Экология и естественные науки

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
302
 ~ 
 
8.Тойбазарова  Н.  Инновациялық  білім  кеңістігінде  шағын  жинақы  мектеп 
оқушыларының  креативтілігін  қалыптастырудың  дидактикалық  негіздері.  Түркістан, 
2010. 85б 
 9.Халықова  К,  Тұңғышбаева  Г.  Информатиканы  оқыту  процесіндегі  оқушы 
шығармашылығының алатын орны. ӘОЖ ӘОЖ 37.016. 02:004, 175б 
10.Нағымжанова  Қ.М.  Креативтілік  феноменінің  педагогика  мен  психологияда 
дамуы. Білім, №5, 2006. 
11.Гнатко Н.М. Проблема креативности и явление подражания. – М., 1994. 
12.Гилфорд  Дж. Три  стороны интеллекта  //  Психология  мышления  /  Под  ред.  А.М. 
Матюшкина. – М., 1965. – С.433-456. 
13.  Нұрғазиева  Н.М.  Креативтілік  психологиясының  әдіснамалық  негіздері  мен 
заңдылықтары. Вестник КАСУ №1 - 2007 
14. Морозов А.В. Креативная педагогика и психология. – М., 2001. 
15.  Асылов  Ұ.Ә.  Педагогика  және  психология:  қазақ  тілі  терминдерінің  салалы 
ғылыми түсіндірме сөздігі. – Алматы: Мектеп, 2002. – 45-46 бет. 
16. Богоявленская Д. Психология усвоения знаний в школе. М.,1989.244 с 
17.  Гартунг  Т.  Развитие  креативности  подростков  средствами  дисциплин 
гуманитарного цикла. Автореф. Дис.к.п.н. Тюмень, 2008 – 23 c\. 
18.  Богоявленская  Д.Б.  Основные  современные  концепции  творчества  и 
одаренности. -М., Мол.Гвардия, 1977. -155c. 
 
Резюме 
 В данной статье автор рассматривает значение термина «креативность» на 
основе  анализа  определении  этого  термина  другими  учеными,  педагогами, 
психологами. 
Summary  
This  article is  considered  about  the  meaning  of  term “Creative”  on  the  basis of 
analyze definition of the term by other scientists, pedagogies, physiologists. 
 
 
Ө. Қажымгалиев. 
Атырау облысы Құрманғазы ауданы 
 
НАРЫНДЫҚ  ДВОРЯНДАР 
 
                     «Жақсыдан жаман тусада, 
Жаманнан  жақсы тусада 
   Тартпай қоймас тегіне». 
Халық мәтелі. 
ХІХ-ХХ  ғасырларда  Еділ  Жайық  екі  өзен  арасының  тұрғындары    және 
Астрахань  губерниясының  халқы  түгел  дерлік  іс  -  әрекетімен  ерекшеленіп,  ірілік 
танытқан  адамдарға  қазағы  «Сен  кімсің,  Мақашсыңба»  десе  орыстары  «Ты  кто, 
Махаш что ли» деген сөз  тіркесі қолданылатын.  
Ол кісі шалт қимылды, күрмеуі қиын мәселеге көпшіліктің өресі жете бермейтін 
шешім  алатын,  терең  білімділігімен  танылған  Мұхамбетжан  Шолтыр  ұлы 
Бекмуханбетов,  Мақаш әкім болатын. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
303
 ~ 
 
 
Арғы  бергі  тегін    таратсақ,  біз  білетін  төртінші  атасы  қойыс  шеркештің 
Дербісінен  тарайтын  Пұсырманұлы  (Мұсылман)  Тұрманбеттен  бастау  алады. 
Тұрманбет би 1773 – 1775 жылғы Е.И.Пугачев басқарған шаруалар көтерілісі кезінде 
қазақ  жасақтарын  басқарған  старшиндердің  қатарында  болған.  1785  жылы  21 
қыркүйекте Жайық өзенінің ар жағындағы  Елек қорғанынан жүз шақырым Жіңішке 
өзені бойында өткен старишиндардың жиналысында бай ұлы руларына бас старшин 
болып сайланған. 
 
Нұралы  хан  қайтыс  болуына  байланысты  «Хан  сайлау»  мәселесіне  белсене 
араласып, Есімнің хан тағына  көтерілуін қолдады. 
 
Кіші  жүздің  саяси  кеңістігінде  1797  жылдан  бастап  Тұрманбет  ұлы 
Бекмұхамбет  көрінеді.  Қаратайды  хандыққа  беркіту  жөніндегі  кіші  жүз  руларының 
старшиндарының  жазған  өтінішіне  қол  қойғандардың  бірі.  Ол  кісінің  белсенділігі 
Бөкей  сұлтанның  Нарын    құмына  өткен,  1801  жылдан  бастап  көрінеді.  1802  жылы 
қол астындағы шеркеш руының шаңырақтарын Жайықтың оң жақ бетіне шығарады. 
1811  жылы  13  қыркүйекте  Бөкейді  хан  сайлау  кезінде  Бекмұхамбет  қолдаған.  Өз 
кезегінде Бөкей хан 5 адамнан сайланатын хан кеңесінің заседательдігінің басшысы 
етіп Бекмұхамбет биді ұсынған. 
 
Бөкейұлы  Жаңгірдің  хан  тағына  сайлануына  белсенді  қолдау  жасаған 
Бекмұхамбет  Тұрманбетұлы.  Орынбор  губернаторы  П.К.Эссеннің  Хан  сайлануына 
орай Жаңгір ханға Орал қаласында берілген салтанатты түскі асқа қатысқан. 
 
Бекмұхамбет  шеркеш  руының  белді  старшины  болды.  Оның  1795  жылы 
туылған  ұлы  Шолтырда  шеркеш  руынан  сайланған  кеңесшілік  мансапта  ұзақ  жыл 
болған.  Енотаевск уезінде   1855 жылдан 1860 жылға дейін депутат,  кейін ІІ теңіз 
маңы округінің 3-ші шеркеш бөлімінің старшины болған. 
 
Қаспағы  жұқармаған,  бай  шонжар  ауылының,  іргелі  шаңырағынан  текті 
тұқымнан  1830  жылы  дүниеге  келген  Мұқамбетжан  1841  жылы  ашылған  Жәңгір 
мектебіне  алғашқы  оқушылардың  бірі.    Шомбалдың  Жүсібі,  Қарауыл  қожаның 
Салығы, Жәңгірдің  Әділі болып білім алған. Екі жылдық оқуды ойдағыдай тәмамдап, 
1944 жылы Орынбордағы Неплюев кадет корпусының курсанттығына қабылданады. 
Оны ойдағыдай Зауряд сотник шенінде аяқтайды. 
 
Мақаш әкім - елге сіңірген еңбегімен, халық жадында сақталған басшы. 
Бізге шұрайлы жер беріп кетті. Қарамағындағы  елді ексітпеу үшін жерлерін кеңітіп, 
өзен  жағалап  қоныстандырған.  Жаңа  жерлер  иеленген.  Жайылымды    жердің 
құнарлығын  сақтау  үшін  құм  тоқтатуға  шара  алған.  Мақаш    билік  жасаған  ішкі 
орданың  бірінші  және  екінші  округтердегі  халықтың  тұрмысы  біршама  жақсарды. 
Егер  1801  жылы  алғаш  қоныстанған  кезде  әр  шаңырақта  19  бас  мал  болса,  1888  
жылғы  санақта  ол  36  басқа  жеткен.  Егер  салыстырмалы  есепке  жүгінсек,  Ақмола 
тұрғындарында  32,  Оралдықтардың  бір  шаңырағында  30  бас,  Торғайлықтарда  32 
бас, Семейліктерде 26 бастан болған.   
Астрахань мұрағаты 1094 қор, 1 тізімдеме, 472 іс. 
Халықты отырықшылыққа, балық кәсібін игеруге үйретті. 
Ол кезде Мақаштың әкімшілік басқаруында 
№ 1 округте 16 старшин 7353 шаңырақ шамамен 36765 адам. 
№ 2 округте 14 старшин 8619 шаңырақ шамамен 43095 адам. 
Барлығы : 15971 шаңырақ  79810 адам болды. 
Астрахань мұрағаты 375 қор, 1 тізімдеме, 2307 іс. 
 
Елге білім беру, әсіресе, жастарды көзі ашық, жан-жақты хабары бар білімді 
азамат етіп тәрбиелеуге күш салды. 
а) Мектеп ашты. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
304
 ~ 
 
б)  Тәрбиелеген,  қамқорлық  жасаған  шәкіттері  Бақтыгерей  Құлманов,  Сейтқали 
Меңдешов,  Қажығали  Мамеков  (1883-1973).  Денсаулық  сақтау  саласында  белсенді 
жұмыс жасап, Гурьев облысының дамуына үлес қосқан Ахмет Сүндетов. 
Халықтың діні мен ділін сақтауға көп күш салған. 
Қазақ  халқының  арын  арлап,  жырын  жырлап,  оны    кемсітушілерге  сөзімен,  жазба 
еңбектерімен  қарсы  шығып,  жергілікті  халықтың  жақсы  әдет  –  ғұрыптарын 
жариялап,  «Астраханские  ведомостиді  газетінде  мақалалар  жазған.  Ол  кісінің 
қазақтың тұрмысы  жайлы  «Ішкі  Бөкей Ордасы  қазақтарының  тұрмысы және халық 
ағарту»  жөнінде  мақаласы  құндылығын  жойған  жоқ.  1908  жылы  Қазан  қаласынан 
шыққан «Жақсы үгіт» кітабы- Мақаш мұрасының  көрінісі. 
Ешкімге  озбырлық  жасамаған,  кемтарға,  жарлы  –  жақыбайға  көмектескен.  Олар  : 
Құрманғазы,  Соқыр Түсіп,  Соқыр  Есжан, Досжан Қожбан  ұлы,   Шынияз Шанайұлы, 
Нұрым жырау тағы басқалары. 
Өнерді сүйген, өзі де өнерлі болған. 
Күйі  :  «Көк жорға» «Салық өлген» «Байжұма» 
Мақаш  күйлерін  орындаушылардан  1902  жылы  туған  Бану  Ниязғалиева  және  ол 
кісінің шәкірті, кейін Атырау қаласының тұрғыны көп балалы ана Әсима Ізмұхамбет 
келінін атайды. 
(Атырау облысының кәзіргі әкімі Бақтықожа Ізмұхамбетовтің анасы). 
Қазір Мақаштың күйін орындайтындар кездеспей жүр. 
Көркем  шығармаларынан  «Шандоз  қыз»  дастаны  сияқты  өнер  туындылары 
сақталған.  
Мақаш  әкім  болашақтың  қарлығаштары  балаларды,  сәби  кезінен 
тәрбиелеп  қастерлеген.  Жастайынан    бетін  қақпай,  емін  –  еркін  өсуін  ойлаған 
ұлағатты ұстаз. 
Өмірлік  тәжірибесін  зерделей  отырып,  бала  тәрбиесіне  өзіндік  ұстанымы  болған. 
Қазіргі  педагогика  саласын  зерттеп,  талайлардың  ғылыми  атақ  қорғаған  ілімін 
Мақаш әкім өзінің түйсігімен игерген. 
- «Ұрпақ – біздің болашағымыз. Бала кезден қақпай көрсе, өскенде бұйығы болады, 
елін  қорғайтын  намысшыл  азамат  болуы  екі  талай.  Болашақ  басшымыз  бен 
қорғаушымыз  осылар,  сондықтан  еркін жүруге  бала  кезінен  дағдылансын. Қазақты 
құлдықтан арылту басты міндетіміз», - деген сөзі осы күні де маңызын жойған жоқ. 
 
Халқына да, ханға да жаққан Мақаш әкімнің еңбек жолын  тұжырымдамалық 
бетшедегі жазба арқылы жеткізгек : 
 Мұрағат  деректеріне  сай  1852  жылдың  1  қаңтарынан  Ішкі  Қырғыз  Ордасын 
басқаратын уақытша кеңестің  тілмаштық қызметінде.  
1854 жылы декабрь айында Ноғай руының басқарушысы. 
1855  жылдың  тамыз  айының  екінші  жұлдызында  2-теңіз    маңы  округінің  әкімдігіне 
тағайындалады. 
1864 жылы 1-теңіз маңы округінің басқарушысы. 
1868 жылы 2-теңіз маңы округінің басқарушысы, сол жылы №1 және №2 теңіз маңы 
екі округтің де басқаруға әкімі болып тағайындалады. 
1885 жылы сәуірде 2-теңіз маңы округінің әкімі. 
1890 жылы өзінің арызына сай отставкаға шығып, жұмысын тапсырады. Сол жылғы 
15  маусымдағы  Астрахань  генерал-губернаторды  Жарлығымен  губернатордың 
қызмет бөлімінің басқарушылығына тағайындалады. 
1894  жылдан  Ішкі  Орданы  басқарушы  Уақытша  Кеңестің  кеңесшілігіне  беркітіліп, 
штатқа  алынады.  Қажетіне  қарай  мезгіл  -мезгіл  уақтылы  кеңесшілік  жұмысын 
атқарады. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
305
 ~ 
 
1897  жылдың  31  наурызынан  18  сәуірге  дейін  Уақытша  Кеңестің  төрағасының 
жанындағы  жауапты  шенеуіктік  лауазымды  болып,  саулық  пен  жасқа  байланысты 
үкімет  жұмысын  атқаруды  доғарады.  Елдің  ақыл  айтар  ақсақалдық  дәрежесінде 
1904 жылы дүние салады. 
 
Әскери шендері : 
 
 
1852 жылы Зауряд  сотник 
 
 
1854 жылы Хорунжий 
 
 
1859 жылы Сотник 
 
 
1864 жылы 2 наурыз Есауыл. 
 
 
(Астрахань архиві 13 қор, 1 тізімдеме, 32 іс). 
Мақаш әкім императордың қабылдауында екі мәрте болған. Ол жөнінде «Мақашпен 
қауышу»  кітабымда  толық  жазылғандықтан  қайталамадық.    Жылдары  мен 
күндерінің деректерін келтірумен шектемекпін. 
ІІІ Александрдың  1881 жылы 14 наурызда таққа отыру салтанатына қатысқан.  
Патша ағзамға сыйға алтыннан жасалған киіз үйдің макетін апарған. 
Екіншісі    1894  жылы  14  желтоқсанды  26  жасар  ІІ  Николай  императордың  Алиса 
Гессен  –  Дармштадтский  (Александра,  Федоровна)  мен  үйлену  тойына  құрамында 
ноғай руынан Мұхамбетқали Зұлқаров пен Қалмақ бөлімінің сұлтаны Мұрат Бажанов 
бар  делегацияны  бастап  барған.  Сыйға  күміс  табақ  үстіне  ішіне  алтын  жалатқан 
леген, ожау және стакан апарған. 
 
Империя тарапынан берілген марапаттар : 
1866 жылы 3 дәрежелі «Әулие Станислав» ордені берілген. 
1868 жылы август 3 дәрежелі «Әулие Анна» ордені 
1870 жылы январь екінші дәрежелі «Әулие Станислав» ордені. 
1873  жылы  27  июньде  Императорлық  тәжі  бар  2-ші  дәрежелі  «Әулие 
Станислав» ордені. 
1881 жылы  26  маусымда, Астрахань губернаторы  мырзаның 12 июнь 1881 
жылғы ұсынысымен 4 дәрежелі «Әулие Владимир» ордені. 
1854 – 1855 жылы Түрік соғысында Севастопольді қорғауға көрсеткен көмегі 
үшін қола медаль. 
1897  жылы  1  жалпыға  ортақ  Халық  санағын  өткізудегі  еңбегі  үшін  қара 
қошқыл медалі. 
 «Әулие  Владимир»  орденімен  марапаттанушылар  дворяндар  қатарына 
алыну құқына ие болатын ерекшелігі болған. 
Мұхамбетжан  Шолтырұлы  Бекмухамбетов  25  қыркүйекте  1897  жылы  Ұлы 
билеуші император Николай Александровичтің атына жазған өтінішінде, 4 дәрежелі 
«Әулие Владимир» ордені мен марапатталуына байланысты. Қолданыстағы заңның 
негізінде ұрпаққа жалғасатын дворяндық қатарына қосылуға құқылы болуына орай 
Астрахань  губерния    дворяндарының  шежірелік  кітабына  кірістіруді  және  орденнің 
грамотасының түп нұсқасымен, екі көшірмесін беруді сұраған. 
2  октябрь    1897  жылы  Империя  канцеляриясы  қабылдап  алып,  Капитулу*  
мүшелері  :  Тайный  советник  және  Давыдов,  Ожарскийлар  қол  қойып  4  дәрежелі 
«Әулие Владимир» орденінің тиісті құжаттарын тапсыруды талап еткен. 
Аталған  құжаттардың  18  декабрь  1895  жылы  табыс  етілгені  жөнінде  Ішкі 
Қырғыз Ордасын басқаратын уақытша Кеңес анықтама берген. 
Дворяндық  тізімге  алу  қағидасына  сай  Мақаш  әкім  орденінің  белгісін  және  оның 
грамотасын 
алғаннан 
кейін 
Астрахань 
губерниясындағы 
«Дворяндардың 
депутаттарының  жиналысына»  тілегін  білдірген.  Олар  1897  жылдың  10  қазанында 
қарап  Есауыл  Мухамбетжан  Шолтырұлы  Бекмуханбетовті  дворяндық  шежірелік 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
306
 ~ 
 
кітаптың 3-бөліміне тіркелуге қаулы қабылдаған.Оны беркіту жөнінде 1897 жылдың 
29  қазанында  325  санды  қатынас  қағазымен  империяның  билікші  сенатына  рапорт 
жолдаған.  Сенат    қолданыстағы  заңдылықтың  баптарына  сай  келуіне  байланысты 
Астрахань «Дворяндарының Депутаттық жиналысының» қаулысын дұрыс деп тауып 
шығарған бұйрығы 1898 жылғы 7 марттағы Указымен беркіген. 30 сәуір 1887 жылы 8 
реттік  санды  «Потомственный  дворяниндігі»  жөнінде  грамота  жіберілгендігі 
тіркелген.  
Әкесінің дворяндық тегіне ұрпақтарын енгізуде осы ретпен жүргізілген.  
Осы орайда Мақаш әкімнің жанұясы жөнінде  нақты мағлұмат келтіреміз. 
Ол  кісі  4  мәрте  некеде  болған  яғни.  Ретімен    айтсақ,  бірінші    Хажы 
Құлмажиттің  қызы  -  одан  Қазан  қаласында  1882  жылы  қазаға  ұшыраған  Әміржан  
дүниеге келген. 
Екінші  әйелі  -  Кердері  Тышқанбайдың  қызынан  -  Ғаббас  1867жылдың 
маусымында, Хамза 1869 жылдың 14 қыркүйекте дүниеге келген. 
Мамбеттің  қызы  Гүлжамиладан  екі  қыз  1872  жылы  25  қыркүйекте  Зинет, 
1874 жылы 8 қыркүйекте Зүлфат және Фазыл 1876 жылдың 9 қыркүйегінде, Жамил 
1883 жылдың 15 тамызында  екі ұл сүйеді. 
Төртінші  зайыбы  Қожа  Әбдрахманқызы  Күлекеден  үш  ұл  көреді.  Олар  
Шапхат  1890  жыл      26  ақпан,  Мерпайз      1895  жыл  8  шілде,  Мүбиін  1898  жылы 
дүниеге келген. 
 
Мақаш әкімнің балаларының арасында әкенің  ұрпаққа берілетін лауазымын 
қабылдауға ниеттеніп, дворяндар қатарына кіруге қызмет жасаған.  
1876 жылы туылған ұлы Фазыл. 
 
Ауыл  мектебінде  сауатын  ашқан  Фазыл  Астрахандағы  ерлер  гимназиясына 
түсіп, 1895 жылдың 28 сәуірінде бес классын тамамдап шығады. 
 
Уақытша  Кеңестің  1896  жылғы  3  қаңтардағы  каулысына  сай  Кеңестің 
тілмаштығына тағайындалады. 
 
1897  жылдың  21  сәуірінде  Царевскі  уезінің  2-тұрағына  депутаттыққа 
тағайындалады. 
 
1898  жылы  12  қазан  Астрахань  қаласының  осы  деңгейдегі  жұмысқа 
ауыстырылады. 
 
1900  жылы  20  наурыздағы  Уақытша  Кеңестің  каулысына  сай  ІІ  разрядтағы 
Кеңестің қызметкері қатарына алынады.  
Сол жылдың 16 қазанында Уақытша Кеңестің № 113 санды каулысымен І  разрядты 
кеңсе қызметкерлігіне көтеріледі.  
2- теңіз маңы округінің депутаттығына тағайындалады. 
 
1902  жылы  20  мартта  Уақытша  Кеңестің    ұсынысына  сай  Астрахань 
Губернаторы «Коллежский регистратор» шенін берген. 
 
1903 жылы 2 теңіз маңы округінің әкімінің көмекшісі. 
 
1904, 1905 жылдары 1-теңіз маңы округінің әкімі. 
 
1906 жылы 2 теңіз маңы округінің әкімі қызметтерін атқарған. 
(Астрахань мұрағаты 13 қор, 1а тізімдеме, 31-іс.  
99 – 108 беттер). 
 
Фазыл Мүхамбетжан ұлы халқына аянбай еңбек атқарған азаматтардың 
алдыңғы шоғарындағы басшылардың бірі. 
Мал  баққан  қазаққа  қыс  қонысына  жәйлі,  үскірік  борандарда  паналы  жерге 
орналастыруға көп күш салды. Теңіз жағасынындағы қалың қамыспен, орман терек 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
307
 ~ 
 
арасындағы 
судан 
ашылған 
кішкене 
аралдарды, 
балық 
аулаған 
орыс 
мүшықтарыменен қатар қоныстанып игеруге жүмыс жасады. 
Шұрайлы  жерді  ішкі  бойдан  келіп  мекендеген  шаруалар  да,  Каспий  теңізі 
жағалауындағы  бос  жатқан  аралдарға  қожалық  етуші  Волга  Каспий  басейні 
басқармасы  да  өз  еректерімен  беруге  келіспегенді.  Олардың  арасындағы  дау 
жанжалдарды  Астрхань  губернаторы  арқылы  әдейі  мемлекеттік  комисия  қүратып 
жер  дауын  шешуге  шара  алған.  Осы  орайда  Фазыл  Мүхамбетжан  ұлының  іскерлік 
қаблеті көрініс береді. Қазақтардың қыс қыстап, жаз кұм бойын жайлауға келісімге 
тоқтайды.  Кеиінен  ретін  келтіріп,  түрақтап  өз  меншіктеріне  айналдырған.  1914 
жылғы картаға түскен II теңіз маңы округінін, иелігіндегі 381 аралдар мен сыландар 
тізімі сөзіміздің шындығын дәлелдейді. (Астрахань мұрағаты) 32 қор  I тізілміше  837 
іс 
Сол  кезнде  Ішкі  Қырғыз  Ордасы  түрғындарын  қынадай  қырған  оба  індеті  үлкен 
ауыртпалдық  әкелді.  Көптеген  үйлердің  жанүйясы  түгел  қазалы  болып,  түндіктері 
жабылып қалды. Елге сын сағат туғанда Фазыл Мұхаметжан ұлы шет қалмай обаға 
қарсы  күрестің  ортасында  болды.  Ол  еңбегі  ерекше  ескерілді.  Ұлы    мәртебелі  тақ 
мүрагері  Александр  Петрович  Ольденбургский  обаға  қарсы  күрсе жөнінде  шығыс  –
түстік 
губернияларын 
аралаған 
сапарында 
Фазыл 
Мухаметжан 
ұлы 
Бекмүхамбетовтің ыждағатты қызметін жоғары бағалап 1901 жылдын 30 тамызында 
Анна  лентасындағы  күміс  медалімен  марапаттаған.  Халқын  оба  ауыры  қасіретінен 
қүтқаруға  қоян  қолтық  белсене  араласқан.  Өзіде  сол  ауыруды  жүқтырып  қайтыс 
болды – ау деген болжамда айтылады.  
Ұрпаққа  жалғасатын  дворяниннің  баласы  Астрахань  қаласы  және  оның  уезінің 
депутаты  Қырғыз  Фазыл  Мухамбетжанұлы  Бекмұхамедовтің  1900  жылдың  7 
қыркүйегінде  Астраханның  Дворяндарының  депутаттық  жиналысына  жолдаған 
өтінішінде 
 
Астрахань  губерниясының  Дворяндарының  тектік  кітабының  3  бөлімінде 
жазылған,  әкесі  Есауыл  Мұхамбетжан  Шолтырұлы  Бекмұхамедовтің  тектік  әулетіне 
жазып, дворяндыққа қабылданғандығы жөнінде анықтама беруді сұраған. 
 
Өтінішке  Ішкі  Қырғыз  Ордасын  басқаратын  Уақытша  Кеңестен  берілген  екі 
құжат қоса тапсырылған.   
Олар  :  1897  жылдың  14  тамызында  7598  санды  туу  туралы  куәлігі,  екіншісі  оның 
қызмет  бабындағы  өзгерістер  көрсетілген,  1900  жылғы  27  мамырдағы  596  санды 
тұжырымдамалық бетшенің (формулярный список) көшірмесі. 
Дворяндардың қорына  10 сом ақша  төленген. 
Туу  туралы  куәлік  мәтінінде  2  округтің  3  тұрағындағы  Қырғыз  Фазыл 
Мұхамбетжанұлы  Бекмухамедовтің,  2  теңіз  маңы    округінің  №3  старшинасының 
тұрғыны  Мұхамбетжан  Шолтыр  ұлы    Бекмухамбетовтың  әйелі  Гүлжамила  Мамбет 
қызынан 1976 жылы 9 қыркүйекте туған баласы екендігін тексеру қорытындысымен 
анықталғандығы баяндалған.  
Берілген өтініш қанағаттандырылған. 
Билікші  сенаттың  Указымен  беркітілген  Герольді**  департаментінің  7  март  1898 
жылғы  №  798  санды  каулысы  негізінде  Астрахань  губерниялық  дворяндардың 
депутаттық жиналысының анықтауына сай дворян деп тауып, 21 сентябрь 1900 жыл 
№ 14 санды  тиісті тектік кітапқа тіркелген. 
 
Астрахань мұрағаты 13 қор, 1а тізімдеме, 32 іс, 102 бет. 
 
Нарындағы  дворяндық  лауазымға  ие  болған    адамдардың  бірі  Мақаш  әкім 
1904  жылы  дүниеден  өтсе,  екіншісі  оның  баласы  Фазыл  Бекмуханбетовтің  1907 
жылы қайтыс болғандығы жөніндегі қалыптасқан пікірімізге сызат түсірген құжатқа 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
308
 ~ 
 
кездестік.  «1911  жылы  ұрпаққа  жалғасатын  дворяндардың  мүлкімен  жанұялық 
жағдайы  жөніндегі  жіберілген  ведомоста  тізімінде  11  рет  санында  «Бекмухамедов 
Ф.М.  1251-Красный  Яр  управитель  2-го  прим.округа  Внутр.Киргизской  Орды» 
делінген. 
Мұрағаттық  деректерде  ол  кісі  1906  жылға  дейін  басшылық  жұмыста  көрінеді  де, 
1907 жылдан еш жерде атағы кездеспейді. 
Екіншіден  немересі  Еркін    Лутифоллаұлы  Бекмухамедов  (Лутифолла  Фазылдың 
баласы) атасының 1907 жылы қайтыс болғандығына күмән келтірмейді. 
Мұхамбетжан Шолтырұлы Бекмұхамедовтің әйелі Мәмбет қызы Гүлжамиладан 1883 
жылы  туған  ұлы  Жәмилді  тектік  әулетіне  жаздырып,  дворяндық  куәлік  алуына 
Мақаш  әкімнің  өзі  мүдделі  болған.  Астрахань    губерниясының  дворяндарының 
депутаттық  жиналысына  1901  жылдың  28  қыркүйегінде  шағым  жазып  тілегін 
білдірген.  Мәселені  шешуге  тиісті  құжаттарды  талапқа  сай  тапсырған.  Белгіленген  
рәсімдерден  өтіп,  Жамил  Мұхамбетжанұлы  Бекмухамедовтың  әкесі  Есауыл 
Мұхамбетжан  Шолтырұлы  Бекмухамедовтің  дворяндық  тегіне  тіркеліп,  Астрахань 
губерниясының  дворяндар  депутатының  жиналысының  тізіміне  1901  жылдың  12 
қазан күні № 15 санда жазылған. Ол жөніндегі № 15 куәлікті 1901 жылы 16 қазан 
күні Дж.Бекмухамедов деп қол қойып, Жамилдің өзі алған. 
Жамилдің  еңбек  жолы  жөнінде  мұрағатта  басқа  дерек  кездестірмедік.  1902  жылы 
Қазан  қаласына  оқып  жүргенде  қазалы  болғандығы  жөніндегі  ел  аузындағы 
айтылып жүргендер  уақиғаның растығының дәлелі бола алады. 
 
Жазба  деректермен  зерттеулерге  сүйенсек,  өлкетанушы  ғалым  Өтепберген 
Әлімгереевтің еңбегінде қамтылған. 
Ол  жөнінде  Қазақстан  халық  жазушысы,  мемлекеттік  сыйлықтың  иегері  Хамит 
Ергалиевтің,  көне  көз  ақын  жыршы  Ығылман  Шөрековтің  айтуынан  ел  арасындағы 
сақталғандары  және  кезінде  жазбаға  түскен  жырдың  өзіне  жеткен  үзінділерінен 
құрастырып  жаздырған  Досжан  Кожбан  ұлының  «Мақашқа  ұлы  Жәмілжанның 
қазасын естіртуі» әдеби айналысқа еніп, дерек көзіне айналған. 
Қалай  десекте  сол  маңайдағы  оқиға.  Теңіз  жағалауын  жайлаған  қазақтардың 
арасынан шыққан әкелі - балалы Бекмухамедовтердің  ұрпақтары әулеттік тектерін 
жалғап  дворяндық  лауазым  өздерімен  бірге  аяқталды.  Тарихи  уақиғалардың 
ызғарынан  кейінгі  ұрпақтарының  аман  қалғандары  бас  сауғалап  әр  қиырға  тарап 
кетті.    Сол    дәуірдің  заманындағы  аласапыран  тегеуіріні  талай  барымызды  жоққа 
шығарған. Кеуде керіп дем алып дауысымызды анық шығарып  сөйлеп, басқалармен 
иығымызды  теңестірген  еркіндіктің  келгені  және  өз  ардақтыларымызды  дәріптеуге 
мүмкіндік туғанына  шүкіршілік.   
Ұлттық  құндылықтарымызды  бағалап,  санамызға  сәуле  түсірген  Елбасы 
Нұрсұлтан  Әбіш  ұлының  тарихымызды  зерделеп,  ұлықтауға  бастаған  саясатының 
жемісі демекпіз. 

жүктеу/скачать 52,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: