қарсы топ: (Базарбай

тобы)

• "Қыз Жібек" жырында ғашықтарға қастандық етуші: (Бекежан)

берген: (Бекежан)

"Аспандап ұшқан алты қаз,

Сіздер тірі, мен өлі, " - деп, өлім алдында алты қазбен қоштасатын лиро-

эпостық жыр кейіпкері: (Төлеген)

"Ай мүйізді қошқардың,

Бөрі тартар қоңынан," - деген "Қыз Жібек" жырынан алынған жолдардағы

көркемдегіш құрал: (Астарлау)

• "Төлеген сынды ағаның жұмақтан жазсын түркгын," - деген жоқтау сөз

айтқан: (Шеге)

• Төлегеннің қазасынан кейін Сансызбайға ағалық қамқорлық көрсететін:

(Шеге)

тартқаны: (Сансызбай, Шеге)

• Төлегеннің қазасынан кейін Жібек әмеңгерлік салты бойынша кімнің жары

аталатыны: (Сансызбайдың)

• Сансызбайды жұбататын, Жібек пен Сансызбайды елге әкелетін,

Төлегеннің ата-анасын қуантып, Жібекті Сансызбайға қосатын кісі: (Шеге

акын)

• Сырлыбай еліне келіп, Жібекті қалыңдық ретінде беруін талап ететін

• Қыз Жібек ебін тауып алып кеткен қалмақ батыры Хореннің тұлпары:

(Сандалкөк)

• "Қыз Жібек" жырында Жібектің Төлегеннің еліне аттанбақ болып мінген

Хорен қалмақтың тұлпары: (Сандалкөк)

Үзінді алынған жер:

Бикешжан бүгін түс көрді,

Астындағы Көк жорға ат

Ер-тоқымсыз бос келді.

Ел жайлаған Ақжайық,

Жағалай біткен бидайық.

Алдында жанған шырағын

Біреу үрлеп өшіріп,

Көзінен болды сол ғайып.

("Қыз Жібек")

• Үзінді алынған жер:

Көзінің гауһар қарасы,

Туған айдай иілген

Екі қасының арасы.

Сымға тартқан күмістей

Он саусақтың саласы.

Сондай-ақ болып туар де,

Адамзаттың баласы.

("Қыз Жібек")

Үзінді алынған жер:

Қынама бешпент қынадым,

Әзілмен сізді сынадым.

Сынамаққа бір сөзді,

Әзіл қылып айтып ем. ("Қыз Жібек"))

• "Қыз Жібектің ақтығы

Наурыздың ақша қарындай.

Ақ бетінің қызылы

Ақ тауықтың қанындай, "- деген суреттеудегі көркемдегіш құрал: (Теңеу)

• Г. Мүсіреповтің пьесасы: ("Қыз Жібек", 1934 ж.)

• F. Мүсіреповтің "Қыз Жібегі": (Музыкалық драма)

*** Лиро-эпостық жырлар: (*«Айман-Шолпан»; *«Қыз Жібек»; *«Қозы

Көрпеш-Баян сұлу»)

*** Орыс зерттеушісі Е.А.Александров тың Мұсабай ақыннан "Қыз Жібек-

жырын тұңғыш рет жазып алған жылы: (*1880 жылы)

*** "Қыз Жібек" жырының ЮНЕСКО шешімі бойынша қай жылы қанша

жылдығы тойланған? (*2007 жылы 500 жылдығы)

*** "Қыз Жібек" жырында кездеспейтін кейіпкерлер: (*Домбауыл;

*Қараман); (Кездеседі: Хорен, Төлеген, Сансызбай, Сырлыбай. Қаршыға, Шеге)

*** "Қыз Жібек" жырының кейіпкерлері бар жол(дар): (*Сансызбай,

Төлеген, Қаршыға)

*** Қыз Жібекке ғашық болған батырлар: (*Бекежан; "Төлеген)

*** "Қыз Жібек" жырындағы әдет-ғұрып(тар): (*Әмеңгерлік; "Қоштасу)

Айтыс

әдебиетінің ерекше түрі. Айтыс - эпостан гөрі нақты өмірге жақын тұрған, мадағы

мен сатирасы егіз поэзия. Ақындар айтысының ерекшеліктері: ақындар өлеңдері

табан астында шығарады, тосыннан айтысады, суырып салма өнерін көрсетеді

белгілі бір әуенмен айтылады; айтысқа үлкен де, кіші де. еркек те, әйел де қатыс

береді; "халық театрының анық. дәл ұрығы бар" (М.Әуезов). Суырыпсалмалық өне

мен ақындар айтысына Ш. Уәлиханов айрықша мән берген. Ол Г.Н.Потанинге: "Ел

жақ арасындағы бітіспес қарама-қарсылық өмірдің барлық көріністерінен, тіпті аз-

тойлардағы ақындар айтысынан да анық байқалады…" деп жазған.

I. Бәдік.

2. Жар-жар.

3. Жануарлар мен адамның

айтысы.

4. Өлі мен тірінің айтысы.

Айтыстың түрлері:

5. Жұмбақ айтыс.

6. Салт айтысы - қыз бен жігіт

айтысы; ақындар айтысы.

7. Осы күнгі айтыстар

• "Айтыс - сөз барымтасы, " - деп баға берген зерттеуші: (М. Әуезов)

Ақындар айтысының ерекшелігі - онда "халық театрының анық, дәл ұрығы бар.

деген пікірдің иесі: (М. Әуезов)

• "Ақындар айтысы - өнер жарысы, сөз сайысы, " - деп айтты: (М. Әуезов)

• Театр өнерінің үлгісі байқалатын ауыз әдебиеті түрі: (Айтыс)

• Екі жаққа бөлініп, айтыс түрінде орындалатын тұрмас-салт жыры: (Жар

жар)

қуыра, сескендіре сөйлейтінінің себебі: (Қарсыласын жеңіп кетудің

амалы)

• Айтыскер ақынға тән негізгі қасиеттер тізбегі: (Суырыпсалмалылық,

• Айтыскер ақын бойынан табылуға міндетті емес қасиеттер тізбегі:

(Сазгерлік, жазба ақындық өнер)

• Адамның табиғаттың жұмбақ сырына түсінбеген кезінде туындаған

айтыстың ең көне түрі: (Бәдік айтысы)

• Бәдік жырының анықтамасы: (Әр түрлі ауруларды емдеу ниетімен

айтылатын өлең-жырлар)

•Салт айтысы бөлінеді: (2-ге; қыз бен жігіт айтысы; ақындар айтысы)

• Ақындар айтысының даярлығы болып табылатын салт айтысы: (Қыз бен

жігіт айтысы)

•Қыз бен жігіт айтысының мазмұндық-тақырыптық ерекшелігі: (Елдің

тұрмыс-салтының басқа жақтарын қамтуында)

"Біржан мен Сара" айтысының негізінде композитор М. Төлебаев

"Біржан Сара" операсын жазды.

"Біржан Сара айтысы" -

түр жағынан да, мазмұны жағынан да өзге

айтыстардан оқшау тұрған әлеуметтік және көркемдік маңызы бар айтыс,

(С. Мұқанов)

Сара Тастанбекқызы (1853-1907) қазіргі Алматы облысы Ақсу ауданында туған.

Көптеген өлеңдері мен "Тұзақ" атты дастаны бар. 1895 ж. Біржан сал мен, 1889 ж.

Әсет Найманбайұлы мен, 1890 ж. Төребай Есқожаұлы мен айтысқан.

• Сара Тастанбеккызы ның туған жері: (Алматы облысы, Ақсу ауданы)

• Құрылысы мен түрі жағынан салт айтысының ең биігі болып табылатын

айтыс түрі: (Біржан мен Сара айтысы)

• Қыз бен жігіт әрі ақындар айтысына жататын айтыс түрі: (Біржан мен

Сара айтысы)

• Әйел теңдігі мәселесін көтерген айтыс: ("Біржан-Сара")

• "Біржан-Сара" айтысының негізгі түйіні, прогресшіл идея: (Әйелдің бас

бостандығы)

• "Біржан Сара" айтысындағы Сараның әкесінің аты: (Тастанбек)

•"Біржан-Сара" айтысында Сараға теңдік, бостандық әперуге ықпал

жасаған: (Біржан)

• Біржан мен айтысы басына еркіндік алуына себеп болған ақын қыз: (Сара)

• Қызы едім Тастанбектің, атым - Сара,

Ішінен ер Қаптағай шықтым дара.

Он үште домбыра алып, сөз сөйлеп ем,

Келемін бір сұрінбей жеке-дара… Үзінді алынған айтыс: (Біржан мен Сара

айтысы)

Келемін бір сүрінбей жеке-дара, - дегенді айтқан: (Сара)

• Сара Біржанмен айтысқанда болған үй: (Тұрысбек)

"Біржан Сара" айтысында Біржан қай ақынды дара тұлға етіп

бейнелеген? (Абай Құнанбайұлын)

• "Біржан Сара" айтысында:

"Тәттімбет - ардагерім Арғын асқан,

Қырық түрлі күй арналған бармағынан…

- деген сөзді айтқан: (Біржан сал)

"Ақындық, мұзбалақлын жерге түспес,

Кең қолтық арғымақпын алқымы іспес," - деген жолдарды айтқан: (Біржан

сал); (Қолданылған тәсіл - метафора)

• Біржан салдың Сара ақынға айтқан сөзі: ("Жолықпай сөзі өктемге

"жүрген шығар, Ауылында Тұрысбектің өлер жері")

"Кемітер қай жеріңді душпан шіркін,

Адамзат озар емес өз басыңнан, " - деген сөздерді қай айтыс ақыны кімге

арнап айтқан? (Біржан Сараға)

• "Асылым құдай берген өз басыма,

Тең келмес жеті Біржан тырнағына, " -- деген жолдарда Сара ақын айтып

отырған адам: (Жиенқұл)

• Сараның "Арғынға жол бермеген есіл тілі" Жиенқұлға келгенде мүдірген

себебі: (Жненқұлдың ақымақ, өнерсіз әрі дене кемістігі барлығынан)

"Аргынга ұялғаннан үндемеуші ем,

Есекке қосақтаулы өтті-ау күнім, "- деген сөз қай ақын қыздың өкініші?

(Сараның)

"Жоқ екен жүйрік иттей өлсем құным, ",

"Ажал да кісі таңдап алады екен,

Сол итті неге қойған алып кетпей?" - деген ашынған сөздердің иесі: (Ақын

Capa)

• "Біржан-Сара" айтысында Біржан сал Сара тағдырына ара түспегеніне

• "Тұрмыстан туысымен таяқ жедім…" деген жолдар қай айтыскер ақынның

өлең жолдарынан алынған? (Саранын)

"Біржан-Сара" айтысындағы:

"Сараны Жиенқұлға бере көрме,

Қыз түгіл ер құнына келер шамаң.

Бар болса сүйегінде ойлайсыңдар,

Өлі тілін тірі алмас деген заман…

… деген жолдарды айтқан: (Біржан)

•"Біржан Сара" айтысындағы Жиенқұл сипаттамасы көркемдік тәсілдің

қай түрі?

Кісі емес ел намыҫын ұққандай-ақ,

Ербиіп елсіз тауға шыққандай-ақ.

Жиенқұл күжірейіп келер ме екен,

Он мата арқасына тыққандай-ақ, (Сарказм)

• "Біржан Сара" айтысының Жиенқұлға байланысты жерінде қандай

бейнелі сөз қолданылған? (Ирония, сарказм)

• Біржан Сараны нені тілге тиек ете жеңетіндігі: (Күйеуінің нашарлығын)

• Айтыста Сараның Біржаннан жеңілу себебі: (Теңсіздік шырмауы)

• Сара Тастанбекқызының:

"Жалынмын жанып тұрған нөсерге өшпес,

Болатпын екі жүзді алмас кеспес," - деген жолдарындағы көркемдік тәсіл:

(Метафора)

• Мына өлең жолдарындағы асты сызылған сөздер қандай көркемдеу

құралы:

"Ақ иық, мұзбалақпын жерге түспес,

Кең қолтық арғымақпын алқымы іспес." (Метафора)

• "Қырандай желді күнге аспандаймын," - деген жолда қандай бейнелі сөз бар?

(Тенеу)

• Төмендегі шумақ көркемдеудің қай түрі?

Көрінсін Біржан салға ай секілді:

Ақ құйрық көңіл ашар шай секілді.

Ұсынса қол жетпейтін арғымағым,

Біржанға баламаймын тай секілді. (Ирония)

•Сара Тастанбекқызы туралы жазылған еңбек: ("Тордағы тоты")

• Табиғат құбылысын білсем деген арман-тілегінің иесі болып табылатын

айтыс түрі: (Жұмбақ айтысы)

• Жұмбақ айтысының ең жақсы үлгісі: ("Сапарғали мен Нұржан")

•Нұржан мен Сапарғали айтысы айтыстың қай түріне жатады? (Жұмбақ

айтысы)

арасындағы көңіл)

• Құнанбай "Өзіңе келетін сөзді білмейсің!"-деп, Балтаны қуып шығуы қай

айтысқа байланысты? ("Балта мен Шөже" айтысы)

• Айтысқа түскен ақындар Шөжеге қандай мін айтқан? (Соқырлығы)

•Алшынбай мен Құнанбайды өлтіре сынап, оларды қорғай сөйлеген Балтаны

жеңген ақын: (Шөже)

"Шолақ сиыр, көзіңді ояйын ба?

Биылғы жыл соғымға қояйын ба?" Үзінді айтыстың қай түріне жатады?

(Жануарлар мен адамның айтысы)

"Шиыршықтап қыл арқан ескеніңде,

Кушолақты соялық дескеніңде,

Қушолақты соғымға сойып алып,

Бұржекейден көрермін көшкеніңді," - шумағы айтыстың қай түрінен алынған?

(Жануарлар мен адамның айтысы)

• Ақындар айтысында оза шапқан әйгілі әйел ақындардың тізбесі: (Тоғыз

Тәбия, Ырысжан)

Манап Көкенов айтысындағы «Қарағым, сен де сары, мен де сары» деген

өлең жолдары кімге арналған? (Надежда Лушниковаға)

• Осы күнгі айтыскер ақындардың тізбесі: (Ринат, Дәулеткерей

Балгынбек); (Мәле Қосымбаев, Дәулеткерей Кәпұлы, Мұхамеджан Тазабек

Серік Қалиев, Аманжол Әлтаев, Айбек Қалиев, Бекарыс Шойбеков, Оразаль

Досбосынов (1975-2004), Серік Құсанбаев, Бауыржан Халиолла, Әбілкайы

Сыздықов, Ринат Зайытов, Балғынбек Имашев, Айнар Тұрсынбаева, Сар:

Тоқтамысова, Жандарбек Булгаков, т.б.)

… Бәдік айтысының ерекшелігі: (*Айтыс жанрының көне Түрі;

Шамандық діни наным-сенімге байланысты)

*** Айтыскер ақынға тән емес қасиеттер: (*Дарақылық; "Жаттандылык)

… *** Сараны Жиенқұлға атастырған ағалары: (*Есімдер; *Тұрысбек)

*** Осы күнгі айтыскер ақындар: (*Серік Қалиев; *Аманжол Әлтаев;

*Айнұр Тұрсынбаева)

Мэлс Қосымбаев пен айтысқан Мұхаметжан Тазабековтің негізгі

ой(лар)ы:

Уа, Мәлс, тектілікке сай болайық,

Бұл айтыс - шайқасатын майдан анық

Арғы атаң найза ұстаған батыр еді,

Атқан оғы тиетін айға барып.

Іркес-тіркес іріден сөйлесеңші,

Әңгіме айтқан жан болмай шайға барып.

Қайран біздің қазақтың ұрпағы да,

Майшабақтай барады майдаланып. (Қазақ жастарын мәрттікке,

бірлікке шақыратын ой тастайды)

Шешендік сөздер

Қазақ шешендік өнерінің өкілдері:

XI-XIII ғ. г. - Майқы би, Аяз би.

XIV-XV f. r. - Асан қайғы, Жиренше шешен.

XV-XVIII г. г. - Шалкиіз, Бұқар жырау т. б.

XVIII г. - Төле би Әлібекұлы (1663-1756), Қазыбек би Келдібекұлы

(1667-1764), Әйтеке би (Айтық) Байбекұлы (1644-1700).

XVIII-XIX ғ. ғ. - хан-сұлтандарға қарсы шыққандар: Байдалы би, Тіленші

би, Тарақты Тұяқ, Шалқар шешен;

- бек-болыстарға қарсы шыққандар: Сырым Датұлы, Досбол шешен т. б.

Шешендік сөздердің жанрлық түрлері: шешендік арнау, шешендік толгау,

шешендік дау.

Шешендік нақылдар мен толғаулар - ата-бабаларымыздың қалдырған сөз сарайы

тіл маржаны, ақыл-ойдың дариясы, келер ұрпаққа айтып кеткен кір шалма

аумырлық өсиеті. (М. Әуезов)

Шешендік, кейбіреудің ұғымындай, әшейін ширақ сөйлеу, құрғақ пысықтық

жасау емес. Шешендік - шексіз білімнен, терең ойдан, асқан парасаттан туатын

нәрсе…

мылжың (3. Қабдолов)

Қазақтар шешен келеді. Олар мақамдап сөйлейді, жай сөзінің өзі өлең боп

құйылып жатады. (В. В. Радлов)

Қазақтар сөз өнеріне жетік келеді. Бұл жұрттың бәріне: оқыған адамдарға да,

әліпті таяқ деп білмейтіндерге де, байға да, жарлыға да тән қасиет. (А.Брем)

Түркі халықтарының ішінде ең суретшіл, образды тіл - қазақ тілі. Қазақтар

өзінің шешендігімен, әсем ауыз әдебиеті мен де даңқты. (С. Е. Малов)

Қазақ тілі түркі тілдерінің ішіндегі ең таза әрі бай тілге жатады. Қазақтар

шешен әрі әдемі сөйлеудің үлкен шебері… Қазақтардың халық әдебиеті аса бай әрі

жан-жақты. (П. И. Мелиоранский)

Қандай қиын түйінді де Әйтеке бауыздап, Қазыбек ұшалап, Төле мүшелеп берер

еді! Қандай қиқар даукесің де Әйтеке айтқанда құлақ, аспасқа, Қазыбек айтқанда

құптамасқа, Төле айтқанда "төресі осы" деп жығыла кетпеске жагдайы жоқ-ты.

"Әйтеке жарып айтады, Қазыбек қазып айтады, Төле тауып айтады" деген сөз де

содан қалған-ды. (Ә. Кекілбаев)

• Шешендік өнердің кеңінен дамып биіктеген кезеңі: (XV-XVIII f.)

• Екі адамның белгілі бір талас мәселелерін, даудың шешімін шығарушылар:

(Билер, шешендер)

• Елге белгілі адамдардың қайсыбір оқиғаға байланысты айтқан тапқыр

сөздер: (Шешендік сөздер)

• Мазмұнына қарай үш түрге бөліп қарастыратын ауыз әдебиетінің үлгісі:

(Шешендік сөз)

• Шешендік сөздердің жанрлық түрлері: (3; шешендік арнау, шешендік

толғау, шешендік дау)

• Шешендік сөздердің басты ерекшелігі: (Халқымыздың даналық ойының

үлгісі)

• Шешендік толғаудың ерекше түрі: (Қанатты сөздер)

• Нақыл сөздің белгілері: (Ғибратты, тәлім берерлік мәні бар терме

жырлар, өлеңдер)

Шешендік сөздердің басты ерекшелігі: (Халқымыздың даналық ойының

үлгісі)

ұғындырады. ауызекі сөйлеп отырғанның өзінде… бейне бір өлең екен деп

таңғаласың, " - деп, шешендікке баға берген ғалым: (В. В. Радлов)

Қазақтың шешендік өнерінің тарихы басталады: (Майқы би мен Аяз

биден)

"Түгел сөздің түбі бір, түп атасы …"

"Тіл - қылыш, тиімсіз жерде тый, Тиімді жерде жи," - деген қанатты сөздің

білдіретін мағынасы: (Тіл - тәрбие құралы)

Би бой, би болмасаң да, би түсетіндей үй бол" дегенге түсінік: (Әйелің жақсы болсын дегені)

Айтушының Табиғат құбылыстары мен әлеуметтік өзгерістірге өзіндік

көзқарасын білдіретін шешендік сөздің түрі: (Шешендік толғау)

"Бұл дүниеде не өлмейді?" деген Жәнібек ханға Жиренше шешеннің

қайтарған жауабы шешендіктің қай түрі? (Шешендік толғау)

Жәнібек ханның "Бұл дүниеде не өлмейді?" деген сұрағына жауап берген

шешен адам: (Жиренше шешен)

Сөздері аңыз әңгімеге айналып кеткен шешен: (Жиренше)

Шешендік арнаудың негізгі мазмұнын құрайтын тілектер: (Қуанышқа

бата беру, ауыр қайғыны жеңілдету үшін тоқтау айту, елін, жерін

қастерлеуге, қорғауға үндеу)

"Сөзден тәтті нәрсе жоқ, Сөзден ащы нәрсе жоқ. Сөзіңді тіліңе билетпе

ақылыңа билет…" - деген сөздердің авторы: (Бөлтірік шешен)

Бөлтіріктің шешендік сөздерінің көпшілігі неге негізделген? (Өз ұлтының

қасиетті ұғымдарына сипаттама беруге)

Ізкен алдында иіліп сөйле,

Кіші алдында сызылып сөйле.

Иіліп сөйлегеннен белің бүгілмейді,

Сызылып сөйлегеннен сөзің үзілмейді. (Бөлтірік шешен). Шешендік сөздің

жанрлық түрі: (Шешендік арнау)

Малайсары би Сырым мен қоштасарында: "Есіңе салар уш сөзім бар: "обал,

сауап, борыш", Осы үш сөз есіңде болса, елің жаныңнан кетпес. елін барда басқа

дұшпан басыңа тектес, "-- деген екен. Үзінді: (Шешендік өсөнт)

Әрі батыр, әрі шешендігімен танылған: (Сырым)

Малайсары: "Есіңе сақтайтын 3 сөз бар: обал, сауап, борыш."

деп кімге

айтқан? (Сырымға)

"Кеудең толы бауыр болсын, арқаң қара нардай жауыр болсын, Бірақ жасың

жетпіске жетпесін…" - деген батаны Сырымға кім берген? (Мала)сары)

Тарихта Сырым Датұлына бата берген би: (Малайсары би)

"Дау мұраты - біту,

Сауда мұраты - ұту;

Жол мұраты - жету:

Қыз мұраты - кету, " - деп айтқан: (Сырым)

Ақсауыт би: "Баланың екі түрі болады: біреуі - үй баласы, біреуі - ел баласы. Ел

бүтіндігін сақтайын деп тұрған бала екенсің…" - деп айтты: (Сырым биге)

"Ел баласы" деген сөздің мағынасы: (Көптің қамын ойлайтын бала)

"Кісі болар баланың кісіменен ісі бар,

Кісі болмас баланың кісіменен несі бар?"

(Шешендік нақыл)

деген Малайсарының сөзі.

"Киңнің алдында төбе болса, ерттеулі атпен тең.

ауылыңда ақылғый қарт болса, жазып қойған хатпен тең, "

Малайсарының сөзі: (Шешендік нақыл)

деген

сөздері: (Шешендік арнауға жатады)

• Соқыр Абыздың Жәнібек батырға айтқан батасы шешендіктің қай түріне

жатады? (Шешендік арнауға)

• Шешендік дау түрлері: (Жер дауы, жесір дауы, күн дауы, ар дауы)

• Мұса Шормановтың бес ауыз жұмбағын шешкен шешен: (Қанжығалы

Саққұлақ); (Жұмбағы: Ағат деген немене? Сағат деген немене? Қанат деген

немене? Жанат деген немене? Ханым деген немене?)

Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би өмір сүрген кезең: (XVIII ғасыр)

"Қарлығаш әулие", "Қарлығаш би" атанған би: (Төле би)

"Жаңбыр жаумаса жер жетім,

Басшысы болмаса ел жетім,

Уқпасқа айтқан сөз жетім…" - деген сөздің авторы: (Төле би)

Әйелің жақсы болса,

Бірінші - иманың,

Екінші - жиғаның,

Үшінші - ырысыңның тұрағы … деген: (Төле би)

"Атадан ұл туса игі,

Ата жолын қуса игі.

Өзіне келер ұятын

Өзі біліп тұрса игі, " - деген би: (Төле би)

Тәуке ханның атақты "Жеті жарғысын" жасасқан би: (Төле би)

Төле бидің:

"Ағайын ала болғанда,

Ауыздағы ас кетер.

Аңдыған дұшпан көбейіп,

Жау қолында бас кетер, " - деген сөзінің мағынасы: (Ел бірлігі)

Төле бидің баласына келіні Данагүлді өзі таңдап әперу себебі: (Ердің

бақытын келтіретін де, кетіретін де әйел екенін білгендіктен)

"Құлдық ұрсаң дұшпанға, арылмайтын сорың бар, " - деген сөздерді (Төле би

Күлтөбенің басында үлкен жнында айтқан)

Жоңғар мен қазақты бітістіру мақсатында дипломатиялық қызмет атқарған

шешен: (Қаз дауысты Қазыбек би)

Қалмақ ханына (қоңтажыға) елшілікке барғандағы Қазыбектің жасы: (14-

те)

"Біз қазақ деген мал баққан елміз.Ешкімге соқтықпай, жай жатқан елміз…"

Он үш жасында қалмақ ханы Қоңтажыға:

"Қазақ қалмақ баласы,

Табысқалы келгенмін.

Табысуға канбесең,

Тұрысатын жеріңді айт!" - деген би: (Қазыбек би)

Қартайған шағында Қазыбек биге бірден онға дейін санның мағынасын

айтып беруді сұраған жырау: (Бұқар жырау)

Қаз дауысты Қазыбек бидің " … сен қабылан болсан, мен - арыстан, алысқан,

келгенбіз, жаңа үйреткен жас тұлпар - жарысқалы келгенбіз, тұтқыр сары

иселіммін, жабысқалы келгенбіз" шешендік сөзіндегі қолданылған көркемдік

тәсіл: (Метафора)

Өркенім өссін десең.

Кекшіл болма - кесапаты тиер еліңе.

Елім өссін десең

Өршіл болма -

Өскеніңді өшірерсің. Үзінді қай бидің толғауынан? (Қазыбек би)

Әйтеке бидің шын есімі: (Айтык)

"Қасқакөл дауында" ел мүддесін көздеп сөйлеудің асқан үлгісін көрсеткен

би: (Әйтеке би)

"Дұрыс сөзге тоқтай білген, басқаны сөзіне тоқтата білген жігіт - жақсы

жігіт, " - деп айтқан: (Әйтеке би)

Төле би, Ер Қазыбек, тілді Әйтеке,

Асқар тау - Қазығұрттай білімді еді.

Бірі - күн, бірі туған айдай болып,

Заманға сәйкесімен келіп еді, - деп, үш биге бата берген хан: (Тәуке хан)

*** Шешендік толғауға жататындар: (*Нақыл сөздер; "Көркем бейнелі

сөздер; *Шешендік жұмбақтар)

*** Шешендік сөздердің мазмұнына қарай түрлері: (*Шешендік толғау;

*Шешендік дау; *Шешендік арнау)

*** "Сырым мен Малайсары" шешендік әңгімесінде кездесетін мақал-

мәтел(дер): (*"Қырықтың бірі - Қыдыр";

***Асыл тастан, ақыл

жастан")

сөздері: (*Ер қартайды, мал тайды, Екеуледі, ей, ханым… " Жылау деген азап

бар, қуартып отқа жандырар. Мен қайғынды қозғағалы келгем жок.

қайратыңды қолдағалы келдім)

*** Қазыбек пен Бұқар жыраудың шешендік сөздерінде кездеспейтін

сөйлем(дер): (*Бес дегеніміз - бірлесе білмеген халық жаман; *Үш дегеніңіз -

үш жүзіміз біріге алмаса, сол жаман; *Жеті дегеніміз - жылай беретін балан

жаман); (Дұрыс және толық нұсқасы: Бір дегеніңіз - бірлігі кеткен ел жаман, Ев

дегеніңіз - егесіп өткен ер жаман, Үш дегеніңіз - үш бұтақты шідерден шошыған ат

жаман, Төрт дегеніңіз - төскейге шыға алмаған кәрілік жаман, Бес дегеніңіз

білікті адамнан белгілі бала тумаған жаман. Алты дегеніңіз - аймағын билек

алмаған хан жаман, Жеті дегеніңіз - жетем деген мақсатына жете алмаған жаман

Сегіз дегеніңіз - серкесіз бастаған қой жаман, Тоғыз дегеніңіз - толғанғаныңыз, Он

дегеніңіз - өткеніңіз, о дүниеге жеткеніңіз).

Шешендік туралы жазған Аристотельдің кітабы: ("Риторика")

XV-XVIII FACырлардағы қазақ әдебиеті

(Хандық дәуір әдебиеті)

Жыраулар поэзиясы

Жыраулар поэзиясының негізгі өзегі - туған елі, оған деген сүйіспеншілігі, елдің

бірлігі, бүтіндігі. Олар өмір, достық, адамгершілік, ерлік, тіршілік жайлы жыр

шерткен.

Жырау деген термин - "жырау", "жыр айту", "жырламақ" деген сөздерден

шыққан. Түп төркіні байырғы "жыр", "жыршы" деген ұғымдар мен астасып жатыр.

Жырау - ақын әрі шешен. 1. Ырғағы бар, ұйқасы белгісі өлшемге жататын өлеңді

өздері шығаратын болуы шарт; 2. Сөздері терең мағыналы, сырты сұлу шешен

сөздер, нақыл сөздер болып келуі керек; 3. Әлеуметтік өмірде кейінгілерге үлгі

боларлықтай терең ойлы пікір айтуы қажет.

Жыршы - ауыз әдебиетінің дәстүрін сақтаушы, батырлық, тарихи, ғашықтық

жырларды айтып таратушы.

Толғау - заманындағы әлеуметтік ірі мәселелерді қамтм алатын үгіт, дидактикалық

өлеңдер. Толғауда ой желісі үзілмейді, тиянақты болады, жаңсақ ой болмайды, ой

ҡүйесінде шашырандылық жоқ, кесек. Дауын да, шешуін де өзі айтады.

"Жыраулар өмірдің ұсақ мәселесіне аз араласып, көбінесе заман, дәуір, өткен мен

келешек, адамгершілік, жақсылық пен жамандық жайында ойлар, болжаулар,

қағидалы сөздер айтып отырған. " (Е. Ысмайылов)

"Жыраулар поэзиясы

елдің саяси-әлеуметтік тіршілігін, ой-санасын,

дүниетанымын көркем де бейнелі тілмен жеткізе білген бағалы қазына, "

(Қ. Жұмалиев)

Жыраулардың үш тобы:

1) Қорқыт, Аталық, Кетбұға, Сыпыра жыраулар;

2) Асан қайғы, Қазтуған, Шалкиіз (Шәлгез), Доспамбет жыраулар;

3) Әбден толысып, кемелденген кезеңдегі өкілдер: Үмбетей, Жиембет,

Тәтіқара, Ақтамберді, Бұқар жыраулар.

Асан қайғы (XV ғ.), Қазтуған жырау (XV ғ.), Доспамбет жырау (XVI f.),

Шалкиіз жырау (1465-1560), Жиембет жырау (XVII ғ.), Тәтіқара ақын

(XVII f.), Қожаберген жырау Толыбайұлы (1663-1763), Ақтамберді

жырау (1675-1768), Умбетей жырау (1706-1778), Бұқар жырау

Қалқаманұлы (1668-1781), Шал ақын (Тілеуке Құлекеұлы, 1748-1819).

• XV-XVIII ғасырлардағы жыраулар мұрасы бір жүйеге келтіріліп,

текстологиялық екшеуден өткізіліп, алғаш жарияланған еңбек:

("Алдаспан" антологиясы, "Жазушы" баспасы, 1971)

• Жыраулардың шығармашылығына тән ортақ сипат: (Философиялық

Терең афоризм, шешендік сөз байлығы)

Жыраулар толғауында көп кездесетін өлең үлгісі: (Эпиграмма, арнау

Жырлары)

жырау)

сипатталатын жырау: (Сыпыра жырау)

"Көгалға үйді тіктіріп,

Сауулы інгендей ыңыранып,

Байбіше саба піскен жер

Шаралап қымыз ішкен жер, " - деген үзіндіде қандай мәселе сөз болып отыр

(Туған жер)

Асан қайғы Сәбитұлы (XV f.)

Туған жері: Еділ бойында. Аңыз бойынша Сарыарқада -лытауда дүни:

салған.

күн көрер?", "Еділ бол да, Жайық бол", "Есті көрсең, кем деме". "Көлде жүрген

қоңыр қаз", "Әй, хан, мен айтпасам, білмейсің"Таза мінсіз асыл тас", т. б.

Күйлері: "Ел айырылған", "Асан қайғы", "Желмаяның жүрісі", "Зар"

• Аңыз-жырларда Асан қайғымен және оның баласы Абатпен пікірлес

болған: (Қазтуған жырау)

• Асан қайғы 120 жасқа келгенде ел бастауды екі батырға жүктейді: (Абат

пен Қазтуғанға (аңыз бойынша)

Аңыз кейіпкеріне айналған жырау: (Асан қайғы)

• Ш Уәлиханов Асан қайғыны кім деп таныған? ("Көшпенділер

философы")

"Бұл дәуірдегі алеумет тіршілігінің ең шешуші мәселесін әдебиет жүзіне түсіріп,

алғашқы рет халық қамын ойлап, күңіренген қария - Асан…" - деген пікірдің иесі

(М. Әуезов)

• XV ғасырда өмір сүрген, Жәнібек ханның ақылшысы болған жырау: (Асан

қайғы)

• Асан аңыздарға қарағанда дүние салған: (Ұлытауда)

Асан атына "қайғы" деген сөздің тіркесе айтылу себебі: (Халық

қайғысын, мұң-зарын ойлаумен өткен адам)

•Асан қайғы есімінің халық арасына кең таралуының басты себебі: (Е.

аузында аңызға айналуы)

• Қазақ хандығы құрылмай тұрғанда Асан қайғы болды: (Алтын Ордада)

• Асан қайғы Қазақ хандығы құрылғанда болған: (Мемлекет ұраншысы)

•Асан қайғы өз жырларында шебер қолданған тәсіл: (Психологиялы"

параллелизм)

" "Куйрыгы мысық, акула жоқ, құлан қайтіп күн көрер,

Аяғы жоқ, қолы жоқ, жылан қайтіп күн көрер?" Өлең авторы: (Асан қайғы)

• Асан қайғының өлеңі: ("Бұл заманда не ғаріп?")

Бұл заманда не …

Аққалада бөз …

Жақсыларға айтпаған

Асыл шырын сөз … Үзінді авторы және тармақтарына тиісті сөз: (Асан

қайғы, ғаріп)

• "Бұл заманда не ғаріп?" толғауы жарияланған жинақ: ("Алдаспан",

антологиясы, "Жазушы" баспасы, 1971)

"Ата жұрты бұқара,

Өз қолында болмаса

Қанша жақсы болса да,

Қайратты туған ер ғаріп…" - деген өлең шумақтары Асан қайғының: ("Бұл

заманда не ғаріп?" толғауы)

"Қадірін жеңге білмесе,

Бойға жеткен қыз ғаріп, " - деген жолдардың авторы: (Асан қайғы)

«Асан қайғының "Еділ бол да, Жайық бол" деген образды тіркесінің мәні:

(Кең пейілді болу және адамның жақсы мінездерін насихаттайды)

•Асан қайғының "Еділ бол да, Жайық бол" өлеңінің негізгі көтерген

мәселесі: (Береке, бірлік, татулыққа шақыру)

«Асан:

Емкімменен ұрыспа, " - деп шақырған: (Бірлікке)

•Асан қайғының ашуды дұшпанға балайтын т

Жайық бол")

• Асан қайғының:

"Ашу - дүшпан, артынан

Түсіп кетсең қайтесің.

Түбі терең қуысқа!". . деген өлең жолдары сақтандырады: (Теріс

мінездерден)

Асанның:

Алдыңа келіп қалған соң,

Қол қусырып барған соң.

Аса кеш те, қоя бер, " - деген өлеңінде айтылатын негізгі ой: (Кешірімділік)

•Асан қайғының "Есті көрсең, кем деме" толғауының құндылық сипаты:

(Өсиетке, ақыл-нақыл, ғибратқа құрылуы)

"Гылым жұрттан асты деп,

Кеңессіз сөз бастама, " - деген ғибратты сөз алынған Асан қайғының

шығармасы: ("Есті көрсең, кем деме")

• Асан қайғының "Көлде жүрген қоңыр қаз" толғауында айтылған жайт:

(Ғибратнамалық ойлар)

"Көлде жүрген қоңыр қаз

Қыр қадірін не білсін?

Қырда жүрген дуадақ

Су қадірін не білсін?" - сөзінің авторы: (Асан қайғы "Көлде жүрген қоңыр қаз")

"Көлде жүрген қоңыр қал

… қадірім не білсін?

Қырда мүрәен дуадақ,

қадірін не білсін?" Үзінді авторы мен тармақ тиісті сөздер: (Аса

кайгы. 1. Қыр. 2. Су)

Асан қайғы "Әй, хан, мен айтпасам, білмейсің" деген толғауын арналы

(Жәнібекке)

алсан ілдел қоныс көр,

Желай

Тапқан

Муны

"Тала мінсіз асыл тас,

Су түбінде асатады.

Тала міней асыл сөз,

Ой түбінде экстінады."

Осы шумақтың авторы: (Асан қайғы)

• "Су түбінде жатқан тас,

Жел толқытса шығады.

Ой түбінде жатқан

жатқан сөз,

Шер толқытса шығады. "

"Тала мінезі" асын тас…" - деген өлең жолдарындла қолданылған көркемдік

тәсіл: (Синтаксистік параллелизм)

Жерұйық іздеген жырау: (Асан қайғы)

• Асан қайғының елді аралауына себеп болған: (Шұрайлы жер іздеу)

• Асан қайғыға өмір бойы серік болған жануар: (Желмая)

Желмая мініп, еліне жайлы қоныс, шұрайлы жер іздеумен өмір кешкен

халық қамқоршысы: (Асан қайғы)

"Желмая мініп жер шалсам, тапқан жерге ел көшір" деген ақылгөй сөздің несі

(Асан қайғы)

• Мерке жеріндегі Аспараны көргенде: "Ей. Аспара, көршіңмен тату бол, шөбім

суын жетер!" - деген аңыз кейіпкері: (Асан қайғы)

• Жетісуды көргенде: "Мынау Жетісудың ағашының әр бұтағы жеміс екен

шаруаға жақсы қоныс екен, " - деген аңыз кейіпкері: (Асан қайғы)

• Асан қайғының "Тау-тасы кем болғанда қой болып, ыңыранып жатады екен

Тоқты қысыр қалмайты

жер екен. " -

- деген сыны қай жерге қатысты

(Қызылтауға)

• Асан қайғы "Базары мсақын - байымас,

мазары жақын

көбеймес," - депт

сөздерді қазақ жерінің қай аймағына арнаған? (Шымкент, Сайрам)

"Күладын құстың құлы еді". "Тышқан жеп менің түледі. "

деген жолдардаг

Асан қайғының ойын жеткізу үшін қолданған көркемдік құрал: (Тұспалда

жеткізу)

Арғымаққа міндім деп,

Артқы топтан адаспа!

Күнінде өзім болдым деп,

Кеңлейілге таласпа! - деген өлең жолдарының авторы: (Асан қайғы)

Асан қайғының әкесінің аты: ("Сәбит)

Асан қайғының толғауы: (*""Әділдіктің белгісі")

… Асан қайғының жыр(лар)ы: (***Бұл заманда не ғаріп?!"; ***Еділ бол

да, Жайық бол"; *""Көлде жүзген қоңыр қаз")

… Асан қайғы поэзиясының құндылығы: (*Келешек заманды болжау;

*Ақыл-өсиет айту; "Қалың ел қамын ойлау)

Асан қайғының атына "қайғы" сөзінің тіркесе айтылу себебі: (*Халық

басына түскен ауыртпалықты ойлаған)

Қазтуған жырау Сүйінішұлы (XV f.)

Туган жері: Еділ бойында (казіргі Астрахань облысының Красный Яр

қаласының маңы)

Толғаулары: "Мадақ жыры", "Еділ", "Алаң да алаң, алаң жұрт", "Cann-

салпыншақ анау үш өзен", "Белгілі биік көк сеңгір", т. б.

«Аңыз жырлардағы Асан қайғымен және оның баласы Абатпен пікірлес

болған жырау: (Қазтуған)

Асан қайғы, Шерқұтты би, Ер Абат атты есімдер кездеседі:

(Қазтуғанның шығармаларында)

•Қазтуғанның шыққан тегі: (Шонжар)

•Қазтуғанның әкесінің аты: (Сүйініш)

•Қазтуғанның шешесінің аты: (Бөзтуған)

• Қазтуған жырларының арқауы: (Туған елі)

•Қазтуған жырау ру басы, көсем әрі әскербасы және батыра болған тайпа:

(Түркі тайпалары)

•Тайпалар көсемі, әскербасы, отты биі болған XV ғ. жырауы: (Қазтуған

жырау)

қалтқысыз сезімін емірене өрнектеген шешен: (Қазауған)

**** Қазтуған жырауға қатысты қатар: (*Тайпалар көсемі; *Әскербасы;

*Орақ тілді шешен)

• Толғауларында өзін ерекше атап таныстырып отыратын жырау: (Қазтуған)

• Айдаса - қойдың көсемі,

Сойлесе - қызыл тілдің шешені,

#стаса - қашағанның ұзын құрығы деп өз бейнесін ұтыпды және әсем

бейнелеген жырау: (Қазтуған)

Өз өлеңдеріндегі Қазтуғанның бейнесі: ("Бидайықтың көл

жайқаған жалғызы; *Айдаса - қойдың көсемі; *Буыршынаың бұта шайнар азуы)

• Өзін "сөйлегенде қызыл тілдің шешені", "буыршынның бұта шайқар азуы".

"бидайықтың көл жайқаған жалғызы" деп атырау: (Қазтуған)

• "Бұдырайған екі шекелі

Мұздай үлкен көбелі," - деген үзінді алынған өлең аты: ("Мадақ жыры");

Осы өлең тармақтарының авторы: (Қазтуған)

• Қазтуған жыраудың өзін таныстыратын жыры: ("Мадақ жыры")

• Қазтуғанның атын шығарған жыр: ("Мадақ жыры")

Атамыз біздің бұл Сүйініш,

Күйеу болып барған жұрт.

Анамыз біздің Бозтуған

Келіншек болып түскен жұрт… Қай жыраудың өмірінен? (Қазтуған)

Жырдың авторын анықтаңыз.

Алаң да алаң, алаң жұрт,

Ақ ала ордам қонған жұрт

Атамыз біздің бұл Сүйініш

Күйеу болып барған жұрт. (Қазтуған)

"Алаң да алаң, алаң жұрт" деп, туған елін тебірене жырға қосқан жырау:

(Қазтуған)

**** Қазтуғанның туған жермен қоштасу жыры: (*«Алан да алаң, алаң жұрт)

• Қазтуған туып-өскен жер аттары: (Еділ, Жайық, Ойым)

• Қазтуғанның жыры: ("Еділ")

• "Қайран менің Еділім" деп еңіреп өткен жырау: (Қазтуған)

"Ботташығы бұзаудай,

Боз сазаны тоқтыдай…" - деп Қазтуған жырау мадақтаған өзен атауы: (Еділ

"Бұлт болған айды ашқан.

Мұнар болған күнді ашқан…" - деген үзіндіде Қазтуған айтып отыр: (Өзі

туралы)

Қылшанымды сары жүн оққа толтырып,

Жанға сақтау болған жұрт, " - деген өлең шумағында Қазтуған жыраудың

айтқан мәселесі: (Туған жер)

• Қазтуған:

"Азамат ердің баласы,

Жабыққанын білдірмес

Жамандар мазақ қылар деп, " - деген өлең шумағындағы қозғаған мәселесі:

(Ерлік, елдік)

• "Арғымақтың баласы,

Арыған сайын тың жортар,

Арқамнан қосым қалар деп,

Ақ дария толқын күшейтер…" - деген үзінді алынған өлең: ("Белгілі биік

көк сеңгір")

• "Салп-салпыншақ анау үш өзен" толғауының авторы: (Қазтуған)

"Жарлысы мен байы тең,

Жабысы мен тайы тең,

Жары менен сайы тең…" - деген үзіндіде айтылған өзен немесе әкеңнің аты:

(Қазтуған жырау) ("Салп-салпыншақ анау үш өзен")

"Жабағылы жас тайлақ

Жардай атан болған жер.

Жатып қалып бір тоқты

Жайылып мың қой болған жер…" - деген өлең: (Қазтуғанның "Салп-

салпыншақ" толғауы)

«Қазтуған туралы толғауда:

"Жауды көрсе жайнаған,

Жай тасындай қайнаған.

Еділде тұрып оқ атса,

Жайыққа түсіп жоғалған, " - деп қозғаған мәселесі: (Ерлік)

Шалкиіз жырау Тіленшіұлы (1465-1560)

Туған жері: Жайықтың шығыс беті.

Толғаулары:

"Би Темірге бірінші толғау"

"Би Темірді хажы сапарынан

тоқтатуға айтқаны"

"Ағынды сулар, аймақ көл"

"Қоғалы көлдер, қом сулар"

"Шағырмақ бұлт жай тастар".

"Асқар, асқар, асқар тау"

"Жалп-жалп қшқан жапалақ

"Ор, ор қоян, ор қоян…"

"Жел, жел есер, жел есер"

"Жауынды күні көп жүрме"

"Алаштан байтақ озбаса"

"Балтаң, балпаң басқан күн".

"Жебелей жебе жүгірген"

"Ер Шобан", т. б.

Осы толғаулары енген жинақ: ("Алдаспан", "Жазушы" баспасы, 1971)

• Шалкиіздің өмір сүрген уақыты: (1465-1560 жж.)

• Шалкиіз жырау өмірге келген жер: (Жайық)

Шалкиіз жыраудың өмір сүрген ғасыры: (XV-XVI f.)

Жиһангез атанған жырау: (Шалкиіз)

• Шалкиіз жырларының басты тақырыбы: (Ел бірлігі)

"Faділ төре ел бастар.

Батыр жігіт жау бастар,

Ага жігіт қол бастар.

Шешен адам сөз бастар, " - деген өлең шумақтың иесі: (Шалкиіз)

"Ғаділ төре ел бастар" деп, ел тағдыры, болашағы әділ басшыға байланысты

деп даналық ой түйген жырау: (Шалкиіз)

"Батыр жігіт қол бастар, " - деп, ерлікті, батырлықты жырына ту еткен

жырау: (Шалкиіз)

• "Би Темірге бірінші толғау", "Арық хан" толғауларының авторы: (Шалкиіз)

• Темір бидің сарайында болған кездері шығармашылығына тікелей әсер

еткен жырау: (Шалкиіз)

• Шалкиіз жыраудың ең көп жырлаған адамы: (Би Темір)

Теңіз еді халқымыз. Үзінді кімнің шығармасынан? (Шалкиіздің)

"Сен - алтынсың, мен - пулмын,

Сен - жібексің, мен - жүрмін, - деген жолдарды Шалкиіз арнады: (Би

Темірге); (Қолданылған тәсіл - метафора)

Темір бидің көмекшісі болған жырау; (Шалкиіз)

• Темір би мен Шалкиіз қандай жерлерді аралаған? (Қырым, Кавказ, Дон)

• Үзінді қай жыраудікі"

Көп ішінде бір меалгыз

Көп мұңайып жылайды.

Куйбендескен көп жаман

Сөз тигенге ұқсайды. (Шалкиіз)

• Шалкиіз арнап толғау шығарған батыр: (Ер Шобан); "Ер Шобан"

шығармасының авторы: (Шалкиіз)

"Есендікте малынды бер де, батыр жи.

Басыңа қыстау іс түссе.

Дұшпанның қолы әсете алмас!" - деп Шалкиіз жырау көтеріп отырған мәселе

(Бірлік-ынтымақ)

"Жағаға дұспан қолы тимеске,

Артында туысқанның көбі игі, "

"Асау тулап мықпасқа,

Артқы айылдың беркі неі…" - деген үзінді алынған шығарма: ("Жауынды

күні көп жүрме")

"Жаманға жақыным деп сөз айтпа,

Күндердің күні болғанда

Сол жаман өз басыңа айғақ-ты!" - кай шығармадан алынған? ("Жауынды

күні көп жүрме")

"Ағайынның ішінде

Бір жақсысы бар болса,

Қолқалаған көп жаман

Сол жақсыны көре алмас, " - деген шумақ авторы: (Шалкиіз)

"Жалп-мсалп еткен жапалақ

Жазыда кімге жолдас болмаған?"

… "Саздауга біткен қара ағаш,

Кімдерге сайғақ болмаған?"

"Жағы түкті мсылқы айуан,

Иесін қайда жаяу салмаған?"

…"Жағына жалаң жібек байлаған,

Арулар кімнен қалмаған?" ＿

колдер, ком сулар")

- деген үзінділер алынған шығарма: ("Қоғалы

• Шалкиіз жыраудың "Қоғалы көлдер, қом сулар" толғауы не жайында?

(Өмірдің өткінші екендігі)

• "Қоғалы көлдер, қом сулар" толғауында дүниенің үнемі бір қалыпты

тұрмайтындығын діттып, болашақ ұрпаққа Өмірден аларыңды алып, береріңді

беріп қал деген ой айтқан жырау: (Шалкиіз)

Шалкиіз жыраудың:

"Бір жақсымен дос болсан,

Азбас-тозбас мүлкі етер

Бір жаманмен дос болсаң,

Күндердің күні болғанда,

Жімле ғаламға күлкі етер, " - деп көтерген мәселесі; (Достық, жолдастық

жайлы)

"Жел астына қарасам

Ораздының ұлы өсер…"

"Кенелемін деген жігіттің

Сүбеде алтау-жетеу ағайыны тең өсер, ",

… "Сүйенейін деген жігіттің

Жылқы ішінде екі арғымағы тел өсер, " - деген үзінділер алынған: ("Жел, жел

есер, жел есер" шығармасынан)

• "Толарсақтан саз келсе

Қажымай оған жүретін.

Қабырғадан қан келсе,

Қазсымай оған ҡұлетін…" Осы үзіндіде айтылады: (Батырлық жайында)

"Агайынның нийнде

Бір жақсысы бар болса,

Қонқалаған көп жаман,

Сат жақсыны көре алмас, " - деген шумақ: (Шалкиіздікі)

• "Дулыганың төбесі туған айдай болмаса, батыршылық сүрмен-ді," - деп,

батырлықты жоғары бағалаған жырау: (Шалкиіз)

*** Шалкиіз жырларындағы ел бірлігі: (*… малыңды бер де, басың қос;

"Есендікте малыңды бер де, батыр ет; *басыңды қос та, бек сыйлас)

*** Шалкиіздің толғаулары: (***Шағырмақ бұлт жай тастар";

"Аспанды бұлт құрсайды"; ***Асқар, асқар, асқар тау")

• *** Шалкиіздің толғаулары: (*"Қоғалы көлдер, қом сулар'''; **'Би

Темірге бірінші толғау"; *"Қарабас құспен шалдырып")

Доспамбет жырау (XVI f.)

Туган жері: Дон өзені бойындағы Азау қаласы. Тайпааралық көп

кыркыстардың бірінде 1523 жылдың бас кезінде Астрахань түбінде қаза

Тамады.

Миулары: "Айналайын, Ақ Жайық", "Арғымаққа (Аймадетке) оқ тиді",

былатан байтаҡ, озбаса", "Айнала булақ басы тең", "Азау, Азаудегенің", "Қоғалы

қом сулар", "Тоғай, тоғай, тоғай су", т. б.

Доспамбет жыраудың туған жері: (Азау)

Доспамбет жырау өмір сүрген ғасыр: (XV-XVI f.f.)

Доспамбеттің жерленген жері: (Астрахань)

Доспамбеттің ақындық шығармашылығын зертттеуші: (М. Мағауин)

• Талай жорықтарға қатысқан жауынгер жырау: (Доспанбет)

Ноғайлының биі Мамайдың заманында, XV ғасырдын орта тұсында өмір:

сүрген тарихи тұлға: (Доспамбет)

Доспамбет өз толғауларында өзін қалай таныстырып отыратындығы: (Ер

Доспамбет)

• Доспамбеттің өміріне қатысты сипат: (Мамай бидің тұсында қол

бастаған жырау)

• "Айналайын, Ақ Жайық" деген өлеңінде туған Жайығын, бетегелі

Сарыарқасын жырға қосқан жырау: (Доспамбет)

"Азаулының Ыстамбұлдан несі кем?" - деп жырлаған жырау: (Доспамбет)

Азау, Азау дегенің

Әл-Ғұсман - патша жұрты екен.

Дін ісләмнің кірті екен.

Азаудың ер Доспамбет ағасы

Азаудың бір бұрышындай жарты екен! - деген үзінді қай жыраудың өлеңінен

алынған? ( Доспамбет)

«Аймадетке оқ тиді" деген өлең жолдарындағы Аймаде,тің М. Мағауиннің

айтуынша қай жырау екенін көрсетіңіз: (Доспамбет)

• "Аймадет пен Доспамбет бір адам. Бұл оның руының не тайпасының атауы болып

керек", - деген пікір авторы: (М. Мағауин)

Аймадетке оқ тиді,

Отыз екі омыртқаның буынынан.

Зырлап аққан қара қан,

Тыйылмайтын жанның уақ тамырынан…" - деген үзінді: (Доспамбеттікі)

"Арғымаққа оқ тиді,

Қыл майқанның …

Аймадетке оқ тиді,

Отыз екі омыртқаның буынынан, " - өлеңнің тармақтағы жалғасы: (түбінен)

"Қарағайлы кәдік бойында,

Қамшым қалды ойында:

Бүлдіргесі бұлан терісі,

Өрімі құнан білдің қайысы,

Шырмауығы - алтын, сабы - жез…" - деп қамшыны сипаттаған жырау

(Доспамбет жырау)

"Алганым Әли ағаның қызы еді,

Қас арудың өзі еді.

Маңдайы күнге тимеген,

Желге шашын үрмеген," - деген жолдардың авторы: (Доспамбет)

"Арыстандай екі бұтын алшайтым,

Арғымақ

"Екі арыстан

мсау шапса,

Оқ қылқанда

шиншилла,

Бетегелі С

бойында.

Согысып өлген өкінбес!"- деген шумақ кімнің өлеңінен алынған?(Доспамбет жырау)

"Бетегелі Сарыарқаның бойында,

Соғысып өлген өкінбес!" - деп, туған жеріне деген сүйіспеншілігін жырға

қосқан жырау: (Доспамбет)

• "Алаштан байтақ озбаса", "Күн қайда" толғауларының авторы: (Доспамбет)

• Доспамбет жыраудың өлеңі: ("Айналайын, Ақ Жайық")

• Доспамбет жыраудың толғауы: ("Ҡүн қайда"")

• "Айналайын, Ақ Жайық" өлеңінің авторы: (Доспамбет жырау)

• "Айналайын, Ақ Жайық,

Ат салмай өтер күн қайда?

Еңсесі биік боз орда,

Еүҙейе кірер күн қайда?

Толғанады ақ балта

Толғап ұстар күн қайда?" - деген шумақтың авторы: (Доспамбет)

• Зерттеушілердің пікірінше, Доспамбет жырау "Айнала бұлақ басы тең"

толғауын шығарған мезгілі: (Өмірі мен қоштасар сәтте)

• "Тәңірінің өзі берген күнінде

Тан ұлынан артық еді менің несібем!

Азаллыда аға болған ерлер көп еді,

бітсе де алмаға ат байлағаны жоқ еді!" - деген шумақ қай жыраудың

шығармасынан алынған? (Доспамбет жырау "Айнала бұлақ басы тең")

• Доспамбет жырау мен Шалкиіз жыраудың аттас шығармасы: ("Қоғалы

көлдер, ком сулар")

"Едиалубойын ен жайлап, шалғынға бие біз байлап…" деп, еліне тыныштық,

бейбіт күн іздеген жырау: (Доспамбет)

Охоных бізім бетке бармаңыз.

Байы бетке бармаңыз,

Ecopail, Қосай екі ұл,

Алдыңызға жыр қунақтай,

білімі шықса не айтар сөзі?" Қай жыраудың өлең жолдарынан алынған?

(Доспамбет жыраудың соңғы сөзі)

Талай жорықтарға қатысқан жауынгер жыраулар: (*Шалкиіз;

"Доспамбет; *Актамберді)

" Доспамбеттің толғаулары: (*""Айналайын, Ақ Жайық"" ***Айнала

басы бұлақ тен!!; ***Қоғалы көлдер, қом сулар")

Доспамбет жырау толғауынан алынған үзіндідегі көркемдік тәсіл(деп):

Тоғай, тоғай, тоғай су,

қондым, өкінбен.

(омамалы ала балта қолға алып,

Топ бастадым, өкінбен…" ("Аллитерация; *Қайталау)

Жиембет жырау Бортогашулы (XVII f.)

Алшын руын ежелден билеген ірі феодалдар тұқымынан шыққан Жиембе

Еңсегей бойлы Ер Есімнің Кіші жүздегі ел баскарушы биі, әскербасы,

жырауы, кеңесшісі қызметін атқарған.

Толғаулары: "Есім ханға толғау", "Еңсегей бойлы Ер Есім", т. б.

• XVII ғасырда Есім ханның тұсында өмір сүрген әрі әскербасы, әрі акың

болған жырау: (Жиембет)

Есім ханның жанында ұзақ уақыт кеңесші, жырау, ықпалды бидің бірі

болған жырау: (Жиембет)

Жиембет жыраудың әкесі: (Бортоғаш)

• Есім ханмен келісе алмай, Арқаға қоныс аударып, елінен жырақтаған

жырау: (Жиембет)

• Жиембет жырау Бортоғашұлының атқарған қызметі: (Қолбасшы,

әскербасы)

• Жиембет жыраудың қыс жайлауы қай жерде? (Жем - Сағыз бойында)

• "Беріктігімді сұрасаң.

Қарағай мен қайыңдай, " - деп өзі жайлы жырлаған

әскербасы: (Жиембет)

• Жиембет жырау қай ханның тұсында өмір сүрген? (Есім ханның) Есім

ханның есімі Жиембет жыраудың шығармаларында көп кездеседі.

• Қай ханның тұсында Жиембет айдауға жіберілген? (Есім ханның)

• Ханға қарсы тұрғаны үшін елінен айдалған XVII ғасыр жырауы:

(Жиембет)

• Бауыры Жолымбетке Есім ханның жаза кесуінің себебі және осы оқиғаға

байланысты туған Жиембет жыраудың толғауы: (Олжа бөлісінде шатақ

шығуы, "Еңсегей бойлы ер Есім")

Жиембет жырау:

"Хан ие, ісің металл емес.

Жомбарыстай Жиембет,

Құрбандыққа қол емес. " - деген жолдарды айтқан өлеңі: ("Әмірін қатты

Есім хан")

"Еңсегей бойлы Ер Есім,

Есім сені есірткен

Есіл менің кеңесім,

Ес білгеннен, Есім хан,

Қолыңа болдым сүйесін, " - деген жолдардың авторы: (Жнембет); Көркемдік

тәсіл және ұйқас түрі: (Ассонанс, ерікті ұйқас)

"Бүлік салып бұлардың,

Қанын ішіп қанбаққа,

Жанын отқа салмаққа

Хан ие,

- деп Жиембет жырау айтқан: (Есім ханға)

" Қалмақтың Бөрі ханы келгенде,

Соқыр бурыл байталға жайдақ мінгенсің", - деп Жиембіт әшкереледі: (Ecim

ханды)

"Бас кессе де басылмай,

Атқа мінген ер едік; " - деген жолдарды хан, әкімдерге бас имеген Жиембет

жырау қай ханға арнаған? (Есімге)

"Қайратым қанша қайтса да,

Мұныңа, ханым, шыдаман!" - деген жолдарды Жиембет арнаған: (Есім ханға)

"Мен өлсем құнсыз кетер деме сен,

Кешегі өзің ұрып өлтірген Тілеуберді құлыңдай … " - деп ен өлең шумағын

айтқан: (Есім ханға)

"Арқаға қарай көшермін,

Алашыма ұран десермін,

Ат құйрығын кесермін," - деген өлең шумағындағы ақын ойы: (Опасыз хан

қылығына қарсы үн қату); Бұл жолдарды Жиембет жырау қай ханға

арнаған? (Есімге)

• Жиембет жыраудың:

Мен жоқ болам, Есім хан,

Сонда сен ит түрткі көресің, - деген өлең жолдарындағы көркемдеуіш құрал:

(Символ)

* Жиембет жырау: (*Есім ханның кеңесшісі, сенімді батыры болған;

*Есім ханмен келісе алмай Арқаға қоныс аударады; *XVII ғасырда

тарихта аты қалған атақты жырау)

*** Жиембет жыраудың өміріне қатысты мәлімет(тер): (*Ханмен келісе

алмай, Арқаға қоныс аударып, сонда қайтыс болған; *Туған жері -

қазақ елінің батыс өңірі; * Есім ханның жанында ұзақ уақыт кеңесшісі

болған)

*** Жиембет жыраудың бауыр(лар)ы: (*Ақымбет; *Жолыпбет)

Ақтамберді жырау Сарыұлы (1675-1768)

Туған жері: Оңтүстік Қазақстанда, Қаратау бойы. Сүйегі Шығыс Қазақстан

облысы, Абай ауданы, Жүрек жота деген төбенің басында.

10-11 жасында ақын атанады. 17 жасында Бұлантыдағы соғысқа қатысқан.

Толғаулары: "Күлдір-күлдір кісінетіп", "Салпан да салпан жортармын", "Жауға

шаптым ту байлап", "Агайының көп болса", "Балпан-балпан кім баспас?", "От

басар орны отаудай", "Балаларыма өсиет"Уа, қарт Бөгенбай",т.б.

|675-1768 жылдары өмір сүрген, әйгілі Бөгенбей батырға жыр арнаған

жырау: (Ақтамберді жырау)

Ақтамберді жыраудың әкесі: (Сары)

• Ақтамберді жырау: (17 жасында Бұлантыдағы соғысқа қатысқан)

• Ақтамберді жырау қай батырдың ерлігін жырға қосқан? (Бөгенбай)

• Ақтамберді жырау қай соғыста өзінің ерлігімен, жалынды жырымен көн

түскен? (Ойраттармен соғыста)

• Ақтамберді жырау: ("Күмбір-күмбір кісінетіп" толғауының авторы)

• Ақтамберді жыраудың толғауы: («Салпан да салпан жортармын»)

• "Күмбір-күмбір кісінетіп" толғауының авторы: (Ақтамбері)

• Күлдір-күлдір кісінетіп,

Күреңді мінер ме екенбіз?! - деген жолдардың авторы: (Ақтамберді)

• Ақтамбердінің "От басар орны отаудай" өлеңі: (Ж.лқы малының

қадір-қасиеті туралы)

"Әділ туған жақсыға,

Екі даугер жүгінер.

Тізесін қисық бұрмаса,

Әділдігі білінер. " - деген жолдар қай жыраудың шығармасынан алынған?

(Ақтамберді)

"Жапанға біткен теректің

Еңсемнен жел соқса да теңселмен," - деп басталатын Ақтанберді жыраудың

өлеңінде не туралы баяндалатыны: (Батырлық қасиеттерін, қайсар

мінезін)

• Ақтамберді жыраудың кейінгі ұрпақты бірлікке, татулыққа шақырған

өлеңі: ("Балаларыма өсиет")

"Балаларыма өсиет:

Қылмаңыздар кепиет,

Бірлігіңнен айрылма,

Бірлікте бар қасиет. " - деген толғаудың авторы: (Ақтамберді)

"Ел шетіне жау келсе.

Алдына, сірә, дау келсе

Батырсынған эсігіттің

Күшін сонда сынаса!" - деп, Ақтамберді жырау көтерген мәселе:

(Ерлік, батырлық жайлы)

"Жауға шаптым ту байлап,

Шепті бұздым айғайлап…

"Ел-экүртты қорғайлап,

Өлімге жүрміз бас байлап…" - деген жолдар алынған: (Актамберділен)

"Оп экетімде құрсанып,

Қылыш ілдім білекке" - деген жолдар қай жыраудан? (Ақтамбердіден)

"Ел-журтты қорғайлап,

Өлімге экурміз бас байлап, " - деп өз толғауларында ерлікті, батырлықты.

жырлаған Актамберді жырау жыр арнаған: (Бөгенбай батырға)

"Ағайының көп болса,

Ұлы шерік қолмен тең.

Білімді туған жақсылар

Аз да болса көппен тең."- деп Ақтамберҗырау айткан мәселе: (Елдік,

бірлік)

*** Ақтамберді Сарыұлының толғаулары: (*«Салпан да салпан

жортармын»; *«Күмбір-күмбір кісінетіп»)

Үмбетей жырау Тілеуұлы (1706-1778)

Бөгенбайдың. Қаракерей Қабанбайдың, Қаз дауысты Қазыбектің, батыр

Жәнібектің, Баянның т. б. ерліктерін жырға қосқан. "Бәкеге". "Жауқашарға"

өлеңдерінде жаман қылықтардан сақтандырып, жақсы қылыққа -

адамгершілікке, адалдыққа үндеген.

Қайтыс болған жері: Қазіргі Ақмола облысы, Ерейментау ауданы.

Толғаулары: "Бәкеге", "Жауқашарға", "Бөгенбай өліміне", "Бөгенбай өлімін

Абылай ханға естірту",т.б.

• Дидактикалық поэзияның әйгілі шеберлерінің бірі ретінде танылған,

1706-1778 жылдар аралығында өмір сүрген жырау: (Үмбетей)

Үмбетей жыраудың әкесінің аты: (Тілеу)

• Жыраулық өнер жолындағы Үмбетей жыраудың алғанқы ұстазы: (Әкесі)

• Үмбетей өнерден де, өмірден де дәрісті кімнен алған? (Әкесінен)

Қайтыс болған жері: (Ерейментау ауданы)

• Абылай ханның тұсындағы қолбасы батырлар: Қаракерей Қабанбай,

Қанжығалы Бөгенбай, Қаз дауысты Қазыбек, Жәнібек, Баян, Сары,

Сағымбайдың ерліктерін өлеңге қосқан жырау: (Үмбете))

"Багасын мақтар бас жаман,

Қатынын мақтар қас жаман

Алыстағы дүлипаннан,

Аңдып жүрген дос жаман, " - деген жолдарды айтқан: (Үмбетей)

Үмбетей жырау жырға қосқан би: (Қазыбек би)

* Үмбетейдің елін жаудан қорғаған қайсар батырдың тарихи нақты бейнесін

жасаған толғауы: («Бөгенбай өлімін Абылай ханға естірту»)

"Бөгенбай өлімін Абылай ханға естірту" толғауының авторы: (Үмбетей)

• Үибетей жыраудың арнау өлеңдерінің тізбесі: (Бөгенбайға, Қабанбайға)

Үмбетей жырау қай батырдың өлімін естірткен? (Бөгенбайдын)

Үмбетей жыраудың толғауы: ("Бөгенбай өліміне")

Қалмақты қуып қашырдың,

Қара Ертістен өткізіп,

Алтай тауға асырдың!" - деп Үмбетей жырау қай батырдың ерлігін айтқан

(Бөгенбайдың)

"Сол ерикпен хан боядың,

Әлем асқан жан болдың, "- деген өлең жолдары: ("Бөгенбай өлімін Абыла

ханға естірту")

"Болмашыдай анадан

Болат тудың, Бөгенбай, " - деп өз жырында Бөгенбайды қастерлейтін жырау

(Үмбетей жырау)

• Мына өлең жолдары Үмбетейдің қай өлеңінен алынған?

"Уа, Алатгудай Ақшадан,

Асып тудың, Бөгенбай, ("Бөгенбай өліміне")

Кісіні көрсең есікке

Жүгіре шық, кешікпе,

Қарсы алмасаң мейманды,

Кесір болар несіпке, - деген өлең жолдарындағы Үмбетей жыраудың

көтерген тақырыбы: (Адамгершілік)

• Үмбетей жыраудың "Бәкеге", "Жауқашарға" өлеңдерінің тақырыбы:

(Адамгершілік, мейірбандылық)

"Бәкеге" жырында: (Әділдікке шақырады)

"Кто беске келгенше,

Қолға ұстаған қобызың

Ул он бестен асқан соң,

Тіл алмаса доңызың," - деген жыр жолдарының авторы: (Үмбетей, "Бәкере"

*** Үмбетейдің елін жаудан қорғаған қайсар батырдың тарихи нақты

бейнесі жасалған толғауы: (*«Бөгенбай өлімін Абылай ханға естірту)

*** Үмбетей толғаулары: (*«Бөгенбай өлімін Абылай ханға естіртун

""Бөгенбай оліміне»)

*** Үмбетейдің сүйсіне жырлаған батырлары: (*Жәнібек, Баяш,

*Бөгенбай, Қабанбай)

*** Үмбетей жыраудың адамдықты ардақ тұтуға үндеген өлеңдері:

(*«Бәкеге»; "«Жауқашарға»)

*** он беске келгенде,

Қолға устаған қабығын,

өлеңінен? (*"Бәкеге")

деген өлең жолдары Үмбетейдің

Шал ақын (Тілеуке Құлекеұлы) (1748-1819)

Туған жері: Көкшетау өңірі.

Тұңғыш өлеңі - "Өлеңге тоқтамайды Шал дегенің".

"Ата-ананың қадірін", "Жігіт туралы", "Жігіттің өзін білем дегені", "Жігітті

жау алмайды ақылдассаң". "Әйел сыны"Қыздар туралы","Кәрілік тур

"Кедейлік туралы". "Жастықты көксегені"Он бес деген жасым-ай", "Ету

әнсасы екен", "Жаманға дәулет бітсе ауа айналар", "Екі арыстан жабылса

өлтірер", "Айтайын бір аз кеңес" "Буд дүниенің мысалы". "Пасыл да пасыл,

пасылман", "Арғымақ ат кімде жоқ", "Саясы жоқ бәйтерек", т. б.

Бізге жеткен өлеңдері 1600 жолдан асады. Шал ақын - көркем поэзияның басы

Оның өлеңдері жай баяндау емес - нақты өмірден алған ақиқат.

Айтыстары: "Шал ақынның қызбен айтысы", "Бәйбіше мен Шал ақынның

айтысы", "Шал ақын мен жігіттің айтысы" т. б.

Шал ақынның шын есімі: (Тілеуке)

• Жгіттер, гибадат қыл маған нансаң,

Намаз оқы Алланы ойыңа алсаң

Қырық жыл қашқан ажалдан Қорқыт та өлген,

Түбінде сөз сенікі өлмей қалсаң, - деген жолдардың авторы: (1ал ақын)

Жаманға дәулет бітсе, ауа айналар,

Жақсыға дәулет бітсе, бақ айналар, - деп адамгершілікті дәріптеген ақын:

(Тілеуке Құлекеұлы)

Бұл дүниеден өткен соң,

Шын дүниеге жеткен соң.

Кімнің жақсы-жаманын

Бір жаратқан Хақ білер, - деген жолдардың авторы: (Шал ақын)

• Шал ақынның ойынша, білім алған адамның парызы: (Халқына пайдалы

қызмет ету)

• "Кедейлік туралы" өлеңіндегі кедейлікті болғызбау жолдары: (1.

Қайсарлық. 2. Талаптанып тұратын елгезектік. 3. Жалыаулықтан жирену)

*** Шал ақынның толғаулары: (*"Бұл дүниенің мысалы"; *"Пасыл да

пасыл, пасылман»); (*«Саясы жоқ бәйтерек»; *«Арғымақ ат кімде

жок»)

*** Шал ақынның әкесі: (*Белсенді рубасы; *Абылай ханның жақын

cepiri)

#Ақылы жоқ надандар,

ic бітірмес жамандар», Шал ақынның толғауы: (*"Бұл дүниенің

Мысалы")

Туган жері: қазіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданы.

Сүйегі Баянауылда, Далба тауының етегінде.

Жырау өлеңдерін жинап(), қағаз бетіне түсірген - белгілі ғұлама, фольклорист әрі

Салма ақын Мәшһүр Жүсіп Көпеев, Ш. Уәлиханов Бұқардың Абылай туралы екі

(менің орысшалап хатқа түсірген. Г. Потанин біраз өлеңдерін жинастырады.

поэзиясы - казак әдебиеті тарихында дидактикалық поэзияның жақсы үлгісі.

Толғаулары: "Тілек" ("Бірінші тілек тілеңіз"), "Айналасын мастер тұтқан", "Әлем

түгел көрсе де"; "Бине тауға жарасар", "Керей, (Садыр) қайда барасың?"

"Бұқарекең біз келдік", "Жал-құйрығы қаба деп", "Асқар таудың өлгені", "Атан

баллан жыырма бес". "лҡиырма деген меасыңыл", "Ей, Абылай, Абылай", "Ал тама

азмасан". "Қазақтың ханы Абылай", "Батырың өтті Бөгенбай", т. б.

• Бұқар жыраудың өмір сүрген жылдары: (1668-1781)

• Бұқар жыраудың туған жері: (Баянауыл)

• Бұқардың әкесі: (Қалқаман)

"Көмекей әулие" атанған жырау: (Бұқар жырау)

• XVIII ғасырда өмір сүріп, Тәуке, Абылай хандарға кеңесші болған жырау:

(Бұқар)

(Бұқар)

ақылгөйі болған жырау: (Бұқар)

• Бұқар жырау XVIII ғасырдың екінші жартысында хандық құрған қай

ханның тұстасы? (Абылай)

• Бұқар жыраудың "Сен он бір жасыңда" деген өлеңінде кім жайлы

баяндалады? (Абылай)

• Бұқар жырау толғауларында айтылатын жас Абылай қызмет еткен төле:

(Әбілмәмбет)

• Хан Абылайға "Абылайшам", "Абылайша" деп сөз сөйлеген жарау: (Бұқар

жырау)

мадақтап жырлайтыны: (Қалдан Серен)

• Бұқар жырауға бірден онға дейін санның мағынасын ашып берген шешен

(Қазыбек би)

• Қартайған шағында Қазыбек биге бірден онға дейін санның мағынасын

айтып беруді сұраған жырау: (Бұқар жырау)

• Бұқардың толғаулары: ("Бірінші тілек тілеңіз", "Асқар таудың өлгені

"Атам болған жиырма бес")

• "Тілек", "Ал тілімді алмасаң" толғауларының авторы: (Бұқар)

• Бұқар жыраудың "Тілек" өлеңіндегі ой қорытындысы: (Ел бірлігі)

• Бұқар жыраудың шығармасы: ("Жал-құйрығы қаба деп")

• Бұқар жыраудың батырлық, ерлік туралы шығармасы: ("Батырың өтті

Бөгенбай")

• Бұқар жырау жоңғар қалмақтарымен күресте ерлік көрсеткен қай батырды

жырға қосқан? (Бөгенбай)

• Бұқар жырау жырға қосқан батырлар тізбегі: (Қабанбай, Бөгенбай,

Жәнібек)

• Бұқар жыраудың шығармасы: ("Жиырма деген жасыңыз")

• Бұқардың жастық пен кәрілікті қарама-қарсы қойып суреттеген толғауы:

(«ОКнырма деген жасыңыз»)

Айнала алмай ат өлсін,

Айыра алмай жат өлсін.

Жат бошынан түңілсін.

Бәріңіз де бір енеден туғандай болыңыз… Бұқар жыраудың өлең жолдарындағы

көтерген тақырыбы: (Ел бірлігі)

"Фингенде не өлмейді?

Жақсының аты өлмейді,

Әкімнің хаты өлмейді, " - деген шешендік сөздің авторы: (Бұқар)

"Ел бастау қиын емес,

Қонатын жерден көл табылады,

Қолбастауқшын емес,

Шабатын жерден ел табылады.

Шаршы топта сөз бастау қиын…" - деген шумақтың иесі: (Бұқар)

"Шаршы топта сөз бастау қиын,

Шешімін таппас дау бар," - деген жырау: (Бұқар жырау)

• Бұқар жыраудың ел бірлігі тақырыбына арналған толғауын ("Керей, қайда

барасың?"") немесе ("Садыр, қайда барасың?")

• Бұхар жырау шығармаларының өзекті тақырыбы: (Ел бірлігін жырлау,

Абылай бейнесін сомдау)

• Өз тұсында "Орыс пен соғыспа" деп үн қататын жырау: (Бұқар)

"Өклекменен қабынба,

Отіңменен жарылма.

Орыспенен соғысып,

Басына мұнша көтерген,

Аўртықа жаулық сағынба," - деген өлең жолдарының авторын (Бұқар

жырау, Абылай ханға айтқан)

Аzzitынның ораза,

Елдің сәнін кетірер.

дыбысының аразы,

Аjыа сәнін кетірер," - деген сөздің авторы: (Бұқар жырау)

Оның жақсы болмағы -

Адрашаның елдігі,

Қараша халық сыйласа,

Алтыннан болар белдігі, " - деген өлең шумағының авторы: (Бұқар)

Качанмен жолдас болсаңыз,

(көрінгенге күлкі етер.

"Сыммен жолдас болсаңыз,

Айырылмасқа серт етер, " - деген үзіндінің авторы: (Бұқар жырау)

Уҙғар жыраудың шығармасы: ("Айналасын жер тұтқан")

батпас демеңіз,

Минала йисе таусылмас

суалмас демеңіз, Осы шумақтың иесі: (Бұқар жырау)

"Отының болсын жантақтан,

Қатының болсын қалмақтан,

Қосының болсын қазақтан, " - деген жолдардың авторы: (Бұқар)

Бәрін айт та, бірін айт,

Халық толқыса, тұра алмайды хан тағында, - деген өлең жолдарының авторы

(Бұқар жырау)

"Найза бойы жар екен,

Түсіп кетсең түбіне,

Түбі терең көл екен.

Ел қонбайтын шөл екен, " - деп Бұқар жыраудың айтқан мәселесі: (Кәрілік)

Жақын жерде шөп жесе,

Жердің сәнін қетірер.

Ағайынның аразы

Елдің сәнін кетірер.

Абысынның аразы

Ауыл сәнін кетірер. Бұқар жыраудың өлеңіндегі ұйқас түрі мен буын саны:

(7-8 буынды, шалыс ұйқас)

• Бұқар жыраудың:

"Қиядан қиқу төгілсе,

Аттың басын тартпаған, " - деген тармақтарындағы "аттың басын

тартпау" тіркесінің мағынасы: (Жаудан қаймықпаған, қайтпаған

деген ұғымдағы ауыспалы мағынада)

Бұқар жыраудың "Мен - өгіз терісі талыспын" деген өлең жолындағы

"талыс" сөзінің мәні: (Шеберлік аспаптарын салатын сірі-көн ыдыс)

• Бұқар жыраудың "Сен - бұзау терісі шөншіксің" деп, Керейлерге айтқан

сөзіндегі "шөншік" сөзінің мағынасы: (Жарғақ қалта)

• Бұқар жыраудың шығармаларын жинап, қағаз бетіне түсінген: (Мәшһүр

Жүсіп Көпеев)

• Бұқар жыраудың шығармаларына жоғары баға берген белгілі ғұлама,

фольклорист әрі ділмар ақын: (Мәшһүр Жүсіп Көпеев)

в *** Бұқар жыраудың ел бірлігі тақырыбындағы толғаулары: (*""Керей,

қайда барасын?"; *"Бірінші тілек тілеңіз"; *"Ай, Абылай, Абылай")

… *** Бұқардың толғаулары: (*"Жал-құйрығы қаба деп»; *«Айналасын

жер тұтқан")

*** Бұкардың қай толғауынан?

Мен - Арғын деген арыспын,

Атуы кере қарыспын…(*"Керей, қайда барасын?»)

*** Өз басынан тоғыз ханның билігін өткізіп, ақылшы, кемеңгер би болга

жырау: ("Бұқар жырау)

Өткіздің тоғыз ханды толғауменен,

Шештің талай түйінді болжау мен.

Іс болса қол сөйлеттің.

Қылыштайқып-қызылтілді қорғауменен, деп Үмбетей жырсипаттаған: (*Бұқар жырауды)

• Бұқардың Абылай туралы екі өлеңін орысшалап хатқа түсірген ғалым:

(Ш. Уәлиханов)

• "Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама" заманынан қалған өлең: ("Елім-

aii")

Қазақ халқы "Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама". оқиғасына тап болған

• Жоңғар қалмақтарының ханы Қалдан-Серен қазақтың атақты ханының

тұсында өмір сүрген: (Абылай)

• "Қаратаудың басынан көш келеді" әні қандай оқиғаға байланысты

шығарылған? (Жоңғар шапқыншылығы)

хіх ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ әдебиеті

Абыл Тілеуұлы (1777-1864)

Абыл Тілеуұлы Өтембетов Маңғыстау түбегінің Бозащы мекенінде дүниеге келген.

Өлеңдері: "Сүйінқара батырға", "Құлбарақ батырға", "Естірту", "Қайыпалдыға

айтқандары", "Кәрілік", "Арғымақ атта сын болмас", "Сексеннің біз де келдік

эсетеуіне", т. б.

Айтыстары: "Балдай қызбен айтысы", "Сушы қызбен сөз жарыстыруы",

"Нұрымды сынауы", "Шерниязбен кездесуі".

Шытармаларының негізгі арқауы - адамгершілік пен елдік, ерлікті дәріптеу, кейінгі

урпакка үлгі көрсету.

қырымның қырық батыры" жырын "Аншыбай батыр және оның ұрпақтары".

"Қарадоң батыр җәне оның ұрпақтары", "Жеке батырлар" деген үш салаға бөліп

жырлаған, 40 батырдың ерліктері суреттелген бұл жырды кейде "Ноғайлы

жырлары" деп те атайды. Жырдың кейбір үлгілерін В. В. Радлов, Г. Н. Потанин,

Ш. Уәлиханов жариялаған. Көптеген шығармаларын 40-жылдары Сәттіғұл

Жангабылұды қағазға түсіріп, ҚР Ғылым академиясының қолжазбалар қорына

өткізген.

*Абыл Тілеуұлының алғаш баспа бетін көрген толғауы: («Арғымақ атта

сын болмас», 1924 жылы Ташкентте "Сана" журналы № 2, 3)

Сүйінбай Аронұлы (1815-1898)

Туған жері: Алматыға жақын жердегі Қарақыстақ ауылының Бұлақ деген жері;

Өлеңдері: "Тус", "Бөріпі менің байрағым", "Әділеттік органа", "Ту алып жауға

болсаң сен", "Төрелерге", "Датқалар", "Болыстарға баға", "Үмбетәліге", "Бала

Жамбылға бата", "Құс мұрын тастың үстінде". "Жақса мен жаман адам

касиеттери", т. б.

Айтыстары: Қарғамен айтысы, Тезек төремен, қырғыз ақыны Қатағанмен.

*Батыры Қарасай дай, ханы Абылайдай болған заманды көркем тілмен

кестелеген ақын: (Сүйінбай Аронұлы)

*Сүйінбай Аронулының | 2-13 жасында шығарған өлеңі: ("Түс")

• Түсінде Қыдыр атаның батасын алған ақын: (Сүйінбай)

Сүйінбайдың ақындық жолға түскен кезі: (13-15 жасынан)

• Сүйінбайдың ерлік пен елдіктің гимні іспетті көлемі: («Бөрілі Менің

байрағым»)

"Бөрілі менің байрағым,

Бөрілі байрақ астында

Бөгеліп көрген жан емен. " Үзіндінің авторы: (Сүйінбай)

• "Жақсы мен жаман адам қасиеттері" жырының авторы: (Сүйінбай

Аронұлы)

• Үзіндіден Сүйінбай өлеңінің негізгі түйінін анықтаңыз:

Жаманның көкірегі - көр, көзі - соқыр,

Жүрер жолда тал түсте адасып-ай.

Жақсы адам қай жерден ажырайды.

Жамандар - өтірікші, өсегі көп,

Жалған сөзбен бықсытар ел арасын,

Жанбай қалған ағаштың шаласындай. (Адамгершілік асыл қасиеттер)

•Сүйінбайдың төрелердің паракорлығы, арсыздығы жайлы ＿ өлендере

("Төрелерге", "Үмбетәліге")

• "Бала Жамбылға бата" өлеңінің авторы: (Сүйінбай)

• Тезек төремен айтысқан ақын: (Сүйінбай)

"Қырғименен ойнаған

Ажалы осетин торғайсың," - деп Сүйінбай ақын кімге айтқан? (Қатағанға)

"Сүйінбай - айтыс өнерінің алтын діңгегі" деген сөздің авторы: (М. Әуезов)

Майлықожа Сұлтанқожа улы (1835-1898)

Туған жері: Оңтүстік Қазақстан облысы, Сарыағаш ауданы;

Өлеңдері: "Райымқұлға", "Қасқыр", "Ноғай мырзаға", "Үш жігіт, "Аңқау мен

"Бұлбұл", "Жылдың төрт мезгім", т. б.

Жырлары: "Зархұм" үлгісінде "Абдолла бала" жыры, "Тотынананың" қысқаша

мазмұны.

• Майлықожа Сұлтанқожаұлының өмір сүрген кезеңі: (1835-1898)

• Майлықожаның "Қырғыз хрестоматиясына" енген өлеңі: ("Оған

мырзаға")

• Майлықожаның бірнеше толғаулары енген "Қырғыз хрестоматиясы" мі

жылы жарық көрген? (1883 ж. Ташкентте)

Майлықожа шығармаларының негізгі идеясы: (Адамгершілікті дәріптеў)

• "Абдолла бала" жырының авторы: (Майлықожа, "Зархум" үлгісінде)

• Майлықожа Сұлтанқожаұлының толғауы: ("Ілімге толса көкірек")

• "Жақсы адам қартайса" толғауын жазған ақын: (Майлықожа)

М.Сұлтанқожаұлының дастан-мысалдары: ("Үш жігіт", "Аңқау мен №"

"Қасқыр", "Тотынама", "Шора батыр")

• Майлықожаның өлеңі: ("Райымқұлға"); ("Ноғай мырзаға")

".Ақ тұйғын келіп ілінер.

Алдын жайып торласа.

Арғымақ ат та жығылар,

Алдын қазып торласа," - деген Майлықожаның өлең үзіндісіндегі көркемдік

ерекшелік: (Ассонанс)

Зар заман ақындары

"Зар заман әдебиетінің басы Аман болса (Асан қайғы), аяғы да Асан болып (Албан

Асан Барманбекұлы) біткендей, Сондықтан бұл Албан Асанды біз арғы Асаннан

бағыт алған, Шортанбайдан үлгі көрген зар заман ақынының соңғысы, екінші Асан

қайғы дейміз. " (1. Жансүгіров)

Әбубәкір Кердері (1858-1912): "Әдебиет қазақия" (1903).

Нұржан Наушабаев (1859-1919): "Манзумат қазақия" (1902), "Нұржан мен

Сапарғалидың айтысы" (1903), "Алаш" (1910), т. б.

• Зар заман ақыны: (Кердері Әбубәкір Шоқанұлы)

• Кердері Әбубәкір Шоқанұлының туған жылы: (1858 жыл)

•"Жарандар, кеңес жазайын", "Заманның опасыз халіне айтқаны" деген

өлеңдердің авторы: (Кердері Әбубәкір Шоқанұлы)

•Самаурын мен шайдың өзін қазақтың дәстүрлі салтын бұзатын жағымсыз

құбылыс көрген ақындар: (Зар заман ақындары)

• Көшпелі қазақ тұрмысын қанағат тұтқан ақындар: (Ш. Қанайұлы,

М.Мөңкеұлы)

"АХ ғасырдың екінші жартысындағы киім киіс, тәрбие түзеу мәселесіне

наразылық білдіргендер: (М. Мөңкеұлы, Ш. Қанайұлы)

• Зар заман ақындары шығармаларының өзіндік ерекшелігі: (Торығу,

кемшіліктерді сынау)

• "Зар заман ақындарына" жататындар: (Дулат Бабатайұлы, Шортанбай

Қанайұлы, Мұрат Мөңкеұлы)

Дулат Бабатайұлы (1802-1871)

Дулат - жыраулық мектептен шығып, ақындық мектепті күшейткен ақын. "

Дулат - қазақтың ұлы ақыны, ұлылықтың бастауы. " (Р. Сыздықова)

Туған жері: Семей (қазіргі Шығыс Қазақстан) облысы, Аягөз ауданы.

Шыгармалары: "Бірінші сөз", "Бараққа", "Ақтанға", "Сүлейменге", "Ешенге",

Айтқызбасымды айтқыздың", "Алладан сұрап иманды". "Атаны бала алдады",

Тегімді менің сұрасаң", "Ата қоныс Арқадан". "Ақжайлау мен Сандықтас",

"Сауыр жерден айырылып" ("Аягөз, қайда барасың?"), "О, Сарыарқа, Сарыарқа",

т. б. өлендері, "Еспенбет" поэмасы.

Дулат Бабатайұлы - қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті өткір сынаған реалистік

бағыттағы ақын. Өлендері , негізінен, саяси-әлеуметтік лирикаға жатады.

Олендерінде ақыл-нақылдық сарын көптеп кездеседі, шыншылдық, сыншылдық.

чткір сатира астасып жатады.

Бабатайұлы казак әдебиеті тарихында алғаш мысал жазған ақын: "Бір патшаның бір кезде" "Шымшық пен бөдене", "Сары шымшық", "Қара қарға", т. б.

Д.Бабатайұлының өлеңдері "Өсиетнама" деген атпен Қазанаа 1880 жылы басылы

шыққан. Дулаттың бүгінге жеткен жыр мұрасы шамамен 1500 жолдау делінеді.

XIX ғасырдың бірінші жартысындағы әдебиет өкілі, ұлттық тәуелсіздікті

жырлаған ақын: (Дулат)

Абай өзіне дейінгі қазақ ақындарының ең таланттысы кім деп көрсеткен?

(Дулат Бабатайұлын)

• Д. Бабатайұлының өмір сүрген уақыты: (1802-1871 (кей деректерде 1874);

(10-сынып. Қазақ әдебиеті. ЖМБ, 1871; ҚГБ. 1874)

Дулат ақынның әкесі: (Бабатай)

Семей облысы Аягөз ауданында туған, орыс отаршыларының зымияндық

саясатын әшкерелеген ақын: (Дулат)

• Дулат Бабатайұлының өлеңдері, негізінен, қай лирикаға жатады? (Саяси-

әлеуметтік лирикаға)

• Дулат поэзиясының алтын өзегі: (Отарлық езгіге қарсы күрес)

• Дулаттың авто мінездемесі берілген өлеңі: ("Айтқызбасымды

айтқыздың"); Дулат ақынның автопортретін берген өліні:

("Айтқызбасымды айтқыздың")

Д. Бабатайұлының туған жерге деген сүйіспеншілігі мен қимас сезімін

шабыттана жырлаған өлеңі: ("Бірінші сөз")

"Ел бүлдірген бегінді,

Улы тілмен улаттым." - деп жырға қосқан зар заман ақыны: (Дулат)

Бытырап, азып-тозған ел,

Бөдене емей немене? - деп береке-бірлікті сақТауға шақырған ақын: (Дулат

Бабатайұлы)

Дулат Бабатайұлының ел әкімдерін уытты тілмен өлтіре сынаған өлеңі:

("Тегімді менің сұрасан")

"Менің атым - Байғыз қарт,

Көзге түсер сиқым жоқ " - деп жырлаған ақын: (Д. Бабатайұлы

"Айтқызбасымды айтқыздың")

• Барақ, Кеңесбай, Сүлеймен сияқты ел әкімдеріне арнап өлең жазған ақын

(Дулат)

Барақ жас, Барақ жаб,

Жегенге тоқ, ішсең мас.

Жақсы болса үлгі -

Өз елін жаудай таламас… Үзінді авторы: (Дулат)

• Дулат Бабатайұлының би-болыстарға, әкімдерге арналған өлеңдер тізбек

("Кеңесбайға", "Сүлейменге")

• Д. Бабатайұлының ел әкімдерін өлтіре сынайтын өлеңі: ("Сүлейменге

"Жыршының аты мсыршы ма,

Оркімнен олен жаттаса,

Сөз - жібек жіп, жыр - кесте,

Айшығы айқын көрінбес,

Өрнексіз тіzin, баттаса…" Осы үзіндінің авторы: (Дулат, "Сүлейменге"

өлеңінде))

• Дулат Бабатайұлының қожа-молдаларды сынаған өлеңі: ("Ешенге")

"Жер кімдікі?" дегенде

Аға сұлтан, қазылар

Не деп жауап береді?" - деген жолдардағы Дулаттың ойы: (Орыс

переселендеріне қазақ жерін беруге қарсылығын көрсеткен)

• "Датыңды айтсаң майырға,

Сібірге кеттің айдалып. " Дулаттың осы өлең жолдарындағы дат, майыр

деген сөздердің анықтамасы: (Майор және өтініш)

• "Еркін жатқан қайран ел,

Дәулетің бейне шалқар көл…

Енді келіп қамалдың

Орыс салған қамалға…" - деген өлең шумағының авторы: (Дулат)

• "Жерге қарай мал бітіп.

Малға қарай құт болмақ.

Қонысынан мал тайса.

Құты кетіп жұт болмақ. " - деген шумақтың авторы: (Дулат)

• Д. Бабатайұлының Ресейдің қазақ даласын отарлау саясатын әшкерелеген

өлеңі: ("Аягөз, қайда барасың?")

• "Аягөз, сенің бойыңда

Несібе, ырыс тегіс қой.

Сай-салаң толған жеміс қой.

Қырың - малдың кіндігі,

Ойың - өнім жеміс қой, " - деп жырлаған ақын: (Дулат)

"Тауды екіге жарасың,

Тастың қашап арасын.

Кесіп өтіп кезеңді,

… қайда барасың?" - деп Дулат жырлаған өзен аты: (Аягөз)

"Тауды екіге жарасың,

Тастың қашап арасын, " - деген жолдар Д. Бабатайұлының қай өлеңінде

кездеседі? ("Аягөз")

"Тарбағатай тауынан

Тоқсан сала қосылып,

Тогыз өзен түйісіп,

Ақтың төмен жосылып…" - деген үзінді алынған өлең: ("Аягөз, қайда

барасын?")

• Дулат Бабатайұлының "Аягөз, қайда барасың?" өлеңіндегі "сауыр" сөзінің

магынасы: (Шөбі мол, шұрайлы жер)

• Дулаттың өлеңі: ("Ақжайлау мен Сандықтас")

"Қаларсың бір күн, Сандықтас,

Құлан жортпас бел болып. " Осы үзіндінің авторы: (Дулат)

"Аққан бұлақ сай-салаң,

Шытырман тоғай айналаң.

Жоның жайлау кең алаң.

Атам қонған кең далам!"- деген үзінді алынған Дулаттың шығармасы:

("Ақжайлау мен Сандықтас")

• Дулат Бабатайұлының "Ата қоныс Арқада" толғауында қандай тарихи

тұлғалар кездесетіні: (Ақсақ Темір, Әбілпейіз, Абылай)

• Дулат Бабатайұлының Ақсақ Темір, Әбілпейіз, Абылай есімдері кездесет

туындысы: ("Ата қоныс Арқада")

• Дулат Бабатайұлының өлеңі: ("О, Ақтан жас, Ақтан жас")

Жетім бала Ақтанның болашағын қатты толғанып, оның қатарға

қосылатынына, жетілетініне сенім артып, өлең жазған ақын: (Дулат)

• Дулат ақынның жастарға сенім артып, ел қорғаны болуын аңсайтын өлеңі

("Ақтанға")

• "Сен де жетер ме екенсің?

Жетімдіктің белінен

Асып өтер ме екенсің?

Жарық сәуле көре алмай…"- деген үзінді авторы мен өлең жолдарындағы

көркемдік тәсіл: (Дулат, риторикалық сұрау)

• Ел қорғаны болар ер туса деген идеяны ел зердесіне құю үшін жазылған

дастанның авторы: (Дулат Бабатайұлы "Еспенбет")

• Дулат Бабатайұлының жетім бала туралы дастаны: ("Еспенбет")

• Еспенбет батыр жас кезінен жетім қалып, кімнің қолында тәрбиеленген?

(Нағашысы Қосай)

• Д. Бабатайұлы жырға қосқан Еспенбет батырдың тұлпары: (Ақбөрте)

• Ақбөрте қай жарыста оза шауып, бас бәйгені алды? (Сәтімкұл бидің ас

берген тойында)

• "Ер Еспенбет кешегі

Ерекше ер деседі.

Тіл біткеннің шешені,

Топта бермес есені, " - деген үзінді қай ақынның поэмасынан алынған?

(Дулат Бабатайұлы "Еспенбет")

• "Ер Қабанбай ту байлап,

Арқа таңы атты борбайлап,

Қалмақтарға лап қойды. " Үзінді алынған шығарма: (Дулат Бабатайұлы

"Еспенбет")

• Қабанбай батыр, Ақтанберді Дулат ақынның қай шығарыасында

кездеседі? ("Еспенбет" поэмасында)

Дулаттың «Еспенбет» дастанындағы Еспенбет бейнесі: (*Елінің

жауын жеңеді мақсат етеді; *Опасыз дүние-мүлікке қызықпайды)

• Д. Бабатайұлының «Еспенбет» дастаны кейіпкеріне жатпайтын қатар

(Қарасай); (Жататын кейіпкерлер: Ер Қосай, Ақтамберді, Қабанбай, Еспенбет

• Дулаттың тұңғыш өлеңдер жинағы қай жылы жарық көрді? ("Өсиетнама"

1880 ж. Қазанда)

*** Жетім баланың бойынан ел тілегін ақтайтын батырды көргісі келетін

ақын(дар): (Д. Бабатайұлы "О, Ақтан жас, Ақт

**** Дулаттың арнау өлеңдері: (***Бараққа":***Еше

*** Д. Бабатайұлының шаршы топ алдында атқамінерлердің теріс

қылықтарын бетіне басатын өлең(дер)і: (*"Ешенге"; ****енесбайға";

*"Бараққа")

*** Д. Бабатайұлының өлеңдері: (***Ақжайлау мен Сандықтас"; *"О,

Ақтан жас, Ақтан жас"; **"Тегімді менің сұрасаң")

*** Д. Бабатайұлының туған жер тақырыбындағы өлең(дер)і: (*«Ақжайлау

мен Сандықтас»; *"Аягөз, қайда барасың?»; *"О, Сарыарқа,

Сарыарқа»)

**** Дулаттың өлеңдері: (***Аягөз"; *"Тегімді менің сұрасаң"; *"Бірінші

сөз")

*** Дулаттың өзін таныстыратын өлеңі: (*«Тегімді менің сұрасан»)

Сандықтас»; *«Ата қоныс Арқада»)

*** Д. Бабатайұлы поэзиясындағы эпитеттер: (***Тұнық жырмен

җуынам", ***Улы тілмен улаттым")

Шортанбай Қанайұлы (1818-1881)

Туған жері: Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан ауданы, Қаратау-Қарнақ жері.

Қайтыс болған жері: Қарағанды облысы, Шет ауданы.

Шыгармалары: "Зар заман", "Тар заман", "Бала зары", "Опасыз жалған", "Заман

қайтып оңалсын?", "Замана", "Келер заман сипаты", "Осынша азды ел неден?",

"Байды құдай атқаны", "Қалықтаған сұңқар ем", "Атамыз адам Пайғамбар",

"Жарлының жаны берік-ті", "Насихат", т. б.

•Шортанбай Қанайұлының өмір сүрген жылдары: (1818-1881)

Шортанбай Қанайұлының туған жері: (Оңтүстік Қазақстан облысы,

Түркістан ауданы, Қаратау-Қарнақ жері)

"Шортанбай Қанайұлының өлеңдеріндегі сарын: (Қазақ даласына келген

сауданы айыптау, елдің ақшаға құнығуын сынау)

»Шортанбай Қанайұлы қазақ халқын тәуелсіздіктен айыра келген қай

саясатқа қарсылық білдірген? (Отаршылдыққа)

"Шортанбай Қанайұлы шығармаларында қатты сынға ұшырайтындар:

(Орыс патшасы, жандарал, майырлар)

Шортанбай Бірінші таскан ағайындас адамдарды теңеген:маған сасқырға)

Атамыз адам Пайғамбар" толғауының авторы: (Ш. Қанайұлы)

Опасыз жалған"өлеңінің авторы: (Ш. Қанайұлы)

• Ш. Қанайұлының өлеңі: ("Жарлының жаны берік-ті")

• "Келер заман сипаты" толғауының авторы: (Ш. Қанайұлы)

• Ш. Қанайұлының ең танымал туындысы: ("Келер заман сипаты")

• "Зар заман", "Бала зары", "Насихат" шығармаларының авторы:

(Шортанбай)

"Бір насихат айтайын" өлеңінің авторы: (Шортанбай)

"Арқадан дәурен кеткен соң

Қуғындап орыс жеткен соң

Тіпті амал жоқ, қазақтар,

Енді сенің торыңа…

Байлар ұрлық қылады, " - деген тармақтар алынған Ш. Қанайұлының

шығармасы: ("Зар заман")

• Шортанбай Қанайұлының "Зар заман" өлеңі неше түйдектен тұрады? (14

гүйдектен)

"Мына заман, қай заман?

Азулыға - бар заман,

Азусызға - тар заман. " Үзінді авторы: (Шортанбай "Зар заман" өлеңі)

"Сауып ішер сүті жоқ.

Мініп көрер күші жоқ.

Ақша деген мал шықты. " Үзінді авторы: (Шортанбай "Зар заман" өлең)

"Асылық азған заманда,

Алуан-алуан жан шықты.

Арам, араз хан шықты.

Сауып ішер сүті жоқ,

Мініп көрер күші жоқ,

Сақина деген мал шықты, " - деген өлең жолдарындағы айтылған ой: (Қазақ

даласына келген сауда)

"Шолақ аттай діңкілдеп,

Бір-біріне жетем деп,

Аласұрып өліп жүр. " - деп саудагерлерді сынаған ақын: (Шортанбай)

• "Еділ. Жайық екі су,

Алтын, күміс тас болар.

Арпа, бидай ас болар,

Бірігіп жан тусаң да,

Қарап та жүріп қас болар, "- деген үзінді алынған Шортанбайдың өлеңі:

("Замана")

• "Бай кедейді көрмейді,

Кедей байға ермейді.

Қызметін бір күн қылмаса,

Майлы сорпа бермейді, " - деген үзіндіде Ш. Қанайұлының айтатын ойын:

(Қазақ ауылындағы тап жігінің ашылғандығы)

"Көшейін десең, жерің тар,

Қамалып қазақ сандалды." Үзінді алынған Шортанбайдың өлеңі: ("Заман

қайтып оңалсын")

• Шортанбайдың кедейлердің отырықшылыққа көше бастағанын, жермен

кәсіп ете бастағанын суреттеген өлеңі: ("Байды құдай атқаны")

• Мына заман қай заман?

Азулыға бар заман,

Азусызға тар заман… Үзінді авторы: (Ш.Қанайұлы)

• Кәпірді көрдің піріңдей,

Тілмашты көрдің жеңгеңдей.

Дуанды көрдің үйіндей,

Абақты тұр қасыңда

Қазылған қара көріңдей!… Үзінді авторы мен өлең жолдарындағы көркемдік

тәсіл: (Ш. Қанайұлы, теңеу)

"Әркімнен қалады екен дүние шіркін,

Өтіңіз тәубе қылып аз жалғанда, " - деген үзінді қай ақынаың шығармасынан

алынған? (Шортанбай)

• Ш. Қанайұлының "Қалықтаған сұңқар ем" өлеңі не жайында? (Оғаш

мінез-құлықты мінеп-сынайды)

Шортанбай Қанайұлы өмірінің соңында қай бидің қолында болған?

(Жанғұтты бидің)

• *** Шортанбай өлеңдері: (***Тар заман", "Осынша азды ел неден?";

*"Байды құдай атқаны", "Опасыз жалған")

Шортанбай өлеңдері: (*"Зар заман»; *"Тар замана)

*** "Тар заман", «Зар заман», «Бар заманды» сипаттаған жырау:

(*Ш. Қанайұлы)

*** Ш. Қанайұлының өлеңдеріндегі сарындар: (*Елдің ақшаға құнығуын

сынау; *Қазақ даласына келген сауданы айыптау; *Патша әкімдерінің

озбырлығын сынау)

*** Шортанбай өлендеріндегі азған заман сипаты: (*Адамдар қарым-

қатынасының өзгеруі; *Ақша-сауда капиталының келуі; *Құныққан

байлардың құлқыны)

Мұрат Мөңкеұлы (1843-1906)

Туган жері: Атырау облысы, Қызылқоға өңірі.

Шығармалары: "Үш қиян", "Сарыарқа", "Әттең, бір қапы дүние-ай!", "Өлім",

"Оқудан қайтқан жігітке хат", "Еліне жазғаны", "Бір досқа", "Топқа түскендегі

толғауы", "Мұраттың жалпыға айтқаны". "Қыз", т. б. өлеңдері;

Арнау өлеңдері: "Айжарыққа", "Қарақожа болысқа", "Естемір Тұрабай болысқа".

т. б.

Толғау-дастандары: "Қарасай Қази", "Қазтуған", лгез":

Жантолымен, Қалнияз бен, Тыныштықпен, Жаскеленмен (25 жасында),

Жас шағында Есет би мен Абыл ақыннан өнеге алады. Мұрын жырау

Сеңгірбайүлына ұстаздық еткен. "Қырымның қырық батыры" жырын, Сыпыра

жырау, Асан қайғы, Шалкиіз, Қазтуған, Жиембет т. б. шығармаларын жеткізуші.

"Мүраттың Жантолы қызбен айтысы" - оның ақындық қабілет-қарымын жаңаша

қырынан танытқан айтыс.

• Мұрат Мөңкеұлының өмір сүрген жылдары: (1843-1906)

• Атақты Есет шешеннен өңеге алған ақын: (Мұрат Мөңкеұлы)

М.Мөңкеұлының 17 жасында айтысып, жеңген ақыны: (Жылқышы)

• М.Мөңкеұлының айтысқа түскен ақындарына жатпайтын ақын: (Сүйінбай

"Беріште Есет, Айтуар,

Анайы туған Қарқуар

Солардан қалған бұдүния,

Өлімнің сондай жайты бар, " - деген шумақ алынған Мұрат Мөңкеұлының

өлеңінің аты: ("Өлім")

"Киім кисе, жеңі жоқ

Етегі бар да, белі жоқ…

Ел биледі бір сымпыс

Екі бұты таралған, " - деген өлең шумағы алынған ақын: (М.Мөңкеұлы)

• Болашақ ұрпақтың қамын ойлап зар толғаған үзіндінің авторы.

Мен қауіп еткеннен айтамын:

Кейінгі туған баланың

Yemau ма деп білегін,

Шая ма деп жүрегін,

Ащы суға тойдырып,

Бұза ма деп реңін. (М. Мөңкеұлы)

• М.Мөңкеұлының өлеңдері: ("Үш қиян", "Өлім", "Әттең, бір қапы

дүние-ай!")

• "Әттең, бір қапы дүние-ай!" өлеңінің авторы: (Мұрат Мөңкеұлы)

"Еділді тартып алғаны

Етекке қолды салғаны,

Жайықты тартып алғаны

Жағаға қолды салғаны, " - деген үзінді кімнің өлеңінен алынған? (Мұрат)

• М.Мөңкеұлының шоқтығы биік толғауы: ("Үш қиян")

"Асан қайғы, Қазтуған,

Орақ, Мамай, Телагыс -

Шораның шұбап кеткен жер," - деген тармақтар алынған шығарма: ("Yil

кияи")

Заманы қайтіп түзелсін

сүйеніп

туған би болды!

Айтқан сөзі пұл болды.

Ақылсыздың баласы

Заманың мұндай сұм болды!… Үзінді авторы: (М.Мөңкеұлы "Үш қиян"

М.Мөңкеұлының әдемілік пен сұлулықты суреттеген өлеңі: ("Жалған

фәни жалғанда")

• Мұрат Мөңкеұлының жер, құтты қоныс жайлы толғаулары: ("Сарыарқа",

"Қазтуған")

• XV ғасырда өмір сүрген атақты жырау Қазтуған жайында толғау-дастан

жазған ақын: (Мұрат Мөңкеұлы)

• М.Мөңкеұлының хат үлгісінде жазылған үш туындысы: ("Оқудан

қайтқан жігітке хат", "Еліне жазғаны"Бір досқа"")

• Мұрат Мөңкеұлының эпостық поэма деуге болатын, ең көлемді эпикалық

шығармасы: ("Қарасай Қази")

• М.Мөңкеұлының ноғайлы жұртының аңыздарын баяндайтын жыры:

("Қарасай-Қази")

• Орақ батыр, Ақмырза, Кәрібоз Мұрат Мөңкеұлының қай шығармасында

кездеседі? ("Қарасай-Қази")

• М. Мөңкеұлының жырында жастай жетім қалған батыр-ұландар: (Қарасай

мен Қази) (Елге жау шапқан кезде Қарасай - 17-де, Қази - 15-те болған)

• М.Мөңкеүлына қатысы жоқ қатар: («Қырымның қырық батыры»

жырының авторы, /бұл Абыл Тілеуұлы нікі) (Қатыстылары: Мұрын жырау

Сеңгірбайұлының ұстазы; Ел, жер тарихын жетік білетін шежіреші; Ұшқыр ойлы

суырып салма ақын; Сүйінішұлы Қазтуған туралы толған жазған ақын)

• "Түре айтыс", "сүре айтыс" түрлерін шебер меңгерген зар заман ақыны:

(Мұрат Мөңкеұлы); (Түре айтыс - бір-бір ауыз өлеңмен қысқа да шапшаң

жауаптасып отыратын, көбінесе ақындар мен қатар, жалпы көпшілік қолданатын

түр. Сүре айтыс - тек суырып салма өлеңге әбден төселген, ысылған нағыз

ақындардың әр кезекте ұзақ сөйлеп, көп жыр төгіп, көсіліп жырлайтын түрі)

• Мұрын жырау Сеңгірбайұлына ұстаз болған зар заман ақыны:

(М.Мөңкеұлы) (Мұрын жырауға он төрт батырдың жырын үйреткен)

• Мұрат ақынның үзіндісіндегі көркем сөздер:

Жылы қылып сөйлейін -

Жазғы желдің лебіндей… (Эпитет, теңеу)

6 *** М.Мөңкеұлының отарлаушыларды батыл әшкерелеген өлеңдері:

("«Үш қиян»; *«Сарыарқа»; *««Әттең, бір қапы дүние-ай»)

*** М.Мөңкеұлының "Үш қиян" толғауында сөз болған жер-су атаулары:

("Батыс Қазақстан өлкесі; *Атырау аңғары, Ойыл; *Қиыл, Жем,

Сағыз)

«Қазтуған»)

4 *** М.Мөңкеұлының өз заманының әр түрлі адамдарының бейнесін

жасаған арнау өлеңдері: (*«Айжарыққа»; *«Қарақожа болысқа»;

*«Естемір Тұрабай болысқа»)

*** М.Мөңкеұлы айтыстарының ерекшелігі: (*Түре айтыста да, сүре

айтыста да үздік шығуы; *Халық атынан сөйлеу іс

Мұрат ақын үзіядісіндегі көркем сөздер:

Жылы қылып Сөйлейін

Жазғы желдің лебіндей. (Эпитет, теңеу)

Махамбет Өтемісұлы (1803-1846)

Махамбет Өтемісұлы - ақын, күйші, сазгер, отаршылдыққа

И. Тайманов бастаған көтерілісті (1836-1838) ұйымдасырушылардың бірі-

осы көтерілістің жалынды жыршысы. Алғаш 1908 жылы Қазанда

жолдан астам 2 толғауы, 1911 жылы Орынборда өлепдерінің үзінділе

басылды. 1939 жылы Қ. Жұмалиев ақын өлендерінің жинағын шығарды

2003 жылы 200 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО көлемінде аталып өтілді.

күйі ("Өкініш", "Қайран, Нарын", "Жұмыр қылыш", "Терезе", т. б.

"Шашақты найза, шалқар күй" (1982) деген атпен жарық көрді.

Туған жері: Батыс Қазақстан облысы, Жәнібек ауданындағы Бекетай құм

деген жер.

Қаза болды: Қараой өңірі (Атырау облысы, Махамбет ауданы)

"Махамбет - Абайға дейінгі ақындардың ақыны. Абылайдан кейінгі батырларды

батыры. Махамбеттің есімі - өмірдегі қасіреттің синонимі, өнердегі қасиеттің

символы. Махамбеттің өлеңі - қазақ сөзінің қайталанбас құдіреті: әрбір буыны

мен бунағы, тармағымен шумағы мұншалық төр-таза қорғасыннан құйылған ол

ауыр асыл сөз қазақтан басқа жер бетіндегі ешбір елдің өлең-жырында жоқ, оны

өзге тілге аударылмайтын ы да сондықтан. " (3. Қабдолов)

Шернияз Жарылғасұлы (1807-1867) - халық ақыны, Исатай бастаған ұлт-азаттық көтеріліске қатысушы және оның жалынды жыршысы. Исатай бейнесі

Махамбеттен кейін қазақ поэзиясында ірілендіру, тұлғалапдыра, шынайы жырлаған

Алмажан Азаматқызы (1823-??) -"Жетім қыз" дастаны Махамбет жырымы

идеялық, ақындық өрнегімен үндеседі.

Таным дерек

Жәңгір хан (1801-1845) - Кіші жүздегі соңғы хан, тұңгыш генерал-майор (1843)

Әбілхайыр ханның шөбересі, Нұралы ханның немересі, Бөкей ханның ұлы, шығарма

аты - Жиһангер; оның басшылығымен Бөкей ордасында ең алғашқы қазақ мекте

(1841), бай кітапхана, мешіт, медресе, дәрігерлік бөлімше мен дәріхана, мұраға

ашылған, хандықтың алғашқы картасы жасалды. 1844 ж. Қазанда "Мұхтасар

фикғайат" еңбегі жарық көрді. Асыл тұқымды жылқы өсірумен, қазақ шежіре.

жинаумен айналысқан. Орыс, татар, неміс тілдерін білген. "…Өзінің жас кезім

хандығының бас кезінде, тіпті, Ордада әлі бірде-бір үй тұрғызылмаған кезде,

білімнің пайдасы жөнінде осы бастан ойлануы қандай ганибет…" (Фукс. Қа-

университетінің ректоры)

Исатай Тайманулы (1791-1838) - Бөкей Ордасы мен Кіші жүздің батыс билігін

1836-1838 жылдары болған азаттық көтерілістің басшысы, халық батыры. Кіші

Байұлының Беріш руынан. Жоңғарларға қарсы күрескен Ағатай батырдың ұрпағы

• Махамбеттің туған жылы: (1803 ж.) (1846 ж. қаза болда)

• Махамбеттің әкесі: (Өтеміс)

• Махамбеттің туған жері: (Батыс Қазақстан облысы)

• Махамбет дүниеге келген жер: (Нарын құмы)

• Нарын деген жерді ел құлағына сіңісті қылған батыр ақын: (Махамбет)

Адыра қалған Нарынның

Теңіз деген суы бар,

Жыңғылы мен тауы бар,

Еңіреген ерлердің

Жібектей желбіретіп ұстар туы бар, - деп туған жері туралы жырлаған ақын:

(Махамбет)

• Арабша, орысша хат білген ақын: (Махамбет)

• М. Өтемісұлының ағасы, Жәңгір ханның 12 биінің бірі: (Бекмағамбет)

• Махамбет жас кезінде қайда болған? (Хан ордасында)

• Махамбет жас кезінде Орынбор қаласында кімнің қасында болды?

(Зұлқарнайынның)

• Жыраулардың ой толғанысын жалғастырған ереуіл ақыны: (Махамбет)

• "Қара қазан, сары бала қамы үшін қылыш сермеген" жауынгер жыршы:

(М. Өтемісұлы)

• Махамбет қай ханның тұсында өмір сүрген? (Жәңгір хан)

• Жәңгір хан старшындыққа тағайындаған адам: (Махамбет)

• Махамбеттің:

"Хан емессің, қасқырсың,

Қас албасты басқырсың.

Достарың келіп табалап,

Дұшпаның сені басқа ұрсын!" - деп айтқан адамы: (Жәңгір хан)

• Жәңгір ханның сарай ақыны атанған адам: (Байтақ)

• Махамбет зілді сөздерін арнаған сұлтан: (Баймағанбет)

"Өтемістен туған он едік.

Онымыз атқа мінгенде,

Жер қайысқан қол едік…" - деген үзінді алынған Маханбеттің өлеңі:

("Махамбеттің Баймағанбет сұлтанға айтқаны")

"Жақсыларға еп едім,

Жамандарға көп едім.

Ерегіскен дұшпанның,

Екі талай болғанда

Азыққа етін жеп едім, " - деген жолдар алынған Махамбеттің өлеңі:

("Махамбеттің Баймағанбет сұлтанға айтқаны")

"Мен ақ сұңқар құстың сойы едім,

Шамырқансам, тағы кетермін, " - деп басталатын өлеңнің авторы:

(М. Өтемісұлы)

"Мен кескекті ердің сойымын,

Кескілеспей басылман!" - деген жолдар алынған Махамбеттің өлеңі:

("Махамбеттің Баймағанбет сұлтанға айтқаны")

"Хан баласы ақсүйек,

Қыларың болса қылып қал.

Күндердің күні болғанда,

Бас кесермін жасырман," - деп басталатын Махамбет өлеңі арналған: (Баймағамбетке)

Махамбеттің:

"Күндердің күні болғанда,

Бас кесермін жасырман," - деп айтқан адамы: (Баймағамбет)

"Еділдің бойы ен тоғай -

Ел қондырсам деп едім.

Жағалай жатқан сол елге

Мал толтырсам деп едім, " - деген жолдар алынған Махамбеттің өлеңі:

("Махамбеттің Баймағамбет сұлтанға айтқаны")

М. Өтемісұлының өлеңінен алынған үзіндіде асты сызылған сөз ненің

атауы?

Бекетап еді тұрағым.

Айғайлап жауға тигенде,

"Ағатай, Беріш!" ұраным… (Соғыс болған жер)

• М. Өтемісұлының жауынгер де абзал досы әрі көтеріліс басшысы: (Исатай

• Махамбеттің "Исатай басшы, мен қосшы" деп айтуының себебі: (Исатай

бейнесін жоғары көтеру)

Астына мінген Ақтабан

Ақбекендей ойнайды,

Қасына ерген көп аскер

Маңыраған қойдай шулайды, - деген үзінді алынған Махамбеттің өлеңі:

("Соғыс")

• М. Өтемісұлының "Әй, Махамбет, жолдасым"Мұнар күн" өлеңдері

арналған: (Исатайға)

• "Әй, Махамбет, жолдасым" өлеңін шығарған: (Махамбет; Исатайдың

атынан шығарған)

"Ауыр әскер қол беріп,

Жасқұсқа барып кіргенде,

Арыстандай ақырған

Айбатыма шыдамай. , "-

- деген үзінді Махамбеттің қай өлеңінен алынған?

("Әй, Махамбет, жолдасым")

"Жетімдерге нем бердім,

Жесірлерге жер бердім

Ақырында дүние-ай,

Сол ерліктен не көрдім?!" - деген үзінді Махамбеттің қай өлеңінен алын

("Әй, Махамбет, жолдасым"")

• Махамбеттің Исатай өкінішін суреттеген өлеңі: («Әй, Махамбет,

жолдасым»)

• Махамбеттің Исатай Тайманұлының сом тұлғасын жасаған өлеңі:

("Тарланым")

Үзіндінің авторы:

Кермшыгым, кербелім!

Керіскедей шандозым!

Құландай ащы дауыстым!

Құлжадай айбар мүйіздім! : (М. Өтемісұлы "Тарланым")

• "Кермнығым, кербезім", "Апуадай базарлым", "Қырмыз»дай ажарлым"

деген тіркестерді Махамбет арнаған: (Исатайға)

Махамбеттің:

"Бұлттан шыққан шұбар күн,

Вуыршын мұзға тайған күн, "- деген өлең жолдары қандай оқиғаға

байланысты айтылған? (Исатай қазасына байланысты)

• Махамбет ақынның Исатай батыр өліміне арналған классикалық

шығармасы: ("Мұнар күн")

"Кулықсын жүрген ерлерден,

Бұрынғы бақыт тайған күн, "- деген үзінді алынған Махамбеттің өлеңі:

("Мұнар күн")

"Еменнің түбі - сары бал" өлеңінің авторы: (М. Өтемісұлы)

"Мінкен ер" өлеңінің авторы: (М. Өтемісұлы)

• Махамбеттің барынша анық, асқақ романтикасы бейнеленген өлеңі:

("Желп-желп еткен ала ту")

• М. Өтемісұлының өлеңі: ("Бағаналы терек"Қарағай шаптым

шандоздан")

"Орай да борай қар жауса,

Қағыңға боран борар ма?

Қаттай соққан боранда

Қаптама киген тоңар ма?

Тjырлықсыз тұл үйге

Тубайласаң тұрар ма?" - деген жолдар алынған Махамбеттің өлеңі:

("Бағаналы терек")

• М. Өтемісұлының өлеңі: ("Ереуіл атқа ер салмай", "Қызғыш құс", "Ұлы

арман")

• М. Өтемісұлының саяси лирикаға жататын өлеңдері: ("Толарсақтан саз

кешіп", "Ереулі атқа ер салмай", "Бірсіндеп садақ асынбай")

М. Өтемісұлының философиялық лирикаға жататын өлеңдері: ((Аспандағы

бозторғай", "Арқаның қызыл изені", "Бұл дүниенің жүзінде",

"Толғау")

• Махамбеттің "Қызғыш құс" өлеңі жазылған сарын: (Элегиялық)

• Психологиялық параллелизм арқылы өз тағдыры мен құстың тағдырын

салыстыра отырып тебірене жырлаған ақын: (Махамбет)

Елімен көлінен айырылған қос мұңлық тың жағдайы қай өлеңде айтылады?

("Қызғыці құс")

Аргымаҳқа оқ тиді,

Қыл мықынның түбінен,

Ерасігітка тиді

Ауыл омыртқаның түбінен, " - деген өлең шумағы: (Махамбеттікі)

d) сөйлер де кан тыңдар

Лас асылдың баласы…

Жаманнан туған жақсы бар.

Атасын айтса нанғысыз, " - деген үзіндінің авторы: (Махамбет)

• Үзіндінің авторын табыңыз.

…Аз сөйлер де, көп тыңдар,

Қас асылдың баласы. (М. Өтемісұлы)

"Баданамды баса бөктеріп,

Күн-түн қатып жүргенім -

Ана Нарында жатқан

Жас баланың қамы үшін, " - деген жолдар алынған Махамбеттің өлеңі:

("Айныман")

• "Жаманды байқап қарасаң,

Күндердің күні болғанда

Өз басына өзі жау, " - деген жолдарда Махамбеттің айтқан мәселесі:

(Жаманнан кесапат)

Маҳамбет:

"Атадан туған аруақты ер

Жауды көрсе жапырар,

Үдей соққан дауылдай, " - деген өлең шумағындайтатын мәселесі: (Ерлік)

"Күмбір, күмбір кісінетіп

Күреңді мінер күн қайда?

Толғамалы ақ мылтық.

Толғап ұстар күн қайда?" - деген өлең шумағының авторы: (Махамбет)

"Аттанып едім көп үшін,

Көптің жинап мал күшін.

Дұшпанды кеткен сол көптің

Ежелден бергі кегі үшін, " - деген өлең шумағының авторы: (Махамбет)

• Үзіндінің авторы:

Желі-желп еткен ала ту

Жиырып алар күн қайда?!

Орама мылтық тарс ұрып,

Жауға аттанар күн қайда?! (М. Өтемісұлы)

• Махамбет қаза болған жер: (Қараой)

• Махамбет өліміне себепші болған опасыз жан: (Ықылас)

• Еділдің бойы ен тоғай,

Ел қондырсам деп едім.

Жағалай жатқан сол елге,

Мал толтырсам деп едім…(Махамбет) Көркемдік тәсіл: (Еспе қайталау)

"Ереуіл атқа ер салмай,

Егеулі найза қолға алмай,

Ену-еңку экер шалмай…" - деген үзіндіде Махамбет ақын қолданған

көркемдік тәсіл: (Ассонане)

"Қамалаған жаудан қайтпаған,

Қайнаған қара болаттан.

Қарсы біткен жүрегім, " - деген Махамбеттің өлең үзіндісіндегі көркем

ерекшелік: (Аллитерация)

"Түніменен түйіндік,

Таң атқанша тарандық.

Таң ағарып атқан соң,

Төңірек жаққа қарандық: " Үзінді авторы мен өлең жылдарындағы көркемдік

тәсіл: (Махамбет, аллитерация)

"Жапанға біткен бәйтерек

Жапырағынан айрылып,

Құр түбір болған күн, " - деген өлең шумағында Махамбет қолданған

көркемдік тәсіл: (Құлдырату, кішірейту)

"Шамдансам -жығар асаумын,

Шамырқансам -сынар болатпын…" - деген жолдардағы Махамбет қолданған

көркемдік тәсіл: (Метафора)

• Махамбет қолданған "Аламан" сөзінің мәні: (Көпшілік, бұқара)

Мен бір шарға ұстаған балта едім,

Шабуын таппай кетілдім,

Қайраса қайта жетілдім, - деген өлең жолдарының авторы: (Махамбет)

• «Мен - бір шарға ұстаған қара балта едім», «Мен - тауда ойнаған қарт марал»,

«Мен - құстан туған құмаймын», «Мен - түбін кескен бәйтерек» деп өз

өлеңдерінде метафораларды мол қолданған ақын: (М. Өтемісұлы)

Махамбеттің өзінің алдағы өміріне болжау жасаған өлеңі: («Мен ақсұңқар

құстан туған кұмаймын»)

• Мен - құстан туған құмаймын,

• Бір тұлпарға жұбаймын Үзінді авторы мен өлең жолдарындағы көркемдік

тәсіл: (Махамбет, метафора)

Тура аділдік биде жоқ,

Бәрін айт та, бірін айт,

Қаумалаған қарындас

Қазақта бар да, менде жоқ, Үзінді авторы мен өлең жолдарындағы көркемдік

тәсіл: (Махамбет, синтаксистік параллелизм)

Айғырдан туған жампоз бар

Нарға жүгін сапғысыз.

Аруанадан туған мая бар

Асылын айуан десең нанғысыз. Үзінді авторы мен ұйқас тері: (Махамбет,

шалыс ұйқас)

"Махамбеттің жыр-толғаулары қазақ поэзиясын жаңа бір шыңға көтерді, оны

мазмұндық жағынан болсын, түр жағынан болсын, байыта түсті". Авторы:

(Қ. Жұмалиев)

«Біз Борсық құмындағы ауылдарда болған кезімізде өз халқының ішінде даңқты бір

қазақты кездестірдік. … Аз ғана уақыттың ішінде ол өзінің ақылдылығын да,

шешендігін де танытты». Махамбет туралы пікірдің авторы:

(Е. П. Ковалевский)

Махамбеттің тұңғыш өлеңдер жинағы қай жылы жарық көрді? (1925 жылы

Ташкентте, Ҳалел Досмұхамедұлының құрастыруымен)

*** М. Өтемісұлының өмірі: (*Асқақ жыры мен Исатай басшының

соңына ереді; *Арабша да, орысша да хат білген; *Жасынан

шешендігімен, ақындығы мен көзге түседі)

*** Махамбеттің саяси-лирикалық өлеңдері: (*«Бірсіндеп садақ

асынбай»; *«Ереуіл атқа ер салмай»; *«Толарсақтан саз кешіп»)

*** Махамбеттің романтикалық сарындағы өлеңдері: (***Ереуіл атқа ер

салмай"; *"Бағаналы терек жарылса")

*** Махамбеттің қай өлеңінен?

Боз ағаштан биік мен едім,

Бұлтқа жетпей шарт сынбан…(*«Мен едім»)

*** Махамбеттің жоқтау өлеңі: (***Мұнар күн")

*** Махамбет жырларындағы шаруалар көтерілісінің мақсаты: (*«Қара

қазан, сары баланың қамы үшін»; *"Еділдің бойы ен тоғай, ел қондырсам деп

едім»)

* *** Махамбеттің Исатайға арнаған өлеңдері: (*«Мұнар күн»;

*** Махамбет өлеңдеріндегі Исатай бейнесі: (*«Теніздей терең

ақылдым»; *«Қырмызыдай ажарлым»; "«Кермиығым, кербезім»)

• Т.Әлімқұлұлының "Қараой" шығармасында Махамбет өміріне қатысты

кезеңді суреттейтіні: (Махамбет өмірінің соңғы кезеңін)

• Махамбет өмірінің ең қайғылы тұсын суреттеген шығарма: («Қараой»)

• «Махамоет жаратылысында әрі батыр, әрі жырау-ақын, әрі күйші-домбырашы

болыпты. Мінезі өте қызулы, әдіс-шеберлікті көп ойламайтын, бет алған

жағынан қайтпайтын, қайсар ер адам болған». Пікірдің авторы: (М. Әуезов)

"Махамбет жаратылысы - аса сирек құбылыс, " - деп баға берген ғалым

(Зейнолла Қабдолов)

• "Махамбеттің есімі - өмірдегі қасіреттің синонимі, өнердегі қасиеттің симесім

Кімнің сөзі? (Зейнолла Қабдолов)

• Махамбет жайлы арнау өлең жазған қаламгер: (М. Шаханов)

• Исатай-Махамбет бастаған көтеріліс жыршысының бірі, күрескер ақын

(Шернияз Жарылғасұлы, 1807-1867 жж.)

• Ақын Шернияздың әкесі: (Жарылғас)

Шернияз Жарылғасұлы:

"Ар жақта, Арынғазы дүмбірлеген.

Байеке, елің бар ма бүлдірмеген?

Төре кетіп, төбеде төбет қалып,

Туып тұр ел басына бұл күн деген.

Кешегі Исатайдай есіл ерді

Кәпірге ұстап бердің дым білмеген.

Қазақтың қара жұртын быт-шыт қылған,

Торе емес, тобетсің дым білмеген, " - деп айтқан адамы: (Баймағамбет

сұлтанға)

• Баймағамбет сұлтанмен қақтығысқан ақын: (Шернияз)

"Қас итсің, қасыңа да адам жуымас,

Ел ұстап, жұрт билейтін қылығың жоқ

Хан емес, хас қатынсың, мұндар қу бас, " - деп, Баймағамбет сұлтанды сынаған

ақын: (Шернияз)

"Сағынам ауызға алсам Исатайды,

Ер тумас ел жағынан ондай жайлы, " - деп жырлаған ақын: (Шернияз

Жарылғасұлы)

• "Мен едім Исатайдың Шерниязы, " - деп, Шернияз ақын өзін таныстыратын

адам: (Баймағамбет сұлтанға)

Алмажан Азаматқызының дастаны: ("Жетім қыз")

хіх ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдебиеті

Қашаған Күржіманұлы (1841-1929)

Туған жері: Түркменстанның Ташауыз қаласының маңы, 1929 жылы Маңғыстауда

дүние салған.

30 шақты өлеңі: "Қонақкәде", "Тойбастар", "Аралбайды жұбату", "Есқали сұпыға

айтқаны", "Байларға", "Оразалыға", "Көптілеубайға", "Қара шұбар ала ешкі", "Бұл

дүниеде не жетім?", "Осы күн жолдас болдым сексенменен", "Қартайған шағында

айтқаны", т. б.

Зайтысы: Нұрым мен, Ізіммен, Жаскелең, Берекет, Күлзипа , Ізбас т. б.

Дастандары: "Адай тегі", "Атамекен", "Топан"Әзіретқали"

Қашаған көңіл айту, беташар, тойбастар, қонақкәде, тілек-бата сияқты ауыз

әдебиетіндегі тұрмыс-салт жырларын дамытып, өз жанынан шығарып айтқан адам.

Сондай жырларының бірі - "Қонақкәде". Ал "Аралбайды жұбату" жырында жалғыз

ұлынан айырылып, жапа шегуші Аралбайды сөйлетеді. "Есқали сұпыға айтқаны"

өлеңінде ағашты мақтай отырып, домбыраны қастерлейтін халық мінезін

жанамалап айтуды шебер қолданған.

"Атамекен" дастаны тарихи оқиғаға негізделген. "Топан" - Каспий теңізінің

таскынына ұшыраған халық мұңын шыншылдықпен бейнелеген, оптимистік рухы

жогары дастан. "Адай тегі" дастанында Адай елінің түпкі тегінен бергі таралу

шсжіресін аңы3 негізінде баян етеді.

•"Аралбайды жұбату" кімнің жыры? (Қашаған Күржіманұлы)

• Қашаған Күржіманұлының өлеңі: ("Бұл дүниеде не жетім?")

•Қашағанның Каспий теңізінің сұрапыл тасқынана ұшыраған халық

қайғысы айтылатын дастаны: («Топан»)

*** Қашаған Күржіманұлының «Атамекен» дастанына қатысты нұсқа(лар):

("Тарихи оқиғаға негізделген; *Хорезм бектерінің шапқыншылығына

қарсы күрес; *Хан-сұлтандардың өзара қырқысқан қылықтары)

Қашаған Күржіманұлы дамытқан тұрмыс-салт жырлары: (*Беташар;

"Тойбастар; *Көңіл айту); (және қонақкәде, тілек-бата)

****

"«Топан»)

Нысанбай Жаманқұлұлы (1821-1870)

М. Әуезов "өте ірі тұлға және көреген ақын" деп баға берген Нысанбай -

ҳаннын ең жақын достарының бірі, оның сүйікті жырауы, жыраулық

өкілі. Кенесарының барлық жорықтарына қатысып, жырларымен жөн-жосық

отырған. Осы себептен де халық оны жырау атап кеткен.

"Кенесары

Наурызбай" дастаны алғаш 1912 жылы Қазан кадасын

Ж.Шахисламұлының ＿ құрастыруымен жарық көрген. Х. Досмухамедин

күрастыруымен 1923 жылы Ташкент каласында жеке кітап болып басылып шықты

• Кенесары қозғалысы туралы жазылған шығармалар: ("Жасауыл курган"

"Топ жарған", "Қаншайым",

"Кененің Арқамен коштаскан"

"Кенесары - Наурызбай", т.б.)

• "Кенесары - Наурызбай" дастанының авторы: (Нысанбай жырау)

•Он төрт-он бес жасында «бала ақын» атанған жырау: (Нысанбай жырау)

• Бұдабай Қабылұлының (1848-1911 ж.) шығармасы: ("Көңіл")

Шәңгерей Бөкеев (1847-1920)

Туған жері: Батыс Қазақстан облысы, қазіргі Орда ауданы, Жасқұс деген жер.

Шығармалары: "Жігіттің жақсы болса алған жары", "Адамнан артық ажар,

ақыл-айлаң", "Қатшекейге", "+ашық". "Косаяқ", "Өмірдің өтуі", "Құйрық атып

құлия". "Қияға мен бір қыран көз жіберген"Алдаушы жалған",т.б.

"Қашқын" поэмасы (М. Ю. Лермонтовтан аударған).

Біраз өлеңдері "Шайыр" (1910) және "Кокселдір" (1912) деген жинактарда

жарияланған, бастырған - Ғұмыр Қараш (1876-1921).

Шәңгерей Сейіткерейұлы Бөкеев - Жәңгір ханның немересі. Көлборсы деген

жерде ағаштан, тастан сәулетті үйлер, мешіт, медресе, мектеп салдырып, бала

оқытқан. Ағаш отырғызып, бақша егіп, етін салған, асыл тұқымды мал өсірген.

аңшылықпен әуестенген. "Жігіттің жақсы болса алған жары", "Адамнан артық

ажар, ақыл-айлан". "Қатшекейге", "Ұршық" - махаббат такырыбындағы лирихан

өлендер.

лирика, бейнелі суретті көрініс шебері ретінде танылған. Ол - кәсіби жазушылық

мәдениетінс көтерілген ақын.

• Шәңгерейдің қаржылай көмек берген газеті: ("Қазақстан")

• 1911-1913 жылдары "Қазақстан" газетін шығаруға демеушілік жасаған

ақын: (Шәңгерей)

"Ала ту Абылайдың ала аттансаң,

Аламан артындағы біреуі - мен.

деп айтқан ақын: (Шәңгерей Бөкеев)

• Шәңгерейдің М. Ю. Лермонтовтан аударған поэмасы: ("Қашқын")

• Һарун Шәңгерейдің қай шығармасының кейіпкері? ("Қашқын")

• Орыс тілінен қазақ тіліне поэма аударудың алғашқы тәжірибелерінің бір

болған Шәңгерейдің шығармасы: («Қашқын» поэмасы,

М. Лермонтова)

• Шәңгерей қазақ жастарына кімнен үлгі алуды ұсынады? (Эдиссоннан)

Өнертапқыш ғалым Эдиссонды (1847-1931) мақтан ете, үлгі ете жырлаған

ақын: (Шәңгерей Бөкеев)

Fyмар Қараш бастырған "Шайыр" (1910), "Көкселдір" (1912)

жинақтарының авторы: (Шәңгерей Бөкеев)

Шәңгерей Бөкеевтің шығармаларын жинақтап, кітап етіп бастырған:

(Ғұмар Қараш)

Шәңгерей Бөкеев - қазақ поэзиясында жазба әдебиет дәстүрін орнықтырған ірі

суреткер ақын» - деген пікірдің авторы: (Зәки Ахметов)

• Құйрық атып Құлия,

Түлкідей қашқан жымия

Қараңды үзіп барасың,

Бізден де қайран дүния! Үзіндінің авторы: (Ш. Бөкеев)

*** Шәңгерей шығармалары: (***Жігіттің болса жақсы алған жары";

***Адамнан артық ажар, ақыл, айлан")

*** Шәңгерей Бөкеев туралы дерек: (*Жәңгір ханның немересі; *Бітімші

сот; *Патша тарапынан дворян атағын алған қазақ)

… *** Шәңгерейдің ғылым тақырыбындағы шығарма(лар)ы: (*«Эдиссон»)

*** 1911-1913 жылдары Оралда Шәңгерей қаржылық көмек көрсеткен

газет: (*«Қазақстан» газеті)

Мәшһүр Жүсіп Көпеев (1858-1931)

Туган жері: қазіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданы

Шыгармалары: "Хал-ахуал", "Қазақ жұртының осы күнгі әңгімесі", "Жеті

жетім", "Бес қымбат", "Көрінбес", "Жүсіптің тырнамен айтысы", т. б.

Дастандары: "Гүлшат- Шеризат", "Ғибратнама", "Шайтанның саудасы",

"Баяннама", т. б.

Кітаптары: "Хал-ахуал", "Тірлікте көп жасағандықтан көрген бір тамашамыз",

"Сарыарқаның кімдікі екендігі" (1907 жылы Қазандағы Хұсайыновтар баспасында);

"Мес"кітабы (ауыз әдебиеті үлгілері енген)

1870 жылы Хамаретдин хазіреттің медресесінде, одан кейін Бұхарадағы Мір араб

медресесінде білім алған.

Ақын, фольклортанушы "Ер Сайын", "Ер Көкше", "Көрүгән", "Шора батыр"

жырларын, Балта ақын мен Шөже, Жанақ пен Түбек, Күдері мен Ұлбике, Ұлбике

мен Жанкелді, Шортанбай мен Орынбай айтыстарын, Бұқар жырау, Шортанбай,

Шөже, Орынбай т. б. жыр-толғауларын, ауыз әдебиеті үлгілерін жинап, қағазға

түсірген. Шығыс зерттеушісі, фольклоршы В.Радлов пен таныс болған.

1875 жылдан бастап "Дала уалаяты" газетіне хат-ханар, мақала жіберіп тұрған.

| 889-1994 ж. аралығында "Дала уалаяты" газетінде оннан астам проблемалық

материалдар, "Айқап" журналының 1912 жылғы екі санында көлемді мақала

жариялаған.

Қажымұқанмен кездесіп, дос болған. Ақан сері мен бірнеше рет кездескен. "Ақан

серінің Құлагері өлген соң, бұрынғы серілік мінезді қалдырып, көп адам бас

қосатын ас, жиын-тойға бармайтын болып, дүние қызығынан мүлде көңілін

суытты. Ақан сері адамзаттың сұңқары, қызыл тілдің ділмары, жігіттің құлпы

жібегі еді" деп жазған.

Мәшһүр - белгілі, әйгілі деген сөз.

• Ақын, фольклортанушы-этнограф қаламтер: (М.Ж.Кепеев)

М. Ж. Көпеевтің қасиеттерін анықтай алатын жауап: (Этнограф, тарихшы

жазба ақын)

• Мәшһүр Жүсіп білім алған медресе қай жерде? (Баянауылда)

• Мәшһүр Жүсіптің "Сарыарқаның кімдікі екендігі" кітабы қай жылы жары

көрген? (1907 ж.)

• Мәшһүр Жүсіптің 1907 жылы басылып шыққан шығармасы: ("Хал-

аҳуал")

Мәшһүр Жүсіптің дастаны: ("Гүлшат пен Шеризат")

• М. Ж. Көпеевтің мысал жанрында жазылған өлеңі: («Шайтанның

саудасы»)

• Мәшһүр Жүсіп Көпеевке тән қасиет: (Қазақтың белгілі тарихи

тұлғаларымен кездесіп, құнды естеліктер жазған)

• Мәшһүр Жүсіптің қазақтың өз жер-суынан айырылып, патшаның

отаршылдық талауына түскенін жазған өлеңі: («Сарыарқаның кімдікі

екендігі?»)

*** М.Ж.Көпеевтің кездесіп, дос болған адамдары: ("Қажымұқан; *Ақан

cepi)

*** М. Ж. Көпеевтің дастандары: (*«Гүлшат-Шеризат»» *«Ғибратнама»,

*** М.Ж.Көпеевке тән ерекшеліктер: (*Патша отаршымдығын сынға

алды; "Ауыз әдебиеті үлгілерін жинады)

Нарманбет Орманбетұлы (1859-1918)

Туған жері: қазіргі Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы, Саға деген жер.

Өлеңдері: "Сарыарқаға қарасақ", "Жақыпқа". "Мектеп бастығына". "Қазақ ұлы біз

тұрмыз", "Сарыарқа", "Шая қайғысы", "Жойқын құлан жосиды", "Сарыарқа,

сайран жерім-ай!"" "Жастарға", "Құс болсаң, ақылға бай байғыз болсаң". "Бала

қайдан?", "Замана", "Кер заман", т. б.

• Нарманбетті алғаш оқытқан: (Қари молда)

• "Сарыарқа, сайран жерім-ай!" толғауының авторы: (Нарманбет)

• Нарманбеттің 1916 жылғы маусым жарлығына байланысты жазған

толғауы: ("Сарыарқа, сайран жерім-ай!")

• Нарманбеттің Столыпин реформасынан зардап шеккен Арқа жеріне арнап

жазған өлеңі: ("Сарыарқа")

*** Нарманбеттің отаршылдыққа қарсы жазған өлеңі: (***Сарыарка")

• Алғаш Нарманбеттің өлеңдер жинағы қашан жарық көрді? (1939 жылы.

"Нарманбеттің өлеңдері", құрастырушы Е. Ысмайылов)

• Нарманбет өлеңіндегі негізгі мәселе:

Жақсылық істе адамға,

Жақсы жол көрсет адамға,

Жазықсыз жанды жаулама

Аш тазыдай жалақтап! (Адамшылық)

**** Нарманбет Орманбетұлының Абай үлгісіндегі ағартушылық бағытта

жазған өлеңі: (*«Бала қайдан?»)

… *** Нарманбет Орманбетұлы кезіккен ақын: (*Абай)

Шоқан Уәлиханов (1835-1865)

Шоқан (Мұхаммедқанафия) Шыңғысұлы Уәлиханов - қазақтың тұңғыш ғалымы,

тарихшы, этнограф. географ, ＿ саяхатшы, ағартушы-демократ, әдебиетші,

фольклоршы, зангер.

Туған жері: қазіргі Қостанай облысы, Құсмұрын бекеті.

Жерленген жері: Алматы облысы, Алтынемел тауы баурайындағы Көшентоған

деген жер.

Еңбектері: "Тәңірі (Құдай)", "Қазақтардағы шамандықтың қалдығы" (1855);

"Жоңғария очерктері", "Қырғыздар туралы жазбалар", "Қазақтың халық

поэзиясының түрлері туралы", "Ыстықкөл сапарының күнделіктері", "Қытай

империясының батыс провинциясы және Құлжа қаласы" (1856-1857); "Сот

реформасы туралы жазбалар" (1863-1864) т. б.

"Қайғы Көрпеш-Баян сұлу", "Манас", "Семетей" т. б. жырларды жазып алған.

• Шокан Уәлиханов өмір сүрген жылдар: (1835-1865 ж.ж.)

• Ш. Уәлихановтың шын аты: (Мұхаммедқанафия)

• Шоқан Уәлихановтың туған жері: (Қостанай облысы, Құсмұрын бекеті)

• Ш. Уәлихановтың балалық шағы өткен мекен: (Сырымбет)

• Шоканның әжесі Айғанымның қасиеті: (Қарадан шығып, хандық

дәрежеге көтерілген)

• Ш. Уәлихановтың зираты: (Алтынемелде, қазіргі Алматы облысы)

• XIX ғасырда Орыс жағрафиялық қоғамының толық мүшесі болған қазақ:

(Ш. Уәлиханов)

• Ш. Уәлиханов 1857 жылы Орыс Жағрапиялық қоғамының толық мүшесі

болды: (Семенов Тян-Шанскийдің ұсынысымен)

• Шоқанның бойындағы тамаша қабілеттің бірі: (Суретшілік)

• Ш. Уәлихановтың атқарған қызметі: (Генерал-губернатор Гасфорттың

адъютанты)

ІІІ. Уәлихановтың аға сұлтан болғысы келген себебі: (Халқын әкімдер

мен зорлықшыл бай қазақтардан қорғағысы келді)

| Уәлиханов мына хатын жолдаған: "Жергілікті сұлтандармен және қара

сүйек қазақтардан шыққан байлармен қазір аразбын." (А.Г.Майковқа)

1652 жылы Костылецкийдің көмегімен Шоқан Петербург университетінің

профессоры мен танысты: (И. М. Березин)

Костылецкий, Гонсевский деген адамдардың Ш. Уәлихановқа қатысы:

(Ұстаздары)

• Шоқанның Омбы Кадет корпусында оқыған жылдары: (1847-1853)

()омбы Кадет корпусы қандай оқу орны: (Әскери оқу орны)

Ш уалиханов кадет корпусын қай жылы, неше жасында бітірген? (1853 ж.

18 жасында)

"Еуропаға ашылған терезе сықылды мәңгі өшпес жарық жұлдыз деп

бағаланған қайраткер: (Ш. Уәлиханов)

• Шоқанмен бірге оқыған досы: (Г. Н. Потанин)

« Шоқан туралы естелік қалдырған Г. Н. Потанин: (Саяхатшы, географ,

этнограф)

"Өзінің орыс жолдастарынан басып озып, Шоқан тез жетілді. Оған талайлар.

назар аударды. Ол сондай қабілетті еді және оқу орнына түспей тұрып-ақ

сала білетін, " - деген сөздерді айтқан зерттеуші: (Г.Потанин)

"Шоқан жалпы жолдастарына, соның ішінде маған, ол еріксіз "Европаға машин,

терезе" сықылды болды, " - деген сөздерді айтқан: (Г. Потанин)

"Бізден жасы кіші болса да, өзімізбен салыстырғанда, ол үлкен сықылды еді деп

біздер оған қарағанда бала тәрізді едік. Жалпы нсолдастарына, соның шінде

маған ол еріксіз "Европаға ашқан терезе" сықылды болды. " - деп Шоканга арын

пікір жазған, оның корпуста бірге оқыған досы: (Потанин)

• А. Байтұрсынұлы өңдеп бастырған "Ер Сайын" эпостық жыры арналған

(Потанинге)

• А. Байтұрсынұлының "Ер Сайын" туындысының соңында кімнің өмірбаяны

берілген? (Г. Потаниннің)

• Ш. Уәлихановтың Қырғыз елін зерттеу экспедициясына қатысқан жылы

(1856 ж.)

• Шоқан жазып алған жыр: ("Манас"); ("Көкетай ханның асы" деген тарауын

• Шоқанның әдебиетші ғалым екендігін танытатын туындысы: ("Манас")

"Манас" жырын бірінші рет баспаға ұсынып, орыс ғалымдарына

таныстырған: (Ш. Уәлиханов)

• Ш. Уәлихановтың "Манас" жырын зерттеуі жайлы айтуға болады

("Манасты" бірінші боп баспаға ұсынып, орыс жұртшылығына

таныстырды)

• "Манас" дастанына тұңғыш ғылыми баға беріп, әлемге мәлім еткен ғалы

(Ш. Уәлиханов)

• Шоқанның пікірі: ("Манас" - даланың "Илнадасы" тәрізді")

"Манас" - қырғыздың ескі мифтерінен, аңыздарынан, ертегілерінен жиналып,

адам - Манас төңірегіне топталған энциклопедия, Бұл жағынан ал жазаның

"Илиадасы" тәрізді, " - деген пікірді айтқан: (Ш. Уәлиханов)

• Шоқанның "Қырғыздардың ескі мифтерінен,

жиналып, бір адам төңірегіне топталған энциклопедия, " - деген пікірі қай

шығармаға байланысты? ("Манас")

• 1858-1859 жылдары Шоқан саяхат жасаған жер: (Қашқария)

• Ш. Уәлиханов өміріне қауіп төндірген, бірақ атағын әлемге әйгілеген

саяхаты: (Қашқарияға саяхаты)

• Шоқан саяхатқа барған Қашқар провинциясының орналасқан орны

(Қытайда)

• Шоқанның Қашқарға барғандағы лақап аты: (Әлімбай)

• Шоқан Уәлихановтың Қашқарға бару себебі: (Өлкені зерттеуде)

Ш. Уәлихановтың Құлжа қаласында шұғылданған ісі- (Жоңғария

тарихы мен шұғылданды)

• Ыстықкөл сапарына, Құлжаға бірге барған Шоқанның саяҳатшы-географ

досы: (П. П. Семенов Тян-Шанский)

П.П.Семенов Тян-Шанский Ш.Уәлихановпен бірге саяҳатқа барған:

(Ыстықкөл сапарына және Құлжаға)

* П. П. Семенов Тян-Шанский мин, А.Н.Бекетов пен, Ф.М.Достоевский меню

достық қарым-қатынаста болған қазақ ағартушысы: (1.Уәлиханов)

• Семейге жер аударылып келіп, Шоқанның досы болған орыс жазушысы:

(Ф. М. Достоевский)

• Ф.Достоевскийдің Шоқан туралы пікірі: ("Мен сізге ғашықпын…")

Ф.М.Достоевский өз хатында: "…Мен сізді жақсы көргендей еш уақытта да,

ешкімді де, керек десе, туған аға-інімді де жақсы көрген емеспін…"- деп кімге

жазган? (Ш. Уәлихановқа)

Шоқанның әдеби зерттеу еңбектері қай жанрда жазылған? (Хат, мақала,

очерк)

еңбегі: ("Жоңғария очерктері")

• Шоқан Уәлиханов туындысы: ("Жоңғария очерктері")

• Шоқанның орыс-қазақ ертегілерін, мақал-мәтелдерін салыстыра отырып

зерттеген еңбегі: ("Жоңғария очерктері")

• Шоқанның қазақ халқының ауыз әдебиеті үлгілері мен славян халықтары

мұраларының үндестігі барын көрсеткен еңбегі: ("Жонаарня очерктері")

• Ш. Уәлихановтың қай еңбегінде бәдәуилердің ақын келетіндігі айтылады?

("Жоңғария очерктері")

" "Дала өмірін жырлаған поэзия болғандықтан, бұл бала екі елдің поэзиясы да бір-

біріне өте ұқсас", -- деген Ш. Уәлиханов пікірінде қай елдің поэзиялары сөз

болады? (Қазақ пен араб)

"Керуеннің 8 киіз үйі, 100 түйесі, 65 аты, 34 қызметтер адамы және 20000 сом

күміс ақшалық товары бар еді. Мен құрметті керуен басы Мұсабайдың туысы

болып саналдым…" Шоқан өмірінің қай сапары туралы айтып отыр?

(Қашқар сапары)

• Шоқанның "Жоңғария очерктерінен" алынған үзінді: (…Адамның

басынан салынған мұнаралар пайда бола бастады…)

Көп уақыттан бері қазақтың ертегілерін, мифтерін, эпикалық жырлары мен

аңыздарын жинаумен шуғылдана жүріп, мен олардың Еуропа халықтарындағы,

әсіресе, славяндардағы осы тектес шығармалармен бір сарындастығына қайран

қалдым…" Мына пікір алынған Шоқанның еңбегі: ("Жоңғария очерктері")

"Орта Азияның ел билеушілері қазір бұрынғы ата-бабалары сияқты өлең-жырлар,

мемуарлар жазбайды, астрономия кестесін жасамайды, оның орнына… сүзіске

риретілген екі қошқардың сүзіскенің тамашалайды…" Үзінді алынған Шоқан

шығармасы: ("Жоңғария очерктері")

• ІШУэлихановтың Орталық Қазақстан, Жетісу мен Тарбағатайды аралаған

жылы: (1855 ж.)

Уәлиханов Орталық Қазақстан, Жетісу, Тарбағатайда аралап, қазақ

халқының тарихы, әдет-ғұрпы, діни ұғымдары туралы жинаған материал-

еңбегі: ("Тәңірі", "Қазақтардағы шамандықтың қалдығы")

"Қазақтардағы шамандықтың қалдығы" деген еңбектің авторы:

(Ш. Уәлиханов)

"Көшпелі елдерді аң тәрізді жауыз тобыр санап, бет алды жүрген тағылардың

есебінде түсінетін қалған үғым қазірдің өзінде де Еуропада үстем болып келеді"

деген пікірдің иесі: (Ш. Уәлиханов)

• Ш. Уәлихановтың 1863-1864 жылдың қысында Омбы қаласына барған

мақсаты: (Сот реформасын дайындауға)

• Ш. Уәлихановтың халық жағдайын жақсарту үшін ең керекті деп айтқаны

(Реформаны, оның ішінде экономикалық және әлеуметтік реформа)

• Ш. Уәлихановтың патша өкіметінің реформаларына қатысты ойын

білдірген шығармасы: ("Сот реформасы туралы жазбалар")

• Шоканның азаматтық, демократтық, саясаткерлік бет-бейнесін әлемге

танытқан шығармасы: («Сот реформасы туралы жазбалар»)

• "Сот реформасы туралы жазбалар", "Жоңгария очерктері" еңбектерінің

авторы: (Шоқан)

• Шоқан жазып алған ертегі: ("Өлі мен тірінің достығы")

• Ш. Уәлиханов еңбектерінде аты аталатын ақындар: (Орынай, Шөже,

Жанак); Шоқан өз еңбектерінде ауыз әдебиетінің көне мұраларын жатқа

жеткізген қандай жыршы-ақындардың аттарын атаған? (Орынбай, Шөже,

Жанак)

• Ш. Уәлихановтың зерттеу еңбектерінде Орынбай, Шөже, Жанақтармен

• "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырын Шоқан жазып алған ақындар:

(Арыстанбай, Жанак)

• Ш. Уәлихановтың ең алғашқы жазып алған ауыз әдебиеті нұсқасы: ("Қозы

Көрпеш-Баян сұлу" жыры, Жанақ ақыннан); (және "Ер Көкше", "Едім

батыр" дастандарының бірнеше нұсқасы)

• Шокан өзі жинаған қазақтың ауыз әдебиеті-нұсқаларын, "Қозы

Көрпеш-Баян сұлу" жырын берген профессор: (И. Н. Березин)

• Ш. Уәлихановтың халық аңызына байланысты пікірі: ("Оңтүстік Сібір

руларының тарихы туралы ескертпелер"). (Халық аңыздары мен

ертегілерінін негізі өмір мен, шындық пен байланысты)

• Мына жолдар алынған Шоқан Уәлихановтың еңбегі: "Едіге жыры XIV

соңындағы оқиғаларға қатысты, бірақ XV ғасыр басында Құрастырылған.

("Қазақтың халық поэзиясының түрлері")

• Мына жолдар алынған Шоқан Уәлихановтың еңбегі:

" Жыр дегеніміз - рапсодия. Ал жырламақ деген атісыік, тақпақтап айтудегенді

білдіреді. Барлық далалық жырлар қобыздың сүйемелдеуінде тақпақтап

айтылады…" ("Қазақтың халық поэзиясының түрлері")

Ш. Уәлиханов "көшпенділер философы" деп бағалаған: (Асан қайғыны)

• Қазақ өлеңдерін Шоқан қаншаға бөлген? (Беске): (Жыр, жоқтау, қара өлең,

қайым өлең, өлең)

• Ш. Уәлиханов қазақ өлеңдерінің құрылысын неге қатысты жүйелеген?

(Ұлттық аспаптарға қосып айтуына қарай)

• Ш. Уәлихановтың еңбегінде үйлену тойларында орындалатын өлең:

(Қайым өлең)

• "Түрік тілдерінің ішіндегі ең тамашасы - қазақ өлеңдерінің нақышы деуге болады.

Онда араб тіліндегідей жасанды, бояма сөздер жоқ, бұл таза тіл, " - деп ой

түйген ғалым: (Ш. Уәлиханов)

• "Қазақтың батырлар жырының көбі Алтын Орда дәуірлерінде болған тарихи

адамдар туралы. Соған қарағанда олар XIV, XV, XVI гасырларда жасалған

сияқты. " Кімнің сөзі? (Ш. Уәлиханов)

Ш. Уәлиханов Әулиеатаға (қазіргі Тараз қаласына) қай жылы кімнің

шақыруымен келген? (1864 ж. Черняевтың)

• Ш. Уәлихановтың генерал Черняев тан бөлініп кету себебі: (Жергілікті

халыққа жасаған зорлығына төзбегендіктен)

"Современник" журналы (1864 жыл № 6 саны ) Шоқан Уәлиханов жайында:

…бұратана халықтардың арасында бұрын-соңды ондай адам болған емес,"

деуінің себебі: (Күш-жігерін мойындағаны)

• Шоқан туралы "Шоқан Уәлиханов Шығыстану әлеміне құйрықты жұлдыздай

жарқ етіп шыға келгенде…" - деп басталатын ойдың иесі: (Н.Веселовский)

• Пікір арналған ойшыл: "Ол Шығыс әлеміне құйрықты жұлдыздай жарқ етіп

шыға келгенде, оны ерекше құбылыс деп түгел мойындады". (Ш. Уәлиханов)

• Шоқанды: "Қазақтар туралы жазатын орыс әдебиетшісі" деп айтқан:

(Орыс оқымыстылары)

Шоқан Уәлиханов мына хатын кімге жолдаған?

"Жергілікті сұлтандармен және қара сүйек қазақтардан шыққан байлармен қазір

аразбын". (А.Г.Майковқа)

Ш. Уәлиханов өміріне арнап пьеса, роман жазған қаламгер: (С. Мұқанов)

• Шоқан туралы тұңғыш көркем шығарма жазған жазушы: (С. Мұқанов)

С. Мұқановтың Ш. Уәлиханов өміріне арналған тарихи романы: («Аққан

жұлдыз»)

Уәлиханов мұраларын айрықша зерттеген, тұңғыш көлемді зерттеу

жасаған: (С. Мұқанов)

С. Мұқановтың драматургия саласындағы еңбегі: ("Ш. Уәлиханов")

"Шоқан Уәлиханов" пьесасы сахнаға қойылған жыл: (1954 ж.)

*** Ш Уәлиханов: (*Ізденімпаз саяхатшы; "Туған жерінің әдебиетін,

мәдениетін тұңғыш зерттеуші; "Қырғыз әдебиетін зерттеуші)

Ш.Уәлихановтың еңбектері: ( Қырғыздар туралы жазбалар":

"Сот реформалары" ""Жоңғардың очерктері")

Ш Уәлихановтың еңбектері: (*««Коңғарин очерктері»; "«Қырғыздар

туралы жазбалары; *"Қазақтың халық поэзиясының түрлері туралым

*** Ш. Уәлихановтың зерттеу еңбектері: (*"Манас";озы Көрпеш -

Баян сұлу")

Ш. Уәлихановтың еңбектеріне жатпайтын(дар)ы: (***Тұңғыш

кемеңгер"; *"Н.И.Ильминскийге жазған хаты"; ***Қазақ

хрестоматиясы")

Ш. Уәлихановтың әдебиет саласындағы еңбектері: (*Ұлы жүз

қазақтарының ертедегі аныздары; *Феодалдық кезеңнің кейбір

батырлары туралы); (және "Абылай туралы жыр"Орақтың жыры", "Шона

батыр". "Қонақтың шежіресі". "Өлі мен тірі", т.б.)

Шоқанның халық ақындарынан жазып алған ауыз әдебиеті үлгілері:

(*«Қозы Көрпеш - Баян сұлу»; *«Ер Көкше»)

*** Ш Уалиханов туралы жазған авторлар мен олардың еңбектері:

("С.Мұқанов "Аққан жұлдыз"; *С. Бегалин "Бала Шоқан")

• Сапаргали Бегалиннің (1895-1983) Шоқан Уәлихановқа арналған

туындысы: ("Бала Шоқан")

• Сапарғали Бегалиннің көп зерттеп, балаларға арнап қалам тартқан

тақырыбы: (Ш.Уалихановтың өмірі мен шығармашылығы)

Ыбырай Алтынсарин(1841-1889)

Бібырай (Ибраһим) Алтынсарин - тұңғыш аудармашы, жазушы, ақын, ағартуш-

үстел, түнгыш оқулық авторы, тұңгыш мектеп ашушы, балалар әдебиетінің негізі

салушы.

облысы, Қостанай уезі, Аманқарағай болысы)

Еңбектері: Көптеген өлеңдері мен әңгімелері, аудармалары;

"Қазақ хрестоматиясы" (1879, Орынбор), "Мұсылмандық тұтқасы" ("Шариат-ун

ислам", Қазан, 1883).

"Қалақ хрестоматиясы" 1889, 1896, 1899 ж. "Мастуба" деген атпен біраз

қысқартылып, араб әрпімен басылды,

Ыбырайдың өмір сүрген жылдары: (1841-1889 ж.ж.)

• Ыбырайға тән сипат: (Қазақтың тұңғыш педагоні, ақын, жазушы)

*** Ы. Алтынсарин деректер бойынша: (*Тұңғыш аудармашы;

*Ағартушы-демократ; *Балалар әдебиетінің атасы)

• Әкесі Алтынсары өлген соң Ыбырай тәрбиесінде болды: (атасы Балғожа

бидің)

• Атасы Балғожа бидің Ыбырайға арнап жазған өлеңі: ("Үміт еткен

*** Шырағым, мүнда жүрсең не етер едің?

Қолыңа құрық алып кетер едің.

Тентіреп екі ауылдың арасында

Жүргенмен не мақсатқа жетер едің? - деп жазған хаттың иесі кім және

кімге арналып жазылған? (*Балғожа бидің Ыбырайға арнап жазған хаты)

"Үміт еткен көзімнің нұры, балам,

Жаныңа жәрдем берсін Хақ тағалам.

Атаң мұнда анаңмен есен-аман,

Сүйіп сәлем жолдайды бүгін саған, - деп, Ыбырайға хат жолдаған адам:

(Атасы Балғожа би)

• Ыбырайды атасы Балғожа бидің оқуға берген мектебі: (Орынбордағы

орыс-қазақ мектебі)

• Ы. Алтынсарин оқыған Орынбордағы орыс-қазақ мектебінің ашылған

жылы: (1850 ж.)

• Ы. Алтынсарин атасының көмегі арқылы танысқан ғалым, шығыс

зерттеушісі: (В. В. Григорьев)

• 1859 жылы Ы. Алтынсарин Орынборда танысқан орыс профессоры:

(В. В. Григорьев)

• Ы. Алтынсарин орыс жазушыларының шығармаларын, еңбектерін оқып

және ұлы адамдардың өмірі жайлы кітаптармен танысқан:

(В.В.Григорьевтің көмегімен)

• Мектепті бітіргеннен кейін Ы. Алтынсарин өз елінде қандай қызмет

атқарған? (Тілмаштық)

• Орынбордағы шекаралық комиссияда тілмаш боп істеген ағартушы:

(Ы. Алтынсарин)

• Б l.Алтынсарин Орынбордағы шекаралық комиссияға тілмаш болып

ауысқан жыл: (1859 ж.)

• Мектеп ашу мақсатымен Ы. Алтынсарин 1860 жылы ауысты: (Торғайға)

• Халық ағарту ісіне дұрыс бағыт беруді сұрап, Торғай облысының соғыс

губернаторына баяндама жолдаған ағартушы: (Ы. Алтынсарин)

• Ы. Алтынсариннің өзі сұранып, рұқсат алып мұғалім болуға барған мектебі

қай қалада болған? (Торғайда)

• Ыбырайдың ұйымдастырған тұңғыш мектебі ашылған қаласы мен ашылған

жылы: (1864 жылы Торғайда)

• Ы. Алтынсарин арман еткен, 1864 жылы ашылған Торғай мектебіне оқуға

келді: (14 бала)

Мен балаларды оқытуға қойға шапқан аш қасқырдай өте қызу кірістім,"- деп

жазған қазақ педагогі: (Ы. Алтынсарин, Н.И.Ильминскийге 1864 ж. жазған

Хатында)

беруге ынталы адамдар толып жатыр, " - деп қай орыс досына хат жазған?

(Н.И.Ильминскийге)

Қазақтардың білімге қол жеткізетін ең басты құралы - мектеп. Бірақ даладағы

мектептер шашылыңқы, сондықтан әлі пайдалы бола алмай отыр, әйтсе де

олардың үмітін күтері - мектеп", - деп Ы. Алтынсарин … хат жазды:

(Н.Ильминскийге)

"Ҳалық мектептері ушін ең керектісі - оқытушы." деп жазған ағартушы

(ыбырай)

"Мектеп - қалақтарға білім берудің басты құралы, " деген сөздердің авторы

(Ы. Алтынсарин)

"Таманка эмаксы педагог жеке құралдары да, ең жақсы үкімет бұйрықтары да

мүқинті түрде меүреіндеен инспектор бақылауы да оқытушыға тең келе салып.

деген пікірді айтқан: (БІ. Алтынсарин)

• 1879 жылы Алтынсарин Торғай облысы мектептеріне тағайындалды:

(Инспектор болып)

• Ы. Алтынсарин уездік жаңа мектептер ашты: (1879-1883 ж.ж.)

• Ы. Алтынсарин Торғай облысы мектептерінің инспекторлығы кызметіне

тағайындалған сон 1879-1883 жылдары Торғай уезінде ашылған мектептер

(Торғай, Ырғып, Троицк, Ақтөбе)

• Ыбырай ашқан тұңғыш оқытушылар мектебі орналасқан кала: (Орск

қаласында, 1881 жыл)

• Ыбырайдың қыздар мектебін ұйымдастырған жері: (1887 жылы,

Кыргызча)

• Ы. Алтынсариннің 1876 жылы Петербург, Қазан қалаларына бару мақсаты

(Орыс ағартушыларының оқулықтарын зерттеуге)

• «Қазақтан шыққан тұңғыш кемеңгер" деген атқа ие болған ғұлама.

(Ы. Алтынсарин)

• bl. Алтынсарин әңгімелерінің тақырып жағынан топқа бөліні:

(1. Еңбек мен өнерге баулитын шығармалар;

2. Адамгершілікке тәрбиелейтін шығармалар)

• Ы. Алтынсарин әңгімелерінің негізгі тақырыбы: (Еңбекті сүю және

қадірлеу)

• Ыбырайдың еңбекті сүюге шақырған шығармасы: (" Әке мен бала")

"Аз асулгысты қыынсынсаң, көп жұмысқа тап боласың…" - деген түйін

айтылатын шығарма: ("Әке мен бала")

• Ы.Алтынсариннің "Әке мен бала" әңгімесіндегі ұстанған қағидасы: (А)

жұмысты қнынсынсан, көп жұмысқа тап боларсың)

bl. Алтынсариннің тәрбие, адамгершілік тақырыбындағы әңгімелері: ("См

мен бала", "Бакціа ағаштары")

"Бай баласы мен жарлы баласы" әңгімесінің авторы: (Ы. Алтынсарин)

• Алтынсариннің омір үшін күресудің жолын білмейтін, шыдамсыз,

снбекке икемі жоқ жанның болатынын көрсеткен әңгімесі: ("Бай баласы"

мен жарлы баласы")

"Біраз" жүрген соң-ақ құн кеш болды жане біраздан соң, ымырт жабылып,

корінбеді Түнде болған соң, балалар екеуі де қорқайын деді, " - деген үзінді

Алтынсариннің қай шығармасынан алынған? ("Бай баласы мен жігіттер

баласы")

кейіпкерлері: (Асан мен Үсен)

• "Пышақтың сыртымен қатты ұрып еді, от шығып, мақта тұтанды. " Бұл

эпизод алынған Ы. Алтынсариннің әңгімесі: ("Бай баласы мен жарлы

баласы")

• Ыбырай Алтынсариннің прозалық шығармасы: ("Бақша ағаштары")

• "Бағып-қағуда көп мағына бар" деп, ұрпақ тәрбиесіне көңіл бөлу қажеттігін

көрсеткен Ы. Алтынсариннің әңгімесі: ("Бақша ағаштары")

Ы. Алтынсариннің "Салақтық" деген әңгімесіндегі Кәрім неліктен ауырып

қалды? (Тазалыққа мән бермегендіктен)

• Ы. Алтынсариннің "Қыпшақ Сейітқұл" әңгімесінің негізгі түйіні: (Елді

отырықшылыққа, егіншілікке үгіттеу)

• Ы. Алтынсариннің "Қыпшақ Сейітқұл" әңгімесіндегі оқиға орны:

(Торғайдағы Қабырға өзені)

bl. Алтынсариннің ұрлық, барымтаның түбі қорлық екенін дәлелдеген

туындысы: ("Қыпшақ Сейітқұл")

"Асыл шөп", "Қыпшақ Сейітқұл", "Бақша ағаштары", "Бар уыс мақта"

әңгімелерінің авторы: (Ыбырай Алтынсарин)

• Ы. Алтынсариннің "Асыл шөп" әңгімесінің кейіпкерлері: (Зылиха мен

Бәтима)

қалаға қарай келе жатыпты-мыс. Зылиха аһлап-уһыеп, Бәтима күліп, әзілдесіп келе

жатады…» Үзінді Ы.Алтынсариннің қай шығармасынан? ("Асыл шөп")

Ыбырайдың еңбекті сүюге, оқуға, өнерге шақырған шығармасы:

("Талаптың пайдасы")

• Петр патша туралы айтылатын Ы. Алтынсариннің әңгімесі: ("Талаптың

пайдасы")

• Б l.Алтынсарин әңгімесі бойынша талаптың пайдасын көрген адам:

(Суретші бала)

Еңбекпен табылған дәмнің тәттілігі өзгеше болады, " - дейтін Ыбырай

әңгімелерінің кейіпкері: ( Атымтай Жомарт)

Б L.Алтынсариннің халық аңызына жаңаша мазмұн берген әңгімесі:

("Атымтай Жомарт")

• Ыбырайдың үш адамның диалогы на құрылған әңгімесі: ("Таза бұлақ")

Алтынсариннің "Таза бұлақ" әңгімесінде: "Бұлай болса, адамға да әбірет

сол: "Біреуге жақсылық етсең, ол жақсылығыңды ешкімге міндет етпе" дегені

болса керек,"… деген сөздер бар. Осындағы "әбірет" сөзінің мәні: (Ғибрат,

үлгі-өнеге)

• Ыбырайдың әңгімелері: ("Әке мен бала"Асыл шөп", "Мейірімді

бала", "Қыпшақ Сейітқұл", "Бақша ағаштары", "Силинчи ханым")

** Ы. Алтынсариннің әңгімелері: (*"Қыпшақ Сейітқұла; *"Аурудан

аяған күштірек»; *«Таза бұлақ»)

*** Ы. Алтынсариннің еңбек тақырыбындағы әңгімелері: (*«Атымтай

Жомарт"; *"Қыпшақ Сейітқұл"; *"Әке мен бала»)

*** Ыбырайдың еңбекті сүюге шақырған шығармалары: (4)Өрмекші,

құмырсқа, қарлығаш"; *"Бай баласы мен жарлы баласы"; *"Дүние

қалай етсең табылады?»)

Алтынсариннің қай кейіпкері жібек матаны ойлап тапқан? ("Силинчи

ханым")

*** Ы. Алтынсариннің жібек мата мен аспалы көпірді ойлап тапқан зерек

жандар туралы шығармалары: (*"Силинчи деген ханым"; *"Зеректік"

• Мейірімді, рақымшыл болу сөз болған Ы. Алтынсариннің әңгімесі:

("Аурудан аяған күштірек")

Алтынсариннің ата-анаға мейірімділік және төзімділік туралы

шығармасы: ("Аурудан аяған күштірек")

"Шырағым қызым, әрдайым осындай рақымды бол, саған мұның үшін құдай рахым

етер." Бұл үзінді алынған Ы.Алтынсариннің әңгімесі: ("Шеше мен бала")

• Ыбырайдың "Зеректік" деген әңгімесінде ұста көпір салудың үлгісін

қандай жәндіктен үйренеді? (Өрмекшіден)

• Ыбырайдың "Батамен ер көгерер" деген түйін жасаған әңгімесі:

("Байұлы")

• Ы. Алтынсарин қай әңгімесінде "бар байлық адал еңбекпен зор

денсаулықта, дені сау адам бақытты" деген тұжырым жасайды? ("Мұңсыз

адам")

балалар, оқылық!")

• "Таулардан өзен ағар сарқыраған" деп басталатын өзен көркін суреттеген

өлең: (Ы.Алтынсариндікі, "Өзен" өлеңінен)

Алтынсариннің жыл мезгіліне арнаған өлеңі: ("Жаз")

Таң атса, күн шығады мұнарланып,

Жаңбырлы булт шығар тұманданып.

Адамзат нұр ауасын судан жұтар,

Шөл тартқан айуандарша құмарланып, - деген үзінді Ы. Алтынсариннің қай

өлеңінің? («Жаз»)

"Сәуірде көтерілер рахмет туы,

Көрінер көк жүзінде қаз бен қуы.

Көктен жаңбыр, таулардан сулар жүріп,

Жайылар жер жүзіне қардың суы…" - деген өлең жолдары алынған

Ыбырайдың өлеңі: ("Жаз")

• Ы. Алтынсариннің әлеуметтік теңсіздік тақырыбына жазған өлеңі: ("Әй,

жігіттер")

• Ы. Алтынсарин "Береке кеткен елдерде" деген өлеңінде берекенің кетуі деп

есептеген әрекет: (Атаға ұл, анаға қыз қарсы келу)

Ыбырай Алтынсариннің ел билеуші әкімдердің мінез-құлқын, іс-әрекетін

сынаған өлеңі: ("Залым төреге")

Оразаның түбіне максим жетер,

Азған елдің түбіне тақсыр жетер.

Әділдіктен хан тайса, наным кетер,

Жылай-жылай жарлының малы кетер, - деген үзінді Ыбырайдың қай

өлеңінен? ("Залым төреге"")

• Ы. Алтынсариннің өлеңдерінің ұйқас түрі жағынан ұқсас келетіні: (Ауыз

әдебиетіндегі өлең-жырларға)

• "Қазақ хрестоматиясының" авторы: (Ыбырай Алтынсарин)

Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясы" басылып шықты: (1879 ж.

Орынборда)

*** Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясы" қандай тараулардан

құралды? (*Балалар өмірінен әңгімелер; *Адамдар өмірінен әңгімелер;

*Өлең-жырлардан үзінділер мен мақал-мәтелдер)

• Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" кірген біраз материалдарды

алған кітабы: (К. Д. Ушинскийдің "Детский мир", "Родное слово"

кітабы)

• Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" енген материалдардың

біразы алынған: (Лев Толстойдың балаларға арналған кітаптарынан)

• Ы. Алтынсарин "Қазақ хрестоматиясына" енген шығармаларды алған:

(Аударма және өз шығармалары)

• Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" енгізген эпосы:

(«Қобыланды батыр»)

• Б l.Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" кіргізгеніері: (Өлеңдер мен

әнгіме-новеллалар)

• Ыбырайдың еңбегіне сай келетін жауап: (Қазақ әдебиетіндегі тұңғыш

аудармашы)

• Ыбырай "Тулкі мен ешкі", "Сауысқан мен қарға" шығармаларын кімнен

аударған? (К.Ушинскийден)

• bl. Алтынсарин "Жаман жолдас" әңгімесін аударды: (Л.Н.Толстойдан)

• Ы!. Алтынсарин аудармасы: ("Үш ұры" Л.Н.Толстойдан)

*** ы. Алтынсариннің аудармалары: (*«Жаман жолдас»; *«Силинчи

ханым»; *«Бір уыс мақта»)

* *** Ы. Алтынсариннің Паульсоннан аудармалары: («Алтын шеттеуік»,

«Бір уыс мақта», «Тәкаппарлық», «Әдеп»)

6. *** Ы. Алтынсариннің Л.Толстойдан аудармалары: («Силинчи ханым»,

«Мұңсыз адам», «Данышпан қазы», «Үш ұры», «Жақсылыққа

жамандық", «Жаман жолдас»)

*** Б L.Алтынсариннің К.Ушинскийден аудармалары: («Түлкі мен ешкі»,

"Сауысқан мен қарға")

bl. Алтынсариннің И. Крыловтан аудармасы: ("Қарға мен түлкі")

bl. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" енген өлеңдерінің негізгі

тақырыбы: (Оқу, білім)

bl. Алтынсарин "Қазақ хрестоматиясын" кай алфавиттің негізінде

Жасады? (Орыс)

Қазақ тілін орыҫ графикасына көшіруді тұңғыш ұсынған ағартушы-

педагог: (Ыбырай Алтынсарин)

Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясы" арналды: (Жас балалар)

Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясының" алғашқы беті ашылар

өлең: ("Кел, балалар, оқылық!")

• Үзіндідегі фигура түрі:

Кел, балалар, оқылық,

Оқығанды көңілге

Ықыласпен тоқылық… (Арнау)

". Сауысқанның тамағы

Шоқуменен табылған.

"Мал, дәулеттің байлығы,

Өнер-білім - бәрі де

Бір меұтасан, жоқ болар

Оқуменен табылған, "

Оқымыстың байлығы,

Күннен күнге көп болар, "

- деген өлең жолдары Ыбырайдың қай өлеңінен? ("Кел, балалар,

оқылық!")

• "Қазақ хрестоматиясына" енген өлеңдердің бірі: ("Өнер-білім бар

җұрттар")

• Ыбырайдың жастарға бата ретінде жазған шығармасы: ("Өнер-білім бар

жұрттар")

ЫLАлтынсариннің қазақ қауымына озық мәдениетті елдердің үлгі-өнегесі

көрсету идеясын ұстанған туындысы: ("Өнер-білім бар жұрттар")

" Өнер-білім бар жұрттар

Тастан сарай салғызды.

Айшылық алыс жерлерден,

Көзіңді ашып-жұмғанша,

Жылдам хабар алғызды, " - деген өлең жолдарының авторы:

(Ы. Алтынсарин)

• Ы. Алтынсариннің "Қазақ хрестоматиясына" енген ауыз әдебиеті

үлгісіндегі аңыз әңгіме: ("Лұқпан Хакім"); (және "Жиренше шешен","Тоз

бұлақ" аңыз әңгімелері, "Қара батыр", "Тазша бала", "Алтын айдар" ертегілері.

"Қобыланды батыр" жырынан үзінділер)

• Ыбырайдың орыс досы: (Ильминский)

• Ы. Алтынсариннің үнемі хат жазысып, пікірлесіп отыратын досы:

(Н. И. Ильминский)

• "Ыбырай Алтынсарин туралы естегілер" деген атпен Қазан қаласынан

басылып шыққан кітаптың авторы: (Н. И. Ильминский)

• Ы. Алтынсариннің "Мұсылмандық тұтқасы" еңбегін жазып шығаруына

себеп болған жағдайлар: (1. Қазақ жастарының

теріс бағытта түсіп кетпеуі үшін; 2. Қазақтың жазба тілінде татар

тілінің орынсыз етек алуына жол бермеу үшін)

• Ы. Алтынсариннің "Мұсылмандық тұтқасы" еңбегінің құндылығы:

(1. Мұсылман дінінің шариғат зандарынана тілінде түсінік беруі;

2. Діни терминдердің мән-мағынасын ашуға зер салуында;

3. Шариғат заңдарын күнделікті тіршілікпен байланыстыра талдауында)

Ы. Алтынсариннің "Мұсылмандық тұтқасы" еңбегін алғаш тарата

зерттеген ғалым: (Мекемтас Мырзахметов)

ы. Алтынсарин қай шығармасының кіріспесіне "Имансыз еткен

жақсылықтың пайдасы жоқ" деп жазған? (" Мұсылмандық тұтқасы")

• Ы. Алтынсарин туралы жазылған поэма: ("Дала қоңырауы", Ғафу

Қайырбеков (1928-1994)

Ы. Алтынсарин үлгісімен тәрбиелік мәндегі қысқа әңгімелер жазған

жазушы: (Спандияр Көбеев)

Абай (Ибраһим) Құнанбаев (1845-1904)

"Қазақтың бас ақыны - Абай Құнанбаев. Одан асқан бұрын-соңғы заманда қазақ

баласында біз білетін ақын болған жоқ… " (А.Байтұрсынов)

"…қазақ поэзиясының күн шуақты асқар биігі." "Абай лебі, Абай үні, Абай

тынысы - заман тынысы, халық үні. Бүгін ол үн біздің де үнге қосылып,

жаңғырып, жаңа өріс алып тұр. (М. Әуезов)

"Асыл сөзді іздесең,

Абайды оқы, ерінбе. " (С. Торайғыров)

"Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз, қазақ халқын

танытамыз. Абай әрқашан біздің ұлттық ұранымыз болуы тиіс. (Н. Назарбаев)

Туған жері: қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Шыңғыс

тауының етегі.

Арғы атасы Ырғызбай (1744 ж.ш.-1785), атасы Өскенбай (1778-1850) - өз

заманының атақты билері болған. Әжесі Зере (1785-187)).

Әкесі Құнанбай (1804-1896) -кезінде болыс, аға сұлтандық қызметтер атқарған.

шешен, терең ойлы, әділ ел басқарып, жұртына жақсылық жасаған. Меккеге

қажылыққа барған, онда қазақтарға арнап үй салдырған; Анасы Ұлжан

(1810-1887).

Құнанбай мен Күңкеден (Әйбөбек, өмір сүрген жылдары белгісіз) - Құдайберді

(1829-1866);

Құнанбай мен Ұлжанның - Тәңірберді (Тәкежан, 1834-1906), Ысқақ (1841-1901).

Ибраһим (Абай, 1845-1904), Оспан (1852-1891);

Құнанбай мен Айғыздан (өмір сүрген жылдары белгісіз) - Қалиолла (1849-1870).

Ысмагул (1852-1931) деген жеті бала туған.

Қартайған шағында үйленген ең кіші әйелі Нұрғаным нан (т. ж. б. - 1911) ұрпақ жоқ.

Абай мен Ділдадан (1843-1924) - Ақылбай (1861-1904), Күлбадан (1862-1932),

Әкімбай (1866-1873), Әбдірахман (1869-1895), Магауия (1870-1904). Райхан

(1871-1896);

Абай мен Әйгерімнің (шын есімі - Шүкіман, 1856-1919) - Тұрағұл (1876-1934),

Мекайыл (1884-1931), Ізкәйіл (1895-1929), Кенже (1901-1932).

Әмеңгерлік жолымен келіндей алған әйелі Еркежан нан (1858-1927) ұрпақ жоқ.

("Абай" энциклопедия, 1995 ж.)

Өлеңдері: 176 өлең.

Поэмалары: "Масғұт", "Ескендір", "Әзім әңгімесі" (аяқталмаған).

Аудармалары: А. С. Пушкин "Евгений Онегин" романынан 8 өлең (188)

М. Ю. Лермонтовтан - 27 олең, И. А. Крыловтың мысалдары.

Қарасаздері - 45 және "Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққаны турат

Әндері - 27 әнінің 36 нұсқасы нотаға түсірілген.

Күйлері -"Желдірме", "Май түні", "Торжорға".

• Құнанбайдың ұлдарының саны: (Жетеу)

Абайдың әкесінің аты: (Құнанбай)

Абайдың шешесінің аты: (Ұлжан)

Абайдың әжесінің аты: (Зере)

• Абайдың жарының аты: (Әйгерім)

• Абай өмір сүрген ғасыр: (XIX ғ. аяғы мен ХХ ғ. басы)

Абай Құнанбайұлы өмір сүрген жылдар: (1845-1904 жж.)

• Абай Құнанбайұлының туған жері: (Семей облысы)

• Абай шыққан ру: (Тобықты) (Арғын руынан)

Абайға жеңгелері қойған аты: (Телғара)

• Абайды әкесі ауылдың қай молдасына береді? (Ғабдүл-Жаппар)

Абай оқыған қала: (Семей)

Семейдегі Абай оқыған медресе: ("Ахмет-Риза")

Абайдың шығыс әдебиетімен танысқан оқу орны: ("Ахмет-Риза")

• Абайдың Семейдегі "Приходская школада" оқыған мерзімі: (Үш ай)

Абайды әкесі Семейдегі оқуға жіберген жасы: (10 жас (13 жасында бітіреді)

Абайдың білім алған жерлері: (*Ғабдул-Жаппар медресесі; *Ахмет-

Риза медресесі; *«Приходская школа»)

• ***Абайдың ауылына келіп, жырларымен науқасынан айықтырған

ақындар: ("Барлас; *Байкөкше)

Жасынан Науаи, Фирдоуси, Низами шығармаларын оқып өскен ақын:

(Абай)

(Шығыс ақындарына: Фзули, Шәмси, Сәйхали, Науаи, Сағди, Фирдауси, Хож

Хафиз)

• Абай ел ішінің ісіне араласты: (13 жастан бастап)

кажының бейнесіне тән сипаттар: (Ел қамқоры, ақыл иесі, кең пейілді,

әділ)

• Құнанбай туралы: "Жаратылысынан ақыл дарыған, зерек, қара сөзге шешен,

этене шариғат жолына жүйрік, арыс елінің қазақтар жөніндегі заң ережелерін

жақсы біледі, параға сатылмайтын әділ би, үлгіні мұсылман қарадан шыққан

Sунанбайды жүрт пайғамбардай көреді. Оған алыс ауылдардан ақыл-кеңес сурет

улкен-кішілердің бәрі келіп жатады", - деп жазған: (А. Янушкевич, поляк

ғалымы)

қойшы-қолаң, жарлы-жақыбайдың бәріне бірдей пайдасы тиетін жайдақ су

артық деп білемін, " - деп кімге айтқан? (Әкесіне)

Абайға: "Көрінгенмен жақын боласың, кісі танымайтын желбегей жүрген кісінің

басына ел үйірілмейді," - деген мінді кім айтқан? (Құнанбай)

Абайға Құнанбай таққан міндер: (1. Ең әуелі, арзан мен қымбаттың парқын

айырмайсың. Өзіңдегі дарынды арзан ұстайсың. Бұлдай білмейсің, Көп күлкіге,

болымсыз ермекке асылыңды шашасың. Жайдақсың! Жайдақ суды ит те, күс та

жалайды. 2. Екінші, дос пен қасты сараптанайсың. Досқа до сша, қасқа қасша

қырың жоқ. Ішінде жатқан сыр ұшығы жоқ. Жұрт бастайтын адам ондай болмайды.

Басына ел үйірілмейді. 3. Үшінші, орысшылсың. Солай қарай ден қойып барасың.

Дін, мұсылман жат санайтынын ескермейсің!…)

• Абай Қарқаралыдан қайтқан соң қасында болады? (Шешелерінің)

• Жас Абай жұмсақ мінезді, мейірімді алды: (Шешесі Ұлжанның)

• "Абай жолында" Абайға: "Бөжекеңді көрген жерде сәлеміңді түзу бер, " - деп

айтқан адам: (Ұлжан)

• "Жазыла-жазыла қожа-молдадан ұят болды, енді олмесек болмас, " - деген уытты

қалжыңды айтқан: (Абайдың нағашысы)

• А. Құнанбаев тоғыз жыл басқарған болыс: (Шыңғыс болысы)

• Абайдың пікірлес орыс досы: (Михаэлис)

• Абайдың Семей кітапханасында танысқан пікірлес орыс досы: (Михаэлис)

"Дүниеге көзімді ашқан - Михаэлис, " - деген ақын: (А. Құнанбаев)

• Е.П.Михаэлисті кітапханада Л. Н. Толстой кітабын сұрап таңырқатқан қазақ:

(Абай)

жылы, кітапханада)

• Абай қай жылы, кімдермен Михаэлис арқылы танысқан? (1880 жылы

Долгополов, Леонтовпен)

• Абай оқыған философтар: (Сократ, Платон, Аристотель, Спенсер)

• Абайдың ең жақын досы: (Ербол (М. Әуезов "Абай жолы" романы)

• Абай Тоғжанды алғаш рет көрген жері: (Түйеөркеште)

• Абайдың арманы болған ғашығы Тоғжанның әкесі: (Сүйіндік)

• Абайдың әке шешімімен кімге үйленетінін табыңыз: (Ділда)

• Абайдың қайын атасы, Ділдәнің әкесінің аты: (Алшынбай)

Абайдың жары Ділдә кімнің тұқымы? (Қазыбек бидің)

• - Балам, мен осы шаққа шейін сенімен тіл қатысып, жылы ұшырап көріскен жоқ

ем, Бірақ, барлық көрген-сезгенім есімде… Жақсы ағаның зор дәмесін әмсе өстіп

ақтағайсың!… Ақтарсың деп білемін! Тек өмір деген ит жаңсақ бастырмаса екен!

Бетің дұрыс! Дәл осы бетіңнен жарылқасын! - деп Абайға бата берген:

(Байсал)

әкеңнің қаттылығын бермесін! - деп Абайға бата бергені (Бөжей)

Абай өзіне дейінгі қазақ ақындарының ең таланттысы кім деп көрсеткен

(Дулат Бабатайұлын)

• Абаймен кездесіп, дос болған әнші ақын: (Біржан сал)

• Абай ауылына қонақ болып барған әнші-ақын: (Біржан сал)

• "Абай жолы" романында Абайды әншілік өнеріне тәнті еткен Арқаның

саңлақ әншісі: (Біржан сал)

• Абайдың "Мен көрдім ұзын қайың құлағанын" деген өлеңіне ән жазған сазгер

(Біржан сал)

• Абайдың аурулығы себепті өндіртіп жаза алмаған кезі: (1900-1904)

• Абайдың тұңғыш жинағы шыққан жыл: (1909 ж.)

• Абай "Балаларыңды әке орнына бағуым қарызым болар, " - деген сөздерді

айтты: (Құдайбердіге)

• Шәкәрімнің Абайға жақындығы: (Немере інісі)

• "Абай" журналында 1918 жылы шығармалары жарияланып тұрған

қаламгер: (Шәкәрім)

• Шәкәрімнің Абайдан үлгі алуға шақыратын өлеңі: ("Жастарға")

*** Абайдың балалары: (*Ақылбай; *Мағауия; *Тұрағұл)

• Ақылбай Абайұлының поэмалары: ("Дағыстан" ("Кәрі Жүсіп"),

"Зұлыс", "Жаррах батыр")

• Мағауия Абайұлының поэмалары: ("Медғат-Қасым", "Еңлік-Кебек",

"Абылай")

• "Еңлік-Кебек" тақырыбына Шәкәрімнен басқа қалам тартқан ақын:

(Мағауия Абайұлы)

• "Медгат Қасым" поэмасы Абайдың қай ұлынікі? (Мағауия)

• Мағауияның "Медгат Қасым" поэмасының оқиғасы болған жер: (Африка

жерінде, Ніл өзені бойында)

• Абайдың өмірден ерте кеткен сүйікті ұлы: (Әбдірахман, 1895 ж.)

• Абайдың:

"Тұла бойың ұят, ар едің,

Ескеріп істеп, ойлаған.

Тәуекелге нар едің,

Талап пен терең бойлаған, " - деп өлең арнаған ұлы: (Әбдірахман)

• Абай "Көргені мен білгені жүзге келген шалдан көп" деп бағалайды:

(Әбдірахманды)

• Абай: "Талаптың мініп тұлпарын, Тас қияҙа өрледің,"

(Әбдірахманға)

деп айта.

Абайдың "Әбдірахман өлгенде" деген өлеңінде:

"Талдырла Мәбділ бола мал

Собраны қылсақ керек-ті," - деген жолдағы "тәбеіл" деген сөз: (Өзгеру,

ауысу)

• Абайдың баласы Әбдірахманға арнаған өлеңдері: (Жоқтау өлең)

басына түскен қандай қайғыға байланысты дүниеге келген? (Әбдірахман

дүниеден өткенде)

• Жамбылдың Абайға жолдаған "Жалғызбын деп жүрмесін" деген жолдау

өлеңі: (Көңіл айту өлеңі)

• Абайдың табиғат тақырыбына жазған тұңғыш өлеңі: ("Жаз"(1886)

• Абайдың қазақ ауылының этнографиялық суретін көркем бейнелеген өлеңі:

("Жаз")

(Көкбайдың атынан)

• Абай өз өлеңдерін өз атынан жариялауға көшкен жыл: (1886 ж.)

• Абайдың алғаш рет өз атымен жариялаған өлеңі: ("Жаздыгүн шілде

болғанда")

• Абайдың алғаш рет көңілі толып, Көкбайдан қайтарып алған өлеңінің аты:

("Жаздыгүн шілде болғанда")

• Абайдың құнына бір ту бие беріп, өзіне қайтарып алған туындысы:

("Жаздыгүн шілде болғанда"")

• Абайдың Көкбайға: "Сен соғымыңа бір ту бие ал, мен енді өлеңімді өзім алайын, "

- деп көңілі толған тұңғыш өлеңі: ("Жаздыгүн шілде болғанда")

Абайдың "Жаз" өлеңінде лирикалық қаһарманның бар-жоқтығы:

(Табиғаттағы жаз көрінісін ерекше ұнататын лирикалық қаһарман

сезімі байқалады)

• Абайдың табиғат лирикасына жататын өлеңінің композициясы: (Мезгіл

мен іс-әрекетті бастан аяқ ретімен бұлжытпай беру)

• «Зауал (қатерлі) шақ» деп ырымдайтын кездің жабырқау көрінісін

бейнелеген А. Құнанбайұлының өлеңі: ("Көлеңке басын ұзартып" (1900)

Абайдың орыс, батыс классиктерін еркін оқып меңгергеннен кейін жазған

өлеңі: ("Қыс"(1888)

• Н.Некрасовтың "Аяз ата" өлеңіне ұқсас Абайдың өлеңі: ("Орыс")

• Кейіптеу түрінде жазылған А. Құнанбайұлының өлеңі: («Қыс»)

• Абайдың "Қыс" өлеңінде құбылтудың қандай түрі қолданылған?

(Кейіптеу)

• Абайдың табиғатты тірілту негізінде жазылған өлеңдері: ("Қыс",

"Теректің сыйы")

• Абайдың табиғат лирикасына жататын өлеңдері: ("Қараша, желтоқсан

мен сол бір-екі ай"(1889), "Қыс"(1888), "Жазғытұрым"(1890),

"Жаз"(1886), "Күз"(1889), "Желсіз түнде жарық ай"(1888)

"Күз" өлеңінде шендестіріле суреттеледі: (Көшпелі елдің күзгі тіршілі

мен табиғаттың жүдеу тартқан бейнесі)

• "Қараша, желтоқсан мен сол бір-екі ай", "Қыс" өлеңдерінің авторы:

(А. Құнанбайұлы)

• А. Құнанбайұлының кедейдің аянышты өмірін баяндайтын өлеңі:

("Қараша, желтоқсан мен сол бір екі ай"(1889)

*** Кәрі қой ептеп сойған байдың үйі,

Қай жерінде кедейдің тұрсын құйі?

Қара қидан орта қап ұрыспай берсе,

О да қылған кедейге үлкен сыйы, - деген жолдар алынған өзен: (*«Қаран

желтоқсан мен сол бір-екі ай»)

• Абайдың "Жазғытұры" өлеңіндегі "Жаңа бұлмен жадырап саудагерлер"

деген жолдағы "бұл" сөзінің мағынасы: (Мата деген ұғым)

• *** А. Құнанбайұлының махаббат тақырыбындағы өлеңдері:

(""Ғашықтық құмарлықпен ол екі жол»; *"Қақтаған ақ күмістей кең

маңдайлы»; *«Білектей арқасында өрген бұрым»)

• Абайдың табиғат пен махаббат сырын үндестіре жырлаған өлеңі: ("Желсіз

түнде жарық ай"(1888)

• Абайдың Әйгерімге деген жан сезімін білдіреті

карасы"(1891)

• Абайдың өлеңі: ("Білектей арқасында өрген бұрым" (1889)

• "Махаббатсыз дүние бос,

Хайуанға оны қосыңдар, " - деген үзінді алынған Абайдың шығармасы:

("Кейде есер көңіл құрғырын" (1890)

• Абайдың "Кейде есер көңіл құрғырың" өлеңінің лирикалық кейіпкері:

(Махаббатын таппай күйзелген жан)

• Абайдың жастардың өткінші алдамшы сезімге еліктеу керектігін ескертетін

өлеңі: ("Ғашықтық құмарлықпен ол екі жол"(1889)

• Абайдың білім жайындағы тұңғыш шығармасы: ("Жасымда ғылым бар

деп ескермедім" (1885)

• "Ер жеткен соң түспеді уысыма,

Қолымды мезгілінен кеш сермедім…" - деген өлеңнің үзіндісі: ("Жасымда

ғылым бар деп ескермедім"")

• Абайдың "Интернатта оқып жүр" өлеңінің жаңалығы: (Орыс сөздері"

ұйқастыра отырып, еркін пайдаланады)

• "Интернат, тілмаш, адвокат, прошение" деген сөздер кезлесенин Абайлар

өлеңі: ("Интернатта оқып жүр"(1886)

• Тіл мен теңеу, түр жағынан алғанда жаңалығы бар Абайдың шығармасы

("Интернатта оқып жүр")

pi:

*** Абайдың мәдениет пен ғылымның маңызын насихаттаган өлеңдері:

"Білімдіден шыққан сөз

Талаптыға болсын кез.

Нұрын, сырын көруге

Көкірегінде болсын көз, " - деген сөз өнері жөнінде айтылатын өлеңнің

авторы: (Абай, "Білімдіден шыққан сөз" (1889)

• Абайдың өнер-білім туралы өлеңі: ("Ғылым таппай мақтанба!",

"Интернатта оқып жүр")

• Абайдың жастарды жақсылыққа, тәрбиелікке үйрететін өлеңі: ("Ғылым

таппай мақтанба"(1886)

• Абайдың білімнің маңызын насихаттаған шығармасы: ("Ғылым таппай,

мақтанба")

• Абайдың "Ғылым таппай мақтанба" деген өлеңіндегі "Сөзіне қарай кісіні ал,

кісіге қарап сөз алма" деген ойдың авторы: (Ғұламаһи Дауани)

"Дүние де өзі, мал да өзі

Ғылымға көңіл бөлсеңіз, " - деген үзінді алынған Абайдың өлеңі: ("Ғылым

таппай мақтанба")

• Ғылымға берілудің, ғалым болудың жолдары айтылған Абайдың өлеңі:

("Ғылым таппай мақтанба")

• Абайдың бес асыл іс, бес дұшпан жайлы айтқан өлеңі: ("Ғылым таппай

мақтанба"); (Талап, еңбек, терең ой, қанағат, рақым - бес асыл іс; Өсек, өтірік,

мақтаншақ, еріншек, бекер мал шашпақ - бес дұшпан)

… Болмасаң да ұқсап бақ,

Бір ғалымды көрсеңіз.

Ондай болмақ қайда деп,

Айтпа ғылым сүйсеңіз. Үзінді А. Құнанбайұлының қандай өзенінен?

(«Ғылым таппай мақтанба»)

• А. Құнанбайұлының жастарға өмірден өз орындарын таба білуді

насихаттайтын өлеңі: («Әсемпаз болма әрнеге» (1894)

"Сен де бір кірпіш дүниеге,

Кетігін тап та, бар қалан, " - өлең жолдары Абайдың қай өлеңінен алынған?

(Әсемпаз болма әрнеге)

• Абай "Адамның кейбір кездері" өлеңінде: (Өлең өнерінің өмірге қалай

келетінін сипаттайды)

• Абайдың "Қыран шақырымға қарап", "Мұң мен зарды қолға алып", надандық пен

зұлымдыққа кектенген, "шиыршық атып толғанған" ақынның бейнесін беретін

өлеңі: ("Адамның кейбір кездері")

"Ызалы жүрек, долы қол,

Улы сия, ащы тіл.

Не жазып кетсе, жайы сол,

Жек көрсеңдер, өзің біл, " - деген үзінді алынған Абайдың өлеңі: ("Адамның

кейбір кездері"(1886)

Жүрегіңмен тыңдамай,

Құлағыңмен қармарсың.

Соны көріп соларға,

Қайтіп қана сарнарсың." Абайдың қай өлеңінен алынған? ("Өзгеге, көңілім

тоярсың"(1890)

"Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы,

Қиыннан қиыстырар ер данасы.

Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,

Теп-тегіс, жұмыр келсін айналасы. " Өлеңнің авторы: (1 бой)

"Өлеңге әркімнің-ақ бар таласы,

Сонда да солардың бар таңдамасы.

Іші алтын, сырты күміс сөз жақсысын,

Қазақтың келістірер қай баласы?" Сөз өнері жөнінде айтылған үзіндінің

авторы: (Абай Құнанбаев)

*** Абайдың өлеңге, өнерге талап қойған өлеңдері: (*****Мен жазбаймын

өлеңді ермек үшін"; *"Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол"; ***Өлең - сөзін

патшасы, сөз сарасы")

"Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,

Ол - ақынның білімсіз бейшарасы." Үзінді алынған Абайдың өлеңі: ("Өлең -

сөздің патшасы"(1887)

Қобыз бен домбыра алып, топта сарнап,

Мақтау өлең айтыпты әркімге арнап, - деген өлең тармақтары Абайдың қай

өлеңінен? («Өлең - сөздің патшасы»)

• Қоғам мен адам өміріндегі поэзияның алатын орны мен қызметі туралы

айтылған Абай өлеңі: ("Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол"(1888)

"Туғанда дүние есігін ашады өлең,

Өлеңмен жер қойнауына кірер денең, " - деген үзіндінің авторы: (Абай); Осы

үзінді алынған Абайдың өлеңі: ("Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол")

"Сүйер ұлың болса, сен сүй,

Сүйінерге жарар ол," - деген жолдар алынған Абайдың өлеңі: ("Ата-анаға

көз қуаныш"(1890)

• Абайдың жас ұрпақты достыққа, махаббатқа үгіттеген өлеңі: ("Өкініш"

көп өмір кеткен өтіп"(1886)

• Абайдың достық мәселесі жайындағы өлеңі: ("Жігіттер, ойын ары

күлкі қымбат" (1886)

• "Би болған, болыс болған өнер емес,

Еңбектің бұдан өзге бәрі жалған, " - деген тармақтар алынған Абайдың өлеңі

("Түбінде баянды еңбек егін салған")

Үзіндінің авторы:

Түйе боздап, қой қоздап, қорада шу,

Көбелек пен құстар да сайда ду-ду.

Гүл мен ағаш майысып қарағанда,

Сыбдыр қағып сылаңдап ағады су. (А. Құнанбаев)

*** Абайдың әндері: (***Айттым сәлем, Қаламқас"; ***Сегіз аяқ",

***Көзімнің қарасы")

• Абайдың ән құдіретін жырлаған өлеңі: ("Құлақтан кіріп бойды

алар" (1897, М. Лермонтовтың «Звуки» шығармасының сарынымен жазылған)

• Абайдың өз әнімен тараған өлеңі: ("Айттым сәлем, Қаламқас" (1889)

• Абайдың өзі шығарған өлең-әндерінің саны: (20)шақты)

• Абайдың "Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа" (1896) өлеңінің негізгі

идеясы: (Әннің әсері)

• Абайдың "Мен көрдім ұзын қайың құлағанын" деген өлеңіне ән жазған

сазгер: (Біржан сал)

• "Мен көрдім ұзын қайың құлағанын" әнінің музыкасын шығарған

композитор: (С. Мұхамеджанов)

• Абайдың саяси-әлеуметтік лирикаға жататын өлеңі: ("Сегіз аяк"(1889)

• А.Құнанбайұлының өз басының мұңын дәуір, халық қайғысымен

үйлестірген өлеңі: («Сегіз аяқ»)

• Абайдың заман, дәуір, оның адамдары жайлы сөзін де, әнін де өзі шығарған

өлеңі: ("Сегіз аяқ")

"Сөзімді ұғар елім жоқ.

Моласындай бақсының,

Жалғыз қалдым - тап шыным, " - деген тармақтардың авторы:

(А. Құнанбайұлы "Сегіз аяқ")

• "Қайнайды қаның,

Ашиды жаның,

Мінездерін көргенде, " - тармақтары алынған Абайдың өлеңі: ("Сегіз аяқ")

• "Алыстан сермеп,

Жүректен тербеп,

Шымырлап бойға жайылған…"

деген жолдар алынған Абайдың өлеңі:

("Сегіз аяқ")

"Өткірдің жүзі,

Кестенің бізі,

Өрнегін сендей сала алмас, " - деген жолдар алынған Абайдың өлеңі: ("Сегіз

аяқ")

шығармасы: («Шықтым өмір шыңына»)

• Болыстың өз портретін өзіне жасататын Абай өлеңі: ("Болыс болдым,

мінеки"(1889)

• Ел билеушілерінің типтік бейнесін тудыратын Абайдың өлеңі: ("Болыс

болдым, мінеки")

"Болыс болдым, мінеки,

Бар малымды шығындап.

Түйеде қом, атта жал,

Қалмады елге тығындап, " - деген тармақтар алынған Абайдың өлеңі:

("Болыс болдым, мінеки")

• Бас пайдасы үшін елдің берекесін бұзған алаяқтардаң типін бейнелеген

А. Құнанбайұлының өлеңі: ("Сабырсыз, арсыз, еріншек"(1887)

• Абайдың:

"Қызмет қылып, мал таппай,

Ғылым оқып, ой таппай,

Құр үйінде жатады, " - деген шумағы алынған өлеңі: ("Сабырсыз, арсыз,

еріншек")

• Абай өз шығармаларында ел бұзар тентекті қалай атайды? (Пысық)

Бәрін көріп кісіден,

Шығынға әбден батады.

Бұл болмаса онысы,

Аударылып қонысы,

Алыстан дәм татады. Үзінді алынған: ("Сабырсыз, арсыз, еріншек".

Абай)

• Ел ішіндегі алдамшылықты, аяр мінезді шенейтін Абайдың өлеңі:

*** Абайдың азаматтық лирикаға жататын сыншылдық үлгідегі өлең(дер)і:

(*«Қалың елім, қазағым, қайран жұртым»; *«Сабырсыз, арсыз,

еріншек»; *«Көңілім қалды достан да, дұшпаннан да»)

*** Абай өлеңдері: (*«Мәз болады болысың»; *«Малға достың мұңы

жок»)

Мінеки бұзған жоқ па елдің сиқын?" - деген үзінді алынған Абайдың өлеңі:

("Қалың елім, қазағым"(1886)

• "Өлсем, орным қара жер, сыз болмай ма?" өлеңі қай жылы жазылған"

(1898 ж.)

"Ашуың - ашыған у, ойын кермек, " - деген өлең жолы алынған Абайды

шығармасы: ("Қартайдық, қайғы ойладық"(1886)

• Абай жазған эпиграммалар (бірқақпайлар): ("Көкбайға", "Күлембайға")

• "Алланың өзі де рас, сөзі де рас, " - деген тармақ алынған өлең: (Абайдікі)

"Сегіз найза қолында көз аудармай,

Батыр да аял қылмайды ертең таңға, " - деген жолдар алынған Абайды

өлеңі: ("Қансонарда бүркітші шығады аңға" (1882)

• Абайдың "Қансонарда бүркітші шығады аңға"

деген өлеңін

композициясы: (Мезгіл мен іс-әрекетті бұлжытпай беру)

• "Қансонар" деген сөздің мағынасы: (Жер бетіне ең алғаш қар түск

шақ)

• Абайдың "Қансонарда бүркітші шығады аңға"

"қағушылар" деген сөздің мағынасы: (Аң жүретін жерді тінтіп, сүз

қараушылар)

• "Томаға" деген сөздің мәні: (Бүркіттің бас қабы)

• Абайдың шендестіру тәсілін шебер қолданған өлеңі: («Қансонар"

бүркітші шығады аңға»)

• "Қар - аппақ, бүркіт - қара, түлкі - қызыл,

Ұқсайды қаса сұлу шомылғанға," тармақтарындағы құбылтудың түрі:

(Шендестіру)

• Абайдың "Аттың сыны" өлеңінен байқалатын ерекшелік: (Шебер

ақындығының үстіне, білгір саятшы, сыншылығы көзге түседі)

• А. Құнанбайұлының білгір сыншылық қасиеті қай өлеңінде байқалады?

(«Шоқпардай кекілі бар, қамыс құлақ»)

• Абайдың "шоқпардай", "бүркіттей" деген екі теңеуден басқа түгел

эпитеттер арқылы өрнектелген өлеңі: ("Аттың сыны" (1886)

• Абайдың "Шоқпардай кекілі бар, қамыс құлақ"

(Суреттеу түрінде)

• Абайдың "Шоқпардай кекілі бар, қамыс құлақ" өлеңіндегі жануар:

(Жылқы)

• Абайдың "Шоқпардай кекілі бар, қамыс құлақ" өлеңі негізінен қандай

ұйқас түрінде жазылған? (Қара өлең ұйқасы)

Абайдың бастан-аяқ арнаумен жазып шыққан өлеңі: ("Балалық өтті,

білдің бе?")

*** А. Құнанбайұлының Крыловтан аударған мысал(дар)): (*Қазаға

ұшыраған қара шекпен»; *«Піл мен қанден»; *«Есек пен бұлбұл»)

*** А. Құнанбайұлының Крыловтан аударған мысал(дар)ы: (*«Шегіртке

мен құмырсқа», «Емен мен шілік»; *Есек пен бұлбұл», «Түлкі мен

қарға»; *«Піл мен қанден», «Бақа мен өгіз»)

• Абайдың Крыловтан аударған мысалдары: ("Шегіртке мен құмырсқа",

"Есек пен бұлбұл", "Қарға мен түлкі")

• Абай "Есек пен бұлбұл" мысалын кімнен аударған? (Крылов)

Абай "Шегіртке мен құмырсқа" мысалын аударған орыс ақыны:

(И. А. Крылов)

«Қайтсін, қолы тимепті,

Өлеңші, әнші, есіл ер» деген тармақтарда қолданылған құбылтудың түрі:

(Ирония)

қандайлық өлшемін көрсететіні: (Төл туындысы сияқты болып кеткен)

• Алғашқы шумақтары ғана сақталған Абай шығармасы: ("Вадим")

• Абайдың ең көп аударған ақыны: (М. Ю. Лермонтов)

• Абайдың Лермонтовтан аударған шығармаларынаң жалпы саны: (27)

• Абай Құнанбайұлының Лермонтовтан аударған шығармасы: («Бородино»)

(«Қараңғы түнде тау қалғып» - Лермонтов оны Гетеден ардарған)

*** А. Құнанбайұлының Лермонтовтан аударған шығармалары:

(*«Альбомнан»; *«Теректің сыйы»)

*** А.Құнанбайұлының Лермонтовтан аударғандары: (***Жалау";

"Жартас"; *"Теректің сыйы")

• Абайдың "Боярин Орша", "Демон", "Жалғыз жалау" деген аудармалары

алынған ақын: (М. Ю. Лермонтов)

• Абайдың Гете-Лермонтовтан аударған өлеңі: ("Қаранаы түнде тау

қалғып"(1892)

• Абайдың "Қараңғы түнде тау қалғып" өлеңінің негізі алынған ақын:

(Гете)

• Гетенің мұражайында өлеңі сақталған қазақ ақыны: (А. Құнанбаев)

аударған? (А. С. Пушкин)

• Абайдың А. С. Пушкиннен аудармасы: ("Евгений Онегин")

• Абайдың Пушкиннен "Евгений Онегинінен" аударған үзінді өлеңдерінің

саны: (Сегіз)

• А. С. Пушкиннің "Евгений Онегин" романын Абай қашан аударды? (1889 ж)

*** Абайдың Пушкин шығармаларын ұзақ оқып, зерттеп, оны аударумен

көбірек шұғылданған жылы: (*1889 ж.)

• "Татьянаның қырдағы әніне" айналған Абай аудармасы: ("Евгений

Онегин")

• Абай кімнің шығармасын аудару арқылы шалыс үйінсты өлең түрін

тапкан? (А. С. Пушкиннің)

Абай жазған поэма саны: (3)

• Абайдың поэмалары: ("Ескендір", "Масғұт"Әзім әңгімесі")

• Ескендір Зұлқарнайынның тәрбиешісі болған ұлы ғалым: (Аристотель)

• Ұлы ғалым, гуманист Аристотель бейнесі кездесетін Абайдың поэмасы.

("Ескендір" (42 шумақ) (1900-1902 жылдар аралығында жазылған)

• Абайдың гуманистік ой-пікірін танытатын шығармасы: ("Ескендір");

(Қақла мен адамның көз сүйегін символ ретінде алады да, ол жұмбақтарды

ақылға шештіреді)

*** Абайдың "Ескендір" поэмасындағы символдар: (*Алтын қақпа; "Көз

сүйегі)

• Абайдың өсиет-үлгілік қорытындысы баяндалатын "Ескендір" поэмасын

билігі: (Ең соңында)

• Абай сомдаған Ескендір бейнесінің ерекшелігі: (Жауыздық,

тойымсыздық қасиетін сынады)

• Ескендір патшаның өз жұрты аз көрініп, көршілерге көз алартуына

төмендегі мінездемелердің сәйкесі: (Тойымсыз, дүниеқоңыз)

*** Бұл - адам көз сүйегі, - деді ханға,

Тоя ма адам көзі мың мен санға?

Жеміт көз жер жүзіне тоймаса да,

Өлсе тояр, көзіне құм құйғанда. Үзінді алынған поэта: (*«Ескендір»)

па .

үлгісінен)

• "Масғұт" поэмасының түйіні: (Байлық та, хандық та ақылға табынған)

• Абайдың әйелмен достықты қадір тұтатын поэмасы: ("Масғұт" (1887 ж. 44

шумақ)

• Абай "Масғұт" поэмасында жақтаған: (Ер мен әйелдің теңдігін)

тармақтар алынған Абайдың шығармасы: ("Масғұт""

• "Масғүт" поэмасында Масғұтқа ұсынылған жемістің түстері: (Ақ, сары,

қызыл)

"Ағын жесең, ақылың жаннан асар,

Сарыны жесең, дәулетің судай тасар,

Егерде қызыл жеміс алып жесең,

Ўрғашыда жан болмас сенен қашар"(""Масғұт")

лған оқу

• "Мың бір түн" ертегісінің уақиғасы негізінде жазылған Абайдың поэмасы:

("Әзім әңгімесі")

• Абайдың соңғы туындыларының қатарына жататын: (Қара сөздері)

• Абайдың қарасөздері қандай шығарма? (Даналық сөз, философиялық

шолу)

• Дүниенің тылсым сырын танып-білу мәселелеріне тоқталатын сөздері:

("Жетінші", "Он тоғызыншы", "Отыз бірінші", "Отыз сегізінші",

"Қырық үшінші")

• Ар-ұят, адамгершілік мәселелері сөз болатын Абайдың қара сөздері:

("Бесінші", "Он сегізінші", "Он бірінші")

• Ілім-білімге ұмтылуға бөгет болатын надандық, талапсыздық, жалқаулық

мінездерді сынауға арналған қара сөздері: ("Алтыншы", "Сегізінші", "Он

бірінші")

"Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады, " - деп бастап, тән құмары

мен жан құмарын көрсететін Абайдың нешінші қара сөзі? (Жетінші)

"Анттың, серттің, адалдықтың, ұяттың бір тоқтаусыз кеткені ме?" (Абайдың

"Он бірінші қара сөзінен")

• Ақыл, қайрат, жүректің ғылымға келіп жүгінгенін сипаттайтын Абайдың

қара сөзі: (Он жетінші қарасөз)

• Абайдың "Он жетінші қара сөзінде" қайрат, ақыл, жүрек үшеуі айтысып,

ғылымға жүгінгенде, ғылымның қайсысын жақтағана: (Жүректі)

* Абайдың "Он жетінші қара сөзінде" жүректі жоғары бағалау себебі:

(Жамандықтан жиреніп, жақсылыққа құмар қылатын жүрек деп

білгендіктен)

• Абайдың қара сөздеріндегі адам бойындағы ұнамсыз мінез, мал табул

теріс жолдарын анықтайтын қарасөзі: (Он сегізінші)

"Тегінде адам баласы адам баласынан ақыл, гылым, ар, мінез деген нәрселермен

озады…" - деген пікірдің иесі: (Абай; 18-қара сөзі)

• Абайдың: "Сөз танымайтын жұртқа сөз ойын қанша, өзіңді танытатын шошу

баққан жақсы депті бір хакім, сол секілді сөз болды, " - деп аяқталатын қарасан

(Он тоғызыншы)

• "Адам ата-анадан туғанда есті болмайды, естіп, көріп, біліп, ұстап, ескерсе

дүниедегі жақсы-жаманды таниды-дағы, сондайдан білгені, көргені көп болар

адам білімді болады…" (Бұл пікір Абайдың "Он тоғызыншы қара сөзі не"

• Абайдың білімді, есті, көргені көп "толық" адам болудың жолын көрсетіп

берген қара сөзі: (19)

*** Абайдың қара сөзінен алынған үзінді: "Адам ата-анадан туғанда есті

болмайды: естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы-жаманды

таниды…».(*Он тоғызыншы)

• Абай өзінің қара сөзінде дұрыс еместігін дәлелдеген, сынаған мақалдары

("Ата-анадан мал тәтті, алтын үйден жан тәтті", "Періште алтын

көрсе жолдан таяды", "Атың шықпаса жер өрте"; (29-қара сөзінде

мақалды сынады)

• Абай сынаған мақал: ("Жарлы болсаң, арлы болма"; 29-қара сөзінде)

**** Абайдың қара сөздерінде сыналған мақалдар: (*Қалауын тапса, қар

жанады; *Жарлы болсаң, арлы болма; "Атың шықпаса, жер өрте)

(*Сұрауын тапса, адам баласының бермейтіні жоқ; Алтын көрсе, періште жолдан

таяды; Жүз күн атан болғанша, бір күн бура бол; Ата-анадан мал тәтті, алтынды

үйден жан тәтті; барлығы 7 мақал; 29-қара сөз)

• *** Абайдың қазақтың мақал-мәтелдерін сынға алатын қара сөз(дер)і:

(*Бесінші; *Жиырма тоғызыншы)

• Абайдың адамға естіген, көрген нәрселерін есінде сақтап, өзіне өмір серік

ете білудің жолдарын айтқан қара сөзі: (31)

• Абайдың естіген нәрсені ұмытпасқа төрт түрлі себеп бар екендігін аіть

есте сақтау әдістерін көрсететін қара сөзі: (Отыз бірінші)

• Абайдың "Мінез - ақыл мен ғылымды сақтайтын сауыт" деген афоризмы:

(Отыз екінші қара сөзінде)

• "Адам көңілі шын мейірленсе, білім-ғылымның өзі де мейірленеді, тезірек

түседі, " - деген сөз Абайдың қай қара сөзінен алынған? (Отыз екінші)

• Абайдың тек афоризмдерден тұратын қара сөзі: (Отыз жетінші қара

23 афоризмнен тұрады)

• Абайдың 37-қара сөзінде жинақталған: (Өзі шығарған нақылдары)

• "Мен егер закон қуаты қолымда бар кісі болсам, адам мінезін түзеп болмайды

деген кісінің тілін кесер едім, " - деген пікірдің иесі: (Абай; 37-қара сөзі

• Абайдың 38-сөзінде "күллі дүниедегі өнердің дұлааны" : (Еріншектік)

• Абайдың 38-сөзінде адам баласының өсіп-өну жолындағы ізденер ісіне

алды не болып табылады? (Дос көбейтпек)

Әдістемелік құрал

• Абайдың тек сұраулы сөйлемдерден тұратын қарасөзі: (40)қара сөзі, 21

сұраулы сөйлем)

• "Адам баласының ең жаманы - талапсыз. ": (Абай; 44-қара сөзі)

• «… Ой кеселдері: уайымсыздық, ойыншы-күлкішіндік, я бір қайғыға салыну, я бір

нәрсеге құмарлық пайда болу секілді бұл төрт нәрсе - күллі ақыл мен ғылымды

тоздыратын нәрселер…» Үзінді А.Құнанбайұлының қай қара сөзінде? (Отыз

бірінші)

• А. Құнанбайұлының «Қайрат, ақыл, жүрек - үшеуі өнерлерін айтысып, таласып

келіп ғылымға жүгініпті, » - деп басталатын қара сөзі: (Он жетінші)

• "Аласыз қара көзі айнадайын" деген жолдағы (Абай) қолданған тіл

айшығы: (Теңеу)

"Жарқ-жұрқ етіп екеуі айқасады,

Жеке батыр шыққандай қан майданға, "

деген өлең жолында Абай

пайдаланған көркемдегіш тәсіл: (Теңеу)

Сорақы ұзын да емес, қысқа да емес,

Нәзік бел талшыбықтай бұраңдайды. (Теңеу)

Абайдың "Әнді сүйсең, менше сүй" деген өлең тармағындағы кездесетін

көркемдегіш тәсіл: (Теңеудің сирек пайдаланылатын түрі)

(Метафора)

соң (Абай). Көркем бейнелеудің түрі:

"Күн - күйеу, жер қалыңдық сағынышты,

Құмары екеуінің сондай күшті, " - деген Абай өлең жолдарындағы бейнелеу

құралы: (Метафора)

"Көздің жасы, жүректің қаныменен,

Ерітуге болмайды іштің мұзын. " (Абай). Троптың түрі: (Метафора)

• Дем алысы - үскірік, аяз бен қар… Қолданылып тұрған айшықтау құралы:

(Метафораның ұлғайған түрі)

"Дем алысы - үскірік, аяз бен қар,

Кәрі құдақ - қыс келіп әлек салды, " - деген өлең жылдарындағы метафора:

(Кәрі куда)

• "Сенсің - жан ләззаты,

Сенсің - тән шәрбаты.

Иісің - гүл аңқыған,

Нұрың - күн шалқыған, " шумағында қолданылған құбылтудың түрі:

(Метафоралық эпитет)

"Күн жоқта кісімсінер жұлдыз бен ай,

Ол қайтсін қара түнде жарқылдамай.

Азалы ақ көрпесін сілке тастап,

Жер күлімдер өзіне беріп шырай, " (Абай) - деген өлең шумағындағы

құбылтудың түрі: (Кейіптеу)

"Шырайды қайғы жасырмай,

Күлкінің ерні қезермес," деген Абай өлеңіндегі асты сызылған сөздер:

(Кейіптеу)

"Кәрі Каспий қара көк көзін ашты,

Жылы сөзбен Терекке амандасты " (Абай-Лермонтов) - деген жолдарда акт

қолданған тәсіл: (Кейіптеу)

"Күн жоқта кісімсінер жұлдыз бен ай,

Ол қайтсін қара түнде жарқылдамай," - деген жолдарда Абай қолдан

тәсіл: (Кейіптеу)

"Солаң етіп жолықса қайтқан ізі,

Сағадан сымпың қағып із шалғанда, " - деген жолдардағы көркемдегіш құра-

(Аллитерация)

• Абайдың 16 тармағы түгелдей "Ж" әрпінен басталатын өлеңі: ("Жайнаған

туың жығылмай")

• Абай ойлап тапқан фразеологизмдер: (Нұрлы ақыл, ылаң ой, саңыра

қайғы, ызалы жүрек)

• Абайдың "шоқпардай", "бүркіттей" деген екі теңеуден басқа түге

эпитеттер арқылы өрнектелген өлеңі: ("Аттың сыны")

• "Ызалы жүрек, долы қол, Улы сия, ащы тіл. " Абайдың осы өлең

жолдарындағы көркемдегіш құрал: (Эпитет)

"Желсіз түнде жарық ай,

Сәулесі суда дірілдеп,

Ауылдың жаны терең сай,

Тасыған өзен гүрілдеп, " - деген Абай өлеңіндегі эпитеттер: (Жарық ай,

терең сай)

• "Қар - аппақ, бүркіт - қара, түлкі - қызыл,

Ўқсайды қаса сұлу шомылғанға," - тармақтарында құбылтудың қолданылған

түрі: (Шендестіру)

• Қанды көз қайқаң етіп шықса аспанға. (Абай) Осындағы асты сызылған сөзде

қолданылған троптың түрі: (Метонимия)

• "Төмен ұшсам, түлкі өрлеп құтылар деп,

Қанды көз қайқаң етіп шықса аспанға, " (Абай) - деген тармақтардан

метонимия: (Қанды көз)

• Алмастыру (метонимия): "Үйі мәз боп қой сойды, Сүйіншіге шапқанға.". (YII)

• Сорлы қазақ сол үшін, Алты бақан ала ауыз… Троптың түрі: (Синекдоха)

• Ұйқастың түрін белгілеңіз.

Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы,

Қиыннан қиыстырар ер данасы.

Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,

Теп-тегіс, жұмыр келсін айналасы. (Қара өлең ұйқасы)

• Абайдың қазақ өлеңінің ұйқас жүйесіне енгізген жаңалығы: (Шалыс

ұйқас); (және егіз ұйқас, аралас ұйқас)

• Абайдың А. С. Пушкинді аудару арқылы тапқан ұйқасы: (Шалыс ұйқас)

• Өлең жолының қандай ұйқасқа құрылған?

Әсемпаз болма әрнеге,

Өнерпаз болсаң арқалан.

Сен де бір кірпіш дүниеге,

Кетігін тап та, бар қалан. (Шалыс ұйқас)

• А. Құнанбаевтың "Әсемпаз болма әрнеге" өлеңінің тармақтары неше

буыннан тұрады? (8-9 буынды)

• А. Құнанбаевтың "Ғылым таппай мақтанба" өлеңінің тармақтары неше

буыннан тұрады? (7-8 буынды)

*** Абай өлеңдерінің түр жаңалықтары: (*6 буынды; *8 буынды өлендер)

• Үзіндіде көріктеуіш құралдың қай түрі қолданылған?

Балалық өтті, білдің бе?

Жігіттікке келдің бе?

Жігіттік өтті, көрдің бе?

Кәрілікке көндің бе? (Риторикалық сұраулы сөйлем)

• … Әз түтүга,

Сыйласуға

Қалмады жан бір татыр. Осындағы "әз тұтуға" деген сөздің мән-

мағынасы: (Қадірлеуге деген ұғымды білдіреді)

Абайдың "Әбдірахман өлгенде" деген өлеңінде:

"Тағдырға тәбділ бола ма,

Сабырлық қылсақ керек-ті," - деген жолдағы "тәбділ" деген сөз: (Өзгеру,

ауысу)

• Абайдың:

Ескі ақынша мал үшін тұрман зарлап!" - деген өлең жолдарындағы "-ман"

қосымшасы: (Стильдік мақсаттағы жөнімен ауытқу)

• Мақалға айналған Абай сөзі: ("Азат басың болсын құл, қолдан келмес

іске ұмтыл")

• Абай шығарған нақыл сөз: ("Пайда ойлама, ар ойла, Талап қыл артық

білуге")

Қара көз, имек қас,

Қараса, жан тоймас.

Аузың бал, қызыл гүл,

Ақ тісің кір шалмас. А. Құнанбайұлының өлеңіндегі бунақ пен буын саны: (3

бунақ, 6 буын) (Дұрысы - 2 бунақ)

• Абай қазақ әдебиетіне қандай бағыт алып келді? (Сыншыл реализм)

• "Қазақ жазушыларынан, әрине, Абайды сүйемін. Менің бала күнімнен ішкен асым,

алған нәрімніің барлығы да - Абайдан, " - деп айтқан: (М. Әуезов)

• Абайды "Қазақ әдебиетінің классик атасы" деп бағалаған жазушы:

(М. Әуезов)

• Абайды "Қазақтың классикалық әдебиетінің атасы, қазақ поэзиясының күн

шуақты асқар биігі" деп атаған: (М. Әуезов)

• Абай Құнанбайұлы туралы көлемді туынды: ("Абай жолы")

• Ахмет Байтұрсынұлы Абайды бағалаған: ("Қазақтың бас ақыны")

• Абайды "Қазақтың бас ақыны" деп атаған: (А.Байтырсынұлы)

"Мынау тұрған Абайдың суреті ме?

Өлең - сөздің ұқсаған құдіретіне

Ақыл - қайрат, білімді тең ұстаған,

Өр Абайдың төтеген кім бетіне …" Шумақтың авторы: (He Жабаев)

"…Жүз айтқанмен өзгенің бәрі надан,

Жалыналық, Абайға жүр, баралық!…" - деге

(Шәкәрім Құдайбердіұлы)

• Абай дәстүрін жалғастырушы ақын: (С. Торайғыров)

• Абайдан кейінгі ақындардан таза алты буынды өлеңді бірінші ра

қолданған ақын: (С. Сейфуллин)

• "Ақын" деген өлеңінде Абайды "Сөздің нақышын қиыннан қиыстырған"

ұлы ақын деп бағалаған ақын: (С. Сейфуллин)

• Абайша жазбаған ақындарды «құр ойбайшылар» деген ақын:

(С.Торыайғыров)

Шәкәрім Құдайбердіұлы (1858-1931)

Шәкәрім - ұлы гуманист, кемеңгер, ойшыл, қазақ әдебетінің классигі. (3.Ахметжан

Туған жері: қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Шыңғыстау өңірі.

Еңбектері: "Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі" (Орынбор, 1911.

"Мұсылмандық шарты" (Орынбор, 1911), "Қазақ айнасы" (Семей, 1912),

Поэмалары:

"Қалқаман Мамыр"

(1888).

(1891)

Прозасы: "Әділ-Мәрия" романы (1923); "Мәнді сөздер", "Үш анық", "Бәйшешек"

бақшасы", "Шын бақтың айнасы".

Әндері: "Жастық", "Шын сырым", "Бұл ән - бұрынғы әннен өзгерек" (1919) т. б.

Аудармалары: А. С. Пушкин

романы,

"Боран" повет

Л.Толстойдан "Асархаддон патша", "Үш сауал", "Крез патша"; Бичер-Ст

Гарриет "Том ағайдың лашығы"; Физулиден "Ләйлі Мәжнүн"; Хафиздін бірнеше

өлеңдері.

Өлеңдері: "Бостандық туы жарқырап"(1917), "Жастарға", "Сен ғылымға

"Адамдық борышың", "Анадан алғаш туғанымда", "Насихат", "Жасымнан жетік-

білдім түрік тілін", "Ақындарға", "Ескі ақындың", "Ажалсыз әскер", "Өкінішті

өмір", "Мақтаумен сөгіс", "Дүние мен өмір", "Алу мен ынсап", "Мал жимақ

"Жастық туралы", "Кәрілік туралы", т. б.

Мысалдары: "Бояушы суыр", "Қаншыр мен бөдене", "Ақылшы торғай", "Қасу

түлкі, бөдене", "Епті тышқан", т. б.

Таным дерек: Әнет баба Кішікұлы (1628-1723) - ежелгі Шыңғыстау

шығып, қазақ мемлекетін құруға белсене қатысқан тұлғалардың бір

("Қазақстан" ұлттық энциклопедиясы). Тарихи деректерге сүйенсек, Әнет бай-

Тәуке ханның тұсында өмір сүріп, оның кеңесшісі болған. "Жеті жар

құрастыруға қатысқан атақты жеті бидің бірі.

• Ш. Құдайбердіұлының өмір сүрген жылдары: (1858-1931 жж.)

• Шәкәрімнің туған жері: (Семей облысы, Абай ауданы)

Абайдың немере інісі: (Шәкәрім)

• Шәкәрімнің Абайға жақындығы: (Немере інісі, ағасының баласы)

Шәкәрім ақталған жыл: (1988 ж.)

• Әкесі қайтыс болғаннан кейін Шәкәрім кімнің тәрбиесінде болған?

(Құнанбайдың)

• Абай "Балаларыңды әке орнына бағуым қарызым болар, "- деген сөздерді

кімге айтқан? (Құдайбердіге)

• Шәкәрімнің азамат және ақын ретінде қалыптасуына ерекше әсер еткен

кім: (Абай)

• Меккеге барып, қайтарда Стамбул кітапханасынан білім алған ақын:

(Шәкәрім)

• Шәкәрім ел, жер тану мақсатында қайда барып олжалы оралған? (Меккеге)

• Шәкәрімнің ел, жер тану сапарымен араб, түрік, еуропа елдерін аралаған

жылдары: (1905-1906 ж.ж.)

• 1905-1906 жылдары Араб, Түрік, Еуропа елдерінде және Меккеде болған

ақын: (Ш. Құдайбердіұлы)

• Шәкәрім үшін 1905-1906 жылдарда қандай елеулі оқиға болған?

(Қажылыққа барды)

• Шәкәрімнің 1911 жылы Орынбордан басылып шыққан кітабы:

("Мұсылмандық шарты")

• Шәкәрімнің 1912 жылы Семейде басылған өлеңдер жинағы: ("Қазақ

айнасы")

• "Абай" журналында 1918 жылы шығармалары жарияланып тұрған

қаламгер: (Шәкәрім)

• "Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі" кітабының авторы: (Шәкәрім)

*** Ш.Құдайбердіұлының ағартушылық бағыттағы өлеңдері:

(*"Насихат"; *"Сынатарсың өзіңді"; ***Үш-ақ түрлі өмір бар"). (және

*Жастарға", "Ғылымсыз адам хайуан", "Жасымнан жетік білдім түрік тілін" деген

өлендері бар)

*** Ш.Құдайбердіұлының қалың бұқараны ғылымға жетелеген өлеңдері:

(""Жастарға", "Үш-ақ түрлі өмір бар»; *"Насихат", "Ғылымсыз адам

хайуан»); және (*«Жасымнан жетік білдім түрік тілін»; «Сынатарсың

өзінді»)

• Шәкәрімнің Абайдың өнегесін үлгі ету қажеттігін баяндайтын өлеңі:

("Жастарға"")

• Шәкәрімнің әлеуметтік мәселелер, ел бірлігіне арналған тақырыптағы

өлені: ("Жаҫтарға")

• Шәкәрімнің ағартушылық нысанасын жария еткен әйгілі өлеңі:

(""Жастарға")

• Төмендегі үзіндінің авторын анықтаңыз.

Білімді сол кісіден ізденелік,

"Әдейі іздеп біз келдік сізге" делік.

"Өмір зая болмастық өнер үйрет,

Ақылыңды аяма бізге" делік… (Ш.Құдайбердіұлы "Жастарға")

… Жүз айтқанмен, өзгенің бәрі надан,

Жалыналық, Абайға жүр, баралық!…" - деген: (Ш.Құдайбердіұлы

"Жастарға")

"Кел, жастар, біз бір түрлі жол табалық,

Арам айла, зорлықсыз мал табалық.

Өшпес өмір, таусылмас мал берерлік,

Бір білімді данышпан жан табалық, " - деген үзінді алынған Шәкәрімнің өлең

("Жастарға")

• Шәкәрім Құдайбердіұлының ағартушылық бағыттағы өлеңі: ("Насихат")

• "Сен ғылымға" өлеңінің авторы: (Ш. Құдайбердіұлы)

"Кісі бағын деме бағым,

Өз денеңді нұрлы қыл.

Ай сықылды болма жарық,

Қарыз алып күн нұрын…" - деген өлең жолдары алынған Шәкәрімнің

шығармасы: ("Сен ғылымға" немесе "Насихат")

"Насихат" өлеңінде қазақ өмірінің рухани-психологиялық портретін жасайды

"Ақындарға" өлеңінің авторы: (Шәкәрім)

• "Ашу мен ынсап" өлеңінің авторы: (Ш. Құдайбердіұлы)

• "Мал жимақ", "Адамдық борышың" өлеңдерінің авторы:

(Ш. Құдайбердіұлы)

Үзіндінің авторы:

Адамдық борышың -

Халқыңа еңбек қыл.

Ақ жолдан айнымай,

Ар сақта, оны біл. (Ш. Құдайбердіұлы)

• Шәкәрімнің өлеңі: ("Дүние мен өмір"); ("Адамдық борышын")

• Шәкәрімнің пайымдауынша, адам баласының ең бір мәртебелі парызы

(Еңбек ету, халқына пайдалы жұмыс істеу) ("Адамдық борышын" өлеңінің

*** Шәкәрімнің жастық шақ, махаббат иірімдерін жырлаған өлеңдері

(*"Ақыл құсы адаспай аспандаса»; *"Жастық туралы»; *"Анық асық

- әулие»)

• "Шын сырым", "Бұл ән - бұрынғы әннен өзгерек" өлеңдерінің авторы:

(Ш. Құдайбердіұлы)

• Шәкәрімнің музыка зерттеушісі А. В. Затаевич нотаға түсіріп алған әні

("Бұл ән - бұрынғы әннен өзгерек")

• Абайдың өлең кұрылысындағы жаңағытты жалғастырып,

жаңа форма берген Шәкәрім өлеңі: ("Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек

"Ән - өлшеуіш,

Өлең - күміс,

Қоспаңыз мыс

Аралас…" - деген үзіндінің авторы және қай өлеңнен? (Ш.Құдайбердіұлы,

"Бұл ән - бұрынғы әннен өзгерек")

• Мына өлеңнің авторы:

"Бұл ән

Бұған

Өзіне орайлы. " (Ш. Құдайбердіұлы)

*** Шәкәрімнің адамдық болмысы, асқақ арманы айқын сезілетін ән(дер)і:

(*"Бұл ән - бұрынғы әннен өзгерек"; *"Жастық"; #"Шын сырым")

• "Жасымнан жетік білдім түрік тілін,

Сол тілге аударылған барлық білім … " - деп айтқан Абайдың шәкірті:

(Ш. Құдайбердіұлы)

"Адаспайсың ақылды, арлыға ерсең,

Жолай көрме жылмайы сопы көрсең.

Тапқыр адал ақ ниет адамдардың

Алданбайсың артынан ере берсең, " - өлең жолдары алынған Шәкәрімнің

өлеңі: ("Жасымнан жетік білдім түрік тілін")

"Менің дертім, жігіттер, емес оңай,

Болып едің дейсің ғой қашан олай.

Басқа түссе байқарсыз бәріңіз де,

Оіланбаған өмірдің бәрі солай, "- деген өлең жолдары алынған Шәкәрімнің

шығармасы: ("Өкінішті өмір")

"Дос мақтайды сені жақсы көрмек үшін,

Дрипан мақтар елірте бермек үшін … "Мына өлең жолдары алынған

Шәкәрімнің өлеңі: ("Мақтау мен сөгіс")

"Адамнан адам озар немен артып,

Бұл сөзді ақылға сал, кірге тартып …" - деген тармақтардың авторы:

(Ш. Құдайбердіұлы)

"Адамның маган бәрі бір,

Не мұсылман, не кәпір.

Таман адам - бір бауыр,

Болінбесе өлген соң, " - деген: (Ш. Құдайбердіұлы)

"Еңбекке шыда ебін тап та,

Сабырдың түбі - сары алтын …" - деген өлең жолдары алынған Шәкәрімнің

шығармасы: ("Анадан алғаш туғанымда")

• Шәкәрімнің пайымдауынша, адам баласының ең бір мәртебелі парызы:

(Еңбек ету, халқына пайдалы жұмыс істеу)

• Шәкәрімнің Шығыс әдебиетінің үлгісінде жазған мысалы: ("Енді

тышқан»)

Ш. Құдайбердіұлының қай поэмасындағы оқиға «Ақтабан шұбырынды»

жылдарында орын алады? («Қалқаман - Мамыр»). («Еңлік-Кебекте» деб

Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанындағы негізгі тартыс: (Жеті

атадан қыз алыспау деген салт-дәстүрлік ұғым)

• Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанындағы Мамырдың әкесі:

(Мәмбетей руынан шыққан бай)

• Көкенай, Әнет баба қай шығарманың кейіпкерлері?

("Қалқаман-Мамыр")

• "Қалқаман-Мамыр" дастанында трагедиялық жағдайы бар кімнін қолымен

жасалған? (Көкенайдың)

• Мамырды атып өлтірген: (Көкенай); (Аталас туысы)

• Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанындағы Мамыр: (Сұлу, ақылды,

еркекшора қыз)

• Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанында Қалқаман мен Мамырдың

қосылуына кедергі болған жағдай: (Екеуі немерелес туыс болғандықтан)

• Шәкәрім "Қалқаман-Мамыр" дастанындағы Қалқаманның еліне ренжіп

кету себебі: (Елі аямай, оққа байлап бергені үшін)

• Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанында Қалқаман өз еліне ренжіген

соң кетеді: (Үлы жүз Еділбайдағы нағашыларына)

• Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанында Қалқаманның өмір мен өлім

тайталасқан сәтте астына мінген аты: (Арда күрен)

• Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанында аты аталатын баба: (Әнет

баба)

Әнет баба қандай күйге ұшырайды? (Бес баласы өліп, өзі көшке ере

алмай қалады)

• Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанындағы Әнет баба бастаған

туыстарының Қалқаманды іздемеу себебі: (Жоңғарлар

шапқыншылығына ұшырап, өздері тоз-тоз болғандықтан)

*** Шәкәрімнің «Қалқаман-Мамыр» поэмасының кейіпкерлері:

(*Көкенай; *Әнет баба)

*** Шәкәрімнің қай шығармасынан?

… Ел қылып Тобықтыны тұра алмаймын,

Ешкіммен ойнап-күліп жүре алмаймын.

Өлерде аямады, қайда аяйды,

Сендерге енді мойын бұра алмаймын. (*«Қалқаман Мамыр»)

"Қазақта бастан деген бір ырым бар,

Мал сойып, жастар ойнап, бір жылар…

Шәкәрімнің "Қалқаман-Мамыр" дастанынан алынған бұл жолдардағы

"бастан" деген сөз: (Әке-шешесі үйде жоқта, жастар мал сойып,

құрбыларын жинап бас қосады)

• Шәкәрімнің дастандары: ("Еңлік-Кебек", "Айсұлу-Нартайлак")

＿ оку-әдістемелі

• "Еңлік-Кебек", "Қалқаман Мамыр" поэмаларын жазған:

(Ш. Құдайбердіұлы)

"Еңлік Кебек" тақырыбына Шәкәрімнен басқа қалам тартқан ақын:

(Мағауия Абайұлы)

• Ш. Құдайбердіұлының «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама»

оқиғасы мен байланысты тарихи көрініс бейнеленген шығармасы:

("Еңлік-Кебек" поэмасы). («Қалқаман Мамырда» да бар)

• Ш. Құдайбердіұлының «Еңлік-Кебек» шығармасы әдеби жанрдың қай

түріне жатады? (Лиро-эпикалық дастан)

"Жігіттер! Бұл өлеңді жазған мәнім:

Емес қой жастықпенен салған әнім.

Қас қайсы, қаза қайсы, таза қайсы?

Аларсың көп гибрат байқағаның…"

шығармасы: ("Еңлік-Кебек")

- деген үзінді алынған Шәкәрімнің

"Ескі күн елім көрген енді ойласам,

Көрінер кейде қорлық, кейде мазақ…" - деген жолдар алынған шығарма:

("Еңлік-Кебек")

Нысан абыз бейнесі кездесетін Шәкәрімнің поэмасы: ("Еңлік-Кебек")

• Батыр Кебекке алғаш рет бал ашқан адам: (Нысан Абыз)

• "Еңлік-Кебек" поэмасынан алынған мына жолдарды айтқан:

"Әдейі іздеп бармассың, кез боларсың

Кез болсаң, алыс емес, тез боларсың

"Сақтыққа қорлық жүрмес" деген бар ғой,

Сақтанбасаң артқыға сөз боларсың. " (Нысан Абыз)

Батыр Кебек кімнің інісі? (Жуантаяқ Тоқтамыстың)

"Көзі өткір, қара торы жігіт екен,

Орта бойлы, тапалдау, кең иықты, " - деген портрет: (Кебек)

• "Көрінгенге көз сүзген көрсеқызар,

Әдепсіз қыз дейсің ғой әлдеқалай…" - деген кейіпкер: (Еңлік)

• "Еңлік Кебек" поэмасы аяқталады: (Бірге қаза табады)

Ш. Құдайбердіұлының поэмасы: ("Ләйлі Мәжнүн")

• "Ләйлі Мәжнүн" поэмасын жазған ақын: (Шәкәрім)

• Шәкәрім "Ләйлі Мәжнүн" дастанын шығыстың қай ақынынан алып,

қазақша жырлаған? (Физули)

• Физулидің "Ләйлі Мәжнүнін" 1907 жылы қазақша жырлаған ақын:

(Ш. Құдайбердіұлы)

• Шәкәрім Физулидің "Ләйлі-Мәжнүнін" қай жылы қазақшаға аударған?

(1907 ж.)

• Шәкәрімнің "Мәнді сөздері" қандай туынды? (Афористік топтама)

"Әділ-Мария" романының авторы: (Ш. Құдайбердіұлы)

• Шәкәрімнің "Әділ-Мария" шығармасын атаған: (Қайғылы роман)

• Шәкәрімнің шағын прозалық шығармалар тобы: (""Бәйшешек бақшасы")

Ш. Құдайбердіұлының еңбегі: («Үш анық»)

*** Ш. Құдайбердіұлының еңбектері: (*Үш анық»; *«Қазақ айнасы»)

*«Ғылым туралы» 2104)

*** Ш. Құдайбердіұлының аудармалары: (*«Ләйлі-Мәжнүн» поэмасы;

*"Боран" повесі; *"Дубровский" романы)

• Шәкәрім кімнің поэзиясын "күннің көзіне" бағалаған? (Пушкиннің)

• Шәкәрім А. С. Пушкиннің "Дубровский" романы мен "Боран" повесін каза

тіліне қалай аударған? (Өлеңмен)

• Шәкәрім аударған "Дубровский" романының авторы: (А. Пушкин)

• Шәкәрім орыстың қандай ақын-жазушыларының шығармаларын аударған

(А. Пушкин, Л. Толстой)

• Шәкәрімнің Л.Н.Толстойдан аударған шығармасы: ("Асархадон патша")

• Шәкәрім өз өлеңінде орыс ақын-жазушыларының ішінен ұстазым деп

көрсеткен адам: (Л. Н. Толстой)

• "Мұтылғанның өмірі" атты өмірбаяндық жазбаны кім жазған? (Шәкәрім

Құдайбердіұлы)

• Шәкәрімнің өмірінің соңғы жылдарында жазылған шығарма:

("Мұтылғанның өмірі")

Бесімде оқу білсін деп,

Ата-анам берді сабаққа.

Жеті жаста жетім боп,

Түскендей болдым абаққа… Берілген үзінді қандай шығармадан алынған,

авторы: (Ш. Құдайбердіұлы «Мұтылғанның өмірі")

• Шәкәрімнің лақап аты: (Мұтылған) ("Ұмытылған" деген сөз)

• Шәкәрімнің шығыс, батыс ғалымдарының шығармаларымен танысқаннан…

кейін жазған өмірбаяндық жазбасы: ("Мұтылғанның өмірі")

• "Ойым - у, өмірім - су" тіркестерінде Шәкәрім қолданған көркем

(Метафора)

• Шәкәрім қолданған метафоралы балама: (Менің биім - өзінің

жүрегің)

***Шәкәрім өлеңіндегі Абай қолданған шығыстың ұйқас тері'

Ескіден қалған сөз теріп,

Өз ойымнан өң беріп,

Үйретуді жөн көріп,

Түзетпек едім адамды. (*Ғаруз ұйқас)

• Шәкәрімді жауыздар қалай қорлаған? (Сүйегін құдыққа тастайды

• Шәкәрімнің сүйегін құдықтан тауып алып, жерлейтін баласының

(Ахат)

Әнші ақындар шығармашылығы

Туған жері: қазіргі Көкшетау облысы, Еңбекшілер ауданы, Степняк қаласы, Жөкей

келінің маңы.

Ақынның жары - Әпіш, балалары Асыл, Ақық, Теміртас, немересі

Мұхаметқали. Біржан араб, парсы, шағатай тілдерін де білген, 70-ке жуық әні

шығарған.

Шығармалары: "Ләйлім шырақ", "Көлбай Жанбай", "Жанбота", "Адасқақ",

"Айтпай", "Ғашығым", "Ақтентек", "Көкек", "Жамбас сипар", "Теміртас", "Алтын

балдақ", "Бірлән", "Бурылтай", "Сырғақты", "Жастар"а" (арнау өлен), "Жақсы мен

жаман", т. б.

Айтысы: "Біржан мен Сара айтысы".

Айтыс негізінде Мұқан Төлебаев "Біржан Сара" операсын жазды.

• Әйгілі әнші, Арқадағы сал-серілік өнердің негізін салушы өнер иесі:

(Біржан сал)

*** Қазақтың әншілік-орындаушылық өнерін дамытып, халық музыкасын

шығармашылығы мен биік белеске көтерген өкіл(дер): (*Біржан сал;

*Ақан сері)

• Біржан Сарыарқада сайрандап күн кешкен кезін қалай атаған? (Алаш

басындағы тәтті кездер)

• Біржан өміріндегі үлкен, маңызды оқиға : (Абай ауылына баруы,

Абай мен жолығуы)

• Тобықты ішіне, Абай ауылына келген сыйлы қонақ: (Біржан сал)

• "Абай жолы" романында Абайдың қонағы болған өнерпаз: (Біржан сал)

• "Абай жолы" романындағы Абайды әншілік өнеріне тәнті еткен Арқаның

саңлақ әншісі: (Біржан сал)

• Абаймен кездесіп, дос болған әнші ақын: (Біржан сал)

• Абайдың "Мен көрдім ұзын қайың құлағанын" деген өлеңіне ән жазған

сазгер: (Біржан сал)

*** Біржан Қожағұлұлы ән шығарған Абайдың өлеңі: (***Мен көрдім ұзын

қайын құлағанын")

*** Біржан салдың өлеңдері: (*«Айтбай»; *«Ләйлім шырақ")

Біржан салдың өзінің қоғамдық-әлеуметтік көзқарасын айқындайтын

шығармалары: (*«Біржан сал»; *«Жанбота»; *«Теміртас»)

Біржан сал Қожағұлұлының "Ләйлім шырақ" өлеңінің шығуына

себепкерлер: (*Көлбай, Жанбай)

Біржан салдың ағайынды Көлбай, Жанбайдың қарындасына шығарған

әні: (*«Ләйлім шырақ»)

"Ләйлім шырақ", "Көкек" әндерінің авторы: (Біржан сал)

Біржан салдың әні: («Көкек»)

Біржан салдың өлеңі: ("Жанбота", "Ләйлім")

• Біржан салдың қоғамдық-әлеуметтік көзқарасын айқындайтын өлеңі:

(""Жанбота"")

• Біржан салдың "Жанбота" әнінің шығуына себеп болған жайт: (Өткір

ыза)

• Азынабайдың поштабайының озбыр қылығына орай туған Біржан салдың

өлеңі: ("Жанбота")

• Біржан салдың қызға арнап жазған өлеңі: ("Айтпай")

Біржан салдың шығармасы: ("Теміртас")

• Теміртас, Қалкен қай әнші-ақынның балалары? (Біржан салдың)

• Біржан салдың "Ақтентек" әні кімге арналған? (Ажарға)

Жаны жомарт Қозыбақ әрекетіне ризашылықтан туған Біржан салдың әні:

("Жайма шуак")

• Біржан сал Қожағұлұлының әні: («Жамбас сипар») (жастық шағын еске

алып, кәріліктің көңілсіз тұстарын ашу мақсатында шығарған әні. Туыстары

қартайған шағында науқас жанның ішкі сырын түсінбей қамауда ұстаған уақытына

туған ән)

• Біржан айтыстарының ішіндегі ең шоқтығы биік тұрған айтысы: (Сара

қызбен)

• Орынбай, Сабақ және Нұрғайша, Сара мен айтысқан әнші-сазгер ақын:

(Біржан сал)

Ескерту: "Біржан мен Сара айтысы" туралы "Айтыс" тарауынаа берілді.

• *** Біржан сал өнері дәріптелген шығарма(лар): (*М. Әуезов «Абай жолы

романы; *М. Төлебаев «Біржан - Сара» операсы)

Ақан сері Қорамсаұлы (1843-1913)

Туған жері: қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы, Айыртау ауданы, Қоскөл деген

жер.

Шығармалары: "Қалқа бала", "Сырымбет", "Торыны талға байлап мінген

"Үш тоты", "Құлагер", "Маңмаңгер", "Көкжендет", "Қараторғай", "Екі жирен

"Заманға қарап айтқан сөз", "Заман адамы"Жақсы мен жаман", "Бара-бар

қрестьянға тең болмадық". "Асыл мен жасық", "Мылтық пен мергеншілік", т. б.

шақты ән шығарған.

Ақан сері туралы шығармалар: І. Жансүгіров "Құлагер" поэмасы, F. Мүсірепов

"Ақан сері Ақтоқты" пьесасы, С. Жүнісов "Ақан сері" роман-дилоги

С. Мұхаметжанов "Ақан сері Ақтоқты" операсы т. б.

• Ақан серінің шын аты: (Ақжігіт)

• Ақан дүниеге келген Қоскөл: (Көкшетауда)

• Ақан серіні әкесі діни оқуға берген жасы: (13 жас)

• Қызылжардағы Уәли ахун хазіреттің медресесінде білім алаан әнші-ақын:

(Ақан сері)

• Ақан оқыған медресе: ("Уәли" медресесі)

• Ақан сері оқыған қала: (Қызылжар)

• Ақан сері өмірден өткен уақыты: (1913 жыл, 70 жас)

• Ақан серінің жігіт адамның 13 түріне жеке-жеке сингттама берген өлеңі:

(«Айтамын замандасқа біраз кеңес»)

• "Заман туралы", "Заман адамы" деген өлеңдер авторы: (Ақан сері)

"Жұпар мен гүл майының иісін білмес,

Зұлматтың тұмауымен біткен мұрын.

Іші зұлмат болған соң керегі жоқ

Қаншама болса-дағы жүзі нұрлы, " - деген үзінді алынған Ақан серінің өлеңі:

("Заман адамы")

• Ақан "Заман адамы" деген туындысында қазақтың артта қалу себебін

көреді: (Еріншектік, жалқаулықтан)

"Болғанда мұндай күйде заманымыз,

Жай жатып сахарада қамаламыз.

Болыс, би ет пен шайға мәз болуда,

Қайткенде тура жолды таба аламыз?" - деген үзінді алынған Ақан серінің

өлеңі: ("Заман адамы")

• Ақан серінің "Бара-бар қрестьянға тең болмадық" өлеңінде айтылған

ақын қарсылығының мәні: (Қазақтың жерін де, малын да алып, пайда

тауып отырған патша үкіметін сынайды. )

Бостаншылық берсе егер басымызға,

Патшамыз мархабат қып ырзаласып.

Ветімізбен біз де өлмес күнін көріп,

Тыныштық жай іздер ек арып-ашып," - деген үзінді алынған Ақан серінің

өлеңі: ("Бара-бар крестьянға тең болмадық")

"Жақсының өзі өлсе де, сөзі өлмейді.

Жаманнан үлгі болар сөз қалмайды, " - деген үзіндінің авторы: (Ақан сері)

+ Ақан сері "Жақсының өзі өлсе де, сөзі өлмейді, " - деген пікірді айтатын

өлеңі: ("Жақсы мен жаман")

"Жаманға жазатайым ісің түссе,

жабысып қалады екен аспан жерге, " - деген үзінді алынған Ақан серінің

өлеңі: ("Жақсы мен жаман"")

Ақан серінің қай өлеңінің әні жоқ? ("Жақсы мен жаман")

Білінер жер жақсысы қыс келгенде,

Корінер көлдің көркі құс келгенде.

Кімнің алыс-жақыны сонда ашылар,

Басына қиын-қыстау іс келгенде, - деген үзінді алынған Ақан серінің

өлеңі: (*"Жақсы мен жаман»)

Ақан серінің "Жақсының өзі өлсе де, сөзі өлмейді" өлеңінде айтылған ақын

Мәсылыгының мәні: (Қазақтың жерін де, малын да алып пайда тауып

пыргаи патша өкіметін сынайды)

"Аққаудың ақтығы жоқ шайнағанмен,

Күр тілдің пайдасы жоқ сайрағанмен." - деген үзінді алынған Ақан серінің

өлеңі: ("Асыл мен жасық")

• "Басына ер жігіттің бір іс түссе,

Арасы қас пен достың абайланар," - деген үзінді алынған Ақан серінің

("Асыл мен жасық")

Жігіттің шешендігін дауда сына,

Жігітті батырсынған жауда сына. Бұл нақылға айналған жолдардың авторы

(Ақан сері)

• Ақан серінің үш байлығы: (Қыран құс, жүйрік тазы, жүйрік ат)

• Қараторғай деген есімнің Ақан серіге қатысы: (Қыран құсы)

• Ақанның қыран құсына арнаған өлеңі: ("Қараторғай")

• Ақан серінің саятшылық тақырыбына жазған өлеңі: ("Мылтык пен

мергеншілік")

• Ақан серінің аңшы психологиясын бере білген өлеңі: ("Мылтық пен

мергеншілік")

• Ақанның "Мылтық пен мергеншілік" өлеңіндегі бөлім саны: (3)

"Атпағандар түсінбес құр айтқанға,

Көңілінде мергендердің бәрі де анық, " - деген үзінді алынған өлең: ("Мылтық

пен мергеншілік")

"Оқудан соңғы өнер - мылтық деген,

Халайық, құлақ қойсаң тілге нанып, " - деген үзінді алынған өлең авторы:

(Ақан сері)

• Ақан серіге Құлагерді сатқан адам: (Шөкетай)

• Ақан серінің атын алысқа естіртіп, даңқын әуелеткен сәйгүлігі: (Құлагер)

• Ақанның жүйрік аты Құлагерден айырылып қалаан жылы: (1876)

• Атақты Құлагер мерт болған Сағынайдың асын өткізген: (Паң

Нұрмағамбет)

• Батыраш, Қотыраштардың Ақан серіге жасаған қастандығы: (Құлагері і

мерт қылады)

• Ақан серінің өзін-өзі жұбату ретінде Құлагердің артын басар тұлпар аты

(Көкбесті)

• "Жыланды" деген жер аты кездесетін Ақан серінің туындысы: ("Құлагер

• Ақан серінің лирикалық-психологиялық жоқтау әні: ("Құлагер")

• Төмендегі шумақта сипатталатын ат:

Ор болып қалушы еді шапқан жерің,

Шаттанып тұрушы еді қосқан елің.

Атығай, Қарауылға олжа салған,

Бота тірсек, қыз сағақ, сандал керім. : (Құлагер)

• Ақан серінің өлеңі: ("Маңмаңгер")

• Ақан серінің махаббат лирикасына жататын өлеңдері: ("Ақ көйлек"

"Жайықтың ақ түлкісі")

• Ақанның лирикалық кейіпкерді "ақ жамбыға", "қоңыр қазға", "аққу)

теңейтін өлеңі: ("Ақ көйлек")

ҰБТ-ға арналған оқу-әдістемелік

*** Ақан серінің Ақтоқтыға арнаған «Ақ көйлек» өлеңіндегі сұлу бейнесі:

(*қоңыр қаз; *ақ жамбы) (және аққу құсқа теңейді)

"Етегін ақ көйлектің алтындаған,

Ажарың ақ әнсамбыдай жарқылдаған…" - деген үзінді алынған Ақан серінің

өлеңі: ("Ақ көйлек")

"Ертістің құба талы секілденіп,

Алдымнан майысып шық бұрал-дағы…" - деген үзінді алынған Ақан серінің

өлеңі: ("Жайықтың ақ түлкісі"")

• Ақан серінің сұлулықты сүйсіне жырлаған өлеңі: ("Жайықтың ақ

түлкісі")

• «Ақтоқты», «Ақсаусақ», «Мақпал» өлендерінің авторы: (Ақан сері)

• Ақан серінің әйелдердің бас бостандығын аңсаудан туған өлеңі:

("Сырымбет") (Соңғы музыкалық шығармасы)

*** Ақан серінің соңғы музыкалық шығармасы: (++Сырымбет»)

*** Ақан серінің Жамал қызға арнаған өлең(дер)і: (*«Қалқа бала»;

*«Сырымбет»)

• Ақан серінің "Сырымбет", "Үш тоты", "Балқадиша" тағы басқа ән

өлеңдерінің тақырыбы: (Әйел бостандығы)

ноты - 2019

• Ауылы Сырымбет саласына қонған әнші-сазгер: (Ақан сері)

• Ақан сері Қорамсаұлының ғашықтық, сүйіспеншілікке арнаған өлеңі:

("Балқадиша")

• Ақан серінің ылғи қаратпа сөз арқылы жасалған өлеңі: ("Балқадиша")

• Ақан серінің өмірінің соңғы кезеңіне сәйкес келетін жауап: (Қоскөл

бойында жалғыз өмір сүрді)

Ақан сері қартайған шағында ата қоныс мекені Қоскөл, Сарыкөлден

айрылу себебі: (Патша үкіметі тартып алып, орыстарды

қоныстандырды)

• Ақанның әніне жатпайтын қатар: ("Айтпай" Біржан салдакі)

"Ақан сері - жігіт көркі, сөздің бұлбұлы еді. Ақан серінің Құлагері өлген соң

серілік бақыты бастан тайды, шын сорлы болып қалды ғой», -- деп айтқан

замандасы: (*Мәшһүр Жүсіп Көпеев)

"Әдебиет және искусство" атты журналда жарияланған "Ақан сері" деген

мақаланың авторы: (Е.Ысмайылов. 1941 ж. №2 санында)

* Ақан сері өмірінің трагедиялық сипатын суреттеген поэма жазған қаламгер:

(L. Жансүгіров "Құлагер")

"Тұсында пері болсын, сері болсын,

Ұнайды өмірімен Ақан маған, " - деген сөздерді Ақан серіге арнап жазған:

(1. Жансүгіров "Құлагер")

Ақан сері өміріне арналған пьеса: ("Ақан сері-Ақтоқты")

"Ақан сері Ақтоқты" трагедиясының авторы: (F.Myсірепов)

F. Мүсіреповтің "Ақан сері-Ақтоқты" трагедиясындағы кейіпкер: (Науан

хазірет)

• Ақан сері туралы шығарма жазған авторлар қатары: (F. Мүсірепов,

С. Жүнісов)

"Ақан сері" романының авторы: (С. Жүнісов)

Жаяу Мұса Байжанұлы (1835-1929)

Туган жері: Павлодар облысы, Баянауыл ауданы, Жасынай көлінің жағасы.

Болған жерлері: Петербург қаласы, Польша, Латвия, Литва, Жетісу өңірі (Чернаса

отрядында).

Поэмалары: "Олжабай батыр", "Данышпан қыз".

Өлеңдері: "Көк аршын", "Ақ сиса", "Гауһар қыз", "Сұрша қыз", "Хаулау", "Сапар"

"Сәулем қыздар", "Құлбай бай", "Сынақ", "Көкейкесті", "Қазан қыздары", т. б.

Мысалдары: "Бөдене мен қасқыр", "Шал мен торғай".

Ы. Алтынсариннің "Кел, балалар, оқылық!" өлеңіне ән шығарған.

• Жаяу Мұсаның өлеңі: ("Ақ сиса")

• "Ақ сиса" әнінің авторы: (Жаяу Мұса)

"Жиылып орыс, қазақ қашқын дейді,

Көрермін ақыр бір күн күнім туса, " - деген үзіндінің авторы: (Жаяу Мұса)

• Жаяу Мұсаның әлеуметтік теңсіздік жайлы әндері: ("Ақ сиса", "Хаулау")

• Жаяу Мұсаның туған жер табиғатын суреттейтін әндері: ("Баянауыл",

"Жаздың күні", "Жазда", "Ұлытау", "Сарын")

• Жаяу Мұсаның мысал өлеңі: ("Шал мен торғай")

• ***Жаяу Мұсаның дастандары: (*«Олжабай батыр»; **Данышпан қыз)

Мұхит Мералыұлы (1841-1918)

Туған жері: Батыс Қазақстан облысы, Қаратөбе ауданы, Жақсыбай өзенінің

бойындағы Ақбақай деген жер.

Әндері: "Айдай", "Үлкен айдай", "Кіші айдай"Қилаш", "Қилым", "Алуаш".

"Қоқым", "Иіс", "Ақ иіс", "Ақ.Айша", "Жылқышы", "Дүние-ау", "Дағанау".

"Айнамкөз", "Зәуреш", т. б.

• Мұхит Мералыұлының туған жылы: (1841 ж)

• "Айнамкөз" әнін кім шығарған? (Мұхит Мералыұлы)

• Мұхиттың қазаққа танымал әндерінің бірі: ("Зәуреш")

• "Үлкен Айдай», "Кіші Айдай», "Зәуреш" әндерінің авторы: (Мұхит

Меральцлы)

• Сақталмас болат пышақ қын болмаса,

Өтірік неге керек шын болмаса.

Зарланып саулы інгендей келгенімде,

Басыңды бір көтерші тым болмаса. Үзіндінің авторы: (Мұхит, «Зәуреш»)

• Әнші-ақын Мұхит Мералыұлына қатысы жоқ қатар: (Өмірде

тапшылықты көп көріп өседі) (Қатыстылары: "Асыл текті ақсүйек

тұқымынан, аукатты отбасынан шыққан; *Баһадүр Әбілқайыр ханның ұрпағы

Қаратай сұлтанның шөбересі; *Тек ақын, әнші ғана емес, күйшілік өнерімен

танылған; *Ел аралап, ән салып, "Әнші Мұхит", "Сал Мұхит" атанған)

• Бұл күнде жақсы да жүр, жаман да жүр,

Мал жинап кейбіреулер амалдап жүр, - жолдарының авторы: (Мұхит

Мералыұлы)

Үкілі Ыбырай Сандыбайұлы (1856-1932)

Туған жері: Ақмола облысы, Көкшетау уезіне қарасты № 5 ауыл, Сандыбай

бұлағы.

түн", "Тотының тоқсан тарауы".

Әндері: "Жиырма бес", "Мақпал", "Шалқыма",

"Гәкку", "Қарақат көз",

"Маңмаңгер". "Арарай", "Желдірме", "Қалдырған", "Бір қызық - ит жүгіртіп, аң

ауласа", т. б.

Айтыстары: Құдайберген мен және Доскеймен айтысы.

Үкілі Ыбырайдың туған жері: (Ақмола облысы Көкшетау уезіне

қарасты №5 ауыл Сандыбай бұлағы)

• Ақмола облысы Көкшетау уезіне қарасты 5-ауылда дүниеге келген, "әнші

ақындар" деп аталатын үлкен бір өнерпаз топтың көрнекті өкілі:

(Ы. Сандыбайұлы)

"Дала артисі" атанған әнші: (Үкілі Ыбырай)

• Үкілі Ыбырайға бала кезінде түсінде бата берген ақындар: (Нұркей,

Орынбай)

• Үкілі Ыбырайдың өлеңге айналдырып жатқа айтқан қисса-дастаны:

("Мың бір түн")

• Үкілі Ыбырайдың біздің заманымызға жеткен екі айтысы:

(Құдайбергенмен, Доскеймен айтысы)

*** Үкілі Ыбырай нәр алған негізгі бастаулар: (*Халықтың музыкалық

мұрасы; *Бай ауыз әдебиеті; *Қазақтың ұлттық саз өнері)

• Бі.Сандыбайұлының ару қыздың сұлу сипатын аса нанымды етіп бейнелеп

берген өлеңі: ("Қарақат көз")

ы.Сандыбайұлының өлеңі: ("Жиырма бес")

*** Үкілі Ыбырайдың өлеңдері: (***Шалқыма"Мақпал", "Жиырма

бес"; *"Қалдырған", "Қарақат көз", "Гәкку")

Үкілі Ыбырайдың өз өмірінің айшықты тұстарын әсеріі баяндайтын

Туынды(лар)ы: (*«Шалқыма»; *«Гәкку»; *«Жиырма бес»)

"Гәкку", "Мақпал", "Маңмаңгер" өлеңдерінің авторы: (Ы.,андыбайұлы)

"Маңмаңгер"," Арарай", "Шалқыма" өлеңдерінің авторы:

(ы.Саидыбайұлы)

* Үкілі Ыбырайдың ел арасына кеңінен тараған ән-өлеңі: ("Гәкку")

Үкілі Ыбырайдың "Гәкку" әні бас кейіпкердің ариясы болған опера:

("Қыз Жібек" операсы)

*** Үкілі Ыбырайдың қай әні «Қыз Жібек» операсының негізгі арнасын,

айналды? (*«Гәкку»)

• Шомылған айдын көлде сіз бір аққу,

Мұндай сөз естідің бе, бек ләззат алу?

Сырнай мен домбыраның арасында,

Балқыған қорғасындай қайран Гәкку… Үзінді авторы мен ұйқас түрі: (Үкілі

Ыбырай, қара өлең ұйқасы)

Ы.Сандыбайұлының: "Жасымнан халқымды сұлусаздің нәріне қандырған

едім. Халқым да мені еркелетіп, маңдайымнан сипап құрмет тұтты. Соның

арқасында Сарыарқаны сайрандап ғұмыр кештім, " - деп өз өміріне шолу

жасаған шығармасы: ("Қалдырған")

*** Үкілі Ыбырайдың өз өмірі туралы терең философиялық пайымдаулары

құрылған толғауы: (*«Қалдырған»)

• Үкілі Ыбырайдың "Қалдырған" толғауының мазмұнына арқау болған

негізгі ой: (Терең философиялық пайымдаулар)

• Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақ, Қажымұқан, Біржан сал. Ақан серінің

портрет галереясын жасайтын шығарма: (С. Сейфуллин

"Көкшетау" поэмасы)

• Қызығың, дүние, өткен күн,

Кейінгі қуып жеткен күн.

Байланбаған асаудай

Сырт айналып тепкен күн.

Қара бура қартайып,

Жар басына шөккен күн… Үзінді авторы: (Үкілі Ыбырай)

Балуан Шолақ Баймырзаұлы (1864-1919)

Туған жері: Жамбыл облысы, Шу өңіріндегі Ақтөбе ауылы.

Шын аты - Нұрмағамбет.

Әндері: "Ғалия", "Сентябрь", "Дікілдек", "Көкшетау", "Қос алқа", "Желдірм"

"Қос перне", "Кенже қоңыр", "Құлан кісінес", "Ыңгантөк", "Ауылы Айыры

"Сарын", "Талдыкөл", т. б.

Ол туралы С. Мұқанов "Балуан Шолақ" атты повесть жазған.

• Балуан Шолақтың шын аты: (Нұрмағамбет)

• Суырып салма ақын, сазгер, ғажап әнші, жамбасы жерге тимеген балуан.

(Балуан Шолақ)

• Севр, Карон деген балуандарды жеңген алып күш иесі, әнші-ақын:

(Балуан Шолақ)

• Балуан Шолақтың анасының аты (С.Мұқанов): (Қалампыр)

"Әкесі ағаштан түйін түйген шебер, анасы ерекше күш иесі болған, " - деген

кімге байланысты? (Балуан Шолаққа)

• Балуан Шолақтың туған ауылы: (Жамбыл облысы, Шу ауданы, Ақтам

ауылы)

*** Балуан Шолақтың өз бейнесі айқын көрініс тапқан өлеңдері:

• "Желдірме", "Құлан кісінес" ән-өлеңдерінің авторы: (Балуан Шолақ

Баймырзаулы)

• "Кешегі сентябрьдің базарында,

Көтердім елу бір пұт кірдің тасын, " - деп жырлаған ақын: (Балуан Шолақ)

• Балуан Шолақ Баймырзаұлының өлеңдері: ("Ғалия". "Дікілдек")

*** Балуан Шолақтың өлеңдері: (***Ғалия"; ***Сентібрь")

*** Балуан Шолақтың өлеңдері: (*«Қосалқа»; *«Желдірме»; *«Қос

перне»)

• Балуан Шолақтың ғашығы: ("*Ғалия")

"Көкшетау, мен қайтейін биігіңді-ей,

Бауырыңда бейқам өстім киігіңдей.

Дұшпаннан қысым көріп, үйден безіп,

Басамын қайда барып күйігімді?!" - деген өлең жолдарының айтылуына себеп

болған жағдай: (Көкшетаудан қуғындалып, Жетісу жеріне ат басын

бұрғанда)

• Балуан Шолақ поэзиясының басты ерекшелігі: (Табиғат берген ерен

күшке сай банк рухтың поэзиясы)

Алматы -

• Балуан Шолақтың төменде берілген өлең жолдарына тиісті сөз:

Мен - Шолақ.

…

… өнер тапқан,

Басыма пұшпақ бөрік, шекемде үкі,

1стіме кидім жібек шымқай ақтан. (Он сегізде)

• Балуан Шолаққа қатысы жоқ қатар: (Айтыскерлік өнері мен аты шығып,

әйгілі Сүйінбай ақынды жеңеді); (Қатыстылары: Оң қолы отқа күйіп, содан

Шолақ" атанып кеткен; Күресе кетсе, өз қатарластарын жықпай қоймайды екен;

Хан тауында өмірге келгенімен, Көкшетау өңірінде өмір кешкен; Қояндының

жәрменкесінде Карон деген балуанмен бәс тігіп күрескен)

"Балуан Шолақ" повесінің авторы: (С. Мұқанов)

Әсет Найманбаев (1867-1922)

Туған жері: Шығыс Қазақстан облысы, Мақаншы ауданы, Бақты ауылы. 1922

жылы Қытай еліне қарасты Шығыс Түркістан жерінде, Құлжа қаласында қайтыс

болды.

Әндері: "Еркем-ай", "Қаракөз","Інжу-маржан","Үлкен Ардақ", "Кіші Ардақ",

Қисса-дастандары: "Салиха Сәмен", "Агаш ат"Шеризат", "Үш жетім қыз",

"Нұғыман-Назым", "Мәлік Дарай", "Жәмсап", "Ҡешубай", "Француз", "Барат қыз",

1,6

А. С. Пушкиннің "Евгений Онегин" романын еркін аударып, оны өзі қисса етіп

жырлаған.

1. Жансүгіров Әсетке "Әнші" деген өлеңін арнаған (жазып алған).

• Шығыс Қазақстан облысы, Мақаншы ауданындағы "Бақты" аулында

дүниеге келген әнші, сазгер, ақын: (Әсет Найманбаев)

ына арнал

Ә. Найманбаевтың 1916 жылғы дүрбелеңнен кейінгі өмір сүрген ортасы

(Қытай елінің Шығыс Түркістан жері)

• Тағдыр-талайы атамекен, туған жерінен алыстатып, Қытай еліне кетіп

Құлжа қаласында қайтыс болған әнші-ақын: (Әсет Найманбаев)

Ә. Найманбаевтың шығармаларын неше топқа бөлуге болады? (3 топқа).

(1. Өлендері; 2. Айтыстары; 3. Қисса-дастандары)

• Әсет Найманбаевқа ерекше шығармашылық жаңа серпін сыйлаған:

(Қоянды жәрмеңкесі)

• Әсет ақын айтысқан қыздың есімі: (Ырысжан)

• Әсет Найманбаевтың айтыстарының ішіндегі ең айрықша, көркемі:

(Ырысжанмен айтысы)

• Әсет Найманбаевтың алғашқы тұсау кескен әні: ("Еркем-ай")

• "Үлкен Ардақ", "Кіші Ардақ" әндерінің авторы: (Әсет Найманбаев)

• Әсеттің махаббат тақырыбына арналған өлең-әні: ("Інжу-маржан")

• "Інжу-маржан" әні - Әсет шығармашылығының шыңы, " - деп баға берген:

(А. Жұбанов)

• А. Жұбанов Ә. Найманбаевтың қай өлеңін "Әсет шығармашылығының

шыңы, " - деп бағалаған? ("Інжу-маржан")

• Ә. Найманбаевтың ән-өлеңдерінің негізі арналған тақырыбы: (Жастық

шақ, сүйіспеншілік)

• Ақын Әсет Найманбаевтың халық ауыз әдебиетіндегі салт-өлеңдері

тақырыбындағы өлеңдері: ("Аужар", "Беташар")

*** Әсет Найманбаевтың әндері: (*«Зұлқия»; *«Мақпал»; *«Майда

қоңыр»)

Ә. Найманбаевтың қоғамдық ой-пікірі айқын көрінген өлеңі: ("Сарыарқа

салқын тауда тәтті сулы")

• Әсеттің дидактикалық сарында жазылған өлеңі: ("Өсиетнама")

• Ақын Ә. Найманбаевтың арнау өлеңдері: ("Қызыр төреге")

• Ә. Найманбаевтың қазақтың аңғалдығын және басқа міндерін әшкереденті

өлеңі: ("Іледегі керуен сарай")

• Әсет Найманбайұлының Шығыс Түркістан жеріне өтіп, ел аралап жүрген

кезде шығарған өлеңі: («Іледегі керуен сарай»)

• Аспанның аясында ән шалқытқан,

Бұлбұлмын даусым көкте дамылдаған…

Жорғамын, жортарманмын жұрттан озган,

Майдамын майда желіс мамырлаған… Үзінді авторы мен өлең жолдарын.

көркемдік тәсіл: (Әсет, метафора)

• "Шеризат", "Жәмсап", "Ағаш ат" дастандарының авторы: (Ә.Найманда",

• "Салиха Сәмен" дастанының авторы: (Әсет ақын)

• Ә. Найманбаевтың Шығыс Түркістанда 1945 жылы басылған дастаны

("Салиха-Сәмен")

• Әсетті Біржан сал, Ақан серілерден бөлектеп тұратын ерекшелігінде?

қисса-дастандары: ("Салиха Сәмен")

• "Салиха Сэмен" дастанындағы оқиға болған жер: (Моңғол жерінде)

Әсет Найманбаевтың гуманистік идеясын айрықша танытатын қисса-

дастаны: ("Француз")

• Әсеттің адамзаттың аспанға ұшсам деген абзал арманын бейнелеген

дастаны: ("Ағаш ат")

*** Әсет Найманбаевтың фантастикалық сарында жазылған қисса-дастаны:

(*«Ағаш ат»)

• Әсет Найманбаевтың қисса-дастандары на жатпайтын қатар:

("Жүсіп-Зылиха")

• Абайдан кейін екінші болып "Евгений Онегинді" қазақшаға аударған әнші-

ақын: (Ә. Найманбаев)

• Әсет Найманбаевтың орыс әдебиетінен қазақ үрдісіне бағындырып, қисса

түрінде аударған шығармасы: (А. Пушкин. "Евгений Онегин")

• 1. Жансүгіров мадақтаған, "бес өрлетіп, қырық қарпып, тоқсан толғап" ән

салатын әнші: (Әсет)

• І. Жансүгіров "Әншіге" өлеңін арнаған: (Әсетке)

• Ілиястың атақты әнші, дарынды сазгер, әйгілі ақын Әсет Найманбаевпен

кездескендегі әсерлерін суреттеген өлеңі: ("Тұңғыш тоғысу")

• Ә. Найманбаевтың шығармалар жинағы 1968 жылы кімдердің

құрастыруымен басылып шыққан? (Сейділда Ордалиев, Балтабай

Адамбаев)

Мәди Бапиұлы (1880-1921)

Туған жері: Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы;

Қаз дауысты Қазыбек бидің ұрпағы. "Арғы атам - әулие өткен ер Қазыбек".

Шыгармалары: "Үшқара", "Қарқаралы", "Қаракесек", "Мәди", "Шіркін-ай", т. б.

Айтыстары: "Әбіт пен Мәди", "Мәди мен Жуаспай".

"Қартқожа" романындағы Дәрмен тағдырынан кімнің өмірінің сарынын

аңғаруға болады? (Мәди Бәпиұлының)

ХХ ғасыр әдебиеті

Таным дерек: Алғашқы газеттер - "Түркістан уәлаятының газеті" (Ташкент,

1870-1882). "Дала уалаятының газеті" (Омбы, 1888-1892), Бұдан кейін Оралда

және Ордада ағартушылық бағыттағы "Қазақстан" газеті (1911-1913), Орынбор

Қаласында А. Байтұрсыновтың ұйымдастыруымен "Қазақ" газеті (1913-1918), ақын-

(19)

915)

азет

ксйін 2 рет шығып тұрған. Оның 88 саны 10000-2000 дана мен жарық көрген.

• Қазақ прозасының профессионалдық биік деңгейге көтерілген кезі: (Хұ

• Дүниежүзілік әдебиеттер байланысының жаңа белеске көтерілген уакын

(ХХ ғасыр)

• ХХ ғасыр басындағы әдебиеттегі бағыттар:

1. ағартушы-демократтық: М. Сералин, С. Торайғыров, С. Дөнентаев,

F. Қарашұлы, т. б.

2. діни-ағартушылық: М. Көпеев, Н. Наушабаев, Ш.Жәңгіров, М. Қалтасы

т. б.

М. Дулатов, С. Сейфуллин, т. б.

Реализмге анықтама берген адам: (М. Горький)

• Жаңа сипатты символ - астарға ден қою әлем әдебиетінде қай ғасырдың

жаңалығы болып есептеледі? (ХХ ғ. II жартысы)

• 20-30 җылдарда қазақ қаламгерлері өндіріс дамуының символы ретінде

қолданған сөздер: (Темір жол, зауыт, фабрика)

• "Алаш" партиясының өкілдеріне тағылған жала: ("Халық жауы")

• XIX ғасырдың екі жартысында және ХХ ғасырдың басында қазақ халқым-

тығыз әдеби байланысты болған туысқан халықтар: (Татар, қырғыз,

өзбек)

• Мұхаметжан Сералиннің XX ғ. басында әдебиеттің қандай саласын

• Қазақ прозасының туу, қалыптасу дәуірінде шеберлік танытқан, терең ой

әкелген жазушылар: (Ж. Аймауытов, Б. Майлин, М.Әуезов)

• "Қазақ" газеті қай жылдан шыққан? (1913 жылдан, 1918 ж. дейін)

• "Егемен Қазақстан" газетінің 1920 жылдардағы аты: ("Енбекші қазак")

• Тұңғыш қазақ театрының ашылған уақыты: (1926 ж.)

• 1926 жылы Қазақ театрының тұңғыш шымылдығы ашылған пьеса:

("Еңлік-Кебек")

• Қазақ театрының туып, қалыптасуына әртіс ретінде үлес қосқан азаматтар

(Қалыбек Қуанышбаев, Серке Қожамкұлов, Елубай Өмірзақов)

• Жұмат Шаниннің сатиралық драмасы: ("Үш бажа")

• 30-жылдарда едәуір дамыды: (Саяси лирика)

• 30-жылдарда пайда болған жанр: (Очерк жанры)

• 30-жылдар әдебиетінде көрнекті орын алатын Саттар Ерубаевтың роман

("Менің құрдастарым")

• 1920-1930 жылдар әдебиетіндегі дарынды, бірақ өмірі қысқа болған ақ

қыз: (Шолпан Иманбаева)

• Қазақстан жазушыларының І съезінің өткен жылы: (1934 жылы, 13-18.

• Мәскеудегі қазақ өнерінің алғашқы онкүндігі өткізілген жыл: (1936 жы

• Нұрпейіс Байғаниннің (1860-1945 ж.) "Ер туралы жыр" поэмасының

кейіпкері: (Нарсұтбай)

• Сюжетін халықтың тарихи аңыздарынан алған, зарлы заман оқиғаларын

суреттеген шығарма: (Иса Байзақов (1900-1946 ж.) "Ақбөпе", "Құралай

• Алты томдық "Қазақ әдебиетінің тарихы" кітабы қай жылдары жарық

көрді? (1960-1967 ж.ж.)

Жамбыл Жабаев (1846-1945)

"Жүз асыл өмір кешкен ақында неше жүз жылдар өнері мен шеберлігі түйіскен. "

(Мұхтар Әуезов).

Жамбыл "… ауыз әдебиетінің кенжесі." (F.Мұстафин)

маты - 2

Алғашқы өлеңі: "Шағым".

Дастандары: "Өтеген батыр", "Сұраншы батыр".

Жамбыл хат танымаған. 1930 жылға дейінгі өлеңдері ел аузынан және есінде

қалғандарын өзінің айтуымен жазылып алынған, барлығы £ елудей.

Айкүміс, Құланаян Құлмамбет, Сарбас, Досмағамбет, Шашубаймен айтысқан. 20

жасында атақты ақын Жаныспен айтысып, оны жеңеді.

Жамбыл "Мың бір түнді" он жеті күн, "Көрұғлын" отыз күн, отыз түн жырлаған.

Жырлаған дастандары: "Мұңлық - Зарлық", "Қыз Жібек", "Едіге батыр", "Ерназар -

Бекет", "Манас", "Тотының тоқсан тарауы", "Шора", Фирдоусияің "Шахнама"

дастандары.

Таным дерек: Өтеген батыр (1699-1773). Шу өзені, Хан тауы, Изенді деген жерде

туған. XVIII ғ. 1-жартысында жоңғар басқыншыларына қарсы күрескен батыр.

Сұраншы батыр (1815-1864), қазақ жерлерін Қоқан бастыншылығынан азат етуге

қатысқан батыр. "… қазақтарды қоқандықтардың езгісінен құтқарушы."

(Ш.Уәлиҳанов)

Құланаян Құлмамбет (1826-1903), Албан руы Қызыл бөрік тармағының Құланаян

атасынан шыққан ақын. Кемеліне келген шағында

Сүйінбай, Майкөт, Жамбыл тәрізді ірі ақындар мен өнер жарыстырған.

("Жетісу"энциклопедиясы, 422-бет.)

• Кедей отбасында дүниеге келіп, жоқшылық тұрмысты көп көрген ақын:

(Жамбыл )

• Жамбыл өмір сүрген жылдар: (1846-1945 жж.)

Жүз жыл жырлаған жүрек иесі: (Жамбыл)

* Көзінің тірісінде-ақ "Өлең сөздің пірі", "Жыр күмбезі", "Поэзия алыбы"

атанған ақын: (Ж. Жабаев)

* Жамбылдың ұстазы: (Сүйінбай); Жамбылдың өзінің пірі ретінде санаған

ақын: (Сүйінбай)

Сүйінбай туралы естелігінде: "Өлеңді тыңдаушының көкейінен кетпестей етіп

айт, Сенің өлеңдерің жеке адамдардың емес, бүкіл халқымыздың игілігіне

diinanamын болсын. Әдiл сөйле, адал бол!…" - деп айтқан адам: (Ж.Жабаев)

Жамбылдың шешесінің есімі: (Ұлдан)

"Жұрт біздің Екей руын мазақтап, "Екейде елу бақсы, сексен ақын" деген ат

Сексен бірінші болып қайтесің?" - деген сөздерді Жамбылға айтқан: (Әкесі

*** Жамбыл ақынның он бес күн, отыз түн жырлаған дастаны:

(*«Көрұғлы»)

Жамбылдың сүйікті ұлы: (Алғадай)

• "Менің өмірім" деген өлеңнің авторы кім? (Ж. Жабаев)

• Жамбылдың "Шағым" атты өлеңін шығарған жасы: (15-16 жас)

Жабаевтың 15-16 жасар шамасында шығарған өлеңі: ("Шағым")

Жасында оқудан бас тартқан суырып салма ақын, майталман айтыскер,

жырау әрі жыршы: (Жамбыл Жабаев)

"Оқымаймын молдадан,

Екі иығын қомдаған.

Бала келсе сабаққа,

Жем аңдыған дорбадан," - үзінді Жамбылдың қай өлеңінен? ("Шағым")

"Шып-шып етіп молданың,

Қолындағы тобылғы,

Қозғалтпайды жон жағым,

Талай дүре соғылды, " - үзінді Жамбылдың қай өлеңінен? ("Шағым")

"Домбырамды қолға алам,

Өлең кірген түсіне,

Жөргегінде мен болам. " Үзінді кімнен алынған? (Жамбыл)

• Жамбыл қандай мақсатпен айтқан?

Батаңды маған бер, әке,

Тіліме менің ер, әке.

Домбыра алып сөйлейін,

Күнде жасап мереке…

Мерекелі болған соң

Елде болар береке… (Ақындыққа түсер жолда)

• Жамбылдың "Кедей күйі" өлеңінің тақырыбы: (Кедейлердің аянышты

халі)

Жамбылдың өлеңі: ("Кедей күйі")

• Жамбылдың төңкеріске дейінгі ел басындағы ауыр халді суреттеген

шығармасы: ("Кедей күйі")

"Мәңке туралы" өлеңнің авторы: (Жамбыл Жабаев)

• Жамбылдың бір болысты әжуалап жазған сатиралық өлеңі: ("Мәңке

туралы")

"Жангойлық болысы пысық келеді,

Мұрындары пұшық келеді.

Екі арада ептеп жерінде

Көздерін қысып келеді. " Үзінді алынған Жамбылдың өлеңі: ("Мәңке

туралы")

шығарған өлеңі: ("Өстепкеде", 1913) (выставка да (көрме) деген сөз)

• Жамбылдың "Жалғызбын деп жүрмесін" деген жолдау өлеңі Абайдың

басына түскен қандай қайғыға байланысты дүниеге келген? (Әбдірахман

дүниеден өткенде)

• Жамбылдың Абайға жолдаған "Жалғызбын деп жүрмесін" деген жолдау

өлеңі: (Көңіл айту өлеңі)

• Сәлем айт, барсаң Абайға,

Кеңесі кеткен талайға,

Ауырды жеңген қара жер,

Сабырлы болсын қалайда. (Жамбыл) - деген өлең шумағының буын, бунақ,

ұйқас түрлері: (8 буынды, 2 бунақты қара өлең ұйқасы)

"Мынау тұрған Абайдың суреті ме?

Өлең сөздің ұқсаған құдіретіне.

Ақыл қайрат, білімді тең ұстаған,

2019

• Ж. Жабаевтың ақындық болмысын, ұстазын пір тұтқан адамгершілік кісілігі

сөз болған өлеңі: («Жаныс ақынға»)

*** Жамбылдың өлең(дер)і: (***Сәт сайланарда"; ***Мәңее туралы";

*"Шалтабайға")

"Шалтабайға" өлеңінде Жамбыл айыптайды: (Болыстараың

екіжүзділігін)

*** Ж. Жабаев өлеңдері: (*«Шағым»; *«Зілді бұйрық»; *«Патша әмірі

тарылды»)

*** Жамбылдың өлең(дер)і: (***Жылқышыға"Зілді бұйрық";

"Ленинградтық өренім"; ***Кәдірбайдың төбеті", "Мәңие туралы")

• Жамбылдың "Артықша туған азамат" өлеңі: (Толғау)

• Жамбылдың үлкен сатирик ақын екні айқын сезілетін өлеңдері:

("Кәдірбайдың төбеті", "Кәкімге", "Сәт сайланарда", "Өстепкеде",

"Есенәлі мешкейге")

• Жамбылдың сюжетке құрылған, композициялық құрылымы бар өлеңі:

("Кәдірбайдың төбеті")

• Жамбыл Жабаевтың сатира жанрында жазылған өлеңі: ("Кәдірбайдың

тебеті")

*** Жамбыл талантының сатиралық қырын танытатын "Кәдірбайдың

төбеті" өлеңінің шығу тарихына тән жол(дар): (*Кәлірбайдың өлген

Төбесіне жоқтау айтқызуы; *Зерлі шапан, екі жорға ат, елу қай, жүз

тақта шай, (бір қатын) жүлде тігуі)

*** Ж Жабаевтың "Кәдірбайдың төбеті" өлеңінде келетін өлең жол(дар)ы:

("Сенен гөрі ит жақсы Күзеткен ауыл, қотанды;

*Ей, жыршылар, жыршылар, Жыр айта ма осылай? Сөздеріңнің дәмі

жоқ, Күйлеріңнің сәні жоқ. )

Жамбыл Жабаевтың өлеңі: ("Өсиет")

Кірсе лебіз - шықса жоқ,

Қауіп етіңдер өлімнен.

Кылышбайодн таралып,

Сөз нұсқасы келінген…" Шумағы алынған Ж. Жабаевтың өлеңі

К Жабаевтың "Қазақстан тойына" атты өлеңі жазылған: (192)

("Шын жүректен")

(1924

К жабаевтың табиғат сұлулығын теңеулер арқылы жеткізген

өлеңі: ("Замана ағымы")

Жамбыл Жабаев "Өтеген батыр" мен " Сұраншы батыр" дастаны

негізгі желісін алған: (С. Аронұлы)

Жамбылдың җас кезінде ауызша шығарып, ХХ ғ. бас кезінде гана

түсірілген даҫтаны: ("Өтеген батыр")

Ж. Жабаевты эпикалық жырау ретінде халыққа Танытқан шығармалар

бірі: ("Өтеген батыр")

• Әрекет-мақсаттары Асан қайғының армандарымен үштасып, "Жерҙият

тапсам деп жер-жаһанды кезген Ж. Жабаев шығармасының кейіпкері;

(Өтеген батыр)

• Жамбылдың «Өтеген батыр» дастаңында җұртқа алалық сап айныпан

кейіпкер: (Байсары)

• Ж. Жабаевтың ежелгі аңыз желісіне құрылған дастанының кейіпкері:

(Өтеген)

• Қоқан хандығына қарсы күрескен ерлердің ерлігін жырлаған ақын:

(С. Аронұлы)

• Жетісу қазақтарының XIX ғасырдың орта тұсында Қоқан барқыншылды

қарсы күресті суреттеген Ж. Жабаевтың шығармасы: ("Сұраншы батыр

• Өтеген, Сұраншы батыр туралы жазған ақын: (Ж., абаев)

• 1941 жылы Жамбылға Мемлекеттік сыйлық берілген шығармалары:

("Өтеген батыр", "Сұраншы батыр")

• Жамбылдың тарихи деректерді мол пайдаланған шығармасы: ("Сұраншы

батыр")

(Сұраншы)

• "Жаудан күту жақсыны - зарыққанның салдары;

байдан күту жақсыны - тарыққанның салдары, " - деген нақыл сөз

Ж. Жабаевтың қай шығармасында кездеседі? ("Сұраншы батыр")

• Жамбылдың отаншыл жырларының ішіндегі дастандары: ("Сұраншы

батыр")

• Жамбыл жырлаған Сұраншы батырдың ұраны: (Қарасай)

Ж.Жабаевтың" Сұраншы батыр" дастанында аты аталып қана кететін

кейіпкер: (Рүстем батыр)

• Ж. Жабаевтың "Сұраншы батыр" дастанындағы Сұраншы батырды

өлтірмек болған адам: (Орман хан)

• Ж. Жабаевтың 1941 жылы жарық көрген атақты өлеңі: ("Ленинград

өренім")

шығармаларының сипатын көрсететін өлеңі жазылған уақыт: (1941)

"Ленинградтық өренім" өлеңінің тақырыбы: (Отан қорғау)

• "Ленинградтық өренім" өлеңін жатқызуға болатын лирика: (Саяси

лирика)

• Жамбыл Жабаевтың бата түріндегі өлеңі: ("Аттандыру".

• Ж. Жабаевтың Ұлы Отан соғысы тақырыбына арнаған өлеңі:

("Аттандыру")

• Ж. Жабаевтың өз баласына арнаған өлеңі: ("Алғадай туралы әрбір ой"")

• Жамбылдың Ұлы Отан соғысында мерт болған сүйікті ұлының есімі:

(Алғадай)

• Алғадай деген баласына жоқтау жыр арнаған ақын: (Жамбыл)

"Көп жайлаған жабының

Жал-құйрығы сұйылар…

Сол сияқты Жамбылдың

Жұқарыңқы түрі бар, " - деген Алғадай баласын жоқтауға арналған жырында

ақын қолданған көркемдегіш тәсіл: (Параллелизм)

Жамбылдың өлеңі: ("Атаның әлдиі")

*** Ж. Жабаевтың «Атаның әлдиі» өлеңіндегі немересінің есімі: (*Қуаныш)

• Жамбылдың: "Жата алмаймын төсекте, жаным қалай жайланад," - деген

жолдарды айту себебі: (Соғыстың зардабын уайымдағандықтан)

Ж. Жабаевтың:

«Қаһар қаулап денемде,

Көз жібердім мен елге.

Сонда єлімнің түрінен

Тастай болып түйілген

Қаһармандық аңғардым…» - деп қаһарман халықтың жауға деген ыза-кегін

суреттеген өлеңі: («Ата жаумен айқастық")

Жайлайық деп жауларды

Жар салды жырау жаранға… Үзінді Жамбылдың қай өлеңінен? ("Ата

жаумен айқастық"; аллитерация)

• Жамбыл өлең арнаған Украина халқының ақыны: (Т. Шевченко)

• Тоқсан екі жастағы Жамбылдың Кавказға сапар шегу себебі:

(Ш.Руставелидің "Жолбарыс терісін жамылған батыр" дастанының

750 жылдығына барады)

• Жамбылдың "Өмір жыры" туындысы: (Шота Руставели туралы)

• Әйгілі Құлмамбет, Сарбас, Нұрмағанбет ақындармен айтысқан ақын:

(Жамбыл)

*Айкүміс)

Жамбылмен айтысқан ақын қыз: (Айкүміс)

Жамбыл неше жасында Жаныс ақынмен айтысып, жеңетіні: (20 жасында)

Жамбыл айтысқан ақындар: (Досмағамбет, Құлмамбет)

• Айтыста Құлмамбетті жеңгеннен кейін "Жетісудың жүйрік ақыны"

атанған: (Жамбыл Жабаев)

• "Адамдықты айт, ерлікті айт, батырлықты айт,

Ел бірлігін сақтаған татулықты айт, " - деп Жамбыл айтқан: (Құлмамбетт

• Жамбылдың айтысқан ақыны: (Құлмамбет)

• Ж. Жабаевтың Құлмамбетті айтыс өнерінде жеңген жылы: (1881)

1881 жылы Жамбыл қай ақынмен айтысып, жеңіске жетті: (Құлмамбет

• Жамбылдың Құлмамбетпен айтысында бет б

• Жамбылды Жетісуға, Қырғызстанға, Сыр бойына танытқан үздік айтыс:

(Құлмамбетпен)

Жабаев айтыста сынға алады: (Байларды)

• Ж. Жабаев айтыста кімнің атынан сөйлейді? (Халықтың атынан)

• Жамбылдың Құлмамбетпен айтысындағы артықшылығы:

(1. Құлмамбет сияқты біржақты, бірсарынды емес, ойлауы кең, жан-жақты;

2. Батырлық, ерлік, адамгершілік сияқты бүкілхалықтық құндылықтарға

ұтымды сүйенеді;

3. Жамбылдың өзіне өнеге тұтатын ақындардың географиясы кең, бүкіл

ұлттық ауқымды қамтиды;

4. Қазақтың ырысы тек өз ішіндегі байлық пен шектелмей, көрші елдермен

қарым-қатынаста екенін болжап айтады;

5. "Бәлекет қуу" тәсілін шебер пайдаланады)

• Жамбылдың кіммен айтысын халық "Аңызға айналған айтыс" деп

атайтыны: (Құлмамбетпен)

• Жамбыл кіммен айтыста Саурық, Сұраншы батырлар жайлы айтып кеткен

(Құлмамбет)

"Пірім бар жыр нөсерін аспанға атқан,

Сұңқардай саңқылдаған ер Сүйінбай. " Үзінді алынған Жамбылдың айтысы

(Құлмамбетпен айтысында)

• 1916 ж. ұлт-азаттық көтерілістің шығу себебі: (Жігіттерді майданға қару"

жұмысқа алуға қарсы)

• Майданға кара җұмыска жігіт алу туралы патша бұйрығы бойынша

шақырылған адамдардың жасы: (19-31 жас)

• "Менің жасым кінегеде әлденешеде жүр…18…19…таяу тұр-ау өзі. Қатеден дір

жасты қосып жіберсе, кеткеніміз гой…ойбай-ау!" Қай кезең оқиғасы жайын…

(1916 жылғы маусым жарлығы)

• Ұлт-азаттық көтеріліске жыр арнаған халық әдебиеті өкілдері: (Күдері,

Жамбыл, Сәт, Омар)

• Ұлт-азаттық көтеріліс туралы шығарма жамбыл"Зілді бұйрық",

"Патша әмірі тарылды"; Біржан Берденов"Прием": Иса Дәукебаев

"Бекболат"; Күдері Жолдыбаев "Амангелдінің Торғайды алуы": Омар

Шипин "Амангелді батыр"; Сәт Есенбаев "Июнь жарлыгы"; Телеу

Көбдіков "Сарыарқаның сарыны" т.б.)

• Ж. Жабаевтың 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс кезінде туған өлеңі:

("Зілді бұйрық")

• 1916 жылға байланысты "Зілді бұйрық", "Патша әмірі тарылды"

өлеңдерінің авторы: (Ж. Жабаев)

Үзінді Ж. Жабаевтың қай өлеңінен алынған?

Қызығыңды көп көрдім,

Қарабастау, Құлансаз.

Күндерімді өткердім,

Сенде жүріп ұзақ жаз. : ("Патша әмірі тарылды")

• Жамбылдың азамат соғысы батырының ерлік бейнесін суреттеген өлеңі:

(Амангелді)

• Майданға алынған жігіттердің өмірін суреттейтін елеулі туынды:

("Прием")

• Омар Шипиннің "Амангелді батыр" дастанында Амангелдінің ерлігімен

қоса тағы баяндалатын өнері: (Қолбасшылық)

Омар Шипиннің "Амангелді" дастанындағы:

"- Былай деп батыр көпке айтты және;

Торғайдың панасы жоқ ашық дала.

Оспанхан, сіз жатыңыз төрт мың қолмен

Жолында Ырғыз, Шалқар, Жаманқала

Жогары біз жатайық жолын алып,

Қостанай, Атбасар мен Ақмешіттің,"- деген тармақтардан танылатын

Амангелдінің қабілеті: (Қолбасшылық)

Амангелдінің бабасы кім болған? (Батыр)

• А. Имановтың көтеріліс кезіндегі қарт сарбазының бірі: (Күдері

Жолдыбаев)

• 1916 жылы қазан айында Амангелді отряды қоршауға алған қала: (Торғай)

Иса Дәукебаевтың "Бекболат" поэмасынан алынған мына шумақ кімнің

аузынан айтылады?

"Бекболат Жайылмысқа қылды зорлық,

Қорыққан соң туын тіккен жерде болдық.

Васқамыз патшаға қарсы емеспіз,

Айналайын, тақсыр-ау, - деді, - құлдық. " (Әндірбектің)

Жазушылардың Бүкіл Одақтық II сьезіндегі баяндамасында А. Сурков

Жамбылдың қай тақырыптағы поэзиясын ерекше атап көрсеткен? (Соғыс

кезіндегі өлендерін)

Жамбыл Мәскеу каласына тұңғыш рет барды: (1936 жа)

К жабаевтың ақындық қызметінің 75 жылдық мерекесін өткізген жыл:

(1938 жыл)

1936,1938,1939 жылдары қатарынан үш ірі орденмен наградталған ақын:

(Жамбыл Җабаев)

Жамбыл "Ленин" орденімен марапатталды: (1938 ж.)

• Ж. Жабаев "Құрмет белгісі" орденімен марапатталды: (1939)ж.)

• Жамбыл қай кезде айтып еді? "Наградталған мен емес, қазақтың халық

поэзиясы. " ("Еңбек Қызыл Ту" ордені берілгенде, 1936 ж.)

"Өлеңі не күлдірмесе, не жылатпаса - емес. Нәрсіз сөз - зілсіз оқ есепті, "

деген қазақ ақыны: (Ж. Жабаев)

"Жазық кең дала менің Отаным болды, Мен киїз үйде өстім. Сол кездегі барлық

қазақ балаларындай мені де көшкенде бесігіммен алып, жүрді. " Кімнің айтқан

сөзі? (Жамбылдың)

"Мен жасардым, 18 жасар жаіттей шағыма келдім, " деген сөздерді Жамбыл

қай әңгімесінде айтқан? ("Менің бақытым")

"Жүз жыл өмір кешкен ақында неше жүз жылдар өнері мен шеберлігі түйіскен"…

деген пікірді айтқан адам: (М. Әуезов)

"Сіз өзіңіздің ұзақ өміріңізде ұлы істерді бастан кешердіңіз. Сіздің жүрегіңіз ешбір

қартаймайды, " - деген жолдарды дат жазушысы Мартин Андерсен Нексе

кімге арнаған? (Ж.Жабаевқа)

• Әдебиеттегі Жамбыл туралы айтылған пікір: ("ХХ ғасырдың Гомері")

"Халық поэзиясының алыбы, ХХ ғасырдың Гомері" атанған ақын:

(Ж. Жабаев)

• "Халық ақыны Жамбыл" және "Сүйінбай Аронұлы" портреттерінің авторы:

(Әбілхан Қастеев)

• Қазақстан жазушыларының Бірінші құрылтайында Жазушылар одағына

мүшелікке қабылданған халық ақындары: (Жамбыл, Нартай, Кенен)

• Жамбыл бастаған халық поэзиясының көрнекті өкілдері: (Нұрпейіс

Байғанин, Кенен Әзірбаев, Нартай Бекежанов)

Жамбылдың шәкірті: (Кенен Әзірбаев 1884-1976 ж.)

• Кенен Әзірбаевтың өлеңі: ("Базар-Назар")

Спандияр Көбеев (1878-1956)

С. Көбеев - Ыбырай Алтынсарин үлгісіндегі педагог-жазушы.

Туған жері: бұрынғы Торғай облысы, Обаған болысына қарасты

№ 3 ауыл (қазіргі Қостанай облысы, Мендіқара ауданы).

Еңбектері: "Үлгілі тәржіма" (Қазан, 1910), "Үлгілі бала" (Қазан, 1912), "Ка»

мал" романы (Қазан, 1913), "Орындалған арман" романы (1951).

• С. Көбеевтің Ы. Алтынсарин ашқан мектепті бітірген жалы: (1892 ж)

• Спандияр Көбеев 1887 жылы оқыды: (Ыбырай мектебінде)

• С. Көбеев шәкірті болған: (Ы. Алтынсариннің)

• Ыбырайдың көмегімен оқуға түскен педагог, жазушы: (С. Көбеев)

• С. Көбеев И. Крыловтың мысалдарын қай жерде жүріп аудара бастаған?

(Кішікұмда)

ына

бала оқытыамағанын ызалана

оқытушы: (С. Көбеев) ("Орындалған арман" романында)

"Менен бұрын бес баласы, бір қызы бар ата-ана мен дүниеге келгенде, сірә, қуана

қоймаған болу керек." Осы сөздердің авторы: (С. Көбеев)

"Үлгілі тәржіма" кітабы қай жылы, қайда шыққан? (1910 ж. Қазанда)

• "Осы жинақ шыққаннан кейін мен жазушылыққа бет бұрдым, " - дейді С. Көбеев,

Қай кітабына байланысты айтылған ой? ("Үлгілі бала")

• Көбеевтің "Үлгілі бала" кітабы: (Бастауыш мектеп балалары үшін оқу

кітабы)

• С. Көбеев: "Ыбырайдың өлімі менің оқытушы боламын деген ынта-ниетімді

біржолата баянды етіп бекітті, " - деген пікірінде айтып отырғаны:

(Ы. Алтынсарин)

Ы. Алтынсариннің үлгісімен тәрбиелік мәндегі қысқа әңгімелер жазған

жазушы: (С. Көбеев)

• "Құмырсқа мен көгершін", "Атасы мен немересі", "Ат пен есек" үлгісіндегі

шағын әңгімелердің авторы: (С. Көбеев)

С. Көбеевтің романы: ("Қалың мал")

С. Көбеевтің "Қалың мал" романының тақырыбы: (Әйел теңсіздігі мен

жастардың бас бостандығы)

С. Көбеевтің "Қалың мал" романындағы басты кейіпкер: (Ғайша)

"Егер Ғайшажанды айттыра келген болса, он құлынды бие сұрасам ба екен,

болмаса таза мың теңге сұрасам ба екен?" - деген үзінді алынған шығарма:

("Қалың мал")

• Итбай, Амантай, Жамантай, Серғазы, Әбіш бейнелері кездесетін

шығарма: ("Қалың мал")

• Жүніс, Бірке, Әлкен деген кейіпкерлер кездесетін шығарма: ("Қалың

мал")

С. Көбеевтің "Қалың мал" романындағы Қожаштың жолдастары: (Бірге,

С. Көбеевтің "Қалың мал" романында еркіндікті аңсаушы жастың бірі:

(Жүніс)

С. Көбеевтің "Қалың мал" романында: "Құтқарамын, Тұрлығұлдай бай емеспін,

қара басыма риза болсаң…" - дегенді айтқан: (Қожаш)

ғайша мен Қожаш қа (С. Көбеев "Қалың мал") көмектесетін жақын ағасының

аты: (Серғазы)

С. Көбеевтің "Қалың мал" романындағы Тұрлығұл бай мен ол айттырған

жас қыз Ғайшаның жастары: (Алпыс - он бес)

С. Көбеевтің "Қалың мал" романында қай кейіпкердің бейнесін жасауда

юморды шебер пайдаланған? (Итбайдың)

С. Көбеевтің "Қалың мал" романындағы Итбайдың мақсаты: (Баю, мал

Жию)

С. Көбеевтің "Қалың мал" романындағы Итбайға ең керекті нәрсе:

С. Көбеевтің "Қалың мал" романындағы ұнамсыз кейіпкерлер: (Тұрлығұл,

Байғазы, Құрымбай)

• "Қалың мал" романындағы озбырлықты, надандықты байқататын бейне:

(Тұрлығұл)

"Ұзын бойлы, мес қарын, түксиген қалың қабақты, жалпақ мұрын, қарсы келген

адам қаймыққандай, елге зәбірлі, көршілерге мазақ, қатты мінезді адам, " - Деген

сипаттама "Қалың мал" романындағы портреті : (Тұрлығұлдың)

• С. Көбеевтің "Қалың мал" романында Тұрлығұлға: "Қатын өлді - қамшының

сабы сынды" деген, мал берсең, біреу өзі-ақ қызын әкеп тастар, " - деп көңіл

айтушылар: (Ауыл ақсақалдары)

• "Қалың мал" романында: "Байдың қатыны өлсе, төсегі жаңғырар, кедейдің

қатыны өлсе, басы қаңғырар" дегендей, басы қаңғырады дейтін жарлы емессің

мал берсең, қызын біреу өзі-ақ әкеп тастар, " - деп жұбату айтушы: (Ауыл

ақсақалдары)

"Есіл бойында қыстайтын Атығай деген елде Тұрлығұл деген байдың қырық жыл

отасқан Қанша деген бәйбішесі елу бес жасында қайтыс болады, " - деген үзінді

алынған шығарма: ("Қалың мал")

• Спандияр Көбеевтің өлеңі: ("Қайыршы")

• С. Көбеевтің өз айтуы бойынша "Көлбақа мен Юпитер" мысалын аудару

себебі: (Ыбырай байды әшкерелеу үшін)

"Нашарға күлмеңіздер күші жоқ деп,

Кемдікке қалдырмаңыз не қылад деп.

Жиылып өңшең жаман кейбір жерде,

Алатын сыбағасын басып-көктеп," - деген шумақ алынған С. Көбеевтің

мысалы: ("Арыстан мен сары масалар")

С. Көбеевтің "Арыстан мен тышқан", "Жапырақтар мен тамырлар"

мысалдарының идеясы: (Қалың бұқараның қолында үлкен күш барын

аңғарту)

• С. Көбеевтің "Маймыл мен көзілдірік" мысалының идеясы: (Әр затты өз

орнына пайдалану)

С. Көбеевтің адам бойындағы ұнамсыз мінезді көрсететін шығармасы:

("Сауысқан мен қарға")

С. Көбеевтің аллегория түрінде жазылған туындысы: ("Ат пен есек")

• С. Көбеевтің өз бейнесін және Ы. Алтынсариннің ағартушы педагогтік

образын жасайтын туындысы: ("Орындалған арман")

С. Көбеевтің "Орындалған арман" кітабы: (Мемуарлық кітап, 1951 ж.)

• С. Көбеевтің ХХ ғ. басында әдебиеттің қалыптастырған саласы: (Көркем

проза)

"ХХ гасырдың бас кезінде Қазақстанда көркем проза туа бастайды. Оның

пікірдің иесі: (М. Әуезов)

Ахмет Байтұрсынұлы (1873-1938)

… Ахмет қазақ ұлтына жанып аямай қызметтерін қылды, (С Сейфуллин)

Байтұрсынұлы

ғалым, ақын, түркітанушы, ағартушы,

аудармашы, қоғам қайраткері, публицист, этнограф, фольклоршы, сазгер

әрі орындаушы. Қазақ тіл білімі, алфавиті, баспасөзі, қазақ әдебиеті

теориясы және әдебиеттану ғылымының негізін салушы, қазақ әліппесін

(төте жазу) жасаушы, алғашқы оқу құралының авторы. "Қазақ" газетінің

бас редакторы (1913-1918). Алашорда үкіметі мен "Алаш" партиясының

негізін салушы әрі көсемі.

Туған жері: қазіргі Қостанай облысы, Торғай атырабы, Сарытүбек деген жер.

Еңбектері: "Қырық мысал" (Петербург, 1909), "МаОрынбор, 1911), "Әліппе"

(Орынбор, 1912), "Сауаташқыш" (Орынбор, 1912), "Баяншы" (Қазан, 1920), "Ер

Сайын" (Мәскеу, 1923), "Тіл құралы" (Орынбор, 1924), "Әдебиет танытқыш"

(Ташкент, 1926), "23 жоқтау" (Мәскеу, 1926), т. б.

• Бес арыстың бірі: (Ахмет (Шәкәрім, Міржақып, Мағжан, Жүсіпбек)

• Ахмет Байтұрсынұлының туған жері: (Қостанай облысы, Торғай

атырабындағы Сартүбек жері)

• Ахмет Байтұрсынұлының туған жылы: (1873)

• А. Байтұрсынұлының Торғай қаласындағы орысша-қазақша училищеде

оқыған жылдары: (1886-1891 ж.)

• А.Байтұрсынұлының қабілет-қасиеті: (Жақсы әнші, тамаша домбырашы)

"Оқтиіп он үшімде, ой түсіріп,

Бітпеген жүрегімде бар бір жарам. "

А. Байтұрсынұлының осы жолдарды жазуға мәжбүр болған жағдайы:

(Әкесінің ұсталуы)

• А. Байтұрсынұлының әкесі Сібірге жер аударылды: (15 жылға)

• Әкесі он үш жасында ұсталып кетіп, ол туралы өлең жазған қаламгер:

(А. Байтұрсынұлы)

• Әкесімен бірге репрессияға ұшыраған қайраткер: (А.Байтұрсынұлы)

• А. Байтұрсынұлының 1909 ж. қамалғанға дейін атқарған қызметі:

(Қарқаралыда мұғалім)

А. Байтұрсынұлы қай жылы Бүкілодақтық атқару Комитетінің мүшесі

болатыны: (1919)

• А.В.Затаевичке қазақ халқының әндерін жинауға көмектескен қаламгер:

(А. Байтұрсынұлы)

• А. Байтұрсынұлы мен Ә.Бөкейханұлының серіктес

публицист: (М. Дулатов)

• А. Байтұрсынұлының 1909 жылы Петербургте басылған кітабы: ("Қырық

мысал")

• Ахмет Байтұрсынұлы "Қырық мысал" туындысына қай орыс қаламгерінің

шығармаларының қазақііға нұсқасын кіргізген? (И. А. Крылов)

• "Қырық мысалдың" авторы және оны аударған адамы:

(А.Байтұрсынұлы-Крыловтан)

*** А. Байтұрсынұлының "Қырық мысал жинағына енген өлеңдері:

(*"Шымшық пен Көгершін"; *** Аққу, шортан һәм шаян")

*** А. Байтұрсынұлының Крыловтан аударған мысал(дар)ы: (*** Егіннің

бастары"; ***Ат пен есек"; ***Аққу, шортан һәм шаян"; *" Өгіз бен

бақа"); ("Қасқыр мен козы", "Ала қойлар", "Ат нен есек", "Қартайғаи

арыстан", "Огіз бен бақа", "Қайыршы мен қыдыр", "Бүлбүл мен есек",

"Шымшық пен көгершін", "Егіннің бастары", "Екі шыбын", т.б.)

• А. Байтұрсынұлының "Қырық мысалындағы" бірінші өлеңі, адамдар

арасындағы алауыздықты сынайтын Мысалы: («Аққу, шортан һәм шаян,

• А. Байтұрсынұлының ынтымаққа, бірлікке шақыратын мысал өлеңі;

("Аққу, шортан һәм шаян")

"…Жегіліп тартты үшеуі дүркін-дүркін…" - деген тармақ алынған

А. Байтұрсынұлының шығармасы: ("Аққу, шортан һәм шаян")

*** А. Байтұрсынұлының "Аққу, Шортан һәм Шаян" мысалынан алынған

өлең жол(дар)ы: (*Тартады Аққу көкке, Шаян кейін, Жұлқиды суға

қарай Шортан шіркін; *Жігіттер, мұнан ғибрат алмай болмас, Әуелі

бірлік керек, болсаң жолдас; *Біріңнің айтқаныңа бірің көнбей,

Істеген ынтымақсыз ісің оңбас)

• А. Байтұрсынұлының "Қырық мысалындағы" ең соңғы 40-өлеңі:

("Малшы мен маса"))

*** Бақ қонса, сыйлар алаш ағайын да,

Келе алмас жаман батып маңайыңа.

Басыңнан бақыт құсы ұшқан күні,

Құл-құтан басынады, малайың да, - деген түйін А. Байтұрсынұлының қай

мысалынан? ("Қартайған арыстан")

• А. Байтұрсынұлының әлеуметтік-қоғамдық жағдай. ы суреттеген мысал

өлеңі: («Қартайған арыстан»)

• "Бақ қонса, сыйлар алаш ағайын да, штаstratuit putdoes

Келе алмас жаман батып маңайыңа.

Басыңнан бақыт құсы ұшқан күні

Құл-құтан басынады, малайың да," - деген түйін алынған

А. Байтұрсынұлының мысалы: ("Қартайған арыстан")

"Білуші ем әкеңді де, Тырна, сенің,

Дүниеде кім бар еді онан өткен?…" - деген тармақтар кездесетін

А. Байтұрсынұлының мысалы: ("Қасқыр мен тырна")

• А.Байтұрсынұлының адамдар психологиясымен сарындас мысалы: ("Or)

бен бақа")

А. Байтұрсынұлының «Өгіз бен бақа» мысалында айтылатын нақыл сөз

(«Әлін білмеген - әлек»)

А. Байтұрсынұлының "Өгіз бен бақа" аудармасы жазылған құбылтудың

"Екі шыбын" өлеңінің авторы: (А. Байтұрсынұлы)

А. Байтұрсынұлының "Екі шыбын" мысалында қандай мінез сыналады?

Мақтаншақтық)

*** Елде көп бұл бидайдай адам, - дейді,

Тәкаппар, оны халық жаман, - дейді.

Қалпы емес тәкаппарлық данышпанның,

Тұтынба бұл мінезді, балам, - дейді, - деген өлең жолдары

А. Байтұрсынұлының қай шығармасынан? (*«Егіннің бастары»)

А. Байтұрсынұлының "Егіннің бастары" мысалынан қандай қорытынды

шығады: (Адамның кеудесін көтергені - ақылы жоқтығы)

А.Байтұрсынұлы тәкаппарлық тың мысалы ретінде алады: (Дәнсіз бидайды)

"Сай - сайға құяды, бай - байға құяды" мәтелімен мазмұндас

А. Байтұрсынұлының туындысы: ("Қара бұлт"))

А. Байтұрсынұлының өлеңдері: ("Қазақ салты", "Қазақ қалпы",

"Жиған-терген")

, А. Байтұрсынұлының Абайдың "Сегіз аяқ" өлеңінің үлгісінде жазған өлеңі:

"Жиған-терген")

, Маса боп ызыңдап, халқын оятуды мақсат еткен ақын: (А. Байтұрсынұлы)

• А. Байтұрсынұлының 1911, 1914 жылдары 2 рет басынған өлеңдер жинағы:

("Маса")

А. Байтұрсынұлы өлеңінің символы: (Маса)

• А. Байтұрсынұлының жұртшылықты оқуға, өнер-білімге, рухани көтерілуге

шақыру, мәдениетті уағыздауға, еңбек етуге үндеу түріндегі жинағы:

("Маса")

• А. Байтұрсынұлының "Маса" жинағы қандай кітап? (Қоғамдық ойлар,

азаматтық идеялар айтылған өлең кітабы)

, *** А. Байтұрсынұлының «Маса» жинағын шығарудағы мақсаты:

(Ұйықтап жатқан халқын маса болып ояту; *Халықты

отаршылдыққа қарсы шақыру)

А. Байтұрсынұлының "Маса" жинағына енген өлеңдерінің басты сарыны:

(Бостандық арманы ); (және ел тағдыры, халық қамы)

*А. Байтұрсынұлының "Бұл күйге бүгін емес, көптен кірдік" деген өлең

тармағында аңғарылатыны: ( Отарлау тарихы)

"Жарқырап бостандықтың таңы атпай тұр,

Түнерген төбемізден бұлт арылмай, " - деп Ахмет бұлтқа теңейді:

Отаршылдықты)

ұшқан мынау біздің маса,

Сан-сары аяқтары ұзын маса…" - қай ақынның өлеңінен алынған тармақтар?

(А. Байтұрсынұлы)

"Поленін турін корген мен - сары маса,

Халықты оянсын деп сөзбен шаққан, " - деген үзінді Ахметтің қай

шығармасынан? ("Маса")

• А.Байтұрсынұлының "Маса" жинағына енген өлеңі: ("Қазақ салты")

• «Алаштың адамының бәрі мәлім,

Кім қалды таразыға тартылмаған?» Үзінді А. Байтұрсынұлының қай

өлеңінен? ("Қазақ салты")

• А. Байтұрсынұлының "Қазақ қалпы" өлеңінде елдің күңгірт болашағын

салыстырды: (Ескексіз қалқып жүрген қайықпен)

"Қалтылдақ қайық мініп еспесі жоқ,

Теңізде жүрміз қалқып кешпесі мысық,

Жел соқса, құйын қуса, жылжи беру,

Болғандай табан тіреу еш нәрсе жоқ, " - деген үзіндінің авторы:

( А. Байтұрсынұлы "Қазақ қалпы")

"Қинамайды абақтыға жапқаны,

Қиын емес дарға асқаны, атқаны,

Маған ауыр осылардың бәрінен

Өз аулымның иттері үріп, қапқаны," - деген үзіндінің авторы:

(А. Байтұрсынұлы)

• А. Байтұрсынұлының "Маса" жинағына енген өлеңі: ("Алама хат")

Қарағым, айналайын, қамқор анам,

Арнап хат жазайын деп алдым қалам.

Сен онда, мен мұлда аман сақтай,

Көруге жазғай еді хақ тағалам.

Бара алмай өтірікші болып әбден,

Семейдің түрмесінде отыр балаң, - деген өлең жолдары кімге қатысты?

(*А. Байтұрсынұлы "Анама хат")

• А. Байтұрсынұлының "Маса" жинағындағы қайратты ерлер тұлғасын

мүсін деген жыры: ("Жауға түскен жан сөзі")

• А. Байтұрсынұлының "Маса" жинағында берілген аударма шығармалар:

("Балықшы мен балық", "Қыздыр дейсің мәжілісті, жан дейсің", "Ат",

"Данышпан Аликтің ажалы", "Алтын әтеш" А.С.Пушкиннен; "Сорлы болга

мұжық", "Қаздар" И. А. Крыловтан)

А. Байтұрсынұлының өлеңі: ("Туысыма")

• "Ақын ініме" өлеңінің авторы: (А. Байтұрсынұлы)

• "Нашардың көбірек же хақын, інім,

Айғырсып момындарға ақыр, інім.

Кісімсіп ең болмаса қақыр, інім, " - деп, інісіне кекесінмен "ақыл" айтқан

автор: (А. Байтұрсынұлы)

• Ахмет Байтұрсынұлының "Маса" кітабына енген өлеңдері: ("Туысыма",

"Жұртыма", Қазақ қалпы", "Қазақ салты", "Қарқаралы қаласына", "Анам"

хан", "Жауға түскен жан сөзі", "Көк есектерге", т. б)

• Ахмет Байтұрсынұлы бастырған эпостық жыр: ("Ер Сайын")

А. Байтұрсынұлы жинап құрастырған фольклор материалдарының бірі:

("Ер Сайын")

• А. Байтұрсынұлының "Ер Сайын" жыры жарық көрген жыл: (1923 жылы,

Мәскеу)

• А. Байтұрсынұлы өңдеп бастырған "Ер Сайын" эпостық жыры арналған:

(Потанинге)

• А. Байтұрсынұлының "Ер Сайын" туындысының соңында кімнің өмірбаяны

берілген? (Г. Потаниннің)

• А. Байтұрсынұлының "23 жоқтау" фольклорлық мұраларды берілген

жырлар қамтиды: (400 жылдық уақытты)

• А. Байтұрсынұлының "23 жоқтау" А.Байтұрсынұлының "23 жоқтау":

(Шәңгерейдің белгілі өлеңімен басталады)

• А. Байтұрсынұлының "23 жоқтау" жинағына енгендер: (Бапай батыр, Қыз

дауысты Қазыбек би, т. б. тарихи тұлғалар)

сты?

• Ауыз әдебиетін 5 топқа бөліп жіктеген ғалым: (А. Байтұрсынұлы)

• *** А. Байтұрсынұлының ғылыми еңбектері үшін әділ әрі бағалы пікір

айтқан орыс ғалым(дар)ы: (*А.Самойлович; *Е.Поликанов)

*** А. Байтұрсынұлының ғылыми зерттеу еңбектері: (***Тіл құрал";

*"Әдебиет танытқыш") ("Баяншы" - мүғалімдерге арналған әдістемелік құрал)

• "Тіл құралы", "Әдебиет танытқыш", "23 жоқтау", "Тіл жұмсар", "Оқу

құрал" еңбектерінің авторы: (А. Байтұрсынұлы)

• Қазақ тіліне еш елде жоқ "Ана тілі" деген атау берген жан:

(А. Байтұрсынұлы)

"Тіл жұмсар" (1928) атты еңбек кімдікі? (А…Байтұрсынұлы)

• А. Байтұрсынұлының бізге жетпеген еңбегі: ("Мәдениет тарихы")

• А. Байтұрсынұлының жаңалығы: (Араб графикасына негізделген қазақ

ap:

әліппесін жасады)

• А. Байтұрсынұлының "Сауат ашқыш" деген оқулығына лайықты айтылған

катар: (Ересектер әліппесі)

• "Әліппе астар" еңбегінің авторы: (А. Байтұрсынұлы)

А. Байтұрсынұлының "Оқу құрал" хрестоматия (нұсқаулық) деген кітабын

бірлесіп жазған адам: (Шонанов)

Ахмет Байтұрсынұлының еңбегі: ("Тіл тағылымы")

• А. Байтұрсынұлының "Тіл құралы" оқулығындағы жаттығу-

тапсырмалардың берілген айдары: ("Сынау")

• Қазақ тіліндегі 9 сөз табын алғаш сұрыптаған ғалым: (А. Байтұрсынұлы)

• Қазақ тілінің фонетикалық, грамматикалық құрылымын талдаған

А. Байтұрсынұлының тұңғыш еңбегі: ("Тіл құралы")

• "Сөз бен сөйлем", "Сөз бен буындар" бөлімдері А.Быйтүрсынүлының қай

еңбегіне тән? ("Тіл құралы")

• Қазақ тілі емлесінің реформалары, грамматиканың, әдебиет теориясының

негізін салушы: (Ахмет Байтұрсынұлы)

• Сөз тұлғасын түбір сөз, туынды сөз, қос сөз, қосалқы сөз, қосымшалар

беске бөліп қарастырған ғалым: (А. Байтұрсынұлы)

"Тіл деген нәрсе қалың елдің күндегі тұрмыс қазанында қайнап, пісіп, дуниеге

келеді. Сонан соң шешендер, «тіл көсемдері» бұл тілді безеп, жолға-жөнге

соғады…" - деп айтқан: (А.Байтұрсынұлы)

• "Біз тіліміз бүлінбей сақталуын тілесек, өзгелерше әуелі өз тілімізбен оқытып,

сонан соң басқаша оқытуға тиіспіз, " - деген пікірдің иесі: (А. Байтұрсынұлы

• Ахмет Байтұрсынұлының 1926 жылы басылған құнды шығармасы:

("Әдебиет танытқыш")

• Әдеби терминдерді қазақша қалыптастырған А. Байтұрсынұлының еңбегі

("Әдебиет танытқыш")

• А.Байтұрсынұлының"Әдебиет танытқыш" еңбегінде афоризм термині

аталады: (Ділмар сөз)

• А. Байтұрсынұлының "Әдебиет танытқыш" еңбегі жарияланған жыл:

(1926 ж.)

• «Көркем өнерінің тараулары», «Сөз өнері» бөлімдері А. Байтұрсынұлының

қай еңбегіне тән? ("Әдебиет танытқыш")

• "Шендестіру, кейіптеу" терминдері А. Байтұрсынұлының қай еңбегіне тән?

(""Әдебиет танытқыш")

• "Өнердің ең алды - сөз өнері. Мұны қазақ сөз баққан, сөз күйттеген халық болып,

сөз қадірін білгендіктен "Өнер алды - қызыл тіл" - деген. " Төмендегі пікір

айтылған А. Байтұрсынұлының еңбегі: ("Әдебиет танытқыш")

*** А.Байтұрсынұлына тән қасиет(тер): (*"Қазақ" газетінің редакторы;

*Қазақ әдебиетінің терминологиясын қалыптастырушы; *Қазақ тіл

білімінің негізін салушы)

• *** «Газет - халықтың көзі, құлағы һәм тілі…» деп пікір білдірген зиялы қоғам

қайраткері: (*А. Байтұрсынұлы)

• А. Байтұрсынұлы "Қазақ" газетін ұйымдастырған қала аты: (Орынбор)

• А. Байтұрсынұлы 1913-1918 жылдар арасында редактор бор жұмыс істеген

газеті: ("Қазақ")

• *** А. Байтұрсынұлы ашқан "Қазақ" газеті шығып тұрды: (*1913 ж. ақпан-

1918 ж. қазан аралығы)

• А. Байтұрсынұлы бас редактор болған газет: ("Қазақ")

"Қазақ" газетінің тұңғыш редакторы: (А. Байтұрсынұлы)

• М. Дулатов "Қазақ" газетінде кіммен бірге қызмет атқарған?

(А.Байтұрсынұлы мен)

• А. Байтұрсынұлы "Қазақтың бас ақыны" мақаласы жарияланды: ("Қазақ

газетінде )

А. Байтұрсынұлы ұлы Абай шығармашылығы туралы қай мақаласында сөз

етті? ("Қазақтың бас ақыны")

• Ахмет Байтұрсынұлы Абайды бағалаған: ("Қазақтың бас ақыны")

А. Байтұрсынұлы "Қазақтың бас ақыны" мақаласында Абайдың есімін

кімдер білетінін көрсеткен? (Ақмола, Семей облыстары біледі)

"Қазақ" газеті, оның жаны болған А. Байтұрсынұлы жайлы құнды пікір

айтқан адам: (М. Әуезов)

"Ахаң ашқан қазақ мектебі, Ахаң түрлеген ана тілі… тарих ұмытпайтын істер

болатын, " - деген пікірдің авторы: (М. Әуезов)

• А. Байтұрсынұлының мақалалары жарияланған журнал: ("Айқап"")

• Ахмет Байтұрсынұлының мақалалары: ("Қазақша оку жайында")

• А. Байтұрсынұлының Қостанай уезіндегі сауаттылық мәселелері жайлы

мақаласы: ("Оқу жайы")

А. Байтұрсынұлы "Қазақ өкпесі" мақаласында жауабы айтылған мәселелер:

(Тарихи Мәселелер)

• "Тәні саудың - жаны сау" мақаласының авторы: (А. Байтұрсынұлы)

• А. Байтұрсынұлының "Тәні саудың - жаны сау" мақаласында көтерілген

мәселе: (Адам тәрбиелеудің тәсілдері)

"Біздің заманымыз - жазу заманы, жазумен сөйлесу, ауызбен сөйлесуден артық

дәрежеге жеткен заман, " - деген ойдың иесі: (А. Байтұрсынұлы)

• Ахметтану ғылымының негізін салушы: (Міржақып Дулатов)

• 1922 жылы орыс тілінде жазылған "Ахмет Байтурсынович Байтурсынов"

деген өмірбаяндық очерктің авторы: (М. Дулатов)

"А. Байтұрсынов елуге толды" деген арнаулы мақаланы жазған:

(С. Сейфуллин)

• Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының Тіл білімі институты аты:

(А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты)

• А. Байтұрсынұлы ақталған жыл: (1988 жыл)

Міржақып Дулатов (1885-1935)

"Қазақта бұрын роман жоқ еді. Біздің арамызда қазақша бірінші роман жазған

Міржақып Дулатов болды. " (А. Байтұрсынұлы)

Міржақып Дулатов - қазақтың аса көрнекті ағартушыны, қоғам қайраткері, ақын,

жазушы, жалынды көсемсөз шебері, қазақтың тұнғыш романының авторы.

Туған жері: бұрынғы Торғай уезі, Сарқопа болысы (Қостана) облысы, Жангелдин

ауданы, Қызбел ауылы).

Еңбектері: "Оян, қазақ!" (Уфа, 1909; Орынбор, 1911), "Бақытсыз Жамал" романы

(Қазан, 1910), "Азамат" (Орынбор, 1913). "Терме" (Орынбор, 1915);"Есеп құралы".

(Орынбор, 1914; Ташкент, 1922), "Балқия" пьесасы (Орынбор, 1922), "Оқу құралы"

(Орынбор, 1924), "Қирағат" кітабы; "Бүркіт кегі" балладасы,

1993 жылы сүйегі туған жеріне әкелінді.

Дулатовтың туған жері: (Торғай атырабы)

М. Дулатовтың туған жылы мен туған күні: (1885 жылы 25 қараша)

• М. Дулатов орысша сабақты үйренген: (Мұқан Теқтабайұлынан)

• "Менің алған білімге көзімді ашқан осы кісі, "- дейді Мұқан

Тоқтабай ұлына арнаған сезінде… Айтып отырған: (М.Дулатов)

*** Қазақ әдебнетінің тарихындағы қудаланған қаламгер(лер):

("М.Дулатов; *Ж. Аймауытов)

• М. Дулатов қамалған кезінде Орынборға бірге жер аударылды:

(Ә.Бөкейхановпен, 1922 жылы)

• М. Дулатов бірнеше арнау өлеңдерінде кімнің поэтикалық бейнесін жасауға

ұмтылған? (Ә. Бөкейхановтың)

• М. Дулатов "Қазақ" газетінде кіммен бірге қызмет атқарған?

(А. Байтұрсынұлы)

• А. Байтұрсынұлы мен Ә.Бөкейханұлының серіктесі, ақын, жазушы,

публицист: (М. Дулатов)

• М. Дулатов Түркістан Республикасының "Ақ жол" газетінде қызметте

болған жыл: (1920 жыл)

• М. Дулатовтың Сталин, Голощекин озбырлығының қармағына ілініп,

қайтадан тұтқынға алынуы: (1928 жылдың желтоқсаны)

• М. Дулатов қайтыс болды: (Сосновецтегі лагерьдің лазаретінде)

• *** М. Дулатов: (*Публицист; *Ағартушы ұстаз; *Қоғам қайраткері)

• М. Дулатовтың 1909 жылы Уфада басылып шыққан кітабы: ("Оян,

қазақ!")

қала: (Орынборда, 1911 жыл)

**** Дулатовтың шығармалары: (*«Жастарға»; *«Оян, қазақ!»;

*«Бақытсыз Жамал»)

*** М. Дулатовтың "Оян, қазақ!" жинағына енген өлең(дер): (*"Сөз

ақыры"; *"Сайлаулар хақында"; *"Жастарға")

• М. Дулатовтың "Оян, қазақ!" кітабына енген шығармалары:

("Жігіттер", "Жастарға", "Қазақ халқының бұрынғы һәм бүгінгі халі",

"Қазақ жерлері", "Насихат ғумумия", т.б.)

• Міржақып Дулатовтың "Насихат ғумумия" толғауы неше бөлім, неше

тармақтан тұрады? (17 бөлім, 556 тармақ)

*** М. Дулатовтың "Насихат ғумумия" өлеңдер топтамасының желісі:

(*Ақын аты-жөнін, асыл затын, тайпасын, шыққан жерін айтады;

*Кітаптың 25 жаста жазылғанын айтады; *Халқының, замандасымен,

елінің сөз ұғарлық азаматымен түгел сырласады)

"Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты,

Өткізбей қараңғыда бекер жасты.

Жер кетті, дін нашарлап, хал һарам боп,

Қазағым, енді жату жарамас-ты." Өлең жолдарының авторы: (М. Дулатов)

"Ұйқыда жатыр қазақ көзін ашпай,

Кеттік қой отқа күйіп, өрттен қашпай.

Әр халық алға кетіп жатса-дағы,

Біздің жұрт шегінеді қадам баспай. " Кімнің өлеңі (М. Дулатов)

• 1907 жылы Петерборда шыққан " Серке" газетінің бірінші санында

жарияланған Міржақыптың өлеңі: ("Жастарға")

*** Міржақыптың өлең жинақтары: (*«Терме»; *«Азамат»)

• М. Дулатовтың "Азамат" атты өлеңдер жинағы Орынборда басылып

шықты: (1913 ж.)

• Орынборда 1915 жылы М. Дулатовтың басылған жинағы: ("Терме")

*** М. Дулатовтың "Шағым" өлеңінен алынған жолдар: (*Мен біткен

ойпаң жерге аласа ағаш; *Емеспін жемісі көп тамаша ағаш; *Пайдалан

керегіңе жараса, Алаш!)

"Мен біткен ойпаң жерге аласа ағаш,

Емеспін жемісі көп тамаша ағаш.

Қалғанша жарты жаңқам мен сенікі,

Пайдалан, шаруаңа жараса, Алаш, " - деген үзіндінің авторы: (М. Дулатов)

• М. Дулатовтың "Бүркіт кегі" деген шығармасы: (Баллада)

• М. Дулатұлының Абай үлгісімен жазған 216 тармақ, 5 бөлімнен тұратын

шығармасы: ("Бүркіт кегі")

• М. Дулатовтың юморлық, сатиралық қырларын танытатын өлеңі:

(«Жұмбақ» өлеңі)

• "Елім-ай" өлеңінің авторы: (М. Дулатов)

"Таза бұлақ" өлеңінің авторы: (М. Дулатов)

• М. Дулатовтың өлеңі: ("Таршылық халіміз хақында аз мінәжат")

• "Шешенің балаларын сүюі" өлеңінің авторы: (М. Дулатов)

• Үзінді М. Дулатовтың қай шығармасынан?

Кім сағынар сендерді келгенінше,

Құлындарын көзімен көргенінше?

- Сендер қайтып келсеңдер адам болып,

Еш арманым болмас еді өлгенінше… ("Шешенің балаларын сүюі")

• М. Дулатовтың түрме кейпін жасаған, реалистік дәлдігімен ерекшеленетін

өлеңдері: ("Қапастағы ұрының мінажаты"Абақтыдағы айт түні")

• М. Дулатовтың поэзиядағы азаматтық сарындарды биік сатыға көтерген

ұранды, дауылпаз толғаулары: ("Сағыну", "Жас қазақтар", "Елім-ай",

"Жаңа тілек", "Алашқа")

• 1910 жылы жарық көрген тұңғыш қазақ романының авторы: (М. Дулатов)

• М. Дулатовтың 1910 жылы Қазанда басылып шыққан прозадағы ірі

шығармасы: («Бақытсыз Жамал»)

• М. Дулатовтың "Бақытсыз Жамал" романының кейіпкерлері: (Жамал;

Сәрсенбай - Жамалдың әкесі; Шолпан - Жамалдың шешесі; Қалампыр -

Сәрсенбайдың бәйбішесі; Ғали - Жамалдың сүйген жігіті; Дүйсебек - Ғалидың

әкесі; Жұман - Жамалдың күйеуі; Байжан - Жұманның әкесі; Жүніс, Нұрмаш -

Ғалидың достары; Фатихолла - қаладағы саудагер адам)

*** Қазақ әдебиеті тарихындағы алғашқы роман: (*«Бақытсыз Жамал»)

• М. Дулатовтың "Бақытсыз Жамал" романын жатқызуға болатын бағыт:

(Тұрмыстық роман)

• "Біздің арамызда қазақша бірінші роман жазған М, Дулатов болды, " деп алған

пікір айтып, романды бағалаған ғалым: (А. Байтұрсынұлы)

*** «Бақытсыз Жамал» романындағы кейіпкер(лер): (*Гали; *Шолпан:

*Сәрсенбай)

*** «Бақытсыз Жамал» романындағы кейіпкер(лер): (*Ғали; *Жамал;

*Байжан)

әкесінің аттары: (Сәрсенбай мен Шолпан)

• М.Дулатовтың "Бақытсыз Жамал" романының "… алдында 100 жылқы, 200.

300 қойы бар…" - деп суреттелетін кейіпкері: (Сәрсенбай)

• М. Дулатовтың "Бақытсыз Жамал" романындағы Сәрсенбайдың бәйбішесі

(Қалампыр)

• М. Дулатовтың "Бақытсыз Жамал" романында Жамалға болысқан адам;

(Анасы)

біріне муафиқ келіп, сол елдің қызының алды болды…" 6сы сипаттар лайық

кейіпкер: (Жамал)

• Міржақып Дулатовтың "Бақытсыз Жамал" романында Ғалидың әкесінің

аты: (Дүйсебек)

• М. Дулатовтың "Бақытсыз Жамал" романында Ғали мен Жамал

"Қырыққұдық" деген жерде паналады: (Наигашысын, аты - Бабас)

• М. Дулатовтың "Бақытсыз Жамал" ромашындағы Фатихолла: (Жамал мен

Ғалиды паналатқан адам)

• М. Дулатовтың "Бақытсыз Жамал" романында Жамалға құда түскен

жігіттің аты: (Таз Жұман)

*** "Бақытсыз Жамалдағы" қызға атастырылған күйеу: (*Жұман)

• М. Дулатовтың "Бақытсыз Жамал" шығармасында Жамал қалай қайтыс

болған? (Боранда үсіп өледі)

• М. Дулатұлының "Бақытсыз Жамал" романынан көрінетін қазақтың салт-

дәстүрлері: (Қазақтың екінші әйел алу үшін ағайындарынан сүйінші

сұрау жолы, шілдехана, балаға ат қою, құда түсу, қыз айттыру)

*** "Бір сенсің ғашық отын сөндіретін,

Кім бізді ықтиярсыз көндіретін". М. Дулатовтың қай шығарыасынан?

("Бақытсыз Жамал")

*** М. Дулатовтың «Бақытсыз Жамал» романындағы Ғали мен Жамалдың

сыр шертісуі:

( *Бір сенсің ғашық отын сөндіретін,

Кім бізді ықтиярсыз көндіретін?

Өлсек - шұқыр бір болып, шықсақ төбе,

Айырылмалық болса да өлтіретін.

*Сөйле, тілім, шешімін осындайда,

Құрбылармен бір жерге қосылғанда.

Отырмассың үнемі төрде бүйтіп,

Еріксіз-ақ қоярсың қосылғанда.

*Жақсы қыз баға жетпес бір гауһар тас,

Он алты, он жетіге келгенде жас.

Жаннаттың пісіп тұрған алмасындай,

Қол жетсе, қандай жігіт ләззат алмас. )

• М. Дулатовтың "Серке" газетінде басылған бас мақаласы: ("Біздің

мақсатымыз")

• "Серке" газетіне "Арғын" деген бүркеншік атпен "Біздің мақсатымыз" атты

мақала жазған жазушы: (Міржақып Дулатов)

• 1911 жылы "Айқапта" жарық көрген "Жер мәселесі" мақаласының авторы:

(М. Дулатов)

"Осыдан 15 жыл бұрынғымен салыстырғанда нашарлап кеттік, енді аз ғана

жылда неміз қалады?" - деп айтқан: (М. Дулатов)

• Ахметтану ғылымының негізін салушы: (Міржақып Дулатов)

• 1922 жылы орыс тілінде жазылған "Ахмет Байтурсынович Байтурсынов"

деген өмірбаяндық очерктің авторы: (М. Дулатов)

• М. Дулатовтың пьесасының аты: ("Балқия", 1922 жылы Орынборда басылып

шықты)

*** М. Дулатовтың жарық көрген оқулықтары: (*«Есеп құрал»;

"Ардақтап өтем әкемді" атты естеліктің авторы: (Гүлнар Дулатова)

Жүсіпбек Аймауытов (1889-1931)

Мен Жүсіпбек Аймауытовтай шебер жазушыны бұрын-соңды көрген емеспін.

(Б. Майлин)

Ж. Аймауытов - новелла, хикаят, романның айтулы шебері, психолог жазушы, үздік

стилист.

Туган жері: Павлодар облысы, Баянауыл ауданы, Қызылтау атырабы.

Романдары: "Қартқожа" (Қызылорда, 1926), "Ақбілек" ("Әйел теңдігі" журналы,

1928);

Әңгімелері: "Әнші", "Елес", "Елеусіз ерлер".

"Еңбекшілдер ұраны",

"Ұршық".

Өлеңдері: "Жас көсемдер

"Жазушыларға", "Көшу", "Жәмила",т.б.

Драмалық шығармалары: "Рабиға", "Сылаң қыз" (1922), "Мансапқорлар",

қорғаны", "Шернияз" (1925), "Қанапия-Шәрбану" (1926).

Еңбектері: "Психология (жан жүйесі) мен өнер таңдау" (1926), "Комплекспен

оқыту жолдары" (1929)

Мақалалары: "Абайдан соңғы ақындар" (М. Әуезовпен бірге, 1918), "Магжанның

ақындығы туралы" (1923), "Аударма туралы" (1925), "Сұңқар жыры" (1925).

• Ж. Аймауытовтың туған жері: (Павлодар, Баянауыл ауданы, Қызылтау

атырабы)

*** Ж. Аймауытовқа қатысты мәліметтер: (*1889 жылы дүниеге келген:

*Қ. Сәтбаев, М. Әуезовпен бірге оқыған; *Жалған айыппен 1931 жылы

түрмеде атылған)

• 15 16 жасында үй ішінің рұқсатынсыз Павлодарға қашып барып, екі

сыныптық мектепке түскен жазушы: (Ж. Аймауытов)

*** Ж. Аймауытовтың білім алған оқу орындары: (*Баянауылдағы орыс

мектебі; *Павлодардағы ауылшаруашылық мектебі; *Семейдегі

мұғалімдер семинариясы (1914-1919)

• Жүсіпбек өнерінің көп қыры: (Әншілік, сахнагерлік)

• "Ең алғаш өлең жазғаным 13 жасар кезім болса керек. Дұғалық жазатын кішкене

ғана шолақ кітапшама тіленші шалға есік ашпаған бір кемпірді… олегып жазып

қойғанымды әкем көріп, маңдайымнан иіскегені әлі есімде, " - деген жолдар

кімнің өмірбаянынан: (Ж. Аймауытовтың)

• "Екеу" деген бүркеншік атпен М. Әуезовпен бірлесіп, Абай қазасының 10

жылдығына арнап мақалалар жазған: (Ж. Аймауытов)

• М. Әуезовпен бірге "Абай" журналында еңбек еткен әрі Абай қазасының оң

жылдығына арнап кеш өткізген жазушы: (Ж. Аймауытов)

• Мына жолдардың авторы:

"Табиғатты Мағжаннан көп, онан артық суреттер мен қазақ ақыны кем де кем

шығар". (Ж. Аймауытов)

• В. Шекспир, В. Гюго, Г. Мопассан шығармаларын аударған жазушы:

(Ж. Аймауытов)

• Ж. Аймауытов кімнің шығармаларын аударған? (В. Шекспир, В. Гюго)

*** Ж. Аймауытов аударған қаламгерлер: (*В.Шекспир; *А.С.Пушкин;

+В. Гюго)

*** Ж.Аймауытов аударған қаламгерлер: (*Г.Мопассан; *Н.В.Гоголь;

*Л.Н. Толстой)

• Ж. Аймауытовтың аудармалары: (Н. В. Гоголь "Ревизор", А. С. Пушкин

"Тасмейман", "Сараң сері", Дж. Лондон "Телегей-теңіз", т.б.)

• Ж. Аймауытов қызмет еткен газет аты: ("Кедей таңы"). Ж. Аймауытов

қандай газеттерде жұмыс істеген? ("Қазақ тілі", "Ақ жол")

• Ж. Аймауытовтың ұсталған жылы: (1929 ж.)

• Қазақ тілінде жазылған тұңғыш психологиялық еңбектің авторы:

(Ж. Аймауытов)

Ж. Аймауытовтың кітабы: ("Психология")

• Ж. Аймауытовтың "Психология" еңбегінде адам мінездерін неше топқа

бөледі? (8 топқа)

(1. Күйгелек (нервный); 2. Аяныш жанды (сентиментальный);

3. Ыстық қанды (сангвиник); 4. Салқын қанды (флегматик);

5. Қызбалы (холерик); 6.Күмартпалы (страстный);

7. "Хйытқымалы", 8, Сарыуайымшыл (апатичный)

Ж. Аймауытовтың дәуірдің тыныс гіршілігін, өмір шындығын анықтайтын

өлеңі: ("Ұршық")

*** Өлең жолдарының авторы:

Қазағым, қақтықпа, қамалма,

Ел болар күніңді амалда!

Кетті күн, атты таң, шықты күн,

Зал малды, зал жолды, аянба! (*Ж. Аймауытов)

• Ж. Аймауытовтың "Әнші" әңгімесінің кейіпкерлері: (Әмірхан: Жұмабек -

Әмірқаннын ұстазы; Ақтамақ - Әмірқан сүйген кыз, Әбіжан - бағдарламаны

жүргізуші, мақтаншақ жігіт; Шәкет, Рахымбек, Мәржім; Дәулетжан; Рәзия

женгей)

• Ж. Аймауытовтың "Әнші" деген әңгімесіндегі Жетішатыр қаласының

қазіргі аты: (Семей)

Ж. Аймауытовтың қымыз сататын үйді (адамдарын, киімін, мінез-

құлықтарын, үй ішінің жиһазын, ыдыс-аяқтарын) суреттеген шығармасы:

("Әнші")

Қашаубаев)

• Ж. Аймауытовтың "Әнші" әңгімесіндегі Әмірқанның ұстазы: (Жұмабек

әнші)

(Жарылғапберді Жұмабаев)

• "Әнші" әңгімесінде қазақ шәкірттері сауықты қандай жағдайға байланысты

ұйымдастырды? (Наурыз тойы)

• "Топ көргенде Әмірқан аруақтанып, көтеріліп кетеді екен, " - деген жолдар

алынған шығарма: (Ж. Аймауытов «Әнші»)

"Кісіге тез үйір болатын, жолдасқа жанын қиятын жігіт. Ойын-сауығы бар

жерде өзін ұмытып кетеді, ол бүтіндей әнге айналады, " - деген сөздер арналған

кейіпкер: (Әмірқан)

• Ж. Аймауытовтың "Әнші" әңгімесінде Әмірханның алып қашқан қызының

есімі: (Ақтамақ)

• "Әнші" әңгімесіндегі Әмірқанның сүйген қызы: (Ақтамақ)

• "Әнші" әңгімесіндегі қымызшы келіншек: (Шәкет)

Ж. Аймауытовтың романы: ("Қартқожа")

• Кейіпкерлері: (Қартқожа; Жұман - Қартқожаның әкесі; Тұңғышбай -

Қартқожаның ағасы; Дәрмен, Бәтіш, Андрей, Шәмкеш, Тұрмағамбет, Иманқұл,

т.б.)

Ж. Аймауытовтың "Қартқожа" романының шыққан жылы: (1926 ж.

"Қартқожа" романындағы аштық суреті психологиялық тұрғыдан дәл

бейнелейтіні сонша, еске әйгілі бір шығарманы түсіреді, соны белгіленің

(Кнут Гамсун "Аштық")

• Ж. Аймауытовтың тарихи тұлғалардың өмірінен дерек беретін туындысы

("Қартқожа")

*** Ж. Аймауытовтың кейіпкер портретін жасау, мінездеудегі шеберлігін

танытқан шығарма(лар)ы: (****Қартқожа"")

• Ж. Аймауытовтың "Қартқожа" романында бейнеленген тарихқа белгілі

адам: (С. Торайғыров)

Ж. Аймауытовтың "Қартқожа" романының үшінші бөлімі сыншылардың

пікірінше қалай суреттелген? (Очерк сарындары, асығыстық қылаң

береді)

• Басты қаһарманының азамат ретінде қалыптасуы он алтыншы жыл

оқиғаларына байланыстырыла суреттелетін Ж. Аймауытовтың шығармасы:

("Қарткожа")

• "Аңғал жұбаныш", "Алғашқы арын" бөлімдері тән Ж. Аймауытовтың

шығармасы: ("Қартқожа")

"Туған жердің қадірін туғалы түзге шықпаған елдегі адам қайдан білсін?…" деген

үзінді алынған Ж. Аймауытовтың шығармасы: ("Қартқа"а")

• "Ата-анадан, туысқаннан, туған жерден кім берейін деп ойлайды? Еркін қызық

өмірді, жан тыныштықты кім жек көрмейді?" - деген сөзді айтқан

Ж. Аймауытовтың кейіпкері: (Қартқожа)

• "Олар қалаға спесік тапсыруға кетіпті. Спесікті тартып аламыз деп, жігіттер

жинап, жылқыға шауып жүргенде, болыстар жүріп кеме берген, " - деген үзінді

алынған Ж. Аймауытовтың шығармасы: ("Қартқожа")

• "Қазақ - қайырымды, кең, меймандос, зерек, ақылды жұрт… Патша жаман. Біздің

мұжық та надан. Басқа жұртты жеп көреді…" - деген "Қартқожа"

романындағы кімнің сөзі? (Андрей)

**** "Қазақ - қайырымды, кең, меймандос, зере

музыкасы бай. Оқыса, қазақ тез түзеліп кетеді. Оқу керек". Үзінді авторы және

шығарма аты: (Ж. Аймауытов "Қартқожа")

• Ж. Аймауытовтың кейіпкері Қартқожа: (Өмірде болған адам)

• Өмірде болған Қартқожаның ұрпағы: (Төлеш Тоғанбаев)

• Қартқожаға тән қасиет: (Көзжұмбай, нар тәуекел) (ҚӘ. Ұлттық тестілеу

орталығы, Астана: 2016; 11-бет)

• *** Ж. Аймауытовтың "Қартқожа" романының басты кейіпкерінің

сипатына сай қатар(лар): (*Сол баланың қақ-соқпен ісі жоқ, момақан,

аңқау, көзі бақырайып, аузын ашып, мұрны қоңқайып отырғаны;

*Кедей-кепшік, жалқы-жарым ортадан шыққан бала ес білгеннен

мазақ, қорлық, тепкі көріп өседі; *Жоқшылық тауқыметін тартады,

ол жарыққа тырбанады, хат танысам, оқысам, білсем деп ұмтылады)

*** "Қартқожа" романының кейіпкерлері: (*Жұман; *Дәрмен;

«Тұңғышбай)

• Қартқожаның әкесінің аты: (Жұман)

• Қартқожаның ағасы: (Тұңғышбай)

Ж. Аймауытовтың шығармасындағы «хат танысам, оқысам, білсем» деп

ұмтылған кейіпкер есімі: (Қартқожа)

"Қартқожа" романындағы "Жуас түйе жүндеуге жақсы" деген мақал

кімге қатысты айтылған? (Қартқожаға)

• "Қартқожа" романындағы "Қысқасы, ол тірі пендеге зәбірі жоқ, құдай деген

адам, " -деген мінездеме тән: (Қартқожаға)

• Ж. Аймауытовтың Қартқожа атты кейіпкерінің туған жері: (Баян тауы

баурайы)

• Қартқожаның рухани өсуіне бағыт-бағдар беріп, жол ашқан: (Әскердегі

өмірі)

• Шәмкеш, Тұрмағамбет, Иманқұл атты кейіпкерлер кездесетін

«Қартқожа» романының кейіпкері: (Жұман)

• «Наданның сөзі құрысын, іс керек. Елге еңбек қылған ерлердің даңқы арта берсін!»

«Қартқожа» романынан алынға үзіндіні айтқан кейіпкер: (Қартқожа)

• Батыр әрі әнші Дәрмен тағдыры, Дәрмен - Бәтіш махаббат хикаясы

суреттелетін Ж. Аймауытовтың шығармасы: ("Қартқожа")

Ж. Аймауытовтың "Қартқожа" романындағы батыр әрі әнші жігіт:

(Дәрмен)

аңғаруға болатындығы: (Мәди Бәпиұлының)

• "Қартқожа - елі үшін күйген, еңбекті сүйген, ер жүректі жұршылық

көсемі, " - деп көрсеткен: (С. Қирабаев)

Ж. Аймауытовтың романы: ("Ақбілек")

• Ж. Аймауытовтың "Ақбілек" романының кейіпкеріері: (Ақбілек; Мамырбай

- Ақбілектің әкесі; Төлеген - Ақбілектің ағасы; Балташ - Ақбілектің кейінгі

қосылған жары; Бекболат -Ақбілекке ғашық болып, сөз салып жүрген жігіт;

Ескендір - Ақбілектің бандыдан туған баласы; Кәмила - Ақбілектің құрбысы,

Үрқия - Ақбілектің ең жақын жеңгесі; Мұқаш, Жылтыр - ұнамсыз кейіпкерлер)

*** Тұңғыш рет 1927 жылы «Әйел теңдігі» журналында жарияланған

Ж. Аймауытовтың шығармасы: (*«Акбілею»)

• "Ақбілек" романы: (Қайғы мен мұңды, куаныш пен шаттықты алма-

кезек суреттеген шығарма)

*** Ж. Аймауытовтың "Ақбілек" романының мазмұны, (*Бай ауылын

банды шауып, әйелін өлтіреді; *Жас қыздың азап-қорлыққа толы

күндері баяндалады; *Қарамұрт офицер өз аузынан өмір тарихын

баяндайды)

• Ақбала, Балташ, Доға, Төлеген қай романның кейіп, ерлері? ("Ақбілек"

• Кәмила, Балташ, Ескендір атты кейіпкерлер кездесетін шығарма:

("Ақбілек")

• "Ақбілек" романының кейіпкерлері: (Балташ, Ұрқия, Мұқаш, Қарамұрт

• Ақбілектің әкесі: (Мамырбай)

• "Ақбілек" романындағы Акбілектің ағасы: (Төлеген)

• Ақбілектің өмірлік жары болған жігіт: (Балташ)

• "Ақбілек" романындағы Ақбілектің баласының ата: (Ескендір)

• Ақбілектің ең жақын жеңгесінің есімі: (Үрқия)

• Ж. Аймауытовтың романының басында Ақбілекке ғашық болып, сөз салып

жүрген жігіт есімі: (Бекболат)

• Ж. Аймауытовтың "Ақбілек" романындағы ұнамсыз кейіпкер: (Жылтыр)

• Ақбілектің жасырынған жерін біліп, бандыларға ұстап берген кейіпкер:

(Мұқаш)

әскерлерінің қолына түсуіне кінәлі адам: (Мұқаш)

• Ақбілекті орысқа шығарып берген кейіпкер: (Мұқаш)

• "Мен таңқы мұрын, бадырақ көз, шұнақ құлақтау, жарқабақтау, кірпік шаш,

қарыс маңдай, қара сұр жігітпін. Жасым - отыз бесте. " Аталған портреттің

иесі: (Мұқаш)

• «Ақбілек» романындағы Мұқаштың Ақбілекті қасқырлардың аузына

тастауының себебі: (Мамырбаймен ескі араздығы)

• Ж. Аймауытовтың "Ақбілек" романындағы адам қайғысы мен табиғат

көрінісінің қабаттаса суреттелетін тұсы: (Ақбілектің жау қолынан босап,

елге келе жатуы)

• "Дүниеде не болып жатқанынан хабарсыз, ауылынан адым жер шығып көрмеген,

аң сықылды жайылған қазақ біздің негып мұндай күйге түскенімізді қайдан

білсін…" "Ақбілек" романынан алынған үзінді кімнің сөзі? (Орыс офицері)

• «Әйтсе де біз қазақтан кек алғалы жүргеніміз жоқ… Ресейде төңкеріс болып,

патшаны түсірген соң … құл-құтанға бағынбаймыз деп … келіп отырмыз».

«Ақбілек» романынан алынған үзінді кімнің сөзі? (Орыс офицерінің)

• Төмендегі оқиғалардың "Ақбілек" романына қатыстысы: (Тапталған ар,

өшкен үміт, көрген қорлық және тіршілікке қайта ора. у соқпақтары)

• Ақбілектің басындағы психологиялық күйлер романның қай бөлімінде

шебер көмкерілген? (Алғашқы үш бөлімінде)

• Ж. Аймауытовтың "Ақбілек" романындағы әсем суреттелген қазақ өлкесі:

(Алтай, Марқакөл)

• Марқакөл, Терең шат деген жер аттары қай романда кездеседі?

("Ақбілек")

*** Ж. Аймауытовтың "Ақбілек" романының оқиғасына сай қатар(лар):

(+ * Мен таңқы мұрын, бадырақ көз, шұнақ,күлактау, жарқабақтау, кірпік

шаш, қарыс маңдай, қара сұр жігітпін.

***Мүндәй халге қалай түсті? Ата-бабасы, шыққан тегі кім? Кеңес өкіметіне

неге карсы күреседі?

***Алыстағы Алтай таулары, ақтар қашып, қызылдар қуып, аласапыран

күрес жүріп жатқан азамат соғысының сұрапыл қазақ ауылдарына да

жеткен. )

"Мынау тұрған көк күмбездей көк шатыр, жымындаған меруерттей коп жүлдыз,

сары табақтай жарқыраған сұлу ай. Анау жатқан ұлан-байтақ, кең дала…" деген

үзінді Ж. Аймауытовтың қай шығармасынан алынған? ("Ақбілек")

• Қиын тағдырдың бір бұрылысында қасқыр қамауына түскен әр түрлі

шығармадағы қос кейіпкер қыз: (Ақбілек пен Айша)

• Ж. Аймауытовтың прозалық туындысы: ("Күнікейдің жазығы")

• Кейіпкерлері: (Күнікей - негізгі кейіпкер, кедей отбасынан шыққан; Шекер -

Күнікейдің шешесі; Тұяқ - етікші; Ордабай бай және қызы Шәмші; Қасым - бай

баласы; Бәймен - батыр, палуан)

• Шекер, Ордабай, Шәмші Ж. Аймауытовтың қай прозалық шығармасының

кейіпкерлері? ("Күнікейдің жазығы")

• "Күн менікі" әңгімесінде Күнікейдің "Бүгінгі күн менікі болған жоқ па?"

деген сөзінің мәнісі: (Елді аузына қаратып, әншілік өнерін көрсетуі)

*** Ж. Аймауытовтың көп актілі драмалары: (*«Мансапқорлар»;

*«Шернияз»; *«Қанапия-Шәрбану»)

*** Ж. Аймауытовтың пьесалары: (***Рабиға"; ***

*"Шернияз"); // ("Мансапқорлар"; *"Қанапия-Шәрбану"; ***Сылаң

қыз")

• "Оқыған" деген атпен берілетін толғау сөздер кездесетін Ж. Аймауытовтың

• Әйгілі 1916 жылдың зарлы оқиғасы Ж. Аймауытовтың қандай

шығармасында ашылған? («Қанапия-Шарбану»)

Ж. Аймауытовтың "Жасасын бостандық! Жасасын әйел теңдігі!" деген

сөздермен аяқталатын пьесасы: ("Қанапия-Шәрбану")

• Ж. Аймауытовтың "Қанапия-Шәрбану" пьесасының кейіпкерлері: (Шатай -

негізгі кейіпкер, момын қара шаруа; Үмсынай - Шатайдың әйелі; Ынтықбай -

екеуінің жалғыз ұлы; Шәрбану - екеуінің қызы; Сазамбан - бай; Қалипа -

Сазамбайдың бәйбішесі; Қанапия - Шәрбану дың сүйген жары)

• Ынтықбай, Сазамбай, Шатай, Үмсынай атты кейіпкерлер кездесетін

шығарма: ("Қанапия-Шәрбану")

Ж. Аймауытовтың пьесасы: ("Рабиға")

• Ж. Аймауытовтың "Шернияз" драмасының драмалық шығармаларға бәйге

жариялағанда (1926 ж.) алған орны: (Бірінші орынға ие болған)

• Ж. Аймауытовтың 20-жылдардағы пьесалар бәйгесінде бірінші орын алған

шығармасы: ("Шернияз") (2-орын - М. Әуезов "Қарагөз")

• "Шернияз" драмасының кейіпкерлері: (Шернияз; Базарбай - окыган, кала

ақыны, Раушан - қыр қызы, Шернияздың сүйіп қосылған алғашқы әйелі; Жәмила

- жеңіл жүрісті әйел)

*** Ж. Аймауытовтың "Шернияз" драмасының кейіпкерлері)і: ("Раушан;

*Жәмила)

• Ж. Аймауытовтың "Шернияз" драмасы арналған ақын: (С. Торайғыров)

"Ой, кер заман, кер заман,

Қабақ қату, қансырау.

Талан-тараж, қан жылау,

Азаматы жабылу, "- деген үзінді алынған Ж. Аймауытовтың шығармасы:

("Шернияз")

• Ж. Аймауытовтың өзінің "Шернияз" драмасы туралы айтқаны: ("Өзімнің

сырымды, ойымды көрсеткендей кітап")

• Ж. Аймауытовтың "Шернияз" драмасының жазылу үлгісі: (Ақ өлең

үлгісімен дәстүрлі өлең араласа жазылған)

• Қасқырбай, Мүсілім, Күләнда Ж. Аймауытовтың қай шығармасының

кейіпкерлері: ("Мансапқорлар")

• Ж. Аймауытовтың зерттеу еңбегі: ("Мағжанның ақындығы туралы")

• Ж. Аймауытовтың жиі қолданатын әдеби тәсілдерінің бірі:

(Персонаждардың өзін-өзі сипаттауы)

Мағжан Жұмабаев (1893-1938)

Туған жері: бұрынғы Ақмола губерниясы, Ақмола уезі, Полуденовский болысы

(қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы, М. Жұмабаев ауданы, Сасықкөл жағасы).

Еңбектері: "Шолпан" (Қазан, 1912), "Мағжан Жұмабаевтың өлеңдері" (Қазан,

1922, Бернияз Күлеевтің алғы сөзімен), "Мағжан Жұмабайұлының өлеңдері"

(Ташкент, 1923, Сұлтанбек Қожановтың алғы сөзімен), "Батыр Баян" поэмасы

("Шолпан" журналы, Ташкент, 1923), "Қорқыт", "Ертегі" поэмалары ("Ақжол"

газеті, Ташкент, 1926), "Тоқсанның тобы" поэмасы ("Еңбекші қазақ" газеті, 1927),

"Жүсіп хан" ертегі поэмасы (Мәскеу, 1928), "Педагогика" (1923).

"Абай - ақылдың ақыны болса, ол Мағжан - ақынның ақыны, сондықтан біз

Мағжаннан үйренуіміз керек. " (М. Әуезов)

"…Абайдан кейін тіл өнегесінде Мағжаннан асқан ақын қазақта жоқ

(С. Мұқанов)

"М. Жұмабаев - Абай мен қазіргі қазақ поэзиясының арасындағы поэтикалы

көпір. " (F. Ибрагимов)

Мағжан "Батыр Баян" поэмасын 1923 жылы Ташкентте М. Оуезовтій үйінде

бір түнде жазып шыққан. Сол жылы Ташкентте "Шолпан" журиальния

басылған.

Таным дерек. Баян Қасаболатұлы (шамамен 1710/15-1757) - білгір Ангырлыгы,

тапқырлығы мен Абылай ханның ерекше құрметіне бөленген, Казак-жоңғар

пайқастарына қатысып, "Батыр Баян" атанған. Баян қалмақтарға қарсы

шайқастардың бірінде ағасы Сары мен бірге қаза табады. ("Қазақстан" Ұлттық

энциклопедия. 2-том, 213-бет)

• Мағжан Жұмабаевтың өмір сүрген жылдары: (1893-1938 жж.)

• Мағжанның әкесінің аты: (Бекен)

Мағжанның баласының аты: (Граждан)

• Мағжанның жары мен баласы өлгенде шығарған өлеңі: ("Мені де, өлім,

әлдиле")

туған; *1893 жылы дүниеге келген)

*** М.Жұмабаев білім алған орын: (*Омбыдағы мұғалімдер

семинариясы; *Уфадағы «Ғалия» медресесі) (және Мәскеудегі әдебиет-

өнер институты)

• М. Жұмабаевтың алғаш тілін сындырып, хат танытқан ұстаздары: (Кәрім,

Мұхамеджан, Данияр қажы)

• Қызылжарда М. Жұмабаев оқыған медресені ашқан, Стамбұлда оқып білім

алған, интеллигент азаматтың аты-жөні: (Мұқамеджан Бегішев)

• М. Жұмабаевтың алғаш хат таныған жасы: (4 жаста)

• М. Жұмабаев Омбының мұғалімдер дайындайтын семинариясын бітірген

жылы: (1916 ж)

• Омбы қаласында М. Жұмабаевқа сабақ берген белгілі қазақ ақыны:

(М. Дулатов)

• М. Жұмабаев Уфа қаласындағы Медресе Ғалияда танысқан көрнекті

жазушы: (Б. Майлин)

М. Жұмабаев семинарияда оқып жүргенде танысты: (С.Сейфуллин мен)

• М. Жұмабаевтың еуропалық білім алуына себебін тигізген қайраткерлер:

(А. Байтұрсынов, М. Дулатов)

• Мағжанның ұстазы, белгілі татар жазушысы, "Қазақ қызы" романының

авторы: (Ғалымжан Ибрагимов)

• "…Сол кезде профессорлардың бірі Мағжанды «Қырғыздың Пушкині» деуші еді, "-

дегенді айтқан: (Сайфи Құдаш, башқұрт жазушысы)

• М. Жұмабаевтың мойнына құрық, басына сырық болған ұйымның аты:

("Алқа")

• М. Жұмабаевтың Мәскеуде Жоғары әдебиет-көркемөнер институтында

оқыған жылдары: (1923-1927 ж.ж.) (В. Брюсов басқарған институт)

• 1929 жылы Мағжан Жұмабаев Сотталды: (10 жылға)

• М. Жұмабаевтың біраз уақыт бостандық алуына көмектескен қайраткерлер

(М. Горький, Е.Пешкова)

• Мағжан ақынның өлең жазбай, көпшілікке белгісіз болып қалған жылдары

(1929-1938 ж.ж.)

• 1929 жылы М. Жұмабаев қуғындауға ұшырап түрмеге түседі. Осы

уақыттарда … араласуымен Түрмеден босап шығады. (Орыс жазушысы

М. Горький мен оның әйелі Е. Пешкованын)

• М. Жұмабаев қызмет еткен Ақмола губерниялық газетінің аты:

("Бостандық туы")

• «Педагогика», «Сауатты бол» (араб, латын әріптерімен бірнеше рет

басылған) кітаптарының авторы: (М. Жұмабаев)

• М. Жұмабаевтың алғашқы жинағының аты: ("Шолпан")

• Мағжан Жұмабаевтың 1912 жылы қандай жинағы басылып шыққан?

("Шолпан")

• М. Жұмабаевтың "Шолпан" атты тұңғыш өлеңдер жинағы шыққан жыл:

(1912 ж.) // Басылған қала: (Қазан)

• Мағжанның "Шолпан" жинағының басылып шығуына жәрдем еткен адам:

(F. Ибрагимов)

• Мағжан Жұмабаев алғашқы өлеңдер жинағы шыққанда неше жаста болған?

(18-19 жаста)

• 1923 жылы Ташкентте басылып шыққан "Мағжан Жұмабайұлының

өлеңдері" атты жинақтың алғы сөзін жазған мемлекет қайраткері:

(Сұлтанбек Қожанов)

• Бернияз Күлеевтің алғы сөзімен басылып шыққан "Мағжан Жұмабаевтың

өлеңдері" атты жинақ қай қалада, қай жылы жарық көрген? (Қазан, 1922 ж.)

• "Өмір, өлім - мәңгі аңдысқан екі жау,

Екі жауды бауыр қылар жыр бар-ау.

Сол жыр таппай, садақ тартпай, сабыр ғып,

Қан майданда күңіренсең еді, сор бала-ау!" - деген М. Жұмабаев жыры

арналған: (Бернияз Күлеевке)

• "Өлең менің Шолпаным, Айым, Күнім" деп жырлаған ақын: (М. Жұмабаев)

• Қазақ әдебиетінің жарық жұлдызы, сезімнің жыршысы, сыршыл ақын:

(М. Жұмабаев)

• М. Жұмабаевтың өлеңінде кездесетін тарихи мекен: (Түркістан)

• М. Жұмабаев "Түркістан" деген өлеңінде "Көп түрік енші алысып

тарасқанда"қара шаңыраққа ие болып қалды деп көрсеткен: (Қазақты)

• М. Жұмабаев "Түркістан" деген өлеңінде "Тұранның билері бар

Тарағайдай" деп айтып отыр: (Әмір Темірдің әкесін)

• М. Жұмабаевтың жазуы бойынша, Түркістанды ертеде: (Тұран дескен)

"Тұранның таулары бар аспанға асқан,

Мәңгіге басын аппақ шаштар басқан…"

Кімнің өлеңінен алынған үзінді? (М. Жұмабаев "Түркістан")

Түркістан - екі дүние есігі ғой,

Түркістан - ер түріктің бесігі гой. Қарамен жазылған сөздер көркемдегіш,

бейнелеуіш сөздердің қандай түріне жатады? (Метафора)

• "Қиял құлы мен бір ақын" деген тіркестің авторы: (М. Жұмабаев)

• М. Жұмабаевтың "Айда атыңды, Сәрсенбай", "Жазгы қала", "Шойын жол"

өлеңдеріне 20-жылдары қойылған негізсіз айып: (Қаланы қазақ ауылына

қарсы қойған деген айып тағылған)

• М. Жұмабаевтың шығыс пен батыс мәселесіне арналған өлеңдері:

("Пайғамбар", "Орал", "Бостандык")

• Мағжанның "Қазағым" өлеңі лириканың қай түрі? (әлеуметтік лирика)

"Қазағым, таянды ғой қылта мойның,

Жер, мал кетіп, бос қалды біздің қойын.

Қарашы өзіңе-өзің көз жүгіртіп,

Жараспас бұдан кейін күлкі-ойын." Мағжанның осы шумақпен басталатын

өлеңі: ("Қазағым")

• Есімдіктер арқылы жасалған М. Жұмабаевтың өлеңі: ("Мен кім?")

*** М. Жұмабаевтың шерлі, мұңлы толғау(лар)ы: (***Жан сөзі"; ***Мені де,

өлім, әлдиле"; ***Сарғайдым")

• М. Жұмабаевтың қайғы-қасіретке толы өмірі, келешек ұрпақпен ашық

тілдескен, іштей ақтарыла төгілген бір сәті көрінетін өлеңі: ("Және сөзі")

• "Жасағаннан бір-ақ нәрсе тілеймін,

Өтпесе түн, атпаса екен таңы да!…" М.Жұмабаевтың бұл тілекті айтқан

өлеңі: ("Сүй, жан сәулем")

• М. Жұмабаевтың махаббат тақырыбындағы өлеңі: ("Сүй, жан сәулем")

• «Қазақ тілі», «Мен кім?» өлеңдерінің авторы: (М. Жұмабаев)

• Мына өлең жолдарының авторы:

Ерлік, елдік, бірлік, қайрат, бақ, ардың,

Жауыз тағдыр жойды бәрін не бардың.

Алтын күннен бағасыз бір белгі боп,

Нұрлы жұлдыз - бабам тілі, сен қалдың! (М. Жұмабаев "Қазақ тілі")

"Күш кеміді, айбынды ту құлады,

Кеше батыр - бүгін қорқақ, бұғады

Ерікке ұмтылған ұшқыр жаны кісенде,

Қан суынған жүрек солғын соғады…" - үзінді алынған Мағжанның

шығармасы: («Қазақ тілі»)

"Ойламай отқа түскен неткен жанбыз,

Сөз ұқпас мылқау, меңіреу, жүрген жалғыз. " Үзінді алынған М. Жұмабаевтың

шығармасы: ("Осы күнгі күй")

"Кең дала көресің гой ана жатқан,

Жібектей жасыл шөптер бетін жапқан.

Асқар тау, балдан тәтті сулары бар,

Әне, сол анам еді мені тапқан, " - деген үзінді алынған М.,ұмабаевтың өлеңі:

("Айға")

"Сарыарқа деген жерім бар,

Неге екенін білмеймін -

Сол Арқамды сүйемін, " - деген өлең жолдарының авторы: (М. Жұмабаев)

"Тасбиқ санап бүгіліп,

Жерге қарап үңіліп,

Көрсе ауыр күрсінер,

Менің бір қарт анам бар, " - деген үзінді алынған М.Ж.мабаевтың өлеңі:

("Сүйемін")

• Мағжанның Омбы түрмесінде жазған өлеңі: ("Сағындым")

• Не көрсем де Алаш үшін көргенім,

Маған атақ ұлтым үшін өлгенім.

Мен өлсем де Алаш өлмес, көркейер,

Істей берсін қолдарынан келгенін. Үзінді алынған өлең: (М. Жұмабаев

"Сағындым")

• "Тез барам" деген өлеңнің авторы: (М. Жұмабаев)

• "Гүлсімге", "Махаббат не?", "Жас келін", "Жәмила", "Бәрінен де сен сұлу"

өлеңдерінің авторы: (Мағжан Жұмабаев)

• "Мен жастарға сенемін", "3-ға", "Р-ға", "Махаббат не?" өлеңдерінің

авторы: (М. Жұмабаев)

• "Гүлсім ханымға", "Біраз Фетше", "3-ға" өлеңдерінің авторы:

(М. Жұмабаев)

• М. Жұмабаевтың өлеңі: ("Шолпы")

• Мағжанның әнімен халық арасына кең тараған өлеңі: ("Сен сұлу"))

• Шашың - толқын, жүрегімнің жарына

Соғылды да, батты улы зарына.

Айнам, саған арнап жырлар жазамын,

Қаламымды малып жүрек қанына, - деген М. Жұмабаевтың өлеңі лириканың

қай түріне жатады? (Махаббат лирикасы)

• *** М. Жұмабаевтың табиғат лирикасына жататын өлең(дер)і: (*«Қысқы

жолда»; *«Жазғы түнде»; *«Жазғытұрым»)

• М. Жұмабаевтың табиғат лирикасына жататын өлеңі: ("Қысқы жолда")

• М. Жұмабаевтың алтын шашты пері бейнесі кездесетін өлеңі: ("Жазғы

жол")

ұйқыдан тұрғызып, бүлдіршіндей киіндіріп, ұйқысын ашатын өлеңі:

("Жазғытұрым")

"Арыстандай айбатты,

Жолбарыстай қайратты,

Қырандай күшті қанатты,

Мен жастарға сенемін, " - деген өлең жолдарының авторы: (М. Жұмабаев)

• "Сылдыр-сылдыр, сылдырлап,

Бірінің сырын бірі ұрлап,

Толқынды толқын қуады.

Жарына бал береді,

Береді де өледі,

Өледі толқын, өледі. " Үзінді алынған: (М.Жұмабаевтан)

• Үзіндінің авторы және қай шығармадан алынған?

"Жылағаны - күлгені,

Күлгені оның - өлгені,

Жылай, күлу өледі. " (М. Жұмабаев "Толқын")

• М. Жұмабаевтың "Толқын" өлеңі: (Табиғат лирикасы)

м. Жұмабаевтың суреткерлік құдіретін көрсеткен өлеңі: ("Толқын")

• Талқын мен толқын сырласып,

Сырларын ептеп ұрласып… - деген шумақтағы көркемдегіш тәсіл: (Кейіптеу)

• Мағжан Жұмабаев поэзиясының бір қыры деп есептеледі: (Пейзажды

лирикаландырып, табиғатты ерітіп, тірілтіп, өзгеше көзқараспен

суреттеуі)

М. Жұмабаевтың еріксіздік азабы, түрме тауқыметіне арналған шығармалар

шоғыры: ("Сағындым", "Жел", "Тілегім", "Жаулап түскен жанға", Тұтқын"

(Лермонтовтан), "Күн шығады да, батады" (Горькийден), "Айға" т.б.)

• М. Жұмабаевтың "Жауға түскен жанға" атты шығанмасы кімге арналған?

(М.Дулатовқа)

• Эпикалық жанрда поэманың ықшам формаларын қалыптастырған ақын:

(М. Жұмабаев)

• М. Жұмабаевтың аңыз, тарихи белгілі оқиғаларға құрылған поэмалары:

("Қойлыбайдың қобызы", "Қорқыт", "Түркістан", "Оқжетпестің

қиясында", "Батыр Баян")

• М. Жұмабаевтың шығыстық сюжет, мысал, түспала құрылған поэмалары:

("Жүсіп хан", "Өтірік ертегі")

*** М. Жұмабаевтың поэмалары: (*«Батыр Баян»; *«Қойлыбайдың

қобызы»; *«Тоқсанның тобы»)

*** М. Жұмабаевтың поэмалары: (*«Батыр Баян»; *«Қойлыбайдың

қобызы»; *«Жүсіп хан»)

• Абылай хан бейнесі қарама-қарсы образдарда суреттелетін екі шығарма:

(М. Жұмабаев "Батыр Баян", С. Сейфуллин "Көкшетау")

• Мағжан Жұмабаевтың поэмасы: ("Батыр Баян")

• Қазақ топырағында туған тұңғыш психологиялық поэма: ("Батыр Баян")

• М. Жұмабаев "Батыр Баян" поэмасын 1923 жылы 30 жасында Ташкенттегі

М. Әуезовтің пәтер-үйінде жазып шығады. Оны жазуға кеткен уақыты: (Бір

түнде жазып шығады)

• М. Жұмабаевтың оқиғасы XVIII ғасырда өтетін поэмасы: ("Батыр Баян")

• "Қызыл тіл, қолым емес кісендеулі, " - деген жолдардың авторы:

(М. Жұмабаев)

• "Жүрегім, мен зарлымын жаралыға" деп басталатын поэма: ("Батыр

Баян")

Сұм өмір абақты саналыға.

Қызыл тіл, қолым емес кісендеулі,

Сондықтан жаным күйіп жанады да," Бұл үзінді Мағжанның қай

шығармасынан? ("Батыр Баян")

• "Батыр Баян" поэмасында есімі көп аталатын хан: (Абылай хан)

• М. Жұмабаевтың "Батыр Баян" поэмасындағы оқиға қай ханның тұсында

болған? (Абылай ханның)

• "Батыр Баян" поэмасында Абылай ханның тұсындағы би: (Қанай би)

• Баянның бауыры, інісі: (Ноян)

• Батыр Баянды тұтқын қыз бен Ноянның артынан құлпырған күш: (Інісінің

ел намысын, Алаш намысын тапғап кеткендігі)

"Жас Ноян қызды керіп от боп кетті,

Көздері қызыл жалын шоқ боп кетті.

Жер мен көк, ай, жұлдызды тұман басып,

Бір қыздан басқа нәрсе жоқ боп кетті … " - Ноян вай қызға ғашық болған?

(Қалмақ қызына)

• Бөбек қыз М. Жұмабаевтың қай шығармасының кейіпкері? ("Батыр Баян"

• "Батыр Баян" поэмасында Ноян өмірі аяқталады: (Баянның қолынаң

қаза табады)

"Екі жас аттарынан ұшып түсті,

Түскенде бірін-бірі құшып түсті…

Қамажай қара топырақ бүлкіл қағып,

Асыгып екі меастың қанын ішті. " Үзінді алынған Мағжанның шығармасы:

("Батыр Баян")

• М. Жұмабаевтың "Батыр Баян" поэмасында қай ұлттардың арасындағы

жаугершілік суреттелген? (Қазақ пен қалмақ); М. Жұмабаевтың "Батыр

Баян" поэмасындағы суреттелетін оқиға: (Қазақ пен қалмақ арасындағы

жаугершілік)

• "Батыр Баян" поэмасындағы қос қоңтайшының аты: (Үса, Серен)

• Баянның жолдасы: (Жанатай)

• Мен де ойды ағытамын қаламыма,

Арқаның көз жіберсем алабына.

Сарыарқа - сары дария, қиыры жоқ,

Көз болсын, қандай қыран, талады да, Үзінді келтірілген Мағжанның

шығармасы: ("Батыр Баян")

"Арқада жер жетпейді Бурабайға

Бөленген бұйра сыпсың қарағайға,

Бұлт құшқан мәңгі мең-зең Көкшетауға

Бөлектау: "Ой, бауырым!" - дер анадайда, " - деген үзінді алынған поэма:

("Батыр Баян", Мағжан Жұмабаев)

• Обаған, Жолдыөзек жерлерінің аты кездесетін шығарма: ("Батыр Баян"

• "Батыр Баян" поэмасындағы әсем суреттелетін жер атауы: (Көкшетау)

• "Қойлыбайдың қобызы" поэмасының авторы: (М. Жұмабаев)

• Қобызды жарысқа түсіріп, тұлпардан оздыратын ақын: (М. Жұмабаев)

• М. Жұмабаевтың "Қойлыбайдың қобызы" поэмасында жарыстан озған

жүйрік: (Қобыз)

М. Жұмабаевтың "Қорқыт", "Ертегі" поэмалары басылған газет:

"Акжол", Ташкент)

м. Жұмабаевтың поэмасы: ("Қорқыт")

• Мағжан Жұмабаевтың өлеңінде кездесетін аңыз кейіпкері: (Қорқыт)

м. Жұмабаевтың "Тоқсанның тобы" поэмасы: (Мағжанның ең соңғы

туындысы) (1927 жылы "Еңбекші қазақ" газетінде жарияланды)

• М. Жұмабаевтың оқиғасы мысықтар мен тышқандар арасындағы жанжал

соғысты көрсетуге арналған шығармасы: (" Ертегі")

Мағжан Жұмабаевтың әдеби ертегісі: ("Жүсіп хан")

• Аз ғана күн таққа отырып, кедейлерді жақсы өмірге қарық қылған патша

жігіт туралы әдеби ертегі: ("Жүсіп хан")

"Бал бұлақты тауы бар,

Бұйра-бұйра бауы бар,

Бауы толган жеміске.

Бір жемісі жақұттай,

Бір жемісі ақықтай…" Үзінді алынған ертегі: ("Жүсіп хан")

• М. Жұмабаевтың әдеби мұралары: (Өлең, поэма, проза)

• М. Жұмабаевтың мақалалары: ("Ақан сері", "Ақанның өмірі", "Ақан

сері сөздері", "Базар жырау", "Әбубәкір ақсақал Дибаев")

• М. Жұмабаевтың аудармалары: (М. Горький "Сұңқар жыры", Мамин-

Сибиряк "Ақбоз ат", В. Иванов "Қазақ әңгімелері")

• М. Жұмабаевтың "Жазғы жолда" өлеңінен алынған үзіндідегі метафора:

"Шілде. Оттай ыстық күн,

Дала - өлік. Жоқ бір күн,

Жер де жатыр тұншығып. " (Дала - өлік)

"Қыранымын сары сайран даланың.

Қос қанатым - алтын Алтай, Оралым. " М. Жұмабаевтың өлеңінен алынған

үзіндідегі бейнелеуіш құрал: (Метафора)

• М. Жұмабаевтың кейіптеу тәсілін қолданған өлеңі: ("Қысқы жол")

• "Ызғарлы жел долданып,

Екі иінінен дем алып.

Аңдай ұлып бір мезгіл

Екі санын шапақтап,

Біресе сақ-сақ күледі. " М. Жұмабаевтың "Қысқы жол" өлеңінен алынған

үзіндідегі көркемдегіш тәсілдің түрі: (Кейіптеу)

Бізгарлы жел долданып,

Екі иінінен дем алып,

Ішін тартып осқырып,

Кейде қатты ысқырып,

Біресе сақ-сақ күледі… М.Жұмабаевтың өлеңінен алынған үзініден тілдің

бейнелілігін, әсерлілігін арттыратын көркемдік Тәсілдер: (Кейіптеу, эпитет)

"Мен ақынмын - жалынмын,

Сылдыраймын, сүйемін.

Мен ақынмын - жалынмын,

Шапшып, көкке тиемін." (М.Жұмабаев) … деген өлең жолдарының буын,

бунақ, тармақ, шумақ түрлері: (7 буынды, бунақты, 4 тармақты шалыс

үйқас)

Жұмабаев үнемі эксумыс үстінде болады. Кейін Жоғары әдебиет-көркемөнер

институтында оқыды, сол кезде профессорлардың бірі Мағлсанды "Қырғыздың

Пушкині" деуші еді. " (Сәііфи Құдаш)

• Ж. Аймауытовтың зерттеу еңбегі: ("Мағжанның ақындығы туралы")

• "Мағжанның қай өлеңін оқысаңыз да әлде өкіндіреді, әлде мұңайтады, әлде

жылатады, алде оятқызады, әлде есіркетеді, әлде жігер береді…" - деп

М. Жұмабаев туралы айтқан: (Ж. Аймауытов)

• «Қайткенмен де Мағжан - алдымен сыршыл ақын, Мағжан сөзінде "кімге

жұмсақ жүрекке жылы тиетін" үлбіреген нәзік әуез қазақтың бұрынғы

ақындарында болған емес». Пікірдің авторы: (Ж. Аймауытов)

• Мына жолдардың авторы: "Табиғатты Мағжаннан көп, онан артық

суреттеген қазақ ақыны кем де кем шығар"., (Ж. Аймауытов)

• М. Жұмабаевтың ақындығын сүйетінін мойындаған қаламгер: (М. Әуезов)

• "Магжанды сүйемін, европалығын, жарқыраған әшекейін сүйемін…" - деген

сөздің иесі: (М. Әуезов)

• "Бүгінгі күн жазушылары ішінен келешекке бой ұрып, артқы күнге анық қалуға

жарайтын сөз - Мағжан сөзі, " - деген пікірдің иесі: (м. Әуезов)

• "Ұстаз" атты мақала жазып, М. Жұмабаев әлемінің сыр шерткен ғалым:

(Б. Кенжебаев)

Сұлтанмахмұт Торайғыров (1893-1920)

"С. Торайғыров терең ойлы, ұшқыр сөзді, сұлу талғамды ақын еді. " "Қазақ

халқының ой дүниесінде аз жасап, көп іс тындырған С. Торайғыров - халықтың

біртуар аяулы перзенттерінің бірі. " (Б. Кенжебаев)

"Сұлтанмахмұт - от болып жанып кеткен, құйрықты жұлдыздай ағып түскен

тұлпар талант еді. Ол халық жүрегінен құрметті орын алады. " (С. Қирабаев)

Туған жері: бұрынғы Омбы уезі, Шағырай болысы, Қарауыл Шабар ауылы (қазіргі

Ақмола облысы).

(1918),

"Айтыс"

"Кедей"

"Адасқан

(аяқталмаған, 1919-1920 ж.ж.), "Таныстыру" (1918); ("Қайғы" поэмасының 28 жолы

ғана жеткен)

Романдары: "Қамар сұлу" (1914), "Кім жазықты?" (Өлеңмен жазылған, 1915).

Прозалық шығармалары: "Зарландым" (1912), "Ауырмай есімнен жаңылғаным

(1913), "Жазықсыз тамган қан", "Сақып пен Және тұрсын" әңгімелері;

Мақалалары: "Социализм", "Жаңа кітап", "Қазақ ішінде оқу, оқыту жолы қалай?

"Өлең һәм айтушылар", "Қазақ тіліндегі өлең кітап.

• С. Торайғыров дүниеге келген жыл: (1893 жыл)

С. Торайғыровтың туған жері: (қазіргі Көкшетау (Ақмола) облысы,

Қызылту ауданы)

• С. Торайғыровтың әкесінің шын аты: (Әбубәкір)

• Шоқпыт (Әбубәкір) - кімнің әкесі? (С. Торайғыровтың)

*** С. Торайғыров: (*Публицист; *Прозаик; *Ақын)

С. Торайғыровтың 1912 жылы Троицк қаласына бару мақсаты: (Оқуды

эрмандады)

• С. Торайғыров білім алған медресе: (Ахун Рахманқұли медресесі, Троицк

қаласы, 1912 ж.)

• Сұлтанмахмұттың балалық шағы өткен жер: (Павлодар, соның ішінде

Баянауыл өлкесі)

• С.Торайғыровты малай орнына жұмсап, өлең жазуына тыйым салған

молданың аты: (Әбдірахман)

С. Торайғыров Нұрғали Бекбауов деген мұғалімнен үйренгені: (Қазақ,

татар тілінде шыққан әдеби кітап, газет-журналдарды оқып, пән

негіздерін үйренді)

• Сұлтанмахмұттың ақындық талабын қкүптап, батасын берген ұстаз:

(Мұқан)

• Абай дәстүрін жалғастырушы ақын: (С. Торайғыров)

• Алаш партиясы мен Алашорда үкіметінің жұмыстарына қатысып, "Алаш

ұранын" жариялаған ақын: (С. Торайғыров)

• Алаш партиясының ұранын жазған ақын: (С. Торайғыров)

• С. Торайғыров қызмет еткен журнал: ("Айқап")

• Сұлтанмахмұттың 1917 жылы "Сарыарқа" газетінде қандай мақаласы

жарияланған? ("Әлиханның Семейге келуі")

• С. Торайғыров үлгі тұтқан татар ақыны: (Ғабдолаа Тоқай)

• "Шоң серіктігі" мәдени-ағарту ұйымын құрмақшы болған ақын:

(С. Торайғыров)

• "Тым болмаса екі жыл тұрмадым, іштегіні түгел жарыққа шығара алмай

барамын, " - деп, өмір сүргісі келген қаламгер: (С. Торайғыров)

• "Жұмасына екі ғана обед етем, құр шай мен нан. Соната да қайғырмаймын. Бір

тиыным қалғанша оқимын. " Сөйтіп жүріп ауруға ұшыраған ақын:

(С. Торайғыров)

• "Қатонқарағайдан кеткенім - ызаға шыдамадым, қан көру үшін кеттім.

Қолымдағы қаражатым бір-ақ ай тұруға жететін есі, " - деп жазған:

(С. Торайғыров)

• "Адамнан туып, адам ісін етпей,

Үялмай не бетіммен көрге барам, " - деген өлең жолдары ғұмыр бойғы

тіршілігінің бағдарламасы болған ақын, қайраткер: (С. Торайғыров)

• С. Торайғыровтың "Айқапта" жарияланған әйел теңсіздігі жайлы мақаласы:

("Ауырмай есімнен жаңылғаным")

• С. Торайғыровтың өлеңі: ("Шәкірт ойы", 1912 ж.)

• Сұлтанмахмұтқа тән сипат: (Қараңғы Қазақ көгіне күн болғысы келген)

• Қараңғы қазақ көгіне күн болғысы келіп, тұрмыстың қиыншылығын

ескермеген оптимист ақын: (С. Торайғыров)

С.Торайғыровтың "Қараңғы қазақ көгіне…" өлең жолының екінші тармағы

(Өрмелеп шығып күн болам)

"Қараңғы қазақ көгіне,

Өрмелеп шығып күн болам!

Қараңғылықтың кегіне,

Күн болмағанда кім болам?" - деген шумақтың авторы: (С. Торайғыров)

• С. Торайғыровтың арман-тілегі, мақсат-мұраты көрінетін өлеңі: ("Шәкірт

ойы")

ашып көрсетеді? (Өнер табу, пайдалы іс табу)

• "Жас жүрек" (1917 ж.) кімнің өлеңі? (С. Торайғыровтың)

• "Ендігі беталыс" өлеңінің авторы: (С. Торайғыров)

*** С. Торайғыровтың оқу-білім тақырыбындағы өлең(дер)і:

(*«Шәкірттерге»; *«Оқып жүрген жастарға»; *«Анау-мынау»)

• С. Торайғыровтың өлеңі: ("Оқып жүрген жастарға")

• Жасамаймын: "Еңбектің

Жемісін көзбен көрем деп".

Жасаймын: " Бір қолғабыс

Кейінгіге берем деп, " - деген үзіндінің авторы: (С. Торайғыров)

"Бір үйде жиюлы екен қазына мал,

Көрсетті бәрін бізге ақсақал шал…" - деген жолдар алынған

Сұлтанмахмұттың өлеңі: ("Бір адамға")

• Сұлтанмахмұттың Шорман балаларының дүниеқоңыздығын, шен-шекпенге

құмартушылығын сынаған өлеңі: ("Бір адамға")

"Суреттер және көрдім жүзі жарқын,

Ойладым: «Оңдырған-ау баққан халқын!" тармақтарының астарында

негізделген: (Зілді кекесін)

• Сұлтанмахмұттың "Бір адамға" деген өлеңін арнаған адамаың аты-жөні:

(Шорманның баласы Сәдуақас)

• С. Торайғыровтың "Бір адамға" өлеңінде қолданылған көріемдегіш тәсіл:

(Ирония, сарказм)

"Анау қырда татар тұр,

Басқалармен қатар тұр.

Мынау ойда қазақ тұр,

Қастарында азап тұр. " Үзінді алынған Сұлтанмахмұттың өзені: ("Анау-

мынау")

Алуға күнді барып белді буған, " - өлең жолының авторы: (С.)орайғыров)

С. Торайғыровтың:

"Мен - балаң, жарық күннен сәуле қуған,

Алуға күнді барып белді буған.

Жұлдыз болып көрмеймін елдің бетін.

Болмасам толған айдай балқып туған, " - деген өлең тармақтарындағы буын

саны мен ұйқас түрі: (11 буынды, қара өлең ұйқасы)

• Ресей ең шұрайлы жерлерін тартып алғандағы ел мұңын суреттейтін

С. Торайғыровтың өлеңі: ("Жазғы қайғы")

С. Торайғыровтың таптық теңсіздіктен туатын кедергілер мен кеселдердің

табиғатына талдау жасап жазған өлеңі: ("Кедейлік")

Жарытпай киер киім, ішер асқа,

Соктіріп малы барлау надан насқа…

Маған салса, кедейлік аты өшкірді,

Дер едім, тұрмастай қып жерге көмсін…("Кедейлік")

"Үмітпенен жоқ қуған,

Талабы алда баламыз.

Басқалар жоғын тапқанда,

Біздер қайтіп қаламыз?" - өлеңінің авторы: (С. Торайғыров)

• "Шығамын тірі болсам, адам болып" өлеңінің авторы: (С. Торайғыров)

• Сүйемін туған тілді - анам тілін,

Бесікте жатқанымда берген білім.

Шыр етіп жерге түскен минутымнан,

Құлағыма сіңірген таныс үнін. Үзіндінің авторы: (С. Торайғыров)

С. Торайғыровтың "Сарыарқаның жаңбыры" өлеңіндегі "жаңбыр" деген

сөздің символдық мәні: (Ақпан революциясының кейінгі жаңғыру

нышаны бейнесінде алған)

*** С. Торайғыровтың поэмалары: (***Айтыс"; ***адасқан өмір";

*"Таныстыру")

• С. Торайғыровтың Алаш ардақтылары туралы жазған шығармасы:

("Таныстыру"(1918)

• С. Торайғыровтың "Таныстыру" поэмасындағы таныстырылғандар: (Абай,

Шәкәрім, Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынұлы, М.Дулатұлы, Ә. Ермекұлы,

Х. Досмұхамедұлы, Ж.Ақбайұлы, Нәзипа және Нұрғали Құлжановтар,

Р. Мәрсеков, т.б.)

• 1918 жылы жазылған С. Торайғыровтың сюжетсіз жазылған поэмасы:

("Адасқан өмір")

• С.Торайғыровтың"Адасқан өмір"шығармасының жанна: (Поэма)

• С. Торайғыровтың поэмасы: ("Адасқан өмір") (5 бөлімнен тұратын, сюжетсіз

поэма; Бөлімдері: "Мен бала", "Мен жігіт", "Мен тоқтадым", "Мен кəрі", "Мен

өлік")

поэмасы: ("Адасқан өмір"); //Сұлтанмахмұттың бала өміріне ұмтылу,

талпыну, есеюге құмарлық қасиеттерін суреттейтін поэмасы: ("Адасқан

өмір");

кейіпкердің)

• "Адасқан өмір" поэмасындағы лирикалық кейіпкердің ең басты арманы:

(Әділет жолы, шын бақытты өмір)

• Үзінді Сұлтанмахмұттың қай шығармасынан алынғанын табыңыз.

Мен мейгит он без-отыз арасында,

Бұл жаста көп: бересі-аласы да

Алдымда толған мақсат, толған таңдау,

Алайын анасын ба, мына сын ба?… (" Адасқан өмір")

• С. Торайғыровтың "Кім болам?" деп шарқ ұраттн лирикалық кейіпкері бар

туынлысы: ("Адасқан өмір")

• С. Торайғыровтың поэмасы: ("Кедей")

С. Торайғыровтың өзін бай баласы Жақыпшен салыстырып, ескі өмірден

безінетін кейіпкері бар туындысы: ("Кедей")

• С. Торайғыровтың аяқталмаған поэмасы: ("Айтыс")

С. Торайғыровтың романы: ("Қамар сұлу")

• Проза мен поэзияның араласуымен жазылған С. Торайғыровтың

шығармасы: («Қамар сұлу» романы)

• С. Торайғыровтың "Қамар сұлу" романы қандай туынды? (Әлеуметтік

роман)

жаста); Омар - Қамардың әкесі; Қасен - Қамардың ағасы; Ахмет - Қамардың

сүйген жігіті; Жорға Нұрым - Қамардың күйеуі (50 жаста); Қалтай қажы, Оспан

бн - Нұрымның жемтіктес достары)

• "Қамар сұлу" романындағы көтерілген мәселе: (Әйел теңсіздігі)

• Қамар сұлудың бейнесі: (Өмір шындығынан қорытылып алынған

бейне)

• Жаңашылдықты көксеген Қамар, Ахмет, Омар, Қасен сияқты кейіпкерлер

• С. Торайғыровтың бір шығармасындағы қай қызды жынданған деп, соққыға

жығып, басын тесіп өлтіреді? ("Қамар сұлу", Қамарды)

• С. Торайғыровтың бақсы-балгерге сенудің қажеті жоқтығын дәлелдейтін

шығармасы: ("Қамар сұлу")

• Тойда айтылатын "Жар-жар" жыры "Зар-зар" болып өзгертіле айтылатын

туынды: ("Қамар сұлу")

• "Қамар сұлу" романындағы Қамар мен Қасеннің әкесі: (Омар)

• Қамарды Нұрымға беруге қарсы шыққан, көзі ашық адам, мейірімді әке:

(Омар)

ақын қыз: (Қамар)

• "Қамар сұлу" романындағы кедей ортасынан шыққан, аздап оқыған жігіт,

жаңа дәуірдің өкілі: (Ахмет)

• "Қамар сұлу" романындағы жас буынның жаңашыл өкілі: (Ахмет)

• "Қамар сұлу" романындағы Қамардың сүйген жігіті, басты кейіпкердің бірі

(Ахмет)

• "Қамар сұлу" романындағы ұнамды кейіпкерлер: (Ахмет, Омар, Қасен)

"Қамар сұлу" романында ұнамды ойларымен, турашыл іс-әрекеті мен есте

қаларлық бейне: (Қасен)

• Қамарды зорлықпен тоқалдыққа алған ұнамсыз бейне: (Жорға Нұрым)

• С. Торайғыровтың "Қамар сұлу" романындағы Нұрым деген кейіпкердің

Қамарға қатысы: (Айттырған адам)

• "Қамар сұлу" романындағы Бәйтік молда, Көңілбай бақсы: (Дін иелері)

• "Қамар сұлу" романындағы Жорға Нұрымның жақтастары: (Қалтан қажы,

Оспан би)

• "Бұқа мойын, өгіз құрсақ, алақан көз, жайын ауыз, дорба сақал, тоқпақ мұрын, бір

түрлі нысаналы жануар еді. " Берілген портрет: (Нұрымның бейнесі)

• "Қамар сұлу" романындағы Қамардың "Ататай, ашық болдым мұрыныңа"

өлеңі қарата айтылатын кейіпкер: (Жорға Нұрым)

• С. Торайғыровтың "Қамар сұлу" романындағы Қамардың өлеңі арналған:

"Ататай, болдым ғашық мұрыныңа,

Көк бурыл иектегі құрамына.

Кірпідей аяқ-қолы жнырылған,

Қосылар күн болар ма тұлыбыма?" (Жорға Нұрымға)

С. Торайғыровтың Құрбан қажыдан естіген әңгіме, аңыздарды қандай атпен

баспасөз бетінде жариялады? («Жалаңаш баба») (және «Ескі сөз», «Ақ

найман Ойсынбай», «Елден» деген атпен)

С. Торайғыровтың Құрбан қажының ауылында жүріп жазған көрнекті

шығармасы: ("Кім жазықты?"(1915-1916 ж.)

• Қазақ әдебиетіндегі өлеңмен жазылған тұңғыш роман: ("Кім жазықты?"1)

• С. Торайғыровтың "Кім жазықты?" романының кейіпкерлері: (Тасболат -

бай; Әжібай - Тасболаттың баласы; Жақып - Тасболаттың үлкен баласы; Жаңыл

(Жақыптың жесірі), Жәмила, Зылиқа, Рысты - Әжітайдың әйелдері; Күлтай -

Әжібайдың Жаңылдан туған қызы; Қабыш - Әжібайдың баласы; Байбол - орта

шаруа; Әнуар - мұғалім жігіт; Әппақай - қаланың жаңашыл қызы)

• С. Торайғыровтың негізгі кейіпкерлері қазақтың ел билеуші үстем тап

өкілдері болып келген шығармасы: ("Кім жазықты?")

• Сұлтанмахмұттың қазақ ауылындағы тәрбиесіздік, қоғамдық мешеулік

тудырған жалқаулық, талапсыздық, шаруаға қырсыздықты сынайтын

шығармасы: ("Кім жазықты?")

• "Кім жазықты?" деген туындысы арқылы 5 жастағы балаға 11 жастағы

қызды айттыратын өрескелдікті көрсеткен ақын: (С. Торайғыров)

• С. Торайғыровтың "Кім жазықты?" романында суреттелетін оқиға:

(Тасболат байдың үш буын ұрпағының тағдыры)

• С. Торайғыровтың "Кім жазықты?" романындағы көтерілген мәселе:

(Ұрпақ тәрбиесі)

• Жаңыл, Жәмила, Зылиха, Рысты атты бақытсыз әйел кейіпкерлері бар

С. Торайғыров туындысы: ("Кім жазықты?")

• С. Торайғыровтың "Кім жазықты?" романындағы жаңашыл қыздардың

аттары: (Аппақай, Күлтай)

• Әжібай - қай шығарманың кейіпкері: ("Кім жазықты?")

• Тасболат бай Сұлтанмахмұттың қай шығармасынан? (" Кім жазықты?"

• Он бес жыл болыс болған Тасболаттың биліктен айырылу себебі: (Орысша

тіл білмегендіктен)

• С. Торайғыровтың жазуынша, жасында алғыр, шешен, зейінді Әжібайды

бұзған: (Тәрбиесіздік)

• Байбол. Берілген кейіпкер қандай шығармадан? ("Кім жазықты?"

романынан)

• С. Торайғыровтың "Кім жазықты?" романындағы Байбол:

(Сұлтанмахмұттың жақсы, әділ ел басшыларын армандағанынан

туған бейне)

• "Кім жазықты?" романында Әжібайға:

"Мазаны алмай, таңдашы сүйгеніңді,

Әзер болса, бір жылғы төлі малдың, " - деп айтқан: (Тасболат)

• С. Торайғыров ХХ ғасыр басында әдебиеттің қандай саласын

қалыптастырған? (Лириканың азаматтық үнін)

• "Сұлтанмахмұт Торайғыров - терең ойлы, ұшқыр сөзді, сұлу талғамды ақын еді, "

- деген пікірдің авторы: (Б. Кенжебаев)

• Жақсылық көрсем - өзімнен,

Жамандық көрсем - өзімнен. Авторы: (С. Торайғыров)

Сәбит Дөнентаев(1894-1933)

Сәбит Дөнентаев - ақын, журналист, ірі сатирик ақын.

Туган жері: Бұрынғы Семей губерниясы (қазіргі Павлодар облысы), Кереку уезі,

Ақсу болысы)

Тұңғыш жарияланған өлеңі: "Қиялым" (1913 ж. "Айқап" журналы).

Тұңғыш кітабы: "Уақ-түйек" (1915 ж. Уфа)

• Бар оқуы Павлодардағы Қасым қажының медресесі мен аяқталған,

1894-1933 жылдардың арасында өмір сүрген қазақ ақыны: (С. Дөнентаев)

• Сәбит Дөнентаевтың туған жері: (Семей губерниясы, Кереку уезі, Ақсу

болысының 4-ауылы)

• С. Дөнентаев 1907-1908 жылдары Маралдыда дәріс алған молда: (Нұрғали)

• С. Дөнентаевтың "Уақ-түйек" атты өлеңдер жинағы қашан, қайда

жарияланған? (1915 жылы, Уфа қаласында)

• Сәбит Дөнентаевтың әйел теңсіздігі айтылған өлеңдері: ("Ерікті Айша",

"Жәмила қыз")

• С. Дөнентаевтың сатиралық өлеңдерінің қайсысында ирония көбірек

қолданылған? ("Жәмила қыз")

• С. Дөнентаевтың шағын өлеңге поэманың жүгін сыйғызған, шеберлігін

байқатқан туындысы: ("Жәмила қыз")

С Дөнентаевтың әдебиетті ермек, оңай іс деп көретіндерді өткір сынаған

елінің: ("Драмашыға")

Денентаевтың аллитерация қолданылған өлеңі: ("Қазақтарға қарап")

… Сәбит Дөнентаевтың мысалы: ("Ауырған арыстан")

С Дөнентаевтың қай шығармасында адам бойындағы кішіпейілділік,

қанағатшылық айтылады? ("Екі теке", "Көзі тоймайтын ит")

с. Дөнентаевтың үстем тап өкілдерін тырнақтылар мен тістілер кейпінде

бейнеленген өлеңі: ("Бозторғай")

*** С. Дөнентаевтың «Бозторғай» өлеңінде көтерілген мәселе:

*Қоғамдағы келеңсіз жағдай)

*** С. Дөнентаевтың Абайдың үлгісімен жазған өлеңдері: (***Жүрекке";

"Темірге"; ***Ерікті Айша!")

Сәкен (Сәдуақас) Сейфуллин (1894-1938)

Туған жері: бұрынғы Ақмола облысы, Ақмола уезі, Нілді болысының бірінші

ауылы (қазіргі Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы).

Еңбектері: "Өткен күндер" (Қазан, 1914), "Асау тұлпар" (Орынбор, 1922),

"Домбыра" (1924), "Экспресс" (Қызылорда, 1926), "Тұрмыс толқынында"

жинақтары (1928);

Поэмалары: "Көкшетау" (1929). "Альбатрос" (1933), "Қызыл ат" (1933),

"Сациалстан" (1927), "Аққудың айырылуы" (1925);

Повестері: "Жер қазғандар" (1928), "Айша" (1922), "Жемістер" (1935), "Біздің

тұрмыс", "Сол жылдарда",

Әңгімелері: "Жұбату", "Бандыны қуған Хамит", "Қыр балалары" т.б.;

Драмалық шығармалары: "Бақыт жолына" (1917), "Қызыл сұңқарлар" (1920);

Романы: "Тар жол, тайғақ кешу" (1922); ("Ақжолтай батыр" романы);

Әндері: "Біздің жақта", "Гауішінде", т. б.

Зерттеу еңбектері: "Қазақтың ескі әдебиет нұсқалары" (1931), "Қазақ әдебиеті"

(1932), "Батырлар" (1933).

• Бір жылы туып, бір жылы қайтыс болған үш қаламгер: (Сәкен, Ілияс,

Бейімбет, 1894-1938 ж.)

• С. Сейфуллиннің туған жері: (Ақмола облысы, Ақмола уезі, Нілді

болысының 1-ауылы)

• Сәкен Сейфуллиннің туған жеріндегі өзендер: (Нұра, Есіл)

С. Сейфуллиннің туып-өскен өлкесі: (Сарыарқа)

• С. Сейфуллиннің азан шақырып қойған есімі: (Сәдуақас)

• С. Сейфуллиннің өр, қайсар, әділ болып өсуіне ықпал еткен адам: (Әкесі

Сейфолла)

• С. Сейфуллиннің орысша үйренуіне ықпал еткен: (Сейфолла)

*** С. Сейфуллинге қатысты нұсқа(лар): (*Бұрынғы Ақмола, қазіргі

Қарағанды облысында туған; *Шын аты - Сәдуақас; *Әкесі саятшы,

домбырашы болған)

* *** "Әкем саятшы, аң аулағыш, домбырашы, ақ жарқын адам болған, шешем

әңгімеші еді, " - деп ата-анасы туралы естелік айтқан: (*С. Сейфуллин)

С. Сейфуллиннің жарының аты: (Гүлбаһрам)

• Ақмоладағы Приходская школада, калалык училищеде, Омбы мұғалімдер

семинариясында оқыған ақын-жазушы: (С. Сейфуллин)

• С. Сейфуллиннің Омбы семинариясында оқыған жылдары: (1913-1916 ж)

• Еңбек жолын Сілеті-Бұғылы деген жерде бастаған Сәкен Сейфуллиннің

алғашқы қызметі: (Мұғалім)

• "Орысша тіл үйрен, орысша оқу үйрен" деп, Нілді зауытына жіберілген 9

жасар баланың кім екендігі: (С. Сейфуллин)

• Ақындық тырнақалды қадамын Нілді зауытында бастаған С. Сейфуллиннің

бірінші туындысы: (Қалжың өлең)

• Қазақстанда Жоғарғы Үкімет аппаратында басшылық қызмет атқарған

қаламгер: (С. Сейфуллин)

• С. Сейфуллин Қазақстан Халық Комиссарлары Кеңесінің төрағасы болып

тағайындалды: (1922 жылдың қазанында)

• Аллегориялық әдіспен Қазақстанда коллективтендіру кезінде кеткен

трагедиялық қиындықтарды астарлай айтқан ақын: (С. Сейфуллин)

• Қару-жарақ аттары, теңізшілік терминдері және түрлі неологизмдерді

шығармаларында көп пайдаланған ақын: (С. Сейфуллин)

С. Сейфуллинге тағылған айып: (Халық жауы)

• С. Сейфуллиннің Омбы лагерінен қашып шыққан кездегі бүркеншік аты:

(Дүйсенбі)

• Сәкеннің жасырынып жүргендегі бүркеншік аты: (Дүйсенбі)

• "Дүйсенбі" деген жалған ат жазылған құжатпен жаяу Павлодар, Баянауыл

арқылы туған еліне жеткен жазушы: (С. Сейфуллин)

• Сәкеннің басқа атпен жасырынып жүрген кезінде шығарған өлеңі: ("Тау

ішінде")

• С. Сейфуллиннің сөзін де, әнін де өзі шығарған туындысы: ("Тау ішінде")

• "Түрмеден қашып шыққанда": (С.Сейфуллиннің туындысы)

• "Қазақ сабағы", "Оқымаған қазақ", "Інішегіме" атты өлеңдердің авторы:

(С. Сейфуллин)

• Сәкеннің халықты өнер-білім үйренуге шақырған өлеңі: ("Қазақ сабағы")

• С. Сейфуллиннің туындысы: («Жас қазақ марсельезасы»)

• С. Сейфуллиннің қазақ әдебиетінде ең алғашқы төңкерістің жыр деп

есептелетін өлеңі: ("Кел, жігіттер")

• С. Сейфуллиннің саяси лирикалық өлеңдері: ("Асығып тез аттандық",

"Тергеген болсаң, айтайын", "Кел, жігіттер")

1920 жылдардағы қазақ поэзиясында революцияшыл бағыттың топ

бастаушысы: (С. Сейфуллин)

• "Жайлауға көшу", "Сыр сандық" өлеңдерінің авторы: (). Сейфуллин)

• Өз-өзімен элек болар кей жастар

Көшке мінген асаулары таласып. С. Сейфуллиннің қай шығармасынан?

("Жайлаудан көшу")

"Сым пернені басып қара,

Басып қара, жырласын…" - тармақтары алынған С.Сейфуллиннің өлеңі:

Сыр сандық")

Досқа арнап жазған хат түріндегі сыршыл

сандық")

Сәкеннің «Сыр сандық» өлеңінің түрі: (Хат)

"Туғалы қапас көрмеген,

Көкіректе кектер кернеген

Талпынып құлаш сермеген,

Айтайын ішкі сырымды, " - деп сырын ақтарғысы келетін С. Сейфуллиннің

өлеңі: ("Сағындым")

• Сәкен Сейфуллиннің "Өткен күндер" атты өлеңдер жинағы басылып

шыққан жыл: (1914 жыл)

С. Сейфуллиннің Қазан қаласындағы "Матбуғат Кәримия" баспасында

басылған жинағы: ("Өткен күндер")

• С. Сейфуллиннің революцияға дейінгі жазған өлеңдер жинағы: ("Өткен

күндер")

• С. Сейфуллин өзінің алғашқы өлеңдер жинағы -"Өткен күндер" басылып

шыққанда неше жаста болған? (20 жаста)

С. Сейфуллин шығармаларында символ дәрежесіне көтерілген тұрақты

образдар: (Аққу, қызыл сұңқар, сыр сандық)

С. Сейфуллин адамның оғынан жапа шеккен қай жануарларды жырға

қосқан? (Аққу, ақбекен)

• С. Сейфуллин "Түс" өлеңінде ескі өмірді бейнелейді: (Қорғансыз бақша

күйінде, қазақ халқын сол бақшадағы қураған ағаштар түрінде)

*** С. Сейфуллиннің 1922 жылы басылып шыққан өлеңдер жинағы:

("Асау тұлпар")

*** Сәкеннің табиғатты Отан байлығы бейнесінде суреттейтін өлең(дер)і:

(*"Орман"; ***Туған ел"; ***Сұлу терек")

*** Өлең жолдарының авторы:

«Темір торлы тас үйде,

Көкірегім толы шерменен.

Қанатты, тағы тұлпарым,

Арқырап келші кермеден.

Құтқаршы мені қамаудан,

Шынжырлап ерік бермеген» (*С. Сейфуллин)

• Сәкен Сейфуллиннің туындысы: ("Альбатрос"(1932)

• С. Сейфуллиннің "Қызыл сұңқарлар", "Тар жол, тайған кешу"

шығармаларында баяндалған оқиғалармен үндес поэмасы: ("Альбатрос")

• С. Сейфуллиннің қызықты поэтикалық формасымен оншауланатын ірі

туындысы: ("Альбатрос")

• С. Сейфуллиннің ақын мен аттың айтысына құрылған шығармасы:

("Қызыл ат"(1933)

• С. Сейфуллиннің поэмасы: ("Қызыл ат"")

"Аққудың айырылуы", "Лашын туралы жыр", "Ақсақ киік" атты лирикалық

туындылардың авторы: (С. Сейфуллин)

С. Сейфуллиннің үлкен гуманистік идеяны насихаттаған романтикалық

поэмасы: ("Аккудың айырылуы")

• Қазақ ақындарының ішінде сұлу құстың қасіретін поэма арқауы еткен

ақын: (С. Сейфуллин)

• С. Сейфуллиннің "Аққудың айырылуы" атты поэмасы қандай шығарма?

(Махаббат туралы романтикалық поэма)

• С. Сейфуллиннің "Аққудың айырылуы" поэмасының жазылған жылы: (1925

ж.)

жырлаған шығармасы: ("Аққудың айырылуы")

• Жалғыз қалған аққудың қиналысын суреттейтін С. Сейфуллиннің

шығармасы: ("Аққудың айырылуы")

• "Арқада бір жер бар еді,

Жібек самал саясы.

Саяда бір көл бар еді,

Сырлы кесе аясы, " - деген үзінді алынған Сәкеннің шығармасы: ("Аққудың

айырылуы")

• 4 бөлім, 47 тараудан тұратын С. Сейфуллиннің шығармасы:

("Көкшетау"(1929)

"Көкшетау" поэмасындағы тарау саны: (47)

• ***С. Сейфуллиннің "Көкшетау" поэмасындағы тараулар атаулары:

(*""Жұмбақтас"; *"Оқжетпес"; ***Жеке батыр")

*** С. Сейфуллиннің "Көкшетау" поэмасындағы Адақ батырдың кескін-

келбеті: (*Солқылдақ көк құрыштай, біткен тіп-тік; *Қара сұр, ұзын

бойлы, емес талпақ)

• Қара сұр, ұзын бойлы, емес талпақ,

Солқылдақ көк құрыштай, біткен тіп-тік,

Денесі көк құрыштай, өрдеш - шалқақ. Жараған аш бөрідей белі жіптік.

Қыр мұрын, қарагер көз, қара мұртты,

Ыңғайлы, сұлу сида, сұңғақ дене,

Қақпақтай қозы жауырын, топшы жалпақ. Жараған бәйге кердей ықшам, саптық.

Кімнің портреті? (Адақтың)

"Сексен көл Көкшетаудың саясында,

Әрқайсы алтын кесе аясында,

Ауасы - дертке дауа, жұпар иісті,

Көкірек қанша жұтса тоясың ба?" Үзіндінің авторы: (С. Сейфуллин

"Көкшетау")

• Сол қыздың он жетіге келген жасы,

Оралған аш беліне қолаң шашы.

Қап-қара қарлығаштың қанатындай

Иілген ақ маңдайда екі қасы. Үзінді қай шығармадан? ("Көкшетау")

• С. Сейфуллиннің шығармасында әсемдіктің ғаламат символына айналған

зеңгір тау: (Көкшетау)

С. Сейфуллиннің күрделі композициялы, полифониялық, көп әуезді

шығарма деп бағалауға болатын поэмасы: ("Кокшетау")

С. Сейфуллиннің күрделі композициялы, бірнеше сюжет желісі бар

шығармасы: ("Ҡөкшетау"")

С. Сейфуллиннің қызықты поэтикалық формасының оқшауланатын ірі

туындысы: ("Көкшетау")

• Сәкеннің әдебиет тарихынан ерекше орын алатын тұлғалы туындысы:

("Көкшетау")

С. Сейфуллиннің қазақ аңыздарының желісіне құрылан шығармасы:

"Көкшетау")

С. Сейфуллиннің "Көкшетау" поэмасының бір тарауының аты:

("Жұмбақтас"))

• "Жеке батыр" тарауы неше шумақтан тұрады? (Үш шумақтан)

С. Сейфуллиннің "Көкшетау" поэмасындағы үш шумақ өлеңмен

қайырылатын бөлім аты: ("Жеке батыр")

"…Абылай батырларын алды жиып,

Үлеске олжаларын салды жиып,

Сол жерде бір сұлуға талас болды:

Бере алмай біреуіне бірі қиып, " - деген үзінді алынған «Көкшетау»

поэмасындағы бөлім: ("Оқжетпес")

• "Қалмақ қызы" тарауы алынған поэма: ("Көкшетау")

• "Көкшетау" поэмасында ерлердің өнерін сынау үшін, қалмақ қызының

қанша шарт қойды: (Үш шарт: 1. Шың басындағы жаулықты атып түсіру;

2. Төрт жігітті арқалап жартасқа жүгіріп шығу; 3. Өлеңмен айтылған

жұмбақты шешу. )

"Батырлар апырақтап, зорланысып,

Қамалды қалың әскер қорланысып…" тармақтары алынған С.Сейфуллиннің

шығармасы: ("Көкшетау")

• C. Сейфуллиннің "Көкшетау" поэмасындағы тұтқын қыздың ата-анасының

аллегориялық бейнесі: (Кептер)

• "Көкшетау" поэмасында қыз нені жұмбақтайды? (Өз өмірін)

• С. Сейфуллиннің "Көкшетау" поэмасындағы қалмақ қызының жұмбағын

шешкен адам: (Адам)

• С. Сейфуллиннің "Көкшетау" поэмасындағы Тұтқын қызға риза болған

Адақтың еліне қайту үшін мінгізген тұлпары: (Керкежек)

• С. Сейфуллиннің "Көкшетау" поэмасындағы тұтқын қыздың еліне

қайтқандағы мінген аты: (Керкөжек)

• С. Сейфуллиннің "Көкшетау" поэмасындағы кейіпкерлер: (Адам, Қасым

төре, Абылай)

• С. Сейфуллиннің "Көкшетау" поэмасының "Бой жазу" бөлімінде болатын

жағдай: (Өнер психологиясынан сыр шертіледі)

• С. Сейфуллиннің қазақтың белгілі сал-серілері мен әнші-ақындары сөз

болатын поэмасы: ("Көкшетау")

• Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақ, Қажымұқан, Біржан сал, Ақан серінің

портрет галереясын жасайтын шығарма: ("Көкшетау")

• С. Сейфуллиннің "Көкшетау" поэмасындағы Кокшетау сипаттарын қандай

эпик ақынның шығармасымен салыстыруға болады? (1. Жансүгіров

"Құлагер")

• Абылай хан бейнесі қарама-қарсы образдарда суреттелетін екі шығарма:

(М. Жұмабаев "Батыр Баян", С. Сейфуллин "Көкшетау")

"Жұбату", «Жемістер», "Жер қазғандар" шығармаларының авторы:

(С. Сейфуллин)

• *** С. Сейфуллиннің повестері: (*«Жер қазғандар» (1928)) *«Сол

жылдарда»; *«Айша»)

• С. Сейфуллиннің жұмысшылардың психологиялық, динамикалық сырын,

мінез қалыбын шебер бейнелеген туындысы: ("Жер қазғандар")

• С. Сейфуллиннің соңғы шығармасы: ("Жемістер'''(1935)

• С. Сейфуллиннің "Жемістер" хикаясының оқиғасы қамтиды: (15 жыл)

• Ғайып, Нияз, Танабай, Боранбек - С. Сейфуллиннің қай шығармасының

кейіпкерлері? ("Жемістер")

• С. Сейфуллиннің "Жұбату" деген шығармасы жататын жанр: (Қысқа

лирикалық әңгіме)

• "Жұбату" әңгімесінің тақырыбы: (Әйел азаттығы)

С. Сейфуллиннің "Бандыны қуған Хамит" әңгімесініегі оқиға болған жыл:

(1921 жылдың күзі)

• С. Сейфуллиннің "Бандыны қуған Хамит" әңгімесінің кейіпкерлері: (Ақсақ

Ақан, Сейсенбаев)

С. Сейфуллиннің бандымен алысып, ұстай алмай қапыда қалған кейіпкері:

(Хамит)

(Хамит)

Сейфуллинге ұқсастығы бар-жоғы: (Ұқсастығы бар)

• Киноға түсірілген шығарма: (С. Сейфуллин "Бандыны қуған Хамит")

• "Темір торлы тас сандықтың ішінде шынжырланып байлаулы қызыл сұңқарлар

жатты, " - деген үзіндінің авторы: (С. Сейфуллин)

"Ақжолтай батыр" романының авторы: (С. Сейфуллин)

• Қазақтың тұңғыш мемуарлық романын жазған жазушы: (С. Сейфуллин)

• С. Сейфуллиннің романы: ("Тар жол, тайғақ кешу"()922)

• С. Сейфуллиннің Қазан төңкерісі тұсындағы аумалы-төкпелі кезең

шежіресін баяндаған прозалық туындысы: ("Тар жол, тайғақ кешу")

• М. Тәтімов, С. Шәріповтердің бастарынан кешкен оқиғаларды қосалқы

эпизодтар арқылы суреттеген С. Сейфуллиннің шығармасы: ("Тар жол,

тайғақ кешу")

"Әупілдек" қай романның үзіндісі: ("Тар жол, тайғақ кешу")

"Әупілдек", "Тұлып", "Шубарда" деген бөлімдері бар С. Сейфуллиннің

шығармасы: ("Тар жол, тайғақ кешу")

• Ағаш арбаға тезек тиеп бара жатқан қазақ, балапандарын ерткен қаз, түрме

терезесі алдынан өтетін есімі белгісіз көк ерім қыз суреттелетін

C. Сейфуллиннің шығармасы: ("Тар жол, тайғақ кешу")

• С. Сейфуллиннің революционер жолдастарымен бірге қамалған азап

вагоны: (Анненковтікі)

• Сәкеннің актер түрмесіндегі азаптан неше ай дегенде босап шығады? (6

айда)

С. Сейфуллиннің "Тар жол, тайғақ кешу" романы басталатын оқиға: (Жас

• С. Сейфуллиннің "Тар жол, тайғақ кешу" романы аяқталады: (Сәкеннің

Әулиеатаға келіп, Шуда кеңес өкіметін орнату әрекеттерімен)

С. Сейфуллиннің "Тар жол, тайғақ кешу" романын шартты түрде неше

бөлімге жіктеуге болады? (Төрт бөлімге)

(1-бөлім:"Революцияның алғашқы жылдары", новеллалық сипаты бар, әрқайсысы

аяқталған сюжетті 4 әңгіме,

2-бөлім: Естіген жайттар, оқыған нәрселер, баспасөзден алынған материалдар:

3-бөлім: чехословактар лаңы, Ақмолада Кеңес өкіметінің құлауы, түрмеге түсу;

4-бөлім: Омбы лагерінен қашып шыққаннан кейінгі шырғалаңдар)

• С. Сейфуллин шығармаларының көбінде оқиға түнде басталып, таң ата

аяқталуының себебі: (Түн мен күнді қарама-қарсы алу тәсілі тудырған

жаңа символ)

• Сәкен Сейфуллиннің пьесасы: ("Қызыл сұңқарлар")

• Терлікбай, Жәмила, Мүслима, Ермек деген кейіпкерлер кездесетін

шығарма: ("Бақыт жолына"(1917)

• С. Сейфуллиннің «Бақыт жолына" пьесасы жазылған жыр: (1917 жыл)

• Сәкен Сейфуллиннің Ақмола жастарының күшімен 1918 жылы сахнаға

қойылған шығармасы: ("Бақыт жолына")

Сәкен Сейфуллиннің пьесасы: ("Бақыт жолына")

• "Төңкерісшіл драманың басы - Сәкеннің "Қызыл сұңқарлар" мен "Бақыт жолына"

пьесасы, " - деген пікірдің иесі: (М. Әуезов)

• С. Сейфуллиннің әдеби қызметінің 20 жылдығы тойланған уақыт: (1936 ж.)

• Қазақ совет әдебиетінің классигі ретінде "Еңбек Қызыл Ту" орденімен

наградталса да, жазықсыз жазалауға ұшыраған ақын: (С. Сейфуллин)

• Әдебиеттану ғылымының негізін салушы: (С. Сейфуллин)

• С. Сейфуллиннің зерттеу еңбектері жазылған сала: (Қазақ фольклоры)

• С. Сейфуллиннің зерттеу еңбегі: ("Қазақтың ескі әдебиет нұсқалары")

"Ахмет Байтурсынулы елуге толды" деген арнаулы мақаланы жазған:

(С. Сейфуллин)

• "Желісі үзілмей келген жиырма жылдық ақан жолы женіл жол емес. Күш-

қуат… барлығын Сәкен басынан мол кешті," - деген пікірдің иесі: (М.Әуезов)

• «Сәкеннің шыншылдығы - қызып, жанып отыратын, бүл білініп тұратын,

барынша шын сезім, шын журек шыншылдығы. … " - деген пікір иесі:

(М. Әуезов)

"Мен Сәкенді меақын білдім, дос тұттым, бұны өзіме мәртебе көремін… Мен

таныған С. Сейфуллин Қазақстанның бір бөлшегі сияқты, " - деген пікірдің

авторы: (Г. Серебрякова)

• Еркебулан деген кейіпкер кездесетін шыигарма: ("Кездеспей еткен бір

бейне" F. Мүсірепов (Прототипі - Сәкен Сейфуллин)

• Абайдан кейінгі ақындардан таза алты буынды өлеңді бірінші рет

қолданған ақын: (С. Сейфуллин)

• "Ақын" деген өлеңінде Абайды "Сөздің нақышын қиыннан қиыстырған"

ұлы ақын деп бағалаған ақын: (С. Сейфуллин)

• "Сәкен туралы бірер сөз" деген мақала авторы: (Ғ. Мұстафин)

• С. Сейфуллинге қатысты ақпараттардың реті:

1. Әдеби қызметінің 20 жылдығына Еңбек Қызыл Ту ордені берілді.

2. «Бақыт жолына» драмасы Ақмола жастарының күшімен сахнада

қойылды.

3. «Өткен күндер» жинағы Қазан қаласында басылып шықты. (3. 2. 1)

Ілияс Жансүгіров (1894-1938)

"Ілияс Жансүгіровтің ірі поэмалары - "Дала", "Күйші", "Құлагер". Осы үш поэма

тұсында қазақтың Абайдан кейінгі поэзиясы да аса биік ірі сапа табады. "

(М. Әуезов)

"Ілияс Жансүгіров - қазақ әдебиетінің көгіндегі аз ғана жарық жұлдыздардың

бірі. " (Ә. Тәжібаев)

"Ілияс Жансүгіров - өртеңге шыққан құдіретті өрт ақын. Ақындық бауырын

Құлагерше жазып үлгере алмай, Құлагерше қатыда опат болды. " (Сағат Әшімбаев)

Туған жері: бұрынғы Қапал уезі, Ақсу болысы (қазіргі Алматы облысы, Ақсу

ауданы).

кітабы шықты.

Поэмалары: "Дала" (1930), "Күй" (1929), "Күйші" (1934), "Құлагер" (1936), "Көбік

шашқан", "Жорық";

Романы: "Жолдастар";

Пьесалары: "Кек", "Түрксіб", "Исатай-Махамбет".

• І. Жансүгіровтің туып-өскен өлкесі: (Жетісу өлкесінің перзенті)

• Ел ішінде сері болып, келіннің бетін ашып, өлгенге жоқтау шығарған ақын:

(I. Жансүгіров)

• Өнер, өнер адамы жайлы жыр, поэма жазған ақын: (І.Жансүгіров)

• Алматы қаласындағы үш айлық мұғалімдер курсын бітірген қаламгер:

(1.Жансүгіров)

Одаққа аты кетіп, 1934 жылы Қазақстан жазушылары ұйымының басшысы

болып, КСРО Жазушыларының І съезінде сөз сөйлеген ақын-жазушы:

(1. Жансүгіров)

• "Ақындықтың Құлагері" атанған ақын: (

атанған ақын: (І. Жансүгіров)

"Сөз Құлагері", "Өнер жаршысы", "Күй жаршысы" атанған дүлдүл ақын:

(LЖансүгіров)

• Ел ішінде сері болып, келіннің бетін ашып, өлгенге жоқтау шығарған ақын:

(1. Жансүгіров)

• Максим Горькиймен шығармашылық байланыста болған қазақ қаламгері:

(1. Жансүгіров)

• І. Жансүгіров оқыған білім ордасы: (Москва журналистика институты)

• 1. Жансүгіровтің Мәскеудегі Журналистика институтында білім алған

жылдары: (1926-1928 ж.ж.)

• І. Жансүгіровтің еңбегі: ("Қысқаша өмірбаяным" (1928)

• І. Жансүгіров "Қысқаша өмірбаянда" өзі көрсеткендей, 1916 жыл неліктен

ерекшеленеді? (Абайдың өлеңдер жинағы қолына түседі)

• Өзінің "Қысқаша өмірбаянында" Абай өлеңдерін қолынан тастамай

оқығанын жазған қаламгер: (І. Жансүгіров)

*** "Оған дейінгі көрген, оқыған әдебиеті менің бәрін Абай кітабы жоққа

шығарғандай болды…» - деп «Қысқаша өмірбаянында" жазған ақын:

(*LЖансүгіров)

• І. Жансүгіров 1927-1937 жылдар арасында қалай еңбектенген?

(Жиырмадан астам кітап шығарды)

• І. Жансүгіровтің алғашқы өлеңдер жинағы: ("Сағанан"(1928, Қызылорда)

• І. Жансүгіровтің 1928 жылы жарық көрген жинағы: («Сағанақ»)

• Қай ақынның алғашқы өлеңі «Беташар» деп аталады? (І. Жансүгіровтін)

• І. Жансүгіровтің стиль өрнегі, қаламгерлік дара тұлғасы қашан байқалған?

(Алғашқы өлеңдерінен-ак)

• Жансүгіровтің балалар ұғымына, жаттауына оңай, ойнақы өлеңдері:

("Жазғытұрым", "Күз")

• "Жас қанжары - жүректің жігері.

Өнер, оқу- жастың қару-жарағы…" - деген тармақтар алынған

I. Жансүгіровтің шығармасы: ("Оқимын")

• І. Жансүгіровтің "Саналы жастарға", "Оқимын" өлеңдерінің тақырыбы:

(Оқу-білім)

• І. Жансүгіров қандай тақырыпқа арналған өлеңдерінде монолог, диалог,

шағын скетч, драмалық көрініс үлгілерін пайдаланған: (Өтірік белсенді,

молда, НЭП заманындағы жағымсыз элементтерді шенегенде)

• І. Жансүгіровтің "Құқ" жинағы қандай шығарма? (Сықақ әңгімелер мен

фельетондар)

• 1. Жансүгіровтің сықақ әңгімелері мен фельетондары топталған жинағы:

("Құк"(1933)

• "Өк, көк өгіз" (І. Жансүгіров) қандай сарында жазылған өлең? (Сатиралық

өлең)

• 1. Жансүгіровтің қазақ тілі бейнелеу қуатының керемет күшін көрсеткен,

• І. Жансүгіровтің туған өлкесінің табиғаты, аң-құсы, жеміс-жидек, өсімдігі

туралы жазған аса көркем туындысы: ("Жетісу суреттері" (1925)

• І. Жансүгіровтің табиғат лирикасының ішіндегі ең үздік өлеңі: ("Жетісу

суреттері" )

• Қалың көпшілік білетін-білмейтін аң-құстарды көз тұндыра жырлаған

I. Жансүгіровтің шығармасы: ("Жетісу суреттері")

• Табиғат лирикасында натюрморт, этюд, эскиз сипатындағы туындылары

бар ақын: (1. Жансүгіров)

• Суреттелген ағаш, шөп атаулыдан тұтас ботаникалық бауды толтыруға

болатындай І. Жансүгіровтің өлеңі: ("Жер түгі"))

• "Жетісу жәндігі", "Жер түгі" тараулары І. Жансүгіровтің қай

шығармасынан? ("Жетісу суреттері"); (Аң-құстың 51 турі, өсімдіктің 89 түрі

қамтылған)

"Тарбиған Тарбағатай - жердің құты,

Барлық - ол «қыдыр түнеп көшкен жұрты. " Үзінді алынған І. Жансүгіровтің

шығармасы: ("Тау суреті")

*** І. Жансүгіровтің әйгілі Қарқара жайлауы суретіндегі жер атау(лар)ы:

(*Былшықай, Бесжырғалан)

• І. Жансүгіровтің "Жетісу суреттері" өлеңінің бірінші тарауы қалай

аталады? ("Жалпы сын") (2-тарау "Таусуреті", 3-тарау "Жетісуда су

суреті", 4-тарау "Жетісу жәндігі", 5-тарау "Жер түгі")

• "Мен Ілиясты бұрын да білуші едім. Бірақ оның шын мағынасында дарынды ақын

екенін мойындағаным «Жетісу суреттері» өлеңін оқығаннан кейін, " -деген

пікірдің авторы: (М. Әуезов)

• І. Жансүгіровтің бар табиғатын жырға қосқан қазақ даласы: (Жетісу)

• Пейзаждық лирикаға жататын 8 тармақты 3 шумақтан тұратын туынды сын

I. Жансүгіров қалай атаған: ("Мезгіл суреттері"1923 ж.)

• І. Жансүгіровтің табиғат лирикасына тән ең негізгі көркемдік принципі:

(Өлең тармақтарының бастапқы сөздерін ұйқастыру)

• І. Жансүгіровтің "Жазғы таң", "Желді күн" өлеңдері жататын лириканың

түрі: (Табиғат лирикасы)

• "Гималай", "Жетісу суреттері" өлеңдерінің авторы:

( І. Жансүгіров)

• І. Жансүгіровтің саяси әлеуметтік лирикасындағы арнаулы тақырып: (Қазан

төңкерісінің тарихи сабақтары)

• "Гималай" өлеңі неше бөлімнен тұрады? (2)

• 1. Жансүгіровтің "Сұрақ", "Жауап" деген 2 бөлімнен тұратын өлеңі:

("Гималаи" (1929)

• 1. Жансүгіровтің саяси лирикасының үздігі деуге болатын өлеңі:

("Гималай")

• 1. Жансүгіровтің халықаралық тақырыпқа арналған өлеңі: ("Гималай")

*** Ілиястың күллі Шығыстың сом бейнесін көрсеткен "Гималай"

шығармасында жинақталған жанрлар: (*Саяси лирика; "Сезім лирикасы;

+Табиғат Лирикасы)

*** І. Жансүгіровтің Шығыс бейнесін суреттеген шығармасы: (***Гималай")

*** I.Жансүгіров … тауына арнап толғау-жыр жазған: (*Гималай)

• "Гималай" өлеңінің басталуы: ("Ақшалап басын қар көмін")

"Гималай - көктің кіндігі,

Гималай - жердің түндігі,

Күнін көміп батырған,

Өзенін тас лақтырған. " Шумақтағы ұйқас түрі: (Егіз)

"Гималайда қуат бар,

Қозғалды оны құрауға.

Гималайда ұлы от бар,

Таянып тұр тұтауға." Шумақтағы ұйқастың түрі: (Шалыс ұйқас)

• І. Жансүгіровтің "Гималай" өлеңінің жазылу түрі: (Сұрақ-жауап түріндегі

арнаумен жазылған)

"…Өнерге ұмтыл, өнерді біл, замандас!

Қарап жатпа, заманынан хабарлас!

Ынта салсаң, білім туын қолға алсаң.

Теңдік тиер, ешкім күйе жаға алмас, " - үзіндінің авторы: (І. Жансүгіров,

"Замандасқа")

• "Ұйықтап жатқан көңілді өлең түртер,

Қайғы, зарын, қуанышын жақсы тінтер.

Жүрегімнің айнасын шаң басқанда,

Орамалым - осы өлең бетін сүртер," - деген үзінді өлеңнің авторы:

(I. Жансүгіров, "Жанды сөз")

"Еркі желдің еркінде,

Ел емес едім, ебелек.

Көшерді жел, қонарды

Сай білді, жүрдім дөңгелеп, " - деген шумақ алынған І. Жансүгіровтің

шығармасы: ("Ұштасқан үш тілек")

• І. Жансүгіровтің халықтар достығына арналған әсем жыры:

("Мәскеу-Қазақстан")

• І. Жансүгіровтің "Әкемнен қалған көз еді" деп ардақталатын натюрморттық

өлеңінің аты: ("Саптыаяқ")

"Қабаққа біткен қайыңның

Беріші еді, безі еді.

Өтіндей-ақ аюдың

Әкемнен қалған көз еді, " - деген үзіндіде суреттелетін зат: (Саптыаяқ)

• І. Жансүгіровтің терме үлгісін пайдаланған өлеңі: ("Ұлы күнде" (1923)

• 1. Жансүгіровтің мадақ жыр үлгісін қолданған өлеңі: (" Май тойы"(1923

• 1. Жансүгіронтің аллегориялық кейіптеу әдісін пайдаланған өлеңі:

("Октябрь күні" (1924)

• 1. Жансүгіровтің "Сабын" өлеңі (1923 ж.) жазылған түр: (Дыбыстық

үйлесімге құрылған жеңге монологі)

• 1. Жансүгіровтің өнерге арналған тұңғыш өлеңі: ("Әнші")

• І. Жансүгіров "Әнші" өлеңінде жазған анықтамасы: (Ескі әнші аузынан)

• 1. Жансүгіровтің көсемше формалы эпитеттерден құралған өлеңі:

("Әнтіге")

• 1. Жансүгіров "Әншіге" өлеңінде "Тауықпын, тары тердім Найман

шалдан. "- деген жолдар бар, оның мәні: (Тауық жылы туып, қалың

Найман ішінде өмір сүргенін айтқан)

• 1. Жансүгіров мадақтаған, "бес өрлетіп, қырық қарпып, тоқсан толғап"

салатын әнші: (Әсет)

• І. Жансүгіров "Әншіге" өлеңін арнаған: (Әсетке)

• 1. Жансүгіровтің "Әнші" өлеңіндегі әншінің есімі: (всет)

• Ілиястың атақты әнші, дарынды сазгер, әйгілі ақын Әсет Найманбаевпен

кездескендегі әсерлерін суреттеген өлеңі: ("Тұңғыш тоғысу")

Әң

• [. Жансүгіровтің эпикалық жанрдағы алғашқы және соңғы поэмасы:

• 1. Жансүгіровтің "Жорық" поэмасында айтылатыны: (Солтүстік Мұзды

мұхитқа ерлік сапар)

• "Рүстем қырғыны", "Мәйек", "Дала" поэмаларының автары:

(I. Жансүгіров)

*** І. Жансүгіровтің поэма(лар)ы: (***Құлагер"; ***Көбік шашқан")

• І. Жансүгіровтің поэмасы: ("Құлагер"1936 ж.)

• Буын үндестігіне бағынбайтын, жалқы есім болып келетін Ілияс

Жансүгіровтің шығармасы: ("Құлагер")

• Әрі поэма, әрі ән,

Сын есімдердің бірігуінен жасалған.

Жауабын тапсаң, ақылыңа болар сән: ("Құлагер")

"Ескі күн елім көрген енді ойласам,

Көрінер кейде қорлық,кейде мазақ…" - жолдары қай шығармадан алынған?

("Құлагер")

• Ақан сері өміріне жазылған І. Жансүгіровтің поэмасы: ("Құлагер")

• *** I. Жансүгіровтің "Құлагер" поэмасының кейіпкерлері: (*Ақан;

*Күреңбай; *Батыраш)

• "Құлагер" қандай шығарма? (Таптық, әлеуметтік теңсіздік

тақырыбындағы шығарма)

• Ілиястың "Құлагер" поэмасында суреттелетін тау: (Көкшетау)

Ілияс Жансүгіров суреттейтін тұлпар: (Құлагер

"Құлагер" поэмасында суреттелетін ас: (Сағынайдың асы)

Сағынайдың асы өткен жер: (Ереймен)

"Құлагер" поэмасының "Ас" тарауында көрінеді: (ілиястың азақ өмірінін,

тұрмыс-салттың тамаша білгірі екендігі)

L Жансүгіровтің Сағынайдың асы суреттелетін шығармасы: ("Құлагер")

Болыпты әңгіменің былай басы,

Болды оған жетпіс-сексен жыл шамасы,

Арқада Ерейменді мекен еткен

Керейде Сағынайдың болыпты осы. Үзінді І.Жансүгіревтің қай шығармасынан

алынған? ("Құлагер")

• Атақты Құлагер мерт болған Сағынайдың асын өткізген: (Паң

Нұрмағамбет)

• 1. Жансүгіровтің "Құлагер " поэмасындағы Сағынайдың асында Құлагермен

бірге жарысқа түскен аттың саны: (1300)

• "Құлагер" поэмасындағы Батыраштың жүйрігінің аты: (Көктұйғын)

• "Құлагер" поэмасының кейіпкері: (Ақан сері)

• 1. Жансүгіровтің "Құлагер " поэмасындағы Құлагер кімнің жүйрік аты:

(Ақан серінің)

"Құлагер" поэмасындағы Құлагердің жүйріктігін таныған адам: (Күреңбай)

• 1. Жансүгіровтің "Құлагер " поэмасындағы сыншының аты: (Күреңбай)

• Жануар жүйрігі екен жылқы малдың.

Жері қзақ, күші алдында, өрен жүйрік,

Бітімі өзі айтып тұр жануардың, - деп, Құлагерге баға берген кейіпкер:

(Күреңбай сыншы)

• 1. Жансүгіров "Құлагер " поэмасында қанша жүйрік атқа жырмен сипаттама

жасайды? (Жиырма)

• Құлагерді өлтірген: (Батыраш)

• Батыраш, Қотыраштардың Ақан серіге жасаған қастандығы: (Құлагерді

мерт қылады)

• 1. Жансүгіровтің "Құлагер" поэмасындағы Құлагердің тағдыры: (Құлагер

өледі)

• "Құлагер" поэмасындағы Құлагердің мерт болуы суреттелетін тарау:

• I. Жансүгіровтің Құлагер қазасынан кейінгі Ақанды тірі өлік сияқты етіп

суреттеу себебі: (Құлагер - Ақанның сұлулық идеалы, оның өлімі -

әншінің көркемдік мұратын өлтіру)

• "Ұнайды өмірімен Ақан маған" деп, Ақан сері туралы ірі шығарма жазған:

(І. Жансүгіров)

"Лермонтов болмағанмен біздің Ақан,

Кісі ме еді ақындықтан құр алақан?

Ортасын Олқы көрген бұл да дара,

Имеген иттерге бас сері, дархан, " - деп, Ақан сері туралы айтқан ақын:

(I. Жансүгіров, "Құлагер" поэмасында)

• "Тұсында сері болсын, пері болсын,

Ұнайды өмірімен Ақан маған, " - деген сөздерді Ақанға арнап кім жазған?

(1. Жансүгіров)

Аттатып атандайын, алшаңдатып,

Желкілдеп қара сақал иyдадайын,

Бұлқынды алып қара бура дайын…" - деген үзінді алынған 1.Жансүгіровтің

шығармасы: ("Құлагер")

"Қайыңдай мінсіз, таудай таза

Көң-қоқыс, былапыттан желіп жүрген. " Бұл 1. Жансүгіровтін кай поэмасының

кейіпкеріне берілген сипаттама? ("Құлагер", Ақанға)

• Ілиястың туған жері, дарқан даласына арнаған поэмасы: ("Дала", 1930 ж.)

I. Жансүгіровтің 300 жылға жуық тарихты қамтитын тарихи-философиялық

поэмасы: ("Дала")

• Қазақ халқының екі ғасырлық өміріндегі негізгі кезеңдерді түгел қамтыған

шығарма (поэма): ("Дала")

• Әр дәуірдегі дала шындығын қамтыған І. Жансүгіровтің поэмасы: ("Дала")

• 1730-1930 жылдар аралығын қамтыған Жансүгіровтің поэмасы: ("Дала")

• 1. Жансүгіровтің "Дала" поэмасының тұлғалы қаһарманы: (Тарихшы шал)

• І.Жансүгіровтің "Дала" поэмасындағы оҗиғалар кімнің көзімен беріледі:

(Тарихшы шалдын)

• "Құрбандық", "Ақтабан", "Бостандық"тараулары І. Жансугіровтің қай

шығармасынан? ("Дала")

• "Ақтабан" деген тарау І. Жансүгіровтің қай поэмасынан? ("Дала")

• І. Жансүгіровтің "Дала" поэмасындағы 1916 жыл оқиғаларына арналған

тарау: ("Толқын")

…Бұрынғы өткен күніңді,

Берейін жырлап елге, анам.

Көргеніңді бүгінгі

Жаз, жаз, қалам, тер қалам… Үзінді алынған поэма: ("Дала".

• "Дала" поэмасының жанрлық ерекшелігі: (Эпика-лирикалық, сюжетті

тарихи поэма)

• "Дала" поэмасы қалай аяқталады? (Қазан төңкерісінің тойында

айтылатын той бастау өлеңімен)

• І. Жансүгіровтің "Дала" поэмасының "Той бастау" тарауындағы көркем

ерекшелік: (Градация)

• І. Жансүгіровтің поэмасынан алынған үзіндідегі көркемдік тәсіл:

Соқ, жігіт! Соқ! Соқ, жігіт, күйіңді тарт!

Лапылдат! Жандыр! Күйдір! Құмарт! Құмарт! (Градация)

• І. Жансүгіровтің "Күй", "Күйші" поэмаларының тақырыбы: (Өнер мұраты,

өнерпаз тағдыры)

• Бес тараудан тұратын, шығарманың басынан аяғына дайін біртұтас

тартылған оқиға жүйесі жоқ І. Жансүгіров шы"Күй")

1. Жансүгіровтің "Күй" поэмасында әңгіме болатын ертегінің аты:

("Бозінген")

• Қобызшы шал Молықбай Ілиястың қай поэмасының кейіпкері? (" Күй",

1929 ж.)

1. Жансүгіров "Жарғақ шап, жарық қобыз, жалғыз дауыс" деп қандай

кейіпкер туралы айтып тұр? (Молықбай)

1. Жансүгіровтің "Күй" поэмасының идеясы деп танығаныңызды белгілеңіз:

(Өнер - өмірге ықпал жасайтын, алға жетелейтін қайрат-жігердің

киелі қайнары)

• Қай шығарманың кейіпкері өнері үшін бостандығынан айырылады?

("Күйші" поэмасының)

Қазақ поэмасына психологиялық талдау нақтылығын әкелген, оқиғалар

тізбегіне баяндауды суреттеумен үйлестіруді жүзеге асыратын

1. Жансүгіровтің шығармасының аты: ("Күйші")

• І. Жансүгіровтің "Күйші" поэмасын қандай топқа жатқызуға болады?

(Эпико-психологиялық поэма)

• Он жеті тараудан тұратын 1. Жансүгіровтің "Күйші" поэмасы қандай ұйқас,

неше буынмен жазылған? (11 буынды, қара өлең ұйқасы)

• І. Жансүгіровтің Хан Кене бейнесі кездесетін поэмасы: ("Күйші",1934 ж.)

• "Күйші" поэмасындағы қай кейіпкердің сөзі?

"Үйсіннің ерулігі болар бізге,

Бергенім басы бүтін байлап басын. " (Кенесарынын)

• Кенесары ханның Жетісуға келген жеті оқиғасын суреттейтің

I. Жансүгіровтің туындысы: («Күйші»)

*** «Күйші» поэмасының кейіпкер(лер)і: (*Кенесары; *Қарашаш; *Сары

үйсін күйшісі)

*** І. Жансүгіровтің «Күйші» поэмасының кейіпкер(лер)і: (*Хан Кене;

*Қарашаш; *Сабақ)

• І. Жансүгіровтің "Күйші" поэмасында Күйші жігіттің Қарашаш қаталдығын

көрген кезде тартқан күйлері: ("Атылған аққу", "Суға кеткен")

• Ілиястың "Күйші" поэмасындағы басты кейіпкер: (Күйші дейді, аты

аталмайды)

• "Бөл-бөл, бөбек, бөл, бөбек,

Бөгелмей білім біл, бөбек.

Білмесең білім бекерсің,

Бет алдыңа кетерсің. " Шумақтағы дыбыс үндесу тәсілі: (Аллитерация)

• Көркемдік тәсілдің түрі:

"Қымыздай балға ашытқан тәтті қызға,

Жігіттер, бәріңіз де сұқтанарсыз… "(Теңеу)

"Көгінен нұр төгілген,

Жерінен дүр, гүл өнген -

Жердегі ұжмақ

Бұл қай жақ?"- деген шумақ ("Қазақстан") қандай ұйқас? (Erisз ұйқас)

… Тоқсыртып кәрі аршаны от маздатқан,

Шал үйін сағынушы ек біз ерекше… ( І.Жансүгіров "Күй")

Осындағы "тоқсыртып" сөзінің мағынасы: (Оттағы отынды

шашыратпай, ысырып жию)

• І. Жансүгіровтің романы: ("Жолдастар", 1935 ж.)

"Кек", "Турксиб", "Исатай Махамбет" пьесаларының авторы:

(1. Жансүгіров)

• Жансүгіровті "Қазақ поэзиясының Құлагері" деп атаған сыншы:

(М. Қаратаев)

• "Тілінің көркемдігі, сөз образдарының байлығы жағынан 1. Жансүгіров қазақ

әдебиетінде айрықша орын алады, " - деген пікірдің иесі: (Қ. Жұмалиев)

Бейімбет Майлин (1894-1938)

"Драмалық ірі сертіннің басы - "Майдан." (М. Әуезов)

"Бейімбет еңбектері жаңа өміріміздің шежіресі еді, биік белесіне енді шыға

бергенде үзіліп кетті. " (F. Мүсірепов)

Туған жері: бұрынғы Торғай облысы, Қостанай уезі, Дамбар болысы, Ақтөбе елді

мекені (қазіргі Қостанай облысы, Тобыл ауданы).

Шығармалары: көптеген өлеңдері, әңгімелері бар.

Повестері: "Шұғаның белгісі" ("Садақ" журналы, 1914), "Раушан - коммунист";

Романы: "Азамат Азаматыч";

Позмалары: "Рәзия қыз" (1919), "Маржан" (1933), "Өтірікке бәйге" (1922), "Хан

күйеуі" (1923), "Бөліс" (1927), "Кемпірдің ертегісі" (1927), "Қанай" (1928);

Драмалық шығармалары: "Шұға"

"Жалбыр",

"Майдан",

"Амангелді"

(F. Мүсіреповпен бірге), "Шаншар молда", "Талтаңбайдың тәртібі", "Неке қияр",

"Ауыл мектебі" т. б.

Таным дерек

Б. Майлин 4 роман (бесіншісі "Қарашаш" романы табылмады), 17 повесть, 19 поэма, 15 пьеса

(барлығы 24), 2 сценарий, I либретто жазған. Өлеңдерінің саны - 201, фельетоны - 132, очеркі

- 38, мақаласы - 700-ден асады. Жазушының 74 бүркеншік аты бар екендігі анықталды.

(Тоқтар Бейісқұлов)

• Қазақ әдебиетіндегі "Үш бәйтеректің" бірі: (Б.Майлин); (және

С. Сейфуллин, І. Жансүгіров)

• Б. Майлиннің өмір сүрген жылдары: (1894-1938 жж.)

• Б. Майлиннің туған жері: (Торғай облысы, қазіргі Қостанай облысы)

Б. Майлиннің шын есімі: (Бимағамбет)

• Б. Майлин білім алған татар мұғалімі: (Әбдірахман Сатыбалдин)

• Б. Майлин оқыған "Уазифа" мектебі орналасқан қала: (Троицк)

• Бейімбетпен Медресе Ғалияда жақын дос болған, бірге оқыған башқұрт

ақыны: (Сайфи Құдаш)

• "Садақ" қолжазба журналының әрі редакторы, әрі белсенді авторы болған

жазушы: (Б. Майлин)

• 1922 жылы С. Сейфуллиннің шакыруымен Орынборға келіп, баспасоз

қызметіне кіріскен жазушы: (Б. Майлин)

Б. Майлин 1923-1937 жылдары: (Елуге жуын кітап, жинақ жаризлаған)

Б. Майлиннің Қостанайға барып, жаңадан шығарысатын газетінің аты;

("Ауыл")

"Менің бұл күнге дейін жазған тақырыбым ауыл туралы ғана болып келеді. Ондіріс

өмірін сурепітеуге мен әлі күнге дейін кірісе алғаным жоқ. Өйткені әлі күнге дейін

өндіріс өмірі мен таныстығым жоқ. " - деген пікірдің авторы: (Б. Майлин)

• Б. Майлиннің 1916 жыл оқиғасына арналып жазылған поэмасы:

("Кемпірдің ертегісі", 1927 ж.)

Б. Майлиннің қоғамдық маңызы үлкен әлеуметтік мәселелерді қозғайтын

поэмасы: (" Кемпірдің ертегісі")

Б. Майлиннің өлеңі: ("Кедейге")

Б. Майлин шығармаларының басты тақырыбы: (Кедей өмірі)

"Мұсылмандық белгісі", "Әкесінен хат"Садақбайға" деген өлеңдердің

авторы: (Б. Майлин)

• Б. Майлиннің 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысы тұсындағы ауыл өмірінің

ақиқатын суреттеген шығармасы: («Әкесінен хат»)

Б. Майлиннің ел-жұртты тегіс еңбекке шақыратын өлеңі: ("Қуаныш")

• "Қуаныш", "Кедейдің кейістігі" деген өлеңдердің авторы: (Б. Майлин)

"Сен жыласаң - көзден жасым тамшылар,

Сен қуансаң - қайғы, шерім аршылар," - деген үзінді алынған Б. Майлиннің

өлеңі: ("Кедейге")

• Б. Майлиннің кедейлер мұқтажын білдіру, әділетсіздікті сынау сарыны

аңғарылатын өлеңі: («Байлыққа») (және «Мұқтаждық», «Мал», «Қарынға»)

• Б. Майлиннің патшаның тақтан құлаған кездегі жазған өлеңі: ("Қазаққа")

• Б. Майлиннің әйел басының азаттығына арнаған өлеңі: ("Азат әйел")

"Сен азаттық көркісің,

Азаттығын мәңгі, мәңгі,

Мәңгі-бақи бекісін!"-- деген үзінді Б. Майлиннің қай өлеңінен алынған?

("Азат әйел")

• "Азат әйел, қолыңды әкел!

Сен азаттық көркісің…" - деген өлең тармақтары қай өлеңнің үзіндісі?

("Азат әйел")

• Б. Майлиннің поэмасы: ("Рәзия қыз", 1919 ж.)

• Б. Майлиннің әйел теңдігін жырлаған шығармасы: ("Рәзия қыз")

• Б. Майлиннің әйел теңдігін жырлаған шығармасы: ("Маржан")

• *** Б. Майлиннің "Маржан" поэмасындағы Маржанды сүйген жігіт(тер):

(*Сәлім (жас қойшы); *Тасқара (жалшы)

• "Рәзия қыз", "Кемпірдің ертегісі", "Қанай" поэмаларының авторы:

(Б. Майлин)

*** Б. Майлиннің әйел теңдігі тақырыбына арналған шығармалары:

(*«Қашқан келіншек»; *«Рәзия қыз»(1919); (*«Байдың қызы», «Зәйкүл»,

«Маржан»(1933)

*** Б. Майлиннің кедейлер мұқтажын білдіру, әділетсіздіктерді сынау

сарыны аңғарылатын өлеңдері: (***Мал"; ***

(және "Қарынға")

• Б. Майлиннің шығармаларындағы ұнамды кейіпкер: (Қақ-соқпен ісі жоқ,

момын, еңбекші, адал да, аңқау жан)

• Б. Майлин шығармаларындағы типтік образ (жиынтық кейіпкер):

(Мырқымбай)

• Қай автордың бір кейіпкері образ-символға айналып, 20 шақты өлеңіне

арқау болған? (Б. Майлиннің Мырқымбайы)

• "Мырқымбай! Мырқымбай! Мырқымбай!

Бай, бай, бай, бай!" -деген өлең тармақтарының авторы: (Б. Майлин)

"Бара алмаймын!

Оған пенде бола алмаймын!

Тентіретіп жіберсең де,

Бұл тіліңді апа алмаймын!" Үзінді алынған Б. Майлиннің өлеңі:

("Мырқымбай")

"Бар, шақырып кел!

Сары атты бер!…" - үзіндісі алынған өлең: ("Мырқымбай")

• Б. Майлиннің шақырған жұмысқа бармай, жер жыртуға әкесі кетіп, өзі үйде

келіншегінің қасында қалғанын сипаттайтын өлеңі: ("Кедейдің кейістігі")

• "Қойшы-қолаң, қайда өңкей сиыршы!

Маңайыма келіп бәрің жиылшы!"-- деген тармақтар Б. Майлиннің қай

кейіпкерінің сөзі? (Мырқымбайдың)

"Барлық қазақ иемденіп жұмақты,

Басқаларға орын қалмай жүрмесін, "- деген Б. Майлиннің өлең жолдарынан

аңғаруға болады: (Астарлы кекесінді)

• Б. Майлиннің сатиралық өлеңі: ("Ыбыраймыз,Ыбырапмын")

• Б. Майлин шығармашылығының ең үздік шыңы деп есептегеніңізді

белгілеңіз: ("Жауынгер жанр" әңгіме жанрының озық шебері)

• Б. Майлиннің әңгімесі: ("Даудың басы - Дайрабайдың көк сиыры")

• *** «Даудың басы Дайрабайдың көк сиыры" әңгімесіндегі атқамінер қу

адамдар: (*Сәдуақас; *Айсары)

• Б. Майлиннің әңгімесі: ("Қанды кек")

• Б. Майлиннің ауылдағы кейбір жалған белсенділердің зиянкестігін, колхоз

ісіне кесапат тигізгенін сөз ететін шығармасы: ("Ұлбосын")

• "Шеше, тыңдаңыз, сіздің үйге берілген жоспар: бір пұт ет, он қадақ шыртылдақ,

он қадақ ескі темір, он қадақ ескі жүн, төрт мүйіз, бес тұяқ, бір ит терісі, бір

мысық терісі…" Үзінді Бейімбеттің қандай әңгімесінен? ("Ұлбосын")

Б. Майлиннің қаламынан туындаған шығарма: ("Қара шелек")

"Қара шелек" әңгімесінде табиғи суреттелген: (Колхозға ұйымдасудың

бір көрінісі)

Бірмағамбет, Айша Б. Майлиннің қай шығармасының кейіпкерлері?

"Қара шелек")

Б. Майлиннің әңгімесі: («Кедей теңдігі»)

• Бұқабай - Б. Майлиннің қай әңгімесінің кейіпкері? ("Кедей теңдігі")

"Мен Жындыбаевпын!" деп айқай салатын кейіпкер қай жазушының

қаламынан туған? (Б. Майлиннің)

Б. Майлиннің кейіпкері: (Желдібай)

Б. Майлиннің "Желдібай Жындыбаев" әңгімесінің оқиғасы суреттелетін

уақыт: (1930 жылдардағы ел тіршілігіндегі келеңсіздіктер)

Б. Майлиннің "Күлпаш", "Әже", "Айт күндері" әңгіменерінің ортақ

тақырыбы: (Аштық, жоқтық, қиыншылық құрбандары)

Б. Майлиннің "Ауыл" газетінде жарық көрген әңгімесі: ("Айранбай")

• Б. Майлиннің "коммуниске жазылған" кедейдің тұрмысы, санасы

"революцияланғаны" туралы әңгімесі: ("Айранбай")

Б. Майлиннің "Айранбайы" қандай әңгіме? (Терең психологиялық)

Б. Майлиннің "Айранбайы" айтатын ән: ("Көкек")

• "Үдетпелі жоспарды жиырма төрт сағат ішінде орандатпақшы" болған

Б. Майлиннің кейіпкері: (Талтаңбай)

• Арыстанбайдың Мұқышы қандай кейіпкер? (Жалапор, бұзық)

• "Төртбақ, теке көз, шалбар бет қара" қай кейіпкер? (Арыстанбайдың

Мұқышы)

арасына іріткі салып, атыстырып-шабыстырып жүретін кейіпкері:

(Мұқыш)

• Б. Майлин шығармашылығының ең негізгі жинақталған сипаты: (Юмор,

сатира, сатиралық сықақ, ащы сынның, байсалды реализмнің

астарлы келуі)

• Б. Майлин әңгімелерінің көркемдік ерекшелігі: (Қарапайымдылығы,

шыншылдығы, табиғилығы, адамның жан сырын ондағы өзгерістерді

шебер беруі)

• Б. Майлиннің әңгімесінде: «Өзі жаяу, жалаң аяқ, ерні кезерген, тілінген.

Үстінде шоқпыт-шоқпыт қима шапанның жұрнағы бар» деп суреттелген

кейіпкер: (Түйебай)

Б. Майлиннің повесі: ("Раушан - коммунист")

• Б. Майлиннің өзі өмір сүріп отырған заман талабына жауап ретінде

жасалған замандас бейнесі: (Раушан, Азамат)

• Бәкен деген кейіпкері бар Б. Майлиннің шығармасы: («Раушан -

коммунист»)

Бәкен Б. Майлиннің қай шығармасының кейіпкері:

("Раушан-коммунист" повесі)

Раушан тағдырындағы ең басты қиындық: (Бәкеннің надандығы)

"Раушан - ел ішіндегі күң әйелдердің арасынан шыққан көсем, " - деген пікірдің

иесі: (Мәриям)

Б. Майлиннің "Раушан-коммунист" повесіндегі Раушанның Қамар,

Ғайшалардан ерекшелігі: (Саяси санасы)

Б. Майлиннің ең алғашқы Прозалық шығармасы: ("Шұғаның белгісі",

1914)

белгісі")

• Б. Майлиннің әйел теңсіздігі сөз болатын шығармасы: ("Шұғаның белгісі"

• "Шұғаның белгісі" повесі неше тараудан Тұрады? (13)

• Б. Майлиннің алғаш рет "Садақ" журналында жарияланған шығармасы:

("Шұғаның белгісі")

• Б. Майлиннің "Шұғаның белгісі" повесіндегі оқиғаның куәгері, әңгімелеп

айтушы адам: (Қасымжан)

*** Б. Майлиннің "Шұғаның белгісі" повесінің кейіпкерлері: ("#әбдірахман;

*Есімбек; *Қасымжан)

• "Ерекең", "Қамысақты" географиялық атауларының қай шығармада

қолданылған? (Б. Майлин "Шұғаның белгісі"))

• Б. Майлиннің "Шұғаның белгісі" повесіндегі Шұғаның әкесінің аты:

(Есімбек)

• Б. Майлиннің "Шұғаның белгісі" повесіндегі Әбдірахманның сүйген қызы:

(Шуға)

кейіпкері: (Әбдірахман)

• Б. Майлиннің "Шұғаның белгісі" повесіндегі бас кейіпкері мұғалім болуы

және оны Әбдірахман деп атауының себебі: (Алғашқы екі ұстазының да

аты Әбдірахман болған)

• Б. Майлиннің "Шұғаның белгісі" повесіндегі бас кейіпкерлер: (Әбдірахман,

Есімбек)

• Б. Майлиннің "Шұғаның белгісі" повесіндегі кейіпкерлер: (Әбдірахман,

Күлзипа)

• Ыбырай, Беркімбай, Қажыбай атты кейіпкерлер кездесетін

Б. Майлиннің шығармасы: ("Шұғаның белгісі")

• Кәрім, Зәйкүл, Қаржау атты кейіпкерлер кездесетін Б. Майлиннің

шығармасы: ("Шұғаның белгісі")

• Б. Майлиннің қай шығармасында Зәйкүл, Есімбек атты кейіпкерлері бар:

("Шұғаның белгісі")

• "Шұғаның белгісі" повесіндегі болыс Құрман: (Есімбектің туған құдасы)

• Б. Майлиннің "Шұғаның белгісі" повесіндегі сюжеттік байланыстың қай

оқиғадан басталады? (Шұғаның Әбдірахманды тұңғыш көруінен)

"Отаудың сықырлауығынан Шұғаның сығалап, бізге қарап тұрғаны

білінді…" - деген сөйлемнен кейінгі әңгіме құрылысының жалғасы:

(Сюжеттік дамуы)

• "Шұғаның белгісі" повесіндегі сюжеттің шарықтау шегі: (Шұғаның қатты

кусым боп ауруға шалдығуы, амалсызданЕсімбектің Әбдірахманды

тұтқыннан босатуы)

Б. Майлиннің "Шұғаның белгісі" аяқталатын оқиға: (Шұғаның өлімі)

"Бұрын "Тарғыл өгіз сойған" деуші едік. Есімбек сол "Өгіз сойғанның" ең шұрайлы

жеріне қонушы еді. " Үзінді алынған шығарма: ("Шұғаның белгісі")

"Жүзі құбыла, сөзі құран Шұғамның,

Бір Шұға үшін жанды құрбан қыламын…" - деген Б.Майлиннің "Шұғаның

белгісі" повесіндегі үзінді кімнің аузынан айтылады? (Әбдірахманның)

Көп айдың көрмегелі жүзі болды,

Журмісің аман-есен көз көргенім… "Шұғаның белгісі" повесіндегі қай

кейіпкердің сөзі? (Кәрімнің)

Әуре боп неге біткен ажар, көрік,

һшіне от түсірдің қалқам, көріп.

Гұлденту жас өмірді мақсұт боп ед,

Серттесіп, қол алысып, уәде беріп, " - деген қоштасу хат: (1ұғанікі, 1-

шумағы)

Дариға, айтылған серт болмай қалды.

Көре алмай ақтық минут дидарыңды,

Арманда жан тапсырған мен бір зарлы…" Үзінді қай шығарма соңында

кездеседі? ("Шұғаның белгісі", 2-шумағы)

"Хаты деп ақтық жазған ғашық жардың,

Есіңе ал, дүгаңа мен ынтызармын.

Қош, сау бол, ойнап-күліп жолығармыз,

Астында ақ туының пайғамбардың!" - деген хаттың авторы: (Шұғаның

өлерде жазған хаты, 3-шумағы)

*** Б.Майлиннің шығарма(лар)ы: (*"Азамат Азаматыч" романы)

*** Б.Майлиннің шағын пьесалары: (*«Қос қақпан», *«Шаншар молда»,

*«Келін мен шешей»)

*** Б. Майлиннің драмалық шығармалары: (*Неке қияр»; *«Шаншар

молда»; *"Ауыл мектебі")

*** Б. Майлиннің пьеса(лар)ы: (*""Біздің жігіттер"Амангелді"; *"Ауыл

мектебі", "Неке қияр"; *"Талтаңбайдың тәртібі", "Шалбар")

• Б. Майлиннің 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысқа арналған

(F. Мүсіреповпен бірлесіп жазған) пьесасы: ("Амангелді")

Б. Майлиннің F. Мүсіреповпен бірігіп жазған пьесасы: ("Амангелді")

• Б. Майлиннің 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі туралы жазылған пьесасы:

("Жалбыр")

• Б. Майлиннің "комедия саласындағы шыққан ең үлкен биігі" деген

туындысы: ("Талтаңбайдың тәртібі")

"Талтаңбайдың тәртібі" драмасында Талтаңбайдың талтаңдау себебі:

(Көргенсіз, кұр кеуде, даңғой парықсыз болғандақтан талтаңдайтын

аллегориялық бейне)

Б. Майлиннің пьесасы: ("Шаншар молда"))

Б. Майлиннің "Неке қиярда" негізгі тартыс түйінін қай кейіпкердің іс-

әрекеті арқылы шешетіндігін табыңыз: (Ылаңбай)

Б. Майлиннің "Неке қияр" пьесасындағы:

"Қыз да болсаң, ұлдай ең

Ұлдан тағы жұрдай ем.

Қуанышымды қайғы қып,

Ылаңбай-ау, қылдың сен!"- деген жыр жолдарын айтқан адам: (Қалампыр)

• Б. Майлиннің "Неке қияр" пьесасында әйелдердің еріктілік алатындығын

үлкен сеніммен айтқан адам: (Милиция)

• Б. Майлиннің пьесасы: ("Майдан")

• Колхоз құрылысы басталған кезеңнің шындығы бейнеленген Б. Майлиннің

шығармасы: («Майдан»)

• Б. Майлиннің "Майдан" пьесасындағы басты кейіпкер: (Досан)

*** Б. Майлиннің «Майдан» пьесасының кейіпкері Досанға тән сипаттар:

(*Енді сауатын ашып жүрген белсенді кедей; *Колхозға ұйымдасу ісін

қолдаушы)

• "Майдан" пьесасындағы "Ерегіске кеткенде, ала атқа билігім келер, қара

сиырды қатын бермей жүрсе қайтем? …Әй, үйің күйгір, Мамық-ай, біздің

қатынды бүлдіріп жүрген дәу де болса, сен-ау!" - деген монолог: (Досанның

монолог)

(Мамык)

тайғызған жан: (Мамық)

• "Майдан" драмасындағы ақылсыздықтан арбауға түсіп, алып-тозған

"кедейдің кербезі" атанған кейіпкер: (Пүліш)

• 1934 жылы Қазақстан жазушыларының тұңғыш құрылтайында М. Әуезов

аса жоғары бағалаған пьеса: ("Майдан")

• "Майдан" айналасында талай "Майдандар" туатынын кезінде

көрегендікпен аңғарған жазушы: (М. Әуезов)

Б.Майлиннің "Майдан" пьесасы туралы "…колхоздастыру дәуіріндегі күрестің

таластың барлық жықпылы күнделікті сағат сайын, минут сайын соғуы, әрбір

ентіккен демі анық көрсетілген, "-- деген пікірді айтқан адам: (Саттар

Ерубаев, 1914-1937 ж.)

• "Биағаң халық жауы болса, мен де жаумын" деген қайсар сөздің авторы:

(F. Мүсірепов)

"Бейімбет шығармашылығы дәуіріміздің күнделік жазбалары секілді, " - деген

пікірді айтқан: (М. Әуезов)

• Б. Майлиннің әңгіме жанрының хас шебері екендігін әйгілеген қаламгер:

(М. Әуезов)

Мұхтар Әуезов (1897-1961)

"Қазақстан үшін Әуезов - екінші Абай…" (Н.Погодин)

"Мұхтар әуезов - сарқылмайтын, бітпейтін, жасарып, жаңғыратын, өмірдің

өзіндей, жапырағы мәңгі жап-жасыл, жалғаса беретін құбылыс. " (Р. Нұрғалиев)

Туған жері: Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы (бұрынғы Семей уезі,

Шыңғыс болысындағы Қасқабұлақ деген жер).

Тұңғыш шығармасы: "Адамдық негізі - әйел" мақаласы (1917 ж. 5 қыркүйек,

"Сарыарқа" газеті, № 12, Семей); "Еңлік-Кебек" драмасы (19)7), "Қорғансыздың