ТҮРКІСТАН ЛЕГИОНЫ: Фашистер Кеңес Одағы халықтары арасында орыс емес ұлттардың соғыс тұтқындарына сүйене отырып, этникалық араздықты қоздыруға тырысты. 1941 жылдың күз айының басында неміс лагерьлерінде кеңес әскери тұтқындарына арналған комиссиялар құрылып, Қызыл Армияның «түркі-мұсылман» әскери тұтқындарының тізімі жасалды. Түркістан легионын құру туралы бұйрық 1941 жылы 17 желтоқсанда шығарылды, легион құрамына түрікмендер, өзбектер, қазақтар, қырғыздар, қарақалпақтар қабылданды. 20 желтоқсанда А.Гитлер неміс армиясында бұрынғы КСРО азаматтарынан славян емес ұлттардың қарулы құрамаларын құруға рұқсат берді. 1942 жылдың басында ең алғашқы Түркістан батальондары құрылып үлгерді.
Ең алдымен оларға Кеңес Одағының саны аз халықтарының – Орта Азия, Кавказ ұлттарының, сондай-ақ Поволжье, Урал және Крымды мекендейтін, ислам дініндегі халық өкілдері кірді. Неміс-фашист қолбасшыларының пиғылы ұлты орыс емес әскери тұтқындарға сүйеніп, Кеңес Одағы халықтарының арасына іріткі салу еді. Адам төзгісіз жағдайларға тап болған лагерьлердегі тұтқындарға легиондарға қатысу туралы ұсыныс жасалды. Қатысқандарға ыстық тағам беріліп, жылы киім үлестірілетіні, қорлықтан құтқарылатыны және т.б. мүмкіншіліктер жасалатыны ескертілді. Тұтқындардың бір бөлігі бұл уәдеге сенсе, қалған бөлігі сенбесе де лагерьде қиналып өліп кеткенше, тірі қалудың амалы үшін легионға қатысуға келісім берді.
СОҒЫСТАН КЕЙІНГІ ТАҒДЫРЛАРЫ: Кеңестік және ресейлік әскери тарихшы Г.Кривошеев ІІХК мәліметтеріне сүйене отырып, тұтқыннан оралған 1 836 562 жауынгердің 233 400-і жаумен ынтымақтастық жасады деген айыппен сотталғанын және Гулаг жүйесінде жазасын өтегенін айтады. Сайып келгенде, тұтқындар соғыстан кейін өзін күтпеген, сенбеген Отанына оралды. Оларды тексеріп, лагерьлерде ұстап, тексергеннен және адалдығына көз жеткізгеннен кейін еркіндікке жіберді. Енді біреулер Отанында күтіп тұрған ащы тағдырды сезіп, жат елде қалып қойды. Кеңес тұтқындары екі тоталитарлық мемлекеттің, екі диктатордың арасында қалып қойды десек те болады.