Экология и естественные науки

Әдебиеттер тізімі 
1.  Жәнібек  Аллаяр  ұлы  Исмурзин.  М.Өтемісов  атындағы  Б.Қ.мемлекеттік 
университеті т.ғ.к. «Шеркеш Мұсылман би  әулеті» баяндама. 
2. Астрахань мұрағаты  : 375 қор 1 тізімдеме 2307 іс., 13 қор  1 тізімдеме  32    іс.,  1 
қор  2 тізімдеме 472   іс., 1094 қор  1 тізімдеме    11  іс. 
3. Өтепберген Әлімгереев «Мақаш әкім» 2010 жыл. Алматы. Арыс баспасы.   
 
* Капитулу – Орден және басқа белгілерді 
   жасау және тапсыруды реттейтін мекеме. 
** Герольд – бұл тұста тектік шежіре құраушы. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
309
 ~ 
 
А.А. Лукпанов 
Атырауский государственный университет имени Х. Досмухамедова 
 
РОЛЬ НЕПРАВИТЕЛЬСТВЕННОГО СЕКТОРА В РЕШЕНИИ ЭКОЛОГИЧЕСКИХ ПРОБЛЕМ 
КАЗАХСТАНА 
 
         Одной  из  первостепенных  задач  для  Республики  Казахстан  с  переходом  на 
рыночное  хозяйство  было  формирование  взвешенной  экологической  политики.  В 
основу,  которой  была  положена  задача  формирования  эффективных  механизмов 
обеспечения 
экологической 
безопасности 
как 
посредством 
разработки 
законодательства,  жестким  контролем  исполнения  принятых  законов,  но  и 
присоединение к основным международным документам в этой области. 
       Вместе с тем, несмотря на достигнутый, на данном этапе прогресс в улучшении 
экологической политики, этому достижению противостоят существующие тенденции 
в  промышленном  и  сельскохозяйственном  производстве.  Постоянно  увеличивается 
объем используемых природных ресурсов, все больше производится загрязняющих 
веществ. 
     На сегодняшний день экологическая ситуация в Республике Казахстан, как и во 
всем  мире,  все  больше  осложняется.    В  этой  связи  целесообразно  выделить 
наиболее  острые проблемы:  ухудшение  состояния водных  ресурсов,  радиационное 
и токсическое загрязнение, сокращение числа редких видов животных и растений, 
ухудшение состояние атмосферного воздуха, опустынивание и деградация земель и 
т.д.  В  решении  вышеперечисленных  проблем  свою  весомую  лепту  вносят 
неправительственные организации, работающие в сфере экологии. 
       Необходимость  деятельности  экологических  НПО  обоснована,  главным 
образом,  неблагополучной  ситуацией  в  экологии  страны  в  целом  и  особенно  ее 
отдельных регионов, а также слабой и неэффективной деятельностью государства в 
решении экологических проблем и охране окружающей среды. 
     Экологические НПО составляют 15% из всех неправительственных организации, 
работающих в Казахстане. В сравнении можно привести такую статистику: детские 
и  молодежные  организаций  составляют  13,6%,  женские-13,3%,  медицинские-
13,1%, в области культуры, искусства, науки, образования – 12,5%, правозащитные 
–  7,6%,  по  социальной  защите  –  6,8%  и  т.д.[1  Как  видно  из  статистики  более 
активными  являются  экологические  НПО,  которым  открыто  большое  поле 
деятельности. 
      История становления экологических НПО начинается с появлением в 1987 году 
в  Казахстане  первых  экологических  организации.  К  их  числу  можно  отнести  – 
экологическое  объединение  «Инициатива»,  общественный  комитет  по  проблемам 
Балхаша  и  Арала,  что  повлекло  создание  экологических  объединении, 
образованных  в  1987-1988  годах  в  Алматы,  Жамбыле,  Павлодаре,  Талдыкоргане  и 
Шымкенте.  Экологические  группы  пытались  изменить  конкретные  хозяйственные 
решения, принятым  тем  или  иным органом  власти  (например,  группа  в  Павлодаре 
боролась  против  планов  строительства  в  городе  комбината  белково-витаминных 
концентратов,  ассоциация  «Жетысу»  -  за  закрытие  «грязных  цехов»  свинцово-
цинкового завода.)  (2) 
         Первой  и  наиболее  массовой  экологической  республиканской  организацией 
стало  Международное  антиядерное  движение  «Невада-Семипалатинск».  Движение 
было образовано в конце февраля 1989 года по инициативе Олжаса Сулейменова, 
возглавлявшего 
Союз 
писателей 
Республики. 
В 
короткие 
сроки 
оно 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
310
 ~ 
 
распространилось по всему Казахстану и в течении нескольких месяцев получило 1 
миллион  подписей  в  свою  поддержку.  Главной  целью  движения  стало  закрытие 
советского  ядерного  полигона  под  Семипалатинском.  В  1990  году  отделения 
движения  имелись  в  15  областях  Казахстана,  а  также  в  Москве,  на  Алтае  и  за 
рубежом.(3)   
Движение  объединяло  в  своих  рядах  представителей  разных  слоев  общества  и 
многих экологов. Оно также способствовала развитию экологических организаций в 
республике. 
          Следующим  этапом  можно  выделить  –  возникновение  большинства 
экологических  неправительственных  организаций,  которые  в  своей  деятельности 
представляют собой процесс передачи населению знаний и воспитания социальной 
ответственности  за  охрану  и  улучшение  состояния  окружающей    среды.  Они 
являются  проводниками  экологической  культуры,  привлекают  общественность  для 
решения практических задач по управлению ресурсами. К их числу можно отнести 
следующие 
организации: 
экологический 
клуб 
«Экопатруль», 
«Экообраз», 
экологическое  общество  «Зеленое  спасение»,  «Экоцентр»,  «Ирис»,  «Экомузей», 
«Глобус», «Каспий Табигаты», «Каспий 21 век» и т.д. к деятельности некоторых из 
этих  организации  мы  остановимся.  Так,  например,  экологическое  общество 
«Зеленое  спасение»,  основанное  в  1990  голу  имеет  своей  целью  улучшение 
социально-экологической  обстановки  в  Республике.  Основными  направлениями 
деятельности  являются:  во-первых,  участие  в  разработке  природоохранного 
законодательства РК. С этой целью организация принимала участие в официальном 
обсуждении  Законов  в  1997  году  «Об  охране  окружающей  среды»,  «Об  особо 
охраняемых  природных  территориях»,  2001  году  «О  земле»  и  т.д.  Во-вторых, 
пропаганда экологических знаний. С этой целью с 1992 года бесплатно проводятся 
семинары  гуманитарно-экологической  тематики,  и  с  1995  года  издается  вестник 
«Зеленое  спасение».  В-третьих,  это  экологические  акции.  С  этой  целью  ведется 
работа  по  включению  Иле-Алатауского  национального  природного  парка  в  список 
конвенции об охране всемирного культурного и природного наследия. В-четвертых, 
это мониторинг экологической ситуации в Казахстане. 
           Общественное    объединение    Карагандинский  экологический  центр 
«Экоцентр»  -  работает  в  области  охраны  окружающей  среды  с  1992  года.  Он 
работает по следующим направлениям: сохранение биологического разнообразия и 
борьбы  с  опустыниванием,  радиация  и  окружающая  среда,  экологическое 
образование.  В  этой  связи  было  проведено  несколько  десятков  семинаров, 
опубликовано более 15 работ в республиканских и международных изданиях и т.д. 
Основными направлениями общественного объединения «Экомузей», основанного в 
1995 году является проведение экологических выставок, организация и проведение 
независимых 
экологических 
исследовании 
на 
Семипалатинском 
полигоне, 
техногенное  влияние  промышленных  предприятии  г.  Караганды,  экологические 
последствия  аварии  ракеты  –  носителя  Протон.  Так  с  1998  в  рамках  компании 
«Чистая  река»  было  организовано  24  акции,  с  общим  количеством  более  7  тысяч 
человек.          
В активе деятельности неправительственных организаций Атырауской  
области  «Каспий табигаты»,  «Каспий 21  век»,  «ЭКОС»,  «Глобус»  много  различных 
проведенных  мероприятий:  акций,  конференций,  общественных  слушаний  по 
проблемам  охраны  окружающей  среды,  проектов  и  акций  по  озеленеию  
микрорайонов г. Атырау, акция « Уралу чистые берега» и др. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
311
 ~ 
 
        НПО  «Каспий  Табигаты»  (Атырау)  на  протяжении  нескольких  лет  резко 
выступала  против  деятельности  компании  ОКИОК  на  шельфе  Северного  Каспия  и 
компании «Тенгизшевройл», добывающей нефть в Атырауской области. Это сыграло 
свою  положительную  роль,  заставив  эти  компании  решать  проблемы,  связанные  с 
негативным влиянием их деятельности на экологическую ситуацию в регионе. 2002 
году  неправительственная  организация  «Глобус»  участвовала  в  международном 
проекте  «Каспийский  караван»  совместно  с  международными  экологическими 
организациями  ИСАР-Вашингтон,  SEEN  (США),  Bank  Watch    (Чехия)  по  маршруту 
Каспийского  трубопроводного  консорциума.  Неправительственная  организация  « 
Глобус»  принимала  участие  в  работе  Всемирного  социального  форума  в  Порту-
Аллегри  (Бразилия)  в  феврале  2003  года.Установлены  экологические  контакты 
Атырау  с  зарубежными  организациями.  В  мае  2000  года  в  Колумбийском 
университете    (Нью-Йорк,  США)  прошла  международная  конференция  на  тему:  « 
Поиск  гражданского  общества: экологические  неправительственные организации  в 
Каспий», в которой участвовали представители экологических неправительственных 
организации  Атырауского  региона.  12-13  ноября  2001  года  экологические 
неправительственные  организации  области  участвовали  в  международной 
конференции  по  экологии  Каспия    в  Атырау.  22-23    декабря  2001  года 
представители  экологических  неправительственных  организации    Атырауской 
области принимали участие  в международной конференции по проблемам экологии 
Каспия в Тегеране[4]. 
      Важной  вехой  в  развитии  экологических  НПО  стало  проведение  в  1997  году  в 
Алматы  первого  Форум  Экологических  НПО  Казахстана.  В  работе  Форума  приняли 
участие  около  70  организации  со  всех  регионов  Казахстана.  На  Форуме  были 
созданы межрегиональные рабочие группы по проблемам биоразнообразия, борьбы 
с  опустыниванием,  экологического  образования,  техногенного  и  ядерного 
загрязнения.  В  1998-2000  гг.  были  проведены  ежегодные  экологические  кампании 
по  очистке  рек.  В  2000  году  в  Алматы  прошел  второй  Форум    экологических  НПО 
Казахстана, где было принято создание Форума ежегодно, созданы рабочие органы 
и принятие общего плана действий. Так же в 2000 году был подписан Меморандум о 
сотрудничестве  между  Министерством  природных  ресурсов  и  охраны  окружающей 
среды  и  Специальной  рабочей  группой  НПО  РК.  В  том  же  году  был  открыт 
Региональный 
экологический 
центр, 
который 
стал 
ресурсным 
центром, 
объединяющий  экологическую  политику  пяти  центрально-азиатских  государств.  В 
2001 году была проведена кампания против ввоза ядерных отходов на территорию 
РК.  В  рамках  компании  были  организованы  «круглые  столы»  конференции,  что 
повлекло приостановление ввоза ядерных отходов. 
       В  целом  улучшение  экологической  ситуации  распределение  функций 
государства  и  неправительственного  сектора  выглядит  следующим  образом: 
государство  –  1)  принятие  законодательных  актов,  2)  разработка  программных 
документов,  3)  участие  в  межгосударственных  соглашениях.  Неправительственный 
сектор – 1) решение локальных экологических проблем, 2) развитие экологической 
культуры  в  обществе,  3)  разработка  альтернативных  концепций  сохранения 
природного  биоразнообразия,  4)  внедрение  и  использование  альтернативных 
источников энергии, 5) разработка методик безотходных производств[5]. 
            Таким  образом,  в  Казахстане  деятельность    большинства  институтов 
гражданского  общества,  занимающихся  экологическими  проблемами,  по  сути,  
сводится    к  единовременной  мобилизации  граждан.  Часто  интерес  к  проблеме  в 
обществе  удается  вызвать  только  на  пороге  непосредственной  экологической 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
312
 ~ 
 
угрозы, когда уже поздно говорить о ее предотвращении и можно лишь бороться за 
минимизацию  ущерба.  К  тому  же  сознательное  разграничение  экологических  и 
социальных  проблем  ведут  к  потере  социальной  базы  движения,  и  препятствует 
налаживанию обратной связи с населением.   
  
Список литературы 
1.Телебаев  Г.Т.      Концепция  государственной  поддержки  неправительственных 
организаций  как  фактор  формирования  гражданского  общества    //  Проблемы 
формирования гражданского общества в Казахстане, Алматы – 2002,-С.41  
2.Пономарев  В.А.    Общественные  организации  в  Казахстане  и  Кыргызстане.  Опыт 
справочника, Алматы-1991,-С.14 
3.Карсаков  И.    Этапы  становления  общественных  объединений  в  Казахстане  // 
Евразийское сообщество: экономика, политика, безопасность-1995 №9-10, С.70 
4.Отчет  Департамента  внутренней  политики  «О  программе  государственной 
поддержке  неправительственных  организаций  Атырауской  области  на  2003-2005 
годы»           Атырау,2003 –С.26 
5.Шоманов  А.Ж.,  Морозов  А.А.  Потенциал  институтов  гражданского  общества  в 
обеспечении социальной стабильности в Казахстане // ANALYTIC 2003 №5,-С.41. 
 
Түйіндеме 
Бұл  мақалада  экология  мәселелерімен  айналысатын  Үкіметтік  емес 
ұйымдардың  нақты  жұмыстарына  талдаулар  жасалады,  оның  бүгінгі  таңдағы  орны 
мен қызметтерінің маңыздылығы жөнінде айтылады. 
 
Summary 
            In  the  given  article  the  author  considers  the  activity  of  the  ecological 
nongovernmental of Kazakhstan and specifies a significant role of the given institute of a 
civil society in the decision of problems of ecology. 
 
 
                                               А. Ахмет  
Х.Досмұхамедов атындғы Атырау мемлекеттік университетінің  проректоры, 
тарих ғылымдарының докторы, профессор 
 
«ЖАТ ЭЛЕМЕНТ» ЖАЛАСЫМЕН ЖАЗАЛАНҒАН СТУДЕНТТЕР 
ХХ  ғасырдың  20-30  жылдарында  Кеңес  өкіметі  қоғамды  қайта  құрудың 
бағдарламасын жасақтағанда білім беру ісіне, мәдениет пен ғылымның мәселелеріне 
айтарлықтай  көңіл  бөлді.  Сол  тұста  ел  тұрғындарының  басым  көпшілігі  не  оқи,  не 
жаза  алмады,  халық  шаруашылығының  барлық  саласында  маман  кадрлардың 
жетіспеушілігі өткір сезілді. Білікті оқыған мамандардың тапшылығы барлық жерде, 
атап 
айтқанда, 
материалдық-өндіріс 
салаларында 
да, 
әлеуметтік-мәдени 
инфрақұрылымдар да ерекше байқалды. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
313
 ~ 
 
Қазақстанда экономика мен мәдениеттің маман кадрларға сұранысының өсуі 
толыққанды жоғары оқу орнындарын ашуға ерекше ықпал етті. Сондықтан да 1928 
жылы  Алматыда  педагогикалық  институт,  1929  жылы  Алматы  малдәрігерлік,  1930 
жылы Қазақ ауыл шаруашылық, 1931 жылы медициналық, 1931-1932 жылдары Орал 
және  Қызылорда  педагогикалық  институттары  ашылды.  Республиканың  мәдени 
өмірінде  ерекше  орын  алған    жағдай  1934  жылы    С.М.Киров  атындағы  Қазақ 
мемлекеттік университетінің ашылылуы болды. Қазақстанның жоғары оқу орындары 
мен  техникумдары  олардың  даму  дәрежесі  жоғары  болғанымен,  халық 
шаруашылығының  кадр  жөніндегі  қажеттілігін  қананағаттандыра  алмады,  өйткені 
олардың  көпшілігі  әлі  қалыптасу  сатысында,  кейбіреулері  мүлде  шағын  болатын. 
Студенттер мен профессор-оқытушылар құрамында жергілікті халықтың өкілдерінің 
саны өте баяу өсті. 
Бастапқы  кезеңде  жоғары  мектептің  ең  өткір  және  шешілмеген 
проблемаларының 
бірі  профессор-оқытушылар  мен  студенттер  құрамында 
қазақтардың  саны  баяу  өсті.  Шындығында  Кеңес  өкіметі  білім  беру  мәселесін 
бірсыдырғы  шешті,  алайда  үрдістің  маңызды  жағын  жойдасыз  саясаттандырып 
жіберді.  Тәрбие мен оқудың басына партиялық-таптық приципті қойды. 
Алғашқы бесжылдықтың  «Кадрлар бәрін шешеді» деген ұранды науқанның 
қызған  кезінде  жастар  мен  комсомолдар  білім  алуға  ұмытылушылардың  алдыңғы 
легінде болды. 
Кезінде Жүсіпбек Аймауытов ұлт болашағы оқыған зиялылардың мойынында 
екенін  айта  келіп,  оқыған  адамның  ұлтқа  қызмет  қылуын:  «...Қазақты  тура  жолға 
бастайтын  да,  адастыратын  да-оқығандар.  Оқығанын  қазақ  сыйлайды,  соңынан 
ереді,  қадірлейді,  сенеді.  Білімді,  ақылды,  жақсылықты,  үлгіні,  тәртіпті,  ақиқатты, 
әділдікті  оқығанынан  күтеді.  Оқыған  адам  қара  халықтың  идеалы(шырағы), 
бұқарасы сонша қадырлегенін оқығаны түсіну керек, халыққа қызмет қыла білмеген, 
үлгі,  шырақ  болуға  жарамаған  оқыған  халықтың  ықыласын  қайырады,  көңілін 
қайтарады. Халықты өзінен алыстатады, өсек арқалайды, пайдасы артық тимейді»-
дп көрсеткен-ді.  
1925-1933  жылдары  Қазақ  өлкесін  басқарған  Ф.И.Голощекин  тұсында 
республикада  аласапыран  қудалау  науқаны  басталды.  Үкімет  басында  отырған 
қазақ  зиялыларын  әртүрлі  «сәдуақасовщина»,  «меңдешевщина»,  «қожановщина» 
сияқты  жікке  бөлу,  ірі  байлар  шаруашылығы  мен  жартылай  феодалдардың 
шаруашылығын  конфискациялау  мен  жер  аудару,  күштеп  ұжымдастыру,  қоғамға 
«жат  элементтерді»  іздеу  сияқты  науқандар  өріс  алды.    Сол  науқаншыл  қызыл 
ұранның  аясында  жүргізілген  жоғары  оқу  орындарынан  «жат  элементтерді» 
іздестіру әрекеті де тарихымыздың «ақтаңдақ» беттерінің бірі.  
Әкімшілдік-әміршілдік  жүйе  білім  саласында  идеологияландырды.  Партия, 
комсомол және пионер ұйымдары, оқулықтар, мұғалімдер жас ұрпақтың санасы мен 
мінез-құлқына сталинизмнің жаттанды догмаларын сіңірді.  
1929  жылы  КСРО-ның  барлық  аумақтарындағы  жоғары  оқу  орындарында 
оқып  жатқан  қазақ  студенттерін  «жат  элементтер»  ретінде  айдар  тағып,  оқудан 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
314
 ~ 
 
шығару  науқаны  бір  мезгілде  жүргізілуінің  өзі  сан-саққа  ойларға  жетелейтіні  де 
сөзсіз.  Оқудан  шығару  мәселесі  жоғары  оқу  орындары  орналасқан  қалалардағы 
қазақ  жастарының  жерлестік  ұйымдарының  жиналыстарында  қаралған.  Қазақ 
студенттерін оқудан шығару жөнінде құрылған комиссиялар жұмыс жасаған. 
Қазақстан  Республикасы  Президенті  мұрағаты  қорындағы  сақталған 
құжаттар  соның  айғағы.  Мысалы,  141  қордағы  сақталған  №1  хаттамада 
көрсетілгендей,  1929  жылдың  бірінші  ақпанында  Ташкенттегі  Орта  Азия 
университетінде оқып жатқан 263 студент қатынасқан жиналыс өткен.  Жиналысқа 
төрағалық  еткен  Қазанғапов,  хатшысы  Рамазанов  болған.  Жиналыстың  күн 
тәртібіндегі  мәселе  Кеңес  өкіметіне  «жат  элемент»  студенттерді  жоғары  оқу 
орнынан оқудан шығару.  
Жиналыстың  барысында  Орта  Азия  университетінен  Х.Ақпаев,  Х.Исатаев, 
И.Дусетов, 
А.Асанбеков, 
А.Сейдалин, 
Х.Қаратаев, 
Тұрсынов, 
Бөкейханов, 
Р.Қойайдаров,  С.Қашқынбаев,  Н.Султангереев,  М.Буралкинев,  Қ.Ақпаев  сияқты 
студенттерді  «жат  элемент»  өкілдері  ретінде  жоғары  оқу  орнынан  шығару  туралы 
шешім қабылдаған [1, 86 п]. 
Комиссия  бір  қызығы,  осы  университетте  оқып  жатқан  Х.Досмұхамедовтың 
қызын  қалдыруға  шешім  қабылдаған  [1,  135  п].  Бұл  шешімге  кейбір  студенттер  өз 
наразылығын  ашық  білдіргені  хаттамада  көрсетілген.  Мысалы,  оқудан  шығарылған 
«жат  элемент»  Х.Исатаев  жиналыста  сөз  сөйлеп:  «Менің  пікірім  бойынша 
комиссияның  біздерге  қатысты    шығарған  шешіміне  және  біздерді  оқудан 
шығаруына келіспеймін. Келіспейтін себебім комиссия өз тарапынан Кеңес өкіметінің 
жауы  болған,  алашордашыларды  қорғаушы,  Алаш  Орданың  Батыс  бөлімшесін 
басқарғандардың  бірі  Халел  Досмұхамедовтың  қызы    Рабиға  неге  оқудан 
шығарылмайды»,-деп  өзінің  пікірін  білдірген.  Бұл  пікірді  студент  Бөкейхановта 
қолдаған [1,  87 п]. 
  
Бұл  кезде  Рабиға  Халелқызы  Орта  Азия  университетінің  медицина 
факультетінде оқитын  еді.    Ол үшінші курста  оқып  жүргенде  әкесі жұмыс бабымен 
Алматыға  ауысты.  Әкесі  бір  жылдан  кейін  оқудан  шығарып,  Алматыға  өз  қасына 
алдырады.  Рабиға  Алматыда  медициналық  арнайы  оқу  орны  болмағаннан  кейін 
Қазақ педагогикалық институтының биология факультетіне оқуға түсті.  
Бұл  науқан  Мәскеу  қаласында  оқып  жатқан  қазақ   студенттерінде  айналып 
өтпеген.  Мұрағаттағы  сақталған  құжаттарды  сараласақ  төмендегідей  жағдайдың 
куәсі боламыз.  
1929 жылдың 22 ақпан күні «жат элементтер» ретінде Мәскеу қаласындағы 
жоғары  оқу  орнындарын  қазақ  студенттерінен  тазарту,  яғни  оқудан  шығару 
комиссиясының  отырысы  өткен.  Комиссия  құрамында  Қ.Таштитов,  Қожақаев, 
Мүсіралиев,  Сизонов  және  хатшысы  М.Дәулетқалиев  болды.  Қ.Таштитов  кейін 
Қазақстан  Орталық  комсомол  комитетінің  бірінші  хатшысы  болды.  1930  жылы 
Москвадағы 
Свердлов 
атындағы 
коммунисттік 
университетін 
бітірген. 
М.Даулетқалиев  қоғам  қайраткері,  30-жылдардың  басында  ашаршылықтың  қазақ 
халқына  әкелген  зардабын  жеңілдету  үшін  тәуекелге  бел  буып,  батыл  әрекетке 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
315
 ~ 
 
барған бесеудің бірі. М.Дәулетқалиев халық шаруашылығы институтын  1930 жылы 
бітірген. 
Оқудан шығарылған  студенттердің  қатарында жерлесіміз Б.Атшыбаевта  бар 
[1, 61 п]. 
Б.Атшыбаев  1923  жылы  Тау-кен  академиясына(қазіргі  Губкин  атындағы 
Мұнай  институты)  оқуға  түскен.  Бірінші  курсты  аяқтап,  маман  кадрлардың 
жетіспеушілігінен  оқудан  қол  үзіп,  1923-1928  жылдары  аралығында  Мәскеудегі 
«Сантонин»  тресінде  Іс  жүргізу  бөлімінің  меңгерушісі,  «АРОСПО»  акционерлік 
қоғамы  тексеру  комиссиясының  мүшесі,  «Казкрайсоюздың»  Мәскеу  өкілдігінде 
экономикалық тексеруші, РКФСР Жоғары сотында аудармашы болып жұмыс жасады. 
1928 жылы Тау-кен академиясының мұнай факультетінің геология бөлімшесіне түсті. 
Комиссия  Б.Атшыбаевты  «өмір  бойы  студент»  ретінде  жүргенін  атай  отырып,  ол 
1923  жылдан  осы  оқу  орнының  студенті  екендігін,  қазіргі  уақытта  2  курста  әлі 
отырғанын ерекше атап өтеді. Қазақстанның оқыған маман кадрларға өте зәрулігіне 
қарамастан  «алашордашы»,  «жат  элемент»  деген айыппен  Тау-кен  академиясынан 
шығарады.  Оқудан  шығарылған  Б.Атшыбаев  Гурьев(Атырау)  қаласына  келіп, 
«Ембімұнай»  тресіне  қарасты  геология-барлау  кеңсесінде  геолог,  кейін  далалық 
геологиялық-картировка секциясынының меңгерушісі болып істеді.  
Ал  24  ақпан  күнгі  комиссияның  отырысының  хаттамасы  негізінде  3  курстан 
М.Қалменов, С.Бөкейханов бастаған 18 студент оқудан шығарылған [1, 62 п]. 
М.Қалменов  халқымыздың  қайраткер  ұлдарының  бірі,  патшалық  Ресейдің  І 
Думасына  депутат  болған  Алпысбай  Қалменовтың  баласы.    Кейін  1933  жылы 
Мәскеуден  тау-кен  инженері  мамандығын  алады,  Қиыр  Шығысқа  жолдамамен 
жіберіледі. Осында өндіріс жұмыстары кезінде, үстіне тас құлап, қайтыс болады. Бұл 
әулеттің ұрпақтары ұзақ жылдар бойы қуғын-сүргін көріп, қудаланды. 
Язязит  (мұрағат  құжатында  осылай  аталады,  Баязит  болуы  керек) 
Өтеғалиұлы  Ибрагимов    1927  жылы  Тимирязов  атындағы    ауыл  шаруашылық 
академиясының  агрономия  факультетіне  оқуға  түскен.  Комсомол  қатарына  өткен 
және мемлекеттік стипендия алып тұрған [1, 2 п].  НКВД-ның қырағы қызметкерлері 
оның  шын  тегі  Танашев  екендігін  анықтаған,  әкесі  патша  заманында  балық 
өнеркәсібіндегі ірі кәсіпкердің бірі болған. Кезінде Танашевтар әулеті Бөкей Ордасы 
аумағына ғана емес, Ресей империясына да атағы шыққан әулет. Қазақтың тұңғыш 
дәрігерлерінің  бірі  М.Шомбалов    әулетінен,  осы  академияның  студенті  Тайыр 
Шомбаловта оқудан алыстатылды. 
1-ші  Мәскеу  мемлекеттік  университетінен  Тұяқ  Қайбалдин,  ал  Сержан 
Шонанов халық шаруашылығы институтындағы оқуынан шығарылды [2, 2 -3 п.п].    
Саратов ауыл шаруашылығы институтында оқыған Ш.Д.Күсепқалиевта «жат 
элементтің  баласы»  ретінде  оқудан  қуылды.  Оның  әкесі  Дәулетше  Күсепқалиев 
жоғары  білімді  алғашқы  қазақ  дәрігерлерінің  бірі,  Батыс  Алаш  Орда  қайраткері. 
Атақты  Нұралы  ханның  тұқымы  болатын.  1928  жылы  күз  айында    «жартылай 
феодал»    ретінде  тәркіленген.  Тәркілеу  туралы  құжат  жоғары  да  аталған  мұрағат 
қорында сақталған.