Экология и естественные науки

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
244
 ~ 
 
10.Сарсеков  Б.  «Контрабанда наркотиков  в  РК:  проблемы  и пути  их преодоления» 
А., 1998г. 
12.Сарсембаев М.А. «Кеден құқығы» А., 1997 ж. 
 
 
 
 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
245
 ~ 
 
____________________________________________________ 
 
ПЕДАГОГИКА, ПСИХОЛОГИЯ И ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ 
______________________________________________________________ 
УДК 378.1 
А.К. Ризуанова  
Атырауский государственный университет имени Х. Досмухамедова 
 
ИННОВАЦИИ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ СИСТЕМЕ 
 
Аннотация 
В  данной  статье  рассматриваются  вопросы  инновационного  обучения  в 
современных научных исследованиях. 
Ключевые  слова:  инновация,  инновационное  обучение,  педагогическая 
инноватика, образовательная инноватика, инновационное учебное заведение. 
 
Понятие  «инновация»  на    сегодняшний    день    является    одним    из    самых 
популярных  в  современных  научных  исследованиях.  Еще    в  семидесятые  годы  XX 
века американским ученым, сотрудником Гарвардской педагогической аспирантуры 
Дж. У. Боткиным был  сделан  научный прогноз, согласно которому инновационное 
обучение  (innovationlearning)  к  концу  столетия  может  стать  ведущим  типом 
овладения знаниями. 
Возникновение термина  обязано  трудам  культурологов XIX в., посвященных  
констатации    введения    элементов  одной  культуры  в  другую.  Первые  описания  
инновационных    процессов  были  предприняты    еще  в  1911  году    И.  Шумпетером, 
который    анализировал  новые  комбинации  изменений  в  развитии  экономических 
систем. Несколько позже, в 1930-е годы,  И. Шумпетер и Г. Менш ввели в научный 
оборот и сам термин «инновация» в применении к ситуации воплощения научного 
открытия  в  новой  технологии  или  продукте.  С  этого  периода    понятия  
«инновация», «инновационный процесс», «инновационный потенциал»  приобрели 
статус  общенаучных  категорий  высокого  уровня  обобщения  и  обогатили 
понятийные системы многих наук. 
В 
контексте 
системного 
подхода 
инновация 
определяется 
как 
целенаправленное изменение в функционировании системы.  
По  мнению  исследователей  О.Г.  Хомерики,  М.М.  Поташника,  А.В.  Лоренсова, 
педагогические инновационные процессы  стали  предметом  специального  изучения 
на  Западе  с  конца  1950-х  гг.  Об  образовательных  инновациях  в  СССР  впервые 
заговорили  после  1980-х  годов,  поскольку    данный    феномен    являлся  одним  из 
самых  неопределенных  и  неоднозначных  в  категориальном  аппарате  педагогики. 
«Как  и  многое  в  мировой  культуре,  педагогическая  инноватика  как  научная 
дисциплина  до  последних  лет  для  нас  не  существовала,  -  считает  видный 
исследователь проблем педагогической инноватики С.Д. Поляков. - Нельзя сказать, 
что советская педагогика вообще не занималась исследованием введения нового в 
народном  образовании.  Но  эта  проблема  ограничилась  внедрением  достижений 
науки  и  распространением  передового  педагогического  опыта.  Причем  в  этих 
исследованиях  возникал  образ  учителя  как  человека,  которого  достаточно  на-
полнить  новыми  знаниями  и  умениями  (еще,  может  быть,  предъявить  к  нему 
разумные  требования),  чтобы  он  стал  вдохновенно  и  результативно  использовать 
новые идеи и способы работы».  

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
246
 ~ 
 
Говорить    о    полном    отсутствии    образовательных    инноваций    в    бывшем  
Советском  Союзе было  бы  несправедливо. Достаточно вспомнить инновационные 
поиски  учителей  Минской  и  Ростовской  областей,  Липецка,  Татарстана,  опыт 
педагогов-экспериментаторов  С.И.  Лысенковой,  В.Ф.  Шаталова,  Е.Н.  Ильина,  И.П. 
Волкова,  Л.В.  Занкова,  М.П.  Кашина  и  др.  Опыт    этих  педагогов-новаторов  можно 
рассматривать  в  ракурсе    инновационного  образования,  поскольку    речь    идет    о  
таких  важных  компонентах, как  введение нового в цели  обучения, содержание, 
методы и формы обучения и воспитания, организацию педагогического процесса. 
На  сегодняшний  день  вопросами  инновационного образования  занимаются  
многочисленные    ученые.  Требует    к    себе    пристального    внимания    работа  В.Е. 
Шукшунова,  В.Ф.  Взятышева,  Л.И.  Романковой,  в    которой    авторы    выдвигают  
основные    идеи    и    принципы    инновационного    образования    и    на    их    основе  
рассматривают  некоторые  модели. 
Проблемам  педагогической  инноватики  посвящены  исследования  М.М. 
Поташника, Н.Р. Юсуфбековой, С.Д. Полякова, Д.В. и мн. др. 
Помимо теоретических работ можно отметить экспериментально-практические 
исследования  проблем  инновационного  образования  одаренных  детей. Так, А.В. 
Хуторским,  В.И.  Пановым,  В.П.  Лебедевой,  Ю.Д.  Бабаевой  и  др.  проведен  ряд 
исследований  по  выявлению,  обучению  и  развитию  одаренных  детей  в  рамках 
программы 
личностно 
ориентированного 
и 
практико-ориентированного 
образования,  в  условиях  общеобразовательной  школы  и  дополнительного 
образования;  разработаны  развивающие  образовательные  технологии,  которые 
изменили  отношение  к  этой  категории  учащихся;  определена  стратегия  по 
созданию  новой  модели  образования,  способствующая  разностороннему  развитию 
каждого школьника через экспериментальную деятельность. 
В  настоящий  момент  в  научном    мире  состоялось  четкое  разграничение  
терминов  «образовательные    инновации»  и  «педагогическая  инновация».  Н.Р. 
Юсуфбекова  рассматривает  педагогическую  инноватику  как  самостоятельную 
отрасль  педагогической  науки,  имеющей  собственный  оригинальный  объект, 
предмет и методы исследования. 
Образовательная  инновация  -  многоаспектная  сфера  науки,  изучающая 
процессы  развития  школы, создание новой практики образования.  
Под  инновациями  понимаются  нововведения  -  целенаправленные  изменения, 
вносящие  в  образование  новые  элементы,  и  вызывающие  его  переход  из  одного 
состояния  в  другое.  Образование  рассматривается  как  социально,  культурно  и 
личностно детерминированная образовательная деятельность, в процесс изменения 
(обновления) которой включен субъект этой деятельности. 
Точка    зрения    высказана    и    Президентом    Республики    Казахстан    Н.А. 
Назарбаевым    в    открытой    лекции    «К    экономике    знаний    через    инновации    и  
образование»  в    Евразийском  Национальном  Университете  им.  Л.Н.  Гумилева: 
«Знания  превращаются  в  основной  источник  стоимости  в  информационном 
обществе. В качестве источника прибыли все чаще выступают знания, инновации и 
способы их практического применения». 
 
Основными  направлениями  в  работе  с  одаренными  учащимися  в  нашей  
стране можно назвать следующие: 
- 
мотивационное 
направление, 
заключающееся 
в 
формировании 
мотивационно-целевой системы поддержки деятельности одаренных детей; 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
247
 ~ 
 
-  структурно-методическое  направление,  основной  задачей  которого 
становится  структуризация  накопленного  педагогического  опыта  и  выработка  
основных программ обучения одаренных школьников; 
-  координационно-регулирующее  направление,  основывающееся  на  знании 
практико-ориентированных исследований и фундаментальных научных  разработок, 
направленных  на  выявление  психологических  закономерностей  и  механизмов 
развития  одаренных  учащихся  с  учетом  специфики  их  обучения  и  развития  в 
системе 
школьного 
(школы, 
гимназии, 
лицеи), 
государственного 
и 
негосударственного, а также дополнительного (внешкольного) образования и т.п. 
Говоря  о  развитии  педагогических  идей  в  новаторской  деятельности  
народных  учителей  и  педагогов-новаторов  Казахстана  (К.  Айткалиева,  К.Н. 
Нургалиева,  Г.М.  Кубракова,  К.  Битибаевой,  Р.Б.  Нуртазиной,  Е.А.  Очкур,  А. 
Искакова  и  др.),  следует  подчеркнуть  социальную  направленность  обучения, 
используемую  ими  в  педагогическом  процессе.  Школа  рассматривалась  этими  
педагогами 
в 
системе 
широких 
социальных 
отношений. 
В 
частности, 
прослеживались такие виды отношений, как: 
- вовлечение учащихся в сферу их профессиональной деятельности; 
- взаимодействие школы с профессорско-преподавательским составом  вузов, 
институтами учителей;  
-  сотрудничество  школьников  с  учащимися  других  школ  через  районные, 
областные общественные организации и др. 
Подобные  области  социализации  одаренных  школьников  в  несколько  
измененном  виде  присутствуют  сегодня  в  инновационных  образовательных  
заведениях (профильные классы, спецкурсы, факультативы, участие  школьников в 
работе Малой Академии Наук, в проектах по линии «Дарын» и  т.д.). 
Инновационное 
обучение 
определяется 
как 
обучение 
нового  типа, 
построенное  на  активизации  познавательно  -  эмоциональной  сферы  ученика. 
Организация 
инновационного 
обучения 
обеспечивает 
формирование 
положительной  мотивации  через  предвосхищение  результата  учения  школьником, 
позволяет  включить  всех  учащихся  в  процесс  познания  на  максимально    удобном  
для  каждого  обучающегося  уровне  и  перевести  учебную  деятельность  в  
продуктивно-творческую  плоскость. 
На  современном  этапе  в  науке  одной  из  важнейших  задач  в  изучении  
инновационного обучения является  классификация  нововведений.  
С.В.  Резванов  и  В.Л.  Аношкина  предлагают    классификацию    нововведений, 
основывающуюся    на  соотнесенности    инноваций    той    или    иной  части  учебно-
воспитательного  процесса. Они  выделяют  следующие  группы нововведений: 
1.  в  содержании  образования; 
2.  в методиках, технологиях, методах  учебно-воспитательного  процесса; 
3.  в организации учебно-воспитательного процесса; 
4.  в управляющей системе общеобразовательного учреждения.  
 
В  рамках  этой  группировки  можно  рассмотреть  деление  нововведений  по 
масштабу  (объему)  преобразований:  на  частные  (локальные,  единичные),  не 
связанные  между  собой;  на  модульные  (комплекс  частных,  связанных  между 
собой,  относящихся,  например,  к  одной  группе  предметов,  одной  возрастной 
группе  учащихся  и  т.д.);  на  системные  (охватывающие  все  образовательные 
учреждения) нововведения. 
Существует    и    другая    группировка    нововведений  -  на    основе  
использования    инновационного  потенциала    (классификация    Н.И.  Лапина). 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
248
 ~ 
 
Потенциал  новшества  измеряется  качественно  и  количественно.  По  степени 
новизны  различают: 
1.  радикальные 
 
нововведения, 
открывающие 
принципиально 
новые 
практические  средства  для  удовлетворения  новых  или  уже  известных 
потребностей,  вносящие  качественные  изменения  в  способы  человеческой 
деятельности; 
2.  модифицирующие 
нововведения, 
обеспечивающие 
совершенствование 
существующих  практических  средств  для  быстрого  удовлетворения  текущих 
изменений общественных потребностей.  
В направлениях  работы  с  одаренными  детьми  все  виды  образовательных  
инноваций    должны    соответствовать    психологическим  особенностям  одаренных 
детей    и    специфике  социального  заказа  в  отношении  этой  группы  учащихся  и  
обусловливать  формирование  знаний,  умений  и  навыков  в  определенных 
предметных  областях,  а  также  создание  условий  для  познавательного  и 
личностного развития учащихся с учетом их дарования.  
На    сегодняшний    день    развивающее  образование    в    инновационных  
учебных  заведениях задается  определенным  направлением, способствующим  его 
гуманизации,  дифференциации,  вариативности.  Общим  в  характеристике  новых 
моделей    инновационных    образовательных    учреждений  является  их  
экспериментальность:  разработки и  апробация учебных планов и программ, новых 
учебных  курсов;  изучение  интерактивности  и  альтернативности  учебных 
материалов;  написание  учебников  и  учебных  пособий;  создание  новой 
образовательной  среды;  формирование  субъектных  отношений  в  педагогической 
деятельности. 
Список литературы 
1.  Панов  В.И.  Некоторые  теоретические  и  практические  аспекты  одаренности  //          
Прикладная психология. – 1998. – № 3. – С. 10 – 17. 
2.   Амосов И., др. Моделирование творческой личности. М.1995. 
3. Петровский А.В. Способности и труд. – М., 1966. 
4. Познавательные процессы и способности в обучении /под ред. Шадрикова В.Д. – 
М., Просвещение, 1990. 
5. Лейтес Н. Умственные способности и возраст. – М., 1960. 
6. Способности и склонности /под ред. Голубевой Э. – М.: Педагогика, 1989 
 
Түйіндеме 
Бұл  мақалада  қазіргі кезеңнің  ғылыми  зерттеулеріндегі  жаңа  инновациялық 
оқыту мәселелері қарастырылған. 
 
Summary 
In  this  article  is  diving  guestions  of      innovative  training  in  modern  scientific  
research 
 
 
 
 
 
 
 
 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
249
 ~ 
 
А.С. Әбіл, Н.Ж. Исембаева  
Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты, Ақтөбе қаласы 
 
ХАЛЫҚТЫҚ ПЕДАГОГИКА НЕГІЗІНДЕ ШАҒЫН КОМПЛЕКТІЛІ МЕКТЕП 
МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ ЭСТЕТИКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ӘЛЕУЕТІ 
 
Мәдениет,  соның  ішінде  эстетикалық  мәдениет  мәселелерi  бүгiнгi  таңда 
жастардың  рухани-адамгершiлiк  дамуында  өзектi  мәселе  екендігі  дәлелдеуді  қажет 
етпейтін  аксиома.  Бұл  мұғалімдердің  эстетикалық  мәдениетiн  теориялық  және 
практикалық  тұрғыда  қалыптастыруды  қажет  етедi.  Мәдениеттiң  адамзаттық 
маңыздылығы  қоғамдық  қажеттiлiк  жағдайында  эстетикалық  мәдениеттi  терең  
зерттеуге мүмкiндiк бередi. Осы салада рухани мәдениет мұрасын танып бiлу қоғам 
қажеттiлiгiне  сай  ерекше  сұраныс  бiлдiредi.  Өйткенi  қоғам  дамуында  осы 
қажеттiлiктi шешу халықтың мәдени мұра әлеуетiн пайдалана бiлумен анықталады. 
“Мәдени мұра дегенiмiз не? Әдетте сана үшiн бұл ұғым мұражайлар, арнайы қорлар 
туралы  елес  туғызады.  «Мәдени  мұра»  ұғымының  көп  анықтамасы  бар,  себебi 
«мәдениет»  терминi  көп  мағынаны  қамтиды.  Сондықтан  «Мәдени  мұра»  аясына 
адамзат өмiрiнiң көрiнiстерi - саз өнерi, бейнелеу, сәулет өнерi, ауызекi-поэтикалық, 
жазба  әдебиет,  философия  кiредi”  [1,  9-б].«Мәдени  мұра»  -  өз  аумағында  мекен 
еткен ата-бабаларымыздың, яғни бүгiнгi бiздiң мәдени игiлiктерiмiздiң жиынтығы.  
Олай  болса,  ұлттың  болашақ  ұрпағын  тәрбиелеуде  өзiндiк  ұлттық 
ерекшелiктерi болады. Соған сай әр халықтың өз тарихы бар. Тарихсыз халық жоқ. 
Өткен тарихымызға көз жүгiртсек, қазақ халқы да ата-бабаларының ғасырлар бойы 
жинақтаған  өмiр  тәжiрибесiн,  бай  рухани  қазынасын  жас  ұрпақты  тәрбиелеуде 
пайдаланған. Халықтың өмiрлiк тәжiрибеден түйгендерi, бастан кешкендерi, қолмен 
жасаған заттары, ұқыптылықпен жинаған әдет-ғұрыптары, салт-дәстүрлерi, даналық 
асыл  ойлары,  тәрбие  шежiресi  халықтық  тәлiм-тәрбие  мұраты  болып  қалыптасқан. 
Ол  халықтың  ауыз  әдебиетiнде,  ақын-жыраулар  шығармаларында,  тәрбие 
дәстүрлерi мен әдет-ғұрыптарында, отбасы тәлiмгерлiк жүйесiнде, ұлттық ойындары 
мен  сауық-сайрандары,  той-мерекелерде,  музыкалық  шығармаларында,  жалпы 
айтқанда, мәдени мұраның тәрбиелiк мазмұнында көрiнiс алғаны айқын байқалады. 
Сонымен  бiрге  қазақтың  өлең-жырлары,  ән  мен  күйлері,  айтыс-дастандары 
халықтың  асқақ  мұраттарында  әсемдiк  әлемiне  үнемi  ұмтылып  отырғандығын 
дәлелдейдi.  Демек,  қазақ  халқы  ауыз  әдебиетiне,  соның  iшiнде  шешен  сөйлеуге, 
суырып  салмалыққа  қандай  шебер  десек,  өлең  айту,  ән  салу  мен  күй  тартуға  да 
соншалықты қабiлеттi болған. Олай болса, халық арасына кең тараған өлең-жыр, ән 
мен күй, терме мен толғау, айтыс, зергерлiк және сәулет секiлдi, тағы басқа толып 
жатқан өнер түрлерiндегi жарастық пен көрiктiлiк, әуездiк пен үндестiк, әсемдiк пен 
нәзiктiк  қазақ  ұлтының  өзiне  ғана  тән  негiзгi  ерекшелiгi  деп  бағаланды.  Яғни, 
сұлулық  пен  әсемдiк  өнер  арқылы  бейнелеген.  Бұдан  бiз  халқымыздың  атадан 
балаға  мұра  болып  жеткен  өнер  қазынасы,  оған  идеялық  көзқарсы  және  әсемдiк 
әлемiн  қабылдау,  түсiну  сезiмi,  оны  бейнелеу  тәсiлi  дәстүрлi  салтқа  айналып 
отырғанын,  соның  барысында  көркемдiк  талғамының  жоғары  болғанын,  өмiрлiк 
мұраттарына  сәйкес  сұлулық  әлемiне  үнемi  ұмтылғанын  көремiз.  Сондай-ақ,  қазақ 
халқының  тұрмыс-салтына  байланысты  киiм  киiсiнде,  жүрiс-тұрысында,  қонақ 
күтiсiнде,  сый-сияпатында  толып  жатқан  эстетикалық  элементтер  өз  ұрпағын 
педагогика  ғылымынсыз-ақ  сұлулық  пен  әсемдiкке  тәрбиелеудiң  тиiстi  құралына 
айналған.  Мiне,  осындай  ұлтың  асыл  мұраларын  бүгiнгi  қоғамның  жаңа  мәдени 
тұлғасын  қалыптастыру  үрдiсiнде  пайдалана  бiлу  өмiр  талабы.  Бұнда  халықтың 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
250
 ~ 
 
болашаққа 
мирасқорлықпен 
қарауы, 
адамгершiлiк 
сабақтастығы 
этикалық 
көзқараспен  қатар  эстетикалық  зерденiң  қалыптасуына  да  өз  ықпалын  тигiзiп 
отырғанына күмән туғызбайды. Осындай тектес халықтық қағиданы жүзеге асырып 
дамыту,  әлемнiң  өзге  халықтары  үшiнде  де  тәрбиелiк  мәнi  аса  зор.  Рас,  мұның 
сыртқы  түрi  мен  мазмұны  бойынша  көптеген  ұқсастықтарымен  қатар,  кейбiр 
өзгешелiк белгiлерi де жоқ емес.  
Демек,  халықтың  тек  өзiндiк  ұлттық  ерекшелiктерiн  бейнелейтiн  мәдени 
құндылықтары 
ғана 
болашақ 
мұғалімдердің 
эстетикалық 
мәдениетін 
қалыптастырудың  негiзгi  құралы  бола  алады  деп  есептеймiз.  Ендеше,  болашақ 
мұғалімдердің  эстетикалық  мәдениетiн  қалыптастыру  өзегi  бiз  жоғарыда  баяндаған 
халықтық  мәдени  мұраны  танып  бiлуге,  аға  ұрпақтың  сол  киелi  де  қасиеттi  ұлттық 
тәлiм-тәрбиесiндегi алтын қазығы болып табылатын прогресшiл салт-дәстүрлерi мен 
әдет-ғұрыптарына  қатысты  тәжiрибесiн  меңгертуге  сүйенедi.  Бiздiң  мақсатымыз 
қазақ халқының мәдени мұрасындағы эстетикалық мәдениетке қатысты прогресшiл 
салт-дәстүрлер 
мен 
әдет-ғұрыптарыың, 
сонымен 
бірге 
өнерінің 
болашақ 
мұғалімдердің  эстетикалық  мәдениетін  қалыптастыруда  алатын  орнын  және 
маңыздылығын негiздеу.  Бұл мәселенi  талдаудың  әдiснамалық  негiзi нақты  тарихи-
мәдени ұстаным болады. Өйткенi бұнда тек зерттеудiң нәтижесi ғана емес, сондай-
ақ  оған  апаратын  жол  да  ақиқат  болуы  тиiс.  Қандай  да  бiр  тарихи  кезеңнiң 
мәдениетi  сол кезеңге  мәдени  мұраны  ендiредi және  оны  тудырады. Қандай  да бiр 
тап  немесе  әлеуметтiк  топ  өзiнiң  мұраты  немесе  қажеттiлiгiне  сай  өткендегi 
мәдениеттiң  құнды  нәрсесiн табады  және  оны  өзiнде  қабылдайды.  Мәдени  мұраны 
меңгеру  тарихи-мәдени  прогрестiң  қажеттiлігiне,  қоғам  мұраттарын  жүзеге 
асырудың  маңызды  шарттарының  бiрiне  айналады.  Мәдени  мұраларды  нақты 
меңгеру,  онда  дәстүрлер  ұғымдарын  қарастыруды  көздейді.  Ендеше,  дәстүрлер 
тарихи  үдемелi  үрдiстiң  шынайы  формасы  болып  есептелінеді.    Қазақтың  дәстүрлi 
әдет-ғұрыптары  мен  салттары  өзiнiң  ұзақ  тарихи  дамуымен  адамзат  мәдениетiнде 
маңызды  орын  алады.  Сол  секiлдi  қазақтың  эстетикалық  мәдениетi  де  тарихи 
дамуында әр түрлi сатыларымен, кезеңдерiмен, көптеген көркемдiк түрлерiмен, ұлы 
тұлғаларымен 
сипатталады. 
Бұл 
мәдени 
мұраны 
зерттеуді 
бiз 
әртүрлi 
байланыстарда,  бағыттарда,  өзара  қарым-қатынастарда  қарастырамыз.  Нақты 
тарихи-мәдени  ұстаным  диалектиканың  логикалық  және  тарихи  бiрлiгiне  сүйенедi. 
Бұл  бiрлiк  қандай  да  бiр  дамудың  ақиқатын  былай  ашады:  мысалы,  қандай  да  бiр 
нақтылықтың  шынайы  тарихын  ашуда  осыған  дейiн  болған  барлық  құбылыстарды 
талдамайды,  тек  өзiнiң  мазмұнына  жақын,  демек  “табиғи”  мәнiн  ашатындай 
құбылыстарды ғана талдауды талап етедi. Шынайы болмысты сипаттауда логикалық 
ұстаным  бiздiң  зерттеу  мәселемiзде  қазақ  халқының  салт-дәстүрлерi  мен  әдет-
ғұрыптарының 
сабақтастығын 
тарихи 
фазалардың 
бiрiздiлiк 
негiзiнде 
қарастыртырады. Әңгiме  тарихи және  логикалық  ұстанымдардың  мәнiнiң  өзара тек 
хронологиялық  сәйкестiгiнде  ғана  емес,  сонымен  бiрге  тарихи  шынайы  генезис 
ретiнде болмақ. Осыған орай, бiз мынандай бірізділікті ұстанамыз:  
- 
қазақ  халқының  салт-дәстүрлерi  мен  әдет-ғұрыптарының  дамуында 
қол жеткiзген ең шынайы маңызы бар кезеңдердi алу; 
- 
салт-дәстүрлер  мен  әдет-ғұрыптардың  тарихи  маңызыдылығын 
ашуда оның өмiршеңдiгiнiң мәнiне тоқталу;  
- 
салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарының құрылымындағы атрибуттық 
формаларды нақтылау.  
Бұл мұғалімдердің эстетикалық мәдениетiн қалыптастыруда қазақ халқының 
ежелден  келе  жатқан  салт-дәстүрлерi  мен  әдет-ғұрыптарын,  өнеріне  байланысты 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
251
 ~ 
 
кемелденген  кезеңдегi  тарихи  құбылыстарын,  соның  iшiнде  осы  мәселеге  қатысты 
ұлы  тұлғалардың  ой-пiкiрлерi  мен  тәлiмгерлiк  қағидаларын  жан-жақты  меңгеруіне 
септігін  тигізеді.  Мәдениет  өзiнiң  кең  мағынасында  бiр  ұрпақтың  келесi  ұрпаққа 
жолдаған  әлеуметтiк өмiр  сүру  тәсiлi болғандықтан,  осы  жалғастықты,  мұрагерлiктi 
жүзеге  асыратын  салт-дәстүрлер  жүйесi  мәдениет  өзегiн  құрастырады.  Өйткенi 
ғасырлар бойы күнделiктi iс-тәжiрибе негiзде сұрыпталған, жазу-сызу мен азаматтық 
қоғам  әлi  жоқ  кезде  қалыптасқан  салт-дәстүрлер  мен  әдет-ғұрыптар  мәдени 
мирасқорлықтың  жалғыз  мүмкiндiгi  болды.  Әр  халықты  басқа  халықтардан 
ерекшелеп  отыратын  өзiндiк  тұрақты  құндылықтары  мен  дәстүрлерi  болады. 
Қайсiбiр  ұлттың  мәдениетiн  алсақ  та,  ондағы  салт-дәстүрлер  жүйесi  өзіне  елдің 
назарын аударады.  
Бүгінгі  таңда  философиялық  энциклопедиялық  сөздiктерде  «дәстүр»  және 
«салт»  ұғымдарына  бірқатар  анықтамалар  берiлген.  Солардың  біреуінде  «дәстүр 
(лат.  traditio  -  беру)  -  ұрпақтан  ұрпаққа  берiлетiн  және  белгiлi  бiр  қоғамда,  тапта, 
әлеуметтiк  топтарда  ұзақ  мерзiмде  сақталатын 
мәдени  және  әлеуметтiк  мұраның 
элементтерi.Дәстүр  заттық және  рухани  құндылықтар,  әлеуметтiк мұрагерлiк  үрдiс, 
оның  тәсiлдерi  секiлдi  әлеуметтiк  мұраның  нысаналарын  өзiнде  қамтиды.Дәстүр 
белгiленген белгiлi бiр қоғамдық мiнез-құлық өлшемдерi, құндылықтары, идеялары, 
салттары,  әдет-ғұрыптары  т.с.с.  ретiнде  қарастырылады.  Сондай-ақ,  дәстүрдi 
әлеуметтiк құбылыс саласында кең түрде таратады. Дәстүрге тән қасиет оның қоғам 
өмiрiнiң әр түрлi саласында қолданылуы: экономикада, саясатта, құқықта, ғылымда, 
өнерде,  дiнде  т.б.  Дәстүрдi  қоғам,  тап  немесе  топтың  қабылдауы  немесе 
қабылдамауы  мүмкiн.  Дәстүр  жағымды  немесе  жағымсыз  болуы  мүмкiн.  Дәстүрдiң 
алдында  көзсiз  бас  ию  кертартпалықты  және  қоғамдық  өмiрдiң  тоқырауын 
тудырады.  Әлеуметтiк  мұра  ретiнде  дәстүрге  ұқыптылықпен  қарамау,  қоғам  мен 
мәдениеттiң  дамуының  бұзылуы және  адамзаттың маңызды  жетiстiгiнен айырылуға 
әкелiп соғады [2, С. 692].   
Салт  -  белгiлi  бiр  қоғамда  немесе  әлеуметтiк  топта  пайда  болатын  және 
оның мүшелерiне әдет болатын, әрекеттi әлеуметтiк тұрғыдан реттеуде мұрагерлiк, 
стереотивтiк форма. “Салт” ұғымын “дәстүр” және “әдет” (“ғұрып”) ұғымдарымен жиi 
теңестiре  қарастырады.  Бiрақта,  “дәстүрге”  қарағанда  “салтттың”  ерекшелiгi, қоғам 
өмiрiнiң  тек  жекелеген  саласында  ғана  өмiр  сүредi  және  өткендегiнi  ең  таңдаулы 
үлгi  ретiнде  қабылданғанын  көрсетедi.  Әдет  (ғұрып)  -  тек  салттың  бiр  түрi, 
әлеуметтiк қарым-қатынастың белгiлi бiр символы, ал салт әр түрлi нысаналарды iс 
жүзiнде  қайта  жаңғырту  және  қолдану  құралы  болуы  мүмкiн.  Салт  тұрмыс,  морал 
және азаматтық әдет саласында ең “таза” түрiнде сақталады. Салттың рөлi негiзiнен 
қоғамдық қатынастар жүйесiмен анықталады. Сондықтан салт прогресшiл (үдемелi) 
және реакцияшыл (кертартпа), ескiрген болып бөлiнедi [2, С. 454].   
 Қазiргi  кезде  халықтық  салт-дәстүрлер  мен  әдет-ғұрыптар  көптеген 
зерттеушiлердiң  назарында.  Атап  айтсақ,  философтар,  мәдениеттанушылар, 
тарихшылар, психологтар, сондай-ақ педагогтар т.с.с. Өйткенi ежелден келе жатқан 
халықтың  өмiрлiк  тәжiрибесi  ұрпақтан  ұрпаққа  тәрбие  құралы  ретiнде  берiлiп 
отырды.  Ол  тәжiрибенi,  әрине,  бүгiнде  жүйелi  зерттеу  қажет.  Сондағы  мақсат  - 
бұрынғы салт-дәстүрлердi тек қалпына келтiрiп қана қоймай, олардың бүгiнгi өмiрге 
қажеттi  маңыздылығын  айқындап,  болашақ  мұғалімдердің  эстетикалық  мәдениетін 
қалыптастырудың негiзі ретiнде қарастыру. 
Жалпы,  салт  дәстүрлер  мен  әдет-ғұрыптарды  зерттеуге  арналған  ғылыми 
әдебиеттерде  бiздiң  осы  пайдаланып  отырған  ұғымдарды  қолдануда  олардың  бiр-
бiрiмен  өзара  ерекшелiктерiн  анықтауда  шатастыру  жиi  кездеседi.  Яғни,  салт-

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
252
 ~ 
 
дәстүрлер  мен  әдет-ғұрыптар  деп  айту  жиi  қолданылады.  Сондықтан  да,  бiз,  ең 
алдымен,  осы  ұғымдардың  мәнiн  ашуды  өзiмiздiң  зерттеу  пәнiмiздiң  мiндеттерiнiң 
бiрi ретiнде қарастыруды жөн көрдiк. Олай болса, салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар 
бiрнеше  және  әр  түрлi  әлеуметтiк  қызыметтердi  орындайды,  ең  алдымен,  олар 
қоғамдағы  қарым-қатынасты  бекiтудiң  құралы  болып  және  жаңа  ұрпақ  үшiн  осы 
қарым-қатынастарды  қайта  жаңғырту  үшiн  қажет.  Дәстүрлер  салттарға  қарағанда 
адамның  рухани  дүниесiне  тiкелей  қатысы  бар.  Себебi,  олар  жоғарыда  айтылған 
қарым-қатынастарды  орнату  үшiн  адамның  рухани  сапа  қасиеттерiн  қалыптастыра 
алады.  Дәстүрдiң  идеялық  мазмұны  әркезде  мiнез-құлықтың  өлшемi  немесе 
ұстанымы  ретiнде  қарастырылады.  Өлшем  мен  ұстаным  ережеге  қарағанда 
жағдаятқа  толық  талдау  жасамайды.  Олар  мiнез-құлықтың  жалпы  бағытын 
көрсетедi,  ең  негiзгiсi,  мiнез-құлықтың  рухани  сапасын  сипаттайтын  әдiлдiк, 
қарапайымдылық,  кiшiпейiлдiлiк,  еңбек  сүйгiштiк,  ұқыптылық  т.с.с.  белгiлерi  болып 
табылады.  Сондай-ақ,  дәстүрдiң  салтқа  қарағанда  ауқымы  кең  болып  табылады. 
Салттың  идеялық  мазмұны  нақты  бiр  жағдаяттағы  адамның  мiнез-құлқының 
ережесiмен  анықталады.  Дәстүр  мен  салт  -  аға  ұрпақтың  әлеуметтiк  мiнез-құлық 
тәжiрибесiн  жас  ұрпаққа  берiлуi,  сонымен  бiрге  адамгершiлiк,  саяси-сенiм, 
нанымдармен,  сезiмдерi,  қоғамдық  әрекеттiң  тәсiлдерi  мен  амалдары.  Дәстүрлерде 
халқымыздың  ғасырлар  бойы  жинақтаған  әлеуметтiк-мәдени  бай  тәжiрибесi 
жинақталған,  ұлттық  рухани  байлықтың  қайнар  көзi  мен  мүмкiндiктерi  көрiнiс 
тапқан.  Олай  болса,  бiздiң  көзқарасымызша,  дәстүрлер  -  бұл  ұрпақтан  ұрпаққа 
берiлiп отыратын тарихи қалыптасқан тұрақты және тәжiрибеде талдап қорытылған 
қоғамдық  қатынастардың  жемiсi  және  ондағы  адамдардың  мiнез-құлықтарының 
өлшемдерi  болса,  ал  салттар  -  солардың  негiзiнде  қалыптасқан  адамдардың  өмiр 
сүруi  тәсiлi  мен  мiнез-құлықтарына  қатысты  ережелер,  яғни,  әдет-ғұрыптары. 
Сондықтан да ауыл мектебі мұғалімдерінің эстетикалық мәдениетiн қалыптастыруда 
салт-дәстүрлер  мен  әдет-ғұрыптардың  алатын  орны  ерекше.  Өйткенi  қоғамның 
рухани дамуында оң нәтиже беретiн құбылыстың бiрi - ол мәдениет. Өйткенi ұлттық 
салт-дәстүрлер  мен  әдет-ғұрыптар  негiзiнде  жастардың  санасында  туған  халқына 
деген құрмет пен мақтаныш сезiмiн ұялатып, ұлттық рухты сiңiру, сондай-ақ ана-тiлi 
мен  әдебиетiн,  тарихы  мен  мәдениетiн,  өнерiн:  ұлттық  ән-күйлерiн,  ойындарын, 
тағамдары  мен  мерекелерiн  қастерлеуге  тәрбиелейдi.  Эстетикалық  мәдениет 
негiзiнен  ақиқат  өмiрдегi  сұлулық  пен  әсемдiктi  дұрыс  түсiну  мен  қабылдауда 
адамның  қабiлетерiн  тәрбиелеу,  соған  сай  көзқарастары  мен  мұраттарын 
қалыптастыруды  мақсат  етсе,  бұл  мақсатқа  жету  жолы  өте  күрделi  болып  келедi. 
Қазiргi  қоғамды  жаңарту  жағдайында  жастарымызда  батыстың  күйкi  үлгiлерiне 
елiктеушiлiк, өз халқының тарихи мәдениетiн, салт-дәстүрлерi мен әдет-ғұрыптарын 
әлi  де  жетiк  бiлмеушiлiк  басым.  Соның  негiзiнде    талғамсыздық    пен  тұрпайлыққа 
жастарымыздың бой алдыруы, ұнамсыз сәнделген шаш, сырт бейнесi, жүрiс-тұрысы, 
киiм  кию  үлгiсi  көзге  тiптi  оғаш  көрiнедi,  қайсiбiр  қыздардың  шылымға,  жiгiттердiң 
iшкiлiк  пен  нашақорлыққа  үйiрсектiгi,  не  болмаса  ерекше  болып  көрiнуге  тырысам 
деп  моральдық  азғындауға ұшырауы  басым  болып барады.  Мәселен,  халқымыздың 
салтына қарама-қайшы  келетiн қыз  балалардың  денесiн,  соның iшiнде тiптi кiндiгiн 
ашық  ұстауы  немесе  заңды  некеге  отырмай-ақ  “азаматтық  негiзде”  отбасын  құруы 
т.с.с.  толып  жатқан  мiнез-құлықтары  әдетке айналуда.  Осындайда  “Халқым  қандай 
десең,  салтымнан  сынап  бiл”  демекшi,  заманында  даналығымен  танылған 
Пифагордың,  жақсы  жасалған  заңнан  жақсы  салт артық. Ең  басты  заң  -  салт-сана 
деп  тұжырым  жасауы  бұрынғы  өткен  бабаларымыздың  ұрпағына,  яғни,  бiзге 
қалпыңнан  айрылсаң  да  салтыңнан  айрылма  деп  өсиет қалдыруы  да  тегiннен-тегiн 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
253
 ~ 
 
емес  айтылған.  Сондықтан  ата  дәстүрi  бойынша  әрбiр  ұрпақ,  олардың  жақсы 
қасиеттерiн, өсиет-өнегелерiн өзiне үлгi-өнеге тұтып, өзiнен кейiнгi келе жатқан жас 
ұрпақтың  еншiсiне  сұрыптап  жеткiзуi  шарт.  “Өткендi  жақсы  бiлмейiнше,  келешекке 
сапар  шегу  айсыз  қараңғыда  сүрлеу  соқпақ  iздеп  адасумен  пара-пар”  -  деп,  Абай 
атамызайтқандайұрпақ  тәрбиесiндегi  ежелден  қалыптасқан  халқымыздың  жақсы 
дәстүрлерi  мен  тағлымдарын  оқып,  үйренiп,  өнеге  тұтапай  тұрып,  жастарды  iзгiлiк 
пен парасаттылыққа, әдептiлiк пен әсемпаздыққа баулу мүмкiн емес.  
Сонымен  ауыл  мұғалiмдердiң    эстетикалық  мәдениетiн  қалыптастыру 
мақсатына  байланысты  бiздiң  жоғарыда  қарастырған  қазақ  халқының  мәдени 
мұрасында көрініс алған прогресшiл салт-дәстүрлер мен әдет ғұрыптарды күнделiктi 
өмiрде  тек  насихаттап  ғана  қоймай,  оларды  жоғары  педагогикалық  оқу 
мекемелерінің  бiртұтас  педагогикалық  үрдiсiнде    iс-жүзiнде  жүйелi  түрде 
пайдаланудың тиiмдi жолдарын іздестіру қажет. 
 
 Әдебиеттер тізімі 
1. 
Қазақстанның 
мәдени 
мұрасы: 
Жаңалықтары, 
мәселелерi, 
болашағы. 
/Халықаралық  ғылыми  конференцияның  материалдары.  19  қазан  2005  жыл.  – 
Алматы: Абай атындағы Қаз. ҰПУ, 2005. – 964 б. 
2.  Философский  энциклопедический  словарь  /Гл.  редакция:  Л.Ф.Ильичев, 
П.Н.Федосеев, С.М.Ковалев, В.Г.Панов – М.: Сов. Энциклопедия, 1983. – 840 с. 
 
 
УДК 37.01 
С.С. КУЛМАГАМБЕТОВА 
Евразийская академия, г.Уральск 
 
ОСНОВНЫЕ ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ В МИРОВОЙ  
ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ПРАКТИКЕ 
 
Аннотация 
Статья освещает современные тенденции модернизации систем образования 
в  масштабе  мировой  педагогической  сферы.  направления  новых  педагогических 
технологий  относятся  к  гуманистическому  подходу  в  образовании,  главной  чертой 
которого  является  особое  внимание  к  индивидуальности  человека,  его  личности, 
четкая  ориентация  на  сознательное  развитие  самостоятельного  критического 
мышления. 
Ключевые  слова:
  образование,  педагогика,  педагогическая  система, 
педагогическая  практика,  преподаватель,  информационное  общество,  процесс 
познания, «обучение в сотрудничестве», метод проектов, индивидуальный подход, 
дифференцированный подход, гуманистический подход. 
 
Системы образования призваны способствовать реализации основных задач 
социально  -  экономического  и  культурного  развития  общества,  ибо  именно  вуз 
готовят  человека  к  активной  деятельности  в  разных  сферах  экономики,  культуры, 
политической  жизни  общества.  Поэтому  роль  вуза  как  звена  образования 
чрезвычайно  важна,  способность  достаточно  гибко  реагировать  на  запросы 
общества,  сохраняя  при  этом  накопленный  положительный  опыт,  имеют  важное 
значение. Вместе с тем система высшего образования достаточно консервативна и 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
254
 ~ 
 
не  всегда  социально  -  экономические  изменения,  научно  -  технический  прогресс 
находят необходимый отклик в среде вузовских работников. 
В  настоящее  время  практически  все  развитые  страны  мира  осознали 
необходимость  реформирования  своих  систем  образования  с  тем,  чтобы  ученик, 
студент  действительно  стали  центральной  фигурой  учебного  процесса,  чтобы 
познавательная деятельность учащегося находилась в центре внимания педагогов-
исследователей, 
разработчиков 
программ 
образования 
средств 
обучения 
административных  работников,  т.е.  процесс  познания,  а  не  преподавание,  как  это 
было до сих пор при традиционном обучении. Это стало особенно очевидно, когда 
образование  во  всех  практически  развитых  странах  приобрело  характер 
обязательного  массового  среднего  образования.  Важность  такого  подхода  к 
образованию,  по-моему,  очень  точно  выразил  один  видный  американский 
бизнесмен  Джон  Гриллос.  Он  заявил,  что  его  мало  беспокоит  прочность 
приобретаемых  обучающимися  знаний  в  той  или  иной  области,  поскольку  эти 
знания  подвергаются  изменениям  каждый  год  и  эти  знания  устаревают  подчас 
раньше, чем обучающиеся сумеют их усвоить. Гораздо важнее, считает бизнесмен, 
чтобы  в  экономику  приходили  молодые  люди,  умеющие  самостоятельно  учиться 
работать с информацией, самостоятельно совершенствовать свои знания и умения в 
разных  областях,  приобретая,  если  окажется  необходимым,  новые  знания, 
профессии, потому что именно этим им придется заниматься всю их сознательную 
жизнь. 
Итак,  общество  информационных  технологий  или  как  его  называют 
постиндустриальное общество в отличие от индустриального общества конца XIX - 
середины  ХХ  века  гораздо  в  большей  степени  заинтересовано  в  том,  чтобы  его 
граждане  были  способны  самостоятельно,  активно  действовать,  принимать 
решения, гибко адаптироваться к изменяющимся условиям жизни. 
Отсюда современное информационное общество ставит перед всеми типами 
учебных  заведений  и  прежде  всего  перед  вузом  задачу  подготовки  выпускников, 
способных: 
 
гибко адаптироваться в меняющихся жизненных ситуациях, самостоятельно 
приобретая  необходимые  знания,  умело  применяя  их  на  практике  для  решения 
разнообразных  возникающих  проблем,  чтобы  на  протяжении  всей  жизни  иметь 
возможность найти в ней свое место;  
 
самостоятельно  критически  мыслить,  уметь  увидеть  возникающие  в 
реальной  действительности  проблемы  и  искать  пути  рационального  их  решения, 
используя  современные  технологии;  четко  осознавать  где  и  каким  образом 
приобретаемые  ими  знания  могут  быть  применены  в  окружающей  их 
действительности; быть способными генерировать новые идеи, творчески мыслить;  
 
грамотно  работать  с  информацией  (уметь  собирать  необходимые  для 
решения  определенной  проблемы  факты,  анализировать  их,  выдвигать  гипотезы 
решения проблем, делать необходимые обобщения, сопоставления с аналогичными 
или  альтернативными  вариантами  решения,  устанавливать  статистические 
закономерности,  делать  аргументированные  выводы,  применять  полученные 
выводы для выявления и решения новых проблем);  
 
быть  коммуникабельными,  контактными  в  различных  социальных  группах, 
уметь  работать  сообща  в  различных  областях,  в  различных  ситуациях, 
предотвращая или умело выходя из любых конфликтных ситуаций;  
 
самостоятельно  работать  над  развитием  собственной  нравственности, 
интеллекта, культурного уровня.  

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
255
 ~ 
 
Таково  веление  времени  не  только  для  казахстанского,  но  и  практически 
для  любого  развитого  общества,  что,  естественно,  предполагает  определенные 
требования  конструктивного  плана  к  образовательным  системам.  Об  этом  говорят 
многочисленные 
публикации 
специализированных 
журналов, 
доклады 
на 
международных  конференциях  и  симпозиумах,  наконец,  об  этом  говорят 
специально  подготовленные  аналитические  материалы  разных  образовательных 
центров  и  ассоциаций  для  общественности  и  правительственных  органов  своих 
стран.  
Решать  все  эти  актуальные  проблемы  педагогики  надо  эффективно  и 
последовательно,  причем  в  достаточно  короткие  сроки,  ибо  потребности  в 
перестройке  образования  и  развитии  соответствующей  учебно-материальной  базы 
очевидны  уже  сегодня.  С  этой  целью,  видимо,  целесообразно,  учитывая  характер 
системообразующих  связей  между  компонентами  образовательной  системы,  найти 
то  звено,  за  которое  можно  вытащить  всю  цепь,  т.е.  реально  выполнить  цели 
образования в новых социальных и экономических условиях. На наш взгляд, таким 
звеном могут стать новые педагогические и информационные технологии. Отделить 
одно  от  другого  невозможно,  поскольку  только  широкое  внедрение  новых 
педагогических  технологий  позволит  изменить  саму  парадигму  образования  и 
только  новые  информационные  технологии  позволят  наиболее  эффективно 
реализовать возможности, заложенные в новых педагогических технологиях. 
Поэтому  прежде  всего  важно  определиться  с  приоритетами  в  области 
педагогических  технологий  с  учетом  поставленных  целей  образования,  с  учетом 
интересов развития личности. 
Среди  разнообразных  направлений  новых  педагогических  технологий 
наиболее адекватными поставленным целям, с нашей точки зрения являются:  
 
"обучение в сотрудничестве";  
 
метод проектов;  
 
индивидуальный и дифференцированный подход к обучению.  
Все  три  направления  новых  педагогических  технологий  относятся  к  так 
называемому  гуманистическому  подходу  в  психологии  и  в  образовании,  главной 
отличительной  чертой  которого  является  особое  внимание  к  индивидуальности 
человека,  его  личности,  четкая  ориентация  на  сознательное  развитие 
самостоятельного критического мышления. Этот подход рассматривается в мировой 
педагогической 
практике 
как 
альтернативный 
традиционному 
подходу, 
основанному, главным образом, на усвоении готовых знаний и их воспроизведении. 
Сказанное  между  тем  вовсе  не  означает  стремление  авторов  к  революционным 
преобразованиям  в  педагогике.  Речь,  с  нашей  точки  зрения,  может  идти  лишь  об 
эволюционном  процессе,  учитывающем  потребности  сегодняшнего  дня,  о  смене 
приоритетов  с  усвоения  готовых  знаний  в  ходе  занятий  на  самостоятельную 
активную  познавательную  деятельность  каждого  студента  с  учетом  его 
особенностей и возможностей, деятельность, не всегда укладывающуюся в систему 
академического  часа.  Если  каждое  из  указанных  направлений  педагогических 
технологий  будет  интегрировано  в  той  или  иной  степени,  а  также  между  собой  и 
найдет  свое  место  в  учебно-воспитательном  процессе,  постепенно,  вполне 
естественно  вытесняя  традиционные  методы  и  формы  работы,  то,  думается  с 
течением  времени  удастся  выработать  наиболее  оптимальный  подход  к 
организации  учебного  процесса  в  наших  условиях  с  учетом  специфики 
казахстанской системы образования и нашей культурной среды. 
 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
256
 ~ 
 
Список литературы 
1.  Беспалько  В.П.  Слагаемые  педагогической  технологии.  М.,  Педагогика,  1989.  – 
162 с. 
2. Беспалько В.П. Основы теории педагогических систем М., Педагогика, 1997.-180с. 
3.  Беспалько  В.П.,  Татур  Ю.Г.  Системно-методическое  обеспечение  учебно-
воспитательного процесса подготовки специалистов М., Педагогика, 1989. – 150 с. 
4.  Боголюбов  В.И.  Педагогическая  технология:  эволюция  понятия//Советская 
педагогика N9, 1991. – 176 с. 
5. Лернер И.Я. Внимание технологии обучения//Сов. педагогика. N3, 1990. 
6.  Фрадкин  Ф.А.  Гаврилин  А.В.  Технология  формирования  личности  в 
рефлексологической педагогике// История пед. технологии. М., 1993 г. – 185 с. 
7. Щуркова Н.Е. Педагогическая технология как учебная дисциплина //Педагогика. 
N2, 1993. – 225 с. 
Түйіндеме 
Аталмыш  мақалада  автор  білім  жүйесіне  реформа  жасау  қажеттілігін,  онда 
студент  сабақ  процесінде  шын  мәніндегі  басты  тұлға  болуын,  білім  алушының 
танымдық  қызметі  зерттеуші  -  педагогтардың,  білім  бағдарламасын  жасаушы 
әкімшіліктің  қызметкерлерінің  басты  назарында  болуын, оқудың  танымдық  процесс 
екендігін,  күні  бүгіне  дейінгі  түсінік  бойынша  дәстүрлі  оқытудағы  сабақ  беру 
еместігін ашып көрсеткен. 
Summary
 
In  this  article  the  author  has  open  the  necessary  reforming  in  educational 
system, where the student really become the central figure of teaching process, that the 
student  cognitive  activity is in  the  centre  of  teachers –  researchers,  makers  of  facilities 
programs of education for management employees, that is to say the process cognition 
not teaching there were till now in attached traditional teaching. 
 
 
 
ӘОК 376.5 
Г.Т. Байсеуова, К.Д. Джуманова 
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
 
МІНЕЗ – ҚҰЛҚЫ ҚИЫН БАЛАЛАРДЫҢ  ЖЕКЕ БАСЫНЫҢ ДАМУЫ 
 
Аннотация 
Мақалада 
 
мінез-құлқы  қиын  оқушылардың 
психологиялық 
даму 
ерекшеліктері  қарастырылған.  Мінез-құлқында  қиындығы  бар  балалардың  жеке 
тұлға ретінде қалыптасуына ықпал ететін факторлар көрсетіледі. 
Негізгі  сөздер: Мінез-құлық , психология , қиын бала. 
 
Баланың  мектепке  келуі  қоғамдық  ортаға  араласуы,  қоғамдағы  түрлі 
әлеуметтік  жағдайлар  және  әр  түрлі  жеке  тұлғалармен  байланысы  оның  өмірінде 
үлкен  өзгерістер  енгізеді.  Қоғамдық  қатынастар  жүйесінде  ол  енды  жаңа  тәртіп  – 
оқушыны осыдан шығатын барлық заңдар мен міндеттерді иеленеді. Мектеп сынып 
оқушылардың  типтік  қалыптасуының  психологиялық  ерекшеліктері  үшін,  орта 
мектеп жасына  өту  дайындығының  негізгі  қажеттілігі  ретінде оқушы  позициясының 
ішкі  қабылдауы  жүреді,  бұған  біртұтас  жүйелі  факторлар  себепші  болады.  Ең 
алдымен  қоғамдық  қатынастар  жүйесінде  жаңа  орынды  бала-  оқушы  алып 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
257
 ~ 
 
отырғанын  ,  оларға  үлкендердің  елеулі  өзгерісті  қатынастары  болу  қажет  екенін 
ескеру  керек.  Бала  дамуының  дәл  осы  сатысында(этап)  үлкендердің    алатын  орны 
ерекше  –  бұл  олардың  өмірін  ұйымдастырушы,  әсіресе  білімді  меңгертуде,  оқу  - 
әрекетіне  жұмылдыруда,  жасаған  істері  мен  жеке  қасиеттеріне  баға  беруде  аса 
маңызды рөл атқарады. 
Белгілі  психологтар  зерттеулерінде  балалардың  әлеуметтік  және  жеке 
білімдері  мен  өмір  тәжірибелерінде  адамзат  қоғамының  жетістіктерін  ,  рухани 
байлықтарын игеріп, мінез-құлықтарына , дүниетанымдарына қалыптастырып отыру 
қажеттігі айқындалған. 
Көптеген  авторлардың  пікірлері  бойынша  көп  жағдайда  мінез-құлықтағы 
қиындық  мектеп  оқушыларында  яғни  жасөспірімдік  кезеңге  өткенде  ,  әсіресе  ұл 
балаларда байқала бастайды деп айтылған. 
Оқушының  ішкі  позициясының  балада  қалыптасуы  көбінесе  оның  оқу-
әрекетінің белгілі мөлшерде нәтижеге жетуіне байланысты болады.Үлкен мөлшерде 
білімді  жүйелі  түрде  меңгерудің  қажеттілігі  психикалық  процестердің  дамуын  , 
баладағы  еркін  мінез-құлық  актісінің  қалыптасуын  күшейте  түседі.Бірақ  та  бұл 
үлкендер 
тарапынан 
аталған 
процестерге 
басшылық 
жасауын 
тоқтатып 
тастамайды.Мұғалімдер,ата-аналар  тәрбиешілер  дәл  осы  кезеңде  баланың 
психикасында қандай өзгерістер болып жатқанынан хабардар болып отыруы керек. 
Өзімен  бірге  оқитын  оқушылармен  тығыз  өзара  қатынастарының  құрылуы  , 
құрбыларының  арасында  өз  орнын  анықтау  ,  әр  түрлі  жағдайлардағы  мінез-құлық 
ережелерін  меңгеру,  оларды  өзіне  талап  етіп  қоюының  қажеттігі,  мектеп 
оқушыларының  мінез-құлық  факторлары  ,  эмоционалды  және  адамгершілік  жүгін 
арттырады.Бұл уақытта баланың жанында болуы тиіс, өйткені дәл осы сәтте оларды 
қолдау қажеті туып қалуы мүмкін болады. 
Соңғы  жылдардағы  тәжірибелік  мәліметтер мектеп кезеңінде  баланың жеке 
басының 
дамуында 
қарқынды 
процесс 
жүретінін 
,олардың 
субьективті 
мінездері,сана-сезімі, өзіндік бағалауы, адамгершілік өрісі құрылатынын дәлелдейді. 
    Мектеп жасын психологтар көбінесе білімді меңгерудің , жинақтаудың, сіңірудің , 
жоғары  қабылдаудың  ,  зейінділіктің  жасы  деп  санайды,  яғни  танымдық 
қабілеттерінің  нағыз  өркендейтін  кезеңі  деп  санайды,  бірақ  та  бұл  жастағы  мінез-
құлқы  қиын  балалардың  зейіні  тұрақсыз,тез  әлсірейді,  қабылдаулары  нашар,  есі 
әлсіз,бірақ  қызығушылық  тудыратын  хабарлар  есінде  жақсы  сақталады,ойлауы 
жақсы  жетілмеген  төмендеу  ,сөздік  қоры  аз,  ерік-жігері  бұзықтық  іс  жасағанда 
қайсарлық  танытуымен  көрінеді,  ал  жағымды  істер  жасағанда  қажырсыздық 
көрсетуімен  көрінеді.Мінез-құлқы  қиын  балардан  істеген  істеріне  ,  қылықтарына 
дұрыс баға бере алмайтынын байқауға болады. 
Баланың  моральдық  бейнесі,моральдық  мінез-құлқы  психикасы  ,  оның  іс  -
әрекеті  үстінде  дамиды,ал  іс-қимылдың  алғашқы  іргетасы  балалық  кезде 
қалыптасады.Баланың 
моральдық 
тұңғыш 
мектебі  жанұяда 
өтеді.Адамның 
болашақтағы  мінез-құлқының  алғашқы  нышаны  ,  іргетасы  тым  жас  кезінде-ақ 
көрінеді.Мектепке келгеннен кейін оның адамгершілік дамуын одан әрі дұрыс жолға 
қойып тәрбиелеу мұғалім мен үлкендердің , ата-аналардың бірлескен әрекеті,міндеті 
болуы  тиіс,мұндай  бірлескен  істің  болмауы,  жолға  қойылмауы  мінез-құлқы  қиын 
балалардың пайда болуына себепкер болып жатады. 
Мінез-құлқы  қиын  балалардың  жеке  басының  дамуында  өзіндік  бағалау  үлкен  рөл 
атқарады,өкінішке  орай  ол  бұл  балаларда  өте  төмен  болады.Өзіндік  бағалау  сана-
сезімнің компоненті бола отырып,ол мінез-құлық регуляциясының жеке бас факторы  
функциясын  атқарады.    Мектеп  сынып  оқушыларының  жеке  –  басын 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
258
 ~ 
 
қалыптастыруда  үлкен  орынды    эмоция  алады.  Мінез-құлқында  қиындығы  бар 
балалар  үшін  жоғары  деңгейдегі  эмоционалды  қозғыштық  тән  екендігін  байқауға 
болады.Бұл жастағы балалардың жеке- басының дамуына ерекше  көңіл бөлу қажет. 
Оларға айқайлау,ұру сиякты көріністер керек емес, оларға жан-жақты көмек,адами 
сезімінің жылылығы қажет. Мінез-құлқы қиын балалардың жеке – басы дамуына өте 
әр  түрлі  факторлар  әсер  ететіні  айтылды,бұл  ретте  биологиялық  және  әлеуметтік 
факторлар  арасында  диалектикалық  байланыстың  бар  екендігі  және  оның  адам 
табиғатына ықпал ететін күштердің бірі екендігі айқын. Сондықтан да оқытушылар, 
ата-аналар  үшін  өз  іс-әрекеттерін  балалардың  әрқайсысын  жүйелі  түрде  зерттеп, 
оларда  байқалатын  белгілерін  есепке  ала отырып,оқыту,тәрбиелеу,  қарым-қатынас 
жасау- негізгі шарттардың бірі болғаны жөн демекпіз. 
 
Әдебиеттер тізімі 
1.Кочетов А.И   Перевоспитание подростка ,1976 
2.Драгунова Т.В  Поджросток  ,1972 
3.Мұқанов С «Педагогикалық және ерекшелігі психологиясы »-Алматы 1987 
4.Рыбакова 
М.М 
 
Конфликт 
и 
взаймодействие 
в 
педагогическом 
процессе.Просвещение 1991. 
Резюме 
В статье рассматривается особенности психологического развития трудных детей. 
Summary 
This article  considers  psychological development peculiarities of bad-behaved children. 
 
 
 
УДК 37.013:811.541 
С.К. Макенова 
Атырауский государственный университет имени Х. Досмухамедова 
 
НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ РЕАЛИЗАЦИИ ПРАКТИЧЕСКИХ ЦЕЛЕЙ ОБУЧЕНИЯ 
ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ ПРИМЕНИТЕЛЬНО К АУДИРОВАНИЮ 
 
Аннотация 
В 
статье 
рассаматриваеться 
способы 
обучения 
аудирования.Для 
эффективного  обучения  аудированию  преподователям  необходимо  овладеть 
всеми наваками речевой деятельностью. 
Ключевые слова: аудирование,лексические единицы, иностранный язык. 
 
Аудирование  играет  в  реальном  общении  большую  роль.  Значительную 

жүктеу/скачать 52,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: