Iii beynəlxalq türk dünyasi araşdirmalari simpoziumu III. Uluslararasi türk dünyasi araştirmalari sempozyumu ІІІ халықаралық ТҮркі әлемі зерттеулері симпозиумы
жүктеу/скачать 42,43 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Tablo 1
- XX ƏSR ÖZBƏK POEZIYASININ ZÜLFIYYƏ MƏRHƏLƏSI
- Açar Sözlər
1 abi (ağa, ağabey, ede, efe), baba (peder), amca kızı (böle, emmi kızı, kuzin, yeğen), amca oğlu (amcazade, böle, emmi oğlu, kuzen, yeğen), amca (emmi), analık (üvey anne), anne (valide), anneanne (ebe), babaanne, bacanak, baldız, besleme, (besleme kız, beslemelik, beslek), büyükanne (kadınnine, nine), çocuk (bala, çağa, etfal, evlat, kerime, kız, kızan, mahdum, oğul, oğlan, sabi, sübyan, tıfıl, uşak, velet), damat (güveyi, iç güveyisi), dayı, dayı kızı (böle, kuzin, yeğen), dayı oğlu (dayı zade, böle, kuzen, yeğen), dede (büyükbaba, büyük peder), dünür, ebeveyn, elti, enişte, evlatlık (oğulluk), görümce, hala kızı (böle, kuzin, yeğen), hala oğlu (böle, halazade, kuzen, yeğen), hala (bibi), karı (avrat, ayal, eģ, ehil, gelin, refika, hanım, harem, hatun, zevce), kayın (ini, kayınbirader), kayınbaba (babalık, kayınpeder, kaynata), kayınvalide (hanımanne, kaynana), kız kardeş (bacı, hemşire), kirve koca (ağa, ehil, eģ, refik, zevç), kuma (ortak), sağdıç, süt kardeşi, süt kız, süt oğul, sütanne, sütnin,e teyze, teyzezade (böle, kuzen, yeğen), torun (ahfat, döl döş, oğul uşak), üvey baba (babalık), üvey kardeş (taygeldi), yenge (bula, gelin abla),
217 Prof. Dr. Fatma AÇIK/Azerbaycan, Özbek, Başkurt, Kazak ve Türkiye Türkçelerinde Akrabalık… Tablo 1: Akrabalık terimleri Türkiye Türkçesi Azerbaycan Türkçesi Özbek Türkçesi Başkurt Türkçesi Kazak Türkçesi abla
aba, böyük bacı àpä
olo apay apke, apa ağabey böyük gardaş aka agay, agas, äsäy aga, ağayın amca, emmi ämi ämaki, tağa ağay, babay, olatay ağay, äkey ana baba valideyn, ata ana àtä- ànä ata- äsä ata- ene anne, ana ana, mama, valide àna, àpa, aya, àyi äse, äsey, inäy ana /şeşe anneanne, nine, ebe ġarınene bıbı oläsäy nagaşı ace nagaşı apa baba ata, dede, valid dada, ata atаy, ata äke, ata babaanne, nine, ebe nänä, ġarınene buvi
kartäsläy, qartanay, oläsäy äje, apa bacanak
bacanaġ bàcä
baja, bajay baja baldız baldız
bàldiz käyınbikä, baldıʐ baldız damat
küreken, dāmad, yeznä
küyàv kiyäv küyev dayı
dayı tog'a
Ağay, ağa, babay, alatay nagaşı,nagaşı aga, nagaşı ini dede (büyükbaba) baba
àta, bàbà, buva babay, olatay, kartıy, babakay ata, ata-baba, baba elti elti
ovsın yiŋgäsäy, käyenyenge abısın (küçük) acın (büyük) enişte
küräkän, yeznä pàççä
yiʐnä, kiyäv jezde erkek kardeş gardaş
birader, uka, tugışgän kärʐäş, tugan bavır, ini evlat övlâd
ävlàd, farzand ul-kıʐ, bala-sağa, malayʐar ūl-kız
gelin gälin
kelin kilin
kelin görümce
baldız ķayn'egachi, ķaynsingil käyınhiŋli, käyınbikä , totay kayınsiŋli (küçük) kayınbiyke (büyük) kayın apa hala bibi, bibimama, balabibi ämmä
äbiy, apay , inäy täte, apa eş (karı, koca, avrad, er, hatun, revik/refika) yoldaş, är, arvad refiġe umr yoldàşi, xatin, rafiqa, xojayin iptäş, ḩäläl, yifit jar, jubay, joldas kayın birader ģayın kayın, kaynäg'a käyniş, kaynağa kayın aga, kayın ini kayınpeder, kaynata ģayınata kaynàtä kayın ata kayın ata kayınvalide, kaynana ģayınana kaynànä ḳäynä kayın ene kız
gız kiz
kıʐ kız
kız kardeş sıngıl, bacı siŋli hiŋil, hiŋli, ini, kusti, apa karındaş, siŋli kuzen dayıġızı, dayı oğlu, emiġızı, emi oğlu, bibibġızı, bibioğlu
һеңле, ҡыҙ туған (бер туғандың ҡыҙы)
ике туған ағай (эне, ҡусты)
böle nine nene, mama buvı kartıy, oläsäy, äbiy ace, apa oğul
oġul, oġlan, uşaġ oğıl
ul, oğul ul, uğul teyze ḫala
ḩàlä, åpåy apay, iney nagaşı apke, nagaşı karındas torun nävä
nabıra nevärä yeyän, yiyänsär nemere yeğen bacıġızı, bacıoğlu, gardaş oğlu, ciyän, ämäkiväççä yiyän, ini, ir tugan jiyen yenge emiarvadı, ağabacı, yenge yängä, kelinàyi yingä jeŋgey 218 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Tabloyu incelediğimizde görülüyor ki; a. Türk lehçeleri arasında eş değer olan terimlerin az bir kısmı; ses, anlam vb. yönlerden her bir Türk lehçesinde aynıdır. ana kelimesi birçok Türk lehçesinde ses bakımından aynıdır; buna rağmen kavram, çağrışım, kullanım sıklığı vb. yönlerden tam değil, ancak kabul edilebilir bir örtüşme söz konusudur. b. Eş değer kelimelerin çoğu aynı kaynaktan geldikleri hâlde zaman içinde belli ses değişikliklerine uğramışlardır. Oğul, yenge, yeğen, nine, kız, gelin, evlat vb. c. Ses ve yapı bakımından birbiriyle ilgisi olmayan, ayrı kaynaklardan gelen kelimeler de eş değer olabilir: torun, enişte, teyze vb. ç. Kaynak lehçedeki bir kelimenin kavram alanını, hedef lehçede hiç bir kelimenin kavram alanı kabul edilebilir bir şekilde örtmeyebilir. Bu durumda “bire hiç” eş değerlik söz konusudur. Bunlar genellikle, kaynak lehçeyi konuşan topluluğun, kendine has kültürünü yansıtan kelimelerdir. KT’ndeki “şöber, nemene, tuvacat, cürecat, cegcat” terimlerin TT’nde eş değeri yoktur. Tablo 1 incelendiğinde Türkiye Türkçesinde var olmayan akrabalık isimlerinin Divanu Lugat -it Türk’te yer alan akrabalık isimlerinin “mama” hariç tamamının Türk lehçelerinde yaşamaya devam ettiğini, Türkiye Türkçesi yazı dilinde yer almasa bile ağızlarda varlığını sürdürdüğünü söyleyebiliriz 2 . Dikkat çekici bir başka nokta ise Türkiye Türkçesinde rastlanmayan ve ailenin devamı niteliğinde “torun”la ilgili terimlerdir. Kazak Türkçesinde torun çocuğu için “şöber”, torun çocuğunun çocuğu için “nemene” devamında “tuvacat”, “cürecat”, “cegcat” terimlerine karşın Özbek Türkçesinde de “evere, nevere, çevere” terimlerinin kullanılması; Azerbaycan Türkçesinde ise torunun çocuğu için “kötüce / kötükce” teriminin varlığı Türklerin uzun ömürlü olduğunun ve erken evlilikler yaptığının bir göstergesidir. Türkiye Türkçesi ile diğer lehçeler arasında farklı olan kelimelere baktığımızda da farklılıkların şu üç sebepten kaynaklandığını görüyoruz: 1. Türkçe kelimeler açısından: a) Diğer lehçelerde kullanımda olan Eski Türkçe bazı kelimelerin, mesela Eski Türkçe “arvad”, “böle” gibi kelimelerin Türkiye Türkçesi yazı dilinde kullanımdan düşmüş bulunması; b) Eski Türkçe bazı kelimelerin anlam değişikliğine uğramış olması, mesela Eski Türkçe “aba” (Türkiye Türkçesinde, mesela Eski Anadolu Türkçesi döneminde “anne” şeklinde aynı anlamda kullanılırken bugün yazı dilimizde “abla” anlamında kullanılmaktadır) gibi. 2. Yabancı kökenli kelimeler açısından: a) Özellikle Arapçadan Türkçeye geçen bazı kelimeler Türkiye Türkçesinde kullanımdan düşmüştür: “bibi”, “” gibi. b) Farsçadan Türkiye Türkçesine geçmiş bazı akrabalık isimleri diğer lehçelerde bulunmamaktadır. “damat”, “enişte”, “kuzen”, “kuzin” gibi. 3. Rusçadan Türk lehçelerine geçmiş akrabalık isimleri bulunmaktadır. “mama” gibi.
Bir dilin söz varlığını meydana getiren sözcükler, bir kavramın yalnız o dildeki ses karşılığını meydana getirmez, aynı zamanda o dili konuşan toplumun kavramlar dünyasını, maddi ve manevi kültürünü, dünya görüşünü, olayları ve kavramları algılayış biçimini de ortaya koyar. Söz varlığı çalışmaları içerisinde akrabalık adlarının özel bir yeri vardır insanın en yakın çevresi olan aile topluluğunu oluşturan bireyler arasındaki akrabalık bağlarını tanımlayan terimler aynı zamanda bireyin aile içindeki konumunu ve mensubu olduğu topluluktaki statüsünü de belirtir. Türk lehçe ve şivelerinde cümle ve kelime grubu yapılarının ortaklığının yanında isim ve fiil çekim ve yapım ekleri bakımından da yüksek oranda bir örtüşmeyle karşılaşmaktayız.
2 Apa (Atalay, 1998:86), aba “anne ve abla”, (Atalay, C. I, 1998:86), aba “baba” (Atalay, C. I, 1998:86), buba, buva, buvva “baba, ata” (Atalay, C. I, 1998: 86), dede “baba” (Atalay, C. III, 1998:220), eke “kocanın ve karının kendinden büyük kız kardeşi” (Atalay, C. III, 1999: 7), eze: “büyük kız kardeş” (Atalay, C. I, 1998: 90). eze: teyze (Atalay, C. I, 1998: 86-87), içi “yaşça büyük olan erkek kardeş” (Atalay, C. I, 1998, 87; C. III, 1999, s. 7), ini “yaşça küçük kardeş” (Atalay, C. I, 1998: 93), III. cildinde “kocanın küçük erkek kardaşı (Atalay, C. I, 1998: 93), kelin “gelin” (Atalay, C. I, 1998:404), ġayın “kayınbirader” (Atalay, C. I, 1998: 403), kadnagun ‘kayın, kayınbaba (Atalay, C. I, 1998: 528) bibi “hala”, áme “hala” (), sinğil “erkeğin (kocanın) kendinden küçük kız kardeşi” (Atalay, C. III, 1999: 366), tagay “dayı” (Atalay, C. III, 1999: 238), urı: “Erkek evlat. Urı oglan (erkek çocuk)” (Atalay, C. I, 1998: 88). 219 Prof. Dr. Fatma AÇIK/Azerbaycan, Özbek, Başkurt, Kazak ve Türkiye Türkçelerinde Akrabalık… Türkiye Türkçesi ile diğer lehçe ve şiveler arasındaki farklılıkları anlaşılanların dışında anlaşılabilen ama kullanılmayan akrabalık adları ve potansiyel olarak anlaşılması mümkün akrabalık isimlerinden oluştuğu görülmüştür. Türk dilinde aile ve akrabalık isimleri birçok dilden çok fazla sayıda ve çeşitliliktedir. Türk milletinin binlerce yıldan beri süzerek bugüne taşıdığı yüksek kültür unsurlarından birinin kendine özgü aile yapısı ve akrabalık sistemi olduğunu vurgulayan Gömeç, Türk devlet yapısının güçlü olmasını da Türk toplum hayatında aile ve akrabalık ilişkilerinin son derece güçlü olmasına bağlamaktadır (2001a: 133; 2001b: 1). Çoğu dilde tek bir kelime birden fazla akrabalık bağını ifade ederken Türkçede genellikle akrabalık ilişkilerinin her biri için farklı akrabalık terimleri kullanıldığı görülmektedir. Akrabalık terimleri kişinin aile ve toplum içerisinde konumunu belirleyici özelliktedir. KAYNAKÇA Altaylı, S. (1984). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü Cilt: I-II, İstanbul: MEB Yay. Akdoğan, Y. (1999). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine Büyük Sözlük, İstanbul: Beşir Kit. Aksan, D. (1996). Türkçenin Sözvarlığı, Ankara: Engin Yay. Aksan Doğan (1998), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: TDK Yay. Arat, R. R. - Temir, A. (1992). “Türk Şivelerinin Tasnifi”. Türk Dünyası El Kitabı, 2. Cilt Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü yayınları.. Baskakov, N. A. (2006). Türk Dillerinin Tarihî-Tipolojik Sesbilimi, (Çev. K. Koç, O. S. Karaca) İstanbul: Multilingul. Bayniyazov, A.; Bayniyazova, J. (Ed. Kenan Koç) (2009), Türkiye Türkçesi Kazak Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: IQ Yay. (1993). Başkurt Tilinin Hüzligi, Moskva: Russkiy Yazık. Benzing, J.- Menges, K.H. (1979). “Türk dillerinin sınıflandırılması”. Tarihî Türk Şiveleri (Ed. Mehmet Akalın) Ankara: Sevinç Matbaası. Binler, M. Z. (2006). Türk Dünyası Aile ve Akrabalık Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Selenga Yayınları. Caferoğlu, A. (1972). “Kaşgarlı Mahmut'a Göre Akraba Adları”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. Ekim, C: XXVII. S: 253. Exmetyanov R. vd. (1998). Türkçe-Tatarca Sözlük, Kazan-Moskova: İnsan Yayınevi. Ganiyev F. -R. Exmetyanov-H. Açıkgöz. (1997). Tatarca Türkçe Sözlük, Kazan-Moskova: İnsan Yayınevi. Gömeç, S. (2001). “Divanü Lugat-it Türk’de Akrabalık Bildiren Terimler”, Türk Kültürü, S. 39/464. Karaca, O S. (2011). “Çağdaş Türk Lehçelerinin Söz Varlığındaki Ortaklığa Karşılaştırmalı Bir Bakış”, Turkish Studies, Volume 6/1 Winter. Kaşgarlı Mahmud. (1999). Divanü Lûgat-it-Türk tercümesi C. I, C. II, C.III, C.IV (Çev. Besim Atalay). 4. Baskı. Ankara: TTK Yayınları. Koç, K.- Bayniyazov, A.- Başkapan, V. (2003). Kazak Türkçesi Sözlüğü, Türkistan: Turan Yayınevi. Komisyon (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, II. Cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Özbek Tilining İzåhli Lügäti, (1981), (Red. Ma‟rufov, Z. M.,) Cilt I-II, Taşkent: Rus tili Näşriyåtı. Ķazaķ Tiliniñ Sözdigi, (1999), Komisyon, Almatı. Tekin, T. (1989) “Türk dil ve diyalektlerinin yeni bir tasnifi”. Erdem, Sayı 5 (13). Voprosı Dġyalektologġġ Tyurkskġh Yazıkov, (1958), Tom II, Baku. Yong-Sŏng Li (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adları, İstanbul: Simurg.
220 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
XX ƏSR ÖZBƏK POEZIYASININ ZÜLFIYYƏ MƏRHƏLƏSI Prof. Dr. Firuzə AĞAYEVA
əlaqəsi və Azərbaycan ilə Özbəkistan edebiyatlarının qarşılıqlı əlaqəsi işığında həyat əhvalatı ələ alınmaqdadır. Açar Sözlər: Özbək ədəbiyyatı, şeir, yaradıcı iş, həyat, fikir, Sənətçi, Orta Asiya The Period of Zulfiyya in XX Century Uzbek's Poetry Abstracat: In this article are spoken about XX century great representative of Uzbek literature Zulfiyya, her connection with Azerbaijan and her life history from the view of Azerbaijan and Uzbekistan mutual literary relation.
Türkdilli tayfalar arasında özünün tarix və mədəniyyətinin qədimliyinə, zənginliyinə görə seçilən xalqlardan biri də özbəklərdir. Özbək ədəbiyyatı çoxəsrlik bir tarixə malikdir və bu ədəbiyyat tarixən nəinki Orta Asiya məkanında, eyni zamanda Yaxın və Orta Şərqin bir sıra ərazilərində yerləşən digər xalqların ədəbiyyat və mədəniyyətinə də bu və ya digər dərəcədə əhəmiyyətli təsir göstərə bilmişdir. Orta əsrlərin ilk başlanğıcında özbək ədəbiyyatı həm dil, həm də mövzu baxımından yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Yusuf Əmiri, Ətai, Hüseyni, Səkkai, Lütfi kimi sənət nəhəngləri Əlişir Nəvaiyə qədərki ədəbiyyatı mövzu, janr və dil baxımından daha da zənginləşdirmiş və sonrakı dövr ədəbiyyatının da inkişafına bu və ya digər dərəcədə əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. XX əsrin əvvəllərində Özbəkistanın Kokand, Xivə, Səmərqənd, Buxara və Daşkənd şəhərlərində ədəbi bir mühit mövcud idi. Bu dövrdə özbək ədəbiyyatında istər nəsr və poeziya, istərsə də dramaturgiya sahəsində inkişaf açıq şəkildə özünü göstərirdi. Qeyd edək ki, bu dövr özbək ədəbiyyatının bütün sahələr üzrə inkişafına Azərbaycan ədəbiyyatının da böyük təsiri olmuşdur. XX əsr cədid cığatay (özbək) poeziyasına, şeiriyyatına, xüsusilə satirik poeziyaya nəzər salsaq görərik ki, Azərbaycan ədəbi təmayülləri, ilk növbədə “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbi ictimai-ədəbi mühitdə böyük canlanma yaratmış və bütövlükdə ədəbi janrlar sistemində, bədii üslub axtarışlarında ciddi dəyişikliklərə gətirib çıxarmışdır. Daha sonra XX əsrin 50-ci illərindən başlayaraq Azərbaycan və özbək poeziyasının qarşılıqlı əlaqə və təsiri sahəsindəki irəliləyiş və yeniliklər, əsasən, Səməd Vurğun, Çolpan, Qafur Qulam və Zülfiyyə kimi məşhur simaların yaradıcılıqları ətrafında baş vermiş və hər iki ədəbi mühitdə bədii tərcüməçilik fəaliyyətinin də kifayət qədər güclənməsinə səbəb olmuşdur. Bəllidir ki, keçmiş sovet ölkəsinin digər xalqları kimi Özbəkistan da 70 il sosialist düşərgəsində yaşamış, özlərinin mədəniyyət və ədəbiyyatını sovet ideologiyasının tələbləri daxilində inkişaf etdirməyə məcbur olmuşlar. Yalnız 1991-ci ilin 31 avqustunda Özbəkistanın dövlət müstəqilliyi elan olunmuş və sentyabrın 1-i Özbəkistan Respublikasının müstəqillik günü kimi tarixə əbədi həkk olunmuşdur. Ona görə də 1992-ci ildən etibarən yeni siyasi təfəkkür və əxlaqi görüşlərə, xəlqi, eyni zamanda müstəqillik ideyalarına söykənən və möhkəm tellərlə bağlı olan ən yeni dövr özbək ədəbiyyatı formalaşmağa başlamışdır. Heç şübhəsiz ki, bu dövr özbək ədəbiyyatının sonuncu mərhələsinin tərkibinə daxildir və müasir özbək ədəbiyyatı irs-varislik ənənəsinə sadiq qalaraq milli vətənpərvər, eyni zamanda beynəlmiləl bir yolla inkişaf etmişdir. Bu ədəbiyyat H.Niyazi, Abdulla Qədiri, Çolpan, Musa Aybək, A.Qəhhar, Ş.Rəşidov, Maqsud Şeyxzadə, Mirtemir, Uyğun, Səid Əhməd, Zülfiyyə, A.Yaqubov, Erkin Vahidov, A.Arifov və onlarla digər sənətlarların simasında yüksək yaradıcılıq nümunəsinə çevrilmiş və bugün də çevrilməkdə davam edir. Bu yazarlar içərisində öz istedadı və bədii yaradıcılıq fəaliyyəti ilə xüsusilə seçilən sənətkarlarından biri də Zülfiyyədir. O, müasir özbək ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biridir. Zülfiyyə 1915-ci ildə Daşkənd şəhərində dəmirçi ailəsində dünyaya göz açmışdır. Orta məktəbi bitirdikdən sonra qızlar üçün xüsusi peşəyönümlü məktəbdə təhsil almışdır. Onun məqsədi isə buranı bitirib müəllim kimi fəaliyyət göstərmək olmuşdur. Zülfiyyə sonralar A.S.Puşkin adına Dil və ədəbiyyat elmi tədqiqat institutunun aspiranturasına daxil olmuşdur. Buranı bitirdikdən sonra isə Özbəkistan Dövlət
Bakı Dövlət Universiteti, firuze.agayeva@mail.ru 222 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Nəşriyyatında əmək fəaliyyətinə başlamışdır. Eyni zamanda o, Özbəkistan Yazıçılar Birliyində və ayrı- ayrı mətbuat orqanlarında-qəzet və jurnallarda da çalışmışdır. Zülfiyyənin jurnalistika sahəsindəki xidmətləri xüsusilə böyükdür. Onun publisistik məqalələri dövrünün müxtəlif mətbuat orqanlarında ardıcıl olaraq çap olunurdu. Eyni zamanda şairə qadın 1953-1985-ci illərdə “Səadət” jurnalının baş redaktoru olmuş və onun redaktorluğu dövründə bu jurnal Özbəkistan ədəbi mühitində sayılıb-seçilən mətbuat orqanı hesab olunurdu. Zülfiyyə bədii yaradıcılığa hələ erkən yaşlarından başlamışdır. Təxminən 13-14 yaşlarından başlayaraq kiçik həcmli şeirlər yazmış və 1930-cu ildə ilk şeirləri mətbuat səhifələrindən görünməyə başlamışdır. Daha sonra “Həyat səhifələri” adlı ilk şeirlər kitabı 1932-ci ildə işıq üzü görmüşdür. Bu kitabda dərc olunan “Gənc traktorçuyam”, “Mexanik Qumru”, “Azad qız”, “Bizlər”, “Məktəb yolunda”, “Zavod yolunda” və s. kimi şeirləri şairin yeni həyat və qadın azadlığı yolunda arzu və istəklərini özündə əks etdirirdi. 1930-cu illərin axırlarında isə şairin yeni şeirlər kitabı olan “Şeirlər” və “Qızlar nəğməsi” çap olunmuşdur. 1956-cı ildə Zülfiyyə Asiya və Afrika tərəqqipərvər yazıçılarının Hindistanda keçirilən konfransında iştirak etmiş və bu səfər şairə qadına yazmaq üçün yeni-yeni mövzular, ideyalar vermişdir. Yaradıcılığındakı xalqlar dostluğu və dünya xalqlarının dinc yaşamaq meylinin geniş və hərtərəfli tərənnümünə, eyni zamanda təbliğatına görə ona 1968-ci ildə C.Nehru adına Dövlət Mükafatı və 1967-ci ildə isə “Nilufər” mükafatı verilmişdir. Zülfiyyə təkcə poeziya sahəsində deyil, bədii oçerk və publisistika sahəsində də çox geniş və səmərəli fəaliyyət göstərmişdir. Bu tip yaradıcılığında isə o, daha çox həyatın həlli vacib olan bir sıra aktual problemlərinə toxunmuş, hadisələrə isə özünəməxsus tərzdə orijinallıqla yanaşmışdır. Bu fəaliyyət onun həyatında xüsusi yer tutmuşdur. Ədəbiyyat sahəsində göstərdiyi xidmətlərinə görə Zülfiyyə xanıma 1965-ci ildə Özbəkistanın xalq şairi fəxri adı verilmiş və 1985-ci ildə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür. Bütün bunlarla yanaşı Zülfiyyə ayrı-ayrı vaxtlarda Qırmızı Əmək Bayrağı, Xalqlar Dostluğu ordeni və müxtəlif dövlət mükafatları ilə də təltif edilmişdir. Odur ki, Zülfiyyənin “Müşairə” poeması Asiya və Afrika tərəqqipərvər yazıçılarının 1956-cı ildə Hindistanda keçirilən böyük bir konfransın təəssüratları əsasında qələmə alınmışdır. Bu poema xalqlar dostluğu, insanpərvərlik və s. kimi ideyaların təbliğini özündə geniş şəkildə əks etdirir. Poema təlqin etdiyi humanist ideyalara və yüksək bədii keyfiyyətinə görə C.Nehru mükafatına layiq görülmüşdür: Fikirlər, xəyallar, gözəl duyğular, Araya qırılmaz bir körpü saldı. Məhəbbət, sədaqət, hörmət körpüsü, Ürəkdən ürəyə sənət körpüsü... Bundan sonra Zülfiyyənin “Müşairə” poeması C.Nehru mükafatı ilə yanaşı “Nilufər” mükafatına da layiq görüldü. Daha sonra Zülfiyyə ardıcıl olaraq qələmə aldığı bir sıra oçerkləri, publisistik qeydləri özbək xalqı tərəfindən çox böyük maraqla qarşılanmış və öz müəllifini qısa bir zamanda şöhrətin zirvəsinə qaldırmışdır. 1944-cü ildə Zülfiyyənin həyat yoldaşı Həmid Alimcan vəfat edir və həyat yoldaşının vaxtsız ölümü ona olmazın dərəcədə ağır təsir göstərir. Bundan sonrakı həyatını və ömrünü öz övladlarına həsr edir və ömür boyu öz sevimli həyat yoldaşını unuda bilmir. Zülfiyyə öncə qeyd etdiyimiz kimi SSRİ-nin ən yüksək ali mükafatlarına layiq görülmüşdür. İ nsanların və xalqının dərin məhəbbətini qazanmışdır. Övladlarını böyütmüş, atalarının şeirlərini zümzümə ilə iliklərinə işlətmiş, eyni zamanda özünün ruhuna yeni-yeni nəğmələr toxumuşdur. Bəlkə də, bir sübh çağı qələmini yerə qoyub yazdıqlarını oxuyanda nakam sevgilisinin fikrindən qopmayan sətirləri köçürdüyünü görüb. O, bu çətin və ağır imtahana da artıq demək olar ki, hazır idi və sətirlərlə dərdləşirdi: ”Sən ölməmisən, sən sağsan, gözümün işığındasan, ürəyimin odundasan... Mən yaşayan qədər yaşayacaqsan...”(Almaz, 2008: 34) Həmid Alimcana olan böyük sevgisini və məhəbbətini biz Zülfiyyənin yaradıcılığında açıq-aydın görürük. Nakam xoşbəxtlik, şöhrətin zirvəsi Zülfiyyənin keçdiyi həyat yoludur və təbii ki, Zülfiyyə də günlərin bir günündə ruha döndü. 1994-cü ildə cismini özbək-türk torpağına əmanət edib, ruhunu göylərə uçurtdu. 50 illik ayrılıqdan sonra öz sevimli həyat yoldaşına- Həmid Alimcana qovuşdu və o, bu ömürdən nə yaşadısa onunla, onun xatirəsi ilə yaşadı. Bütün bunlar Zülfiyyənin şeirlərində, publisistik məqalələrində görünür və onun yaradıcılığı ilə yaxından tanış olan hər kəs bunları duyur və anlayır. “Bahar sənin sorağında...” şeirində şair dünyasını vaxtsız dəyişən həyat yoldaşının ölümünü acı bir təəssüf hissi ilə yad edir. Şeirdə baharın gəlişində bir sevinc, yeni bir ruh, bir həyat təbliğ olunsa da, Həmid Alimcanın həyatında olmaması ilə bu sevincə bir kədər, qəm payı da əlavə olunur: 223 Prof. Dr. Firuze AĞAYEVA/XX. Asr Özbek Poeziyasının Zülfiyye Merhelesi Yenə bahar gəlib, Bahar dünyası, Badam güllərinin süd rəngləriylə, Quşların pərvazı, yellərin nazı Dünyanın müqəddəs çiçəkləriylə. Zülfiyyənin şeirləri bugün də geniş oxucu kütləsi arasında öz təsir qüvvəsini saxlayır və sevilir. Təbii ki, bu da hər şeydən öncə onun yaradıcılığının yüksək bədii keyfiyyətləri və poetik imkanılarının genişliyi ilə şərtlənməkdədir. Zülfiyyənin şeirlərində müasirlik elementləri olduqca qabarıqdır. Burada yeni rakusdan baxış tərzi, həyata, insanlara, ümumiyyətlə dünyaya yeni münasibət oxucunu özünə çəkir.
жүктеу/скачать 42,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|