Жезқазғаннан 1 млн тонна кен өндіріліп, одан 100 мың тонна мыс қорытылған.
Шығыс Қазақстанда Нарын мен Қалба кен орнында 1100 тонна қалайы өңдеген.
ҚОЛА ДӘУІРІ КЕЗЕҢДЕРІ
-Қазақстан аумағындағы ең жақсы зерттелген аймақ Орталық Қазақстан жері болып табылады.
-Орталық Қазақстан жеріндегі қола дәуірі үш кезеңге бөлінеді.
Атауы
мерзімі
ерекшеліктері
Нұра кезеңі
ерте қола Б.з.б.ХVІІІ-ХVІ ғ.ғ
-Толық зерттелмеген, бейіт құрылыстарының материалдары бойынша мәлім жерлеу орындары дөңгелек, төртбұрыш. Жерлеу орындары кішігірім. Жалпақ тастар қолданылған.
-Мәйітті өртеп (кремация)жерлеу ғұрпы тән . Өлік молаға жақын жерде өртеліп, күлі қабірге қойылған.
-Жерлеу орны циста-тас сандық. -Нұра қыш ыдыстары- иіні дөңгелек . мойынынан бүйіріне дейін өрнек.
Андрон мәдениеті
Атасу кезеңі
орта қола Б.з.б. ХVІ-ХІІ ғ.ғ
-Өлген адамны денесін сол күйінде жерлеу ғұрпы болды
-Жерлеу орындары дөңгелек, төртбұрыш.
-Қабірлер үлкен қақпа тастармен салынған, циста жоқ . Екі адамды қосып жерлеу кездеседі. Айшуақ қорымында 6 адам қатар жерленген.
-Патриархалдық отбасылық зираттар пайда болды. Аруақтарға құлшылық ету дәстүрі пайда болды.
-Теселі егіншілік пен мал шаруашылығы дамуымен ерекшеленеді
- Қыш ыдыстары- мойынынан бүйіріне өтер жері тік. Мойнына бүйіріне, кейде түбіне бөлек өрнектер салынды.
Беғазы-Дәндібай мәдениеті
кейінгі қола Б.з.б. ХІІ- VІІІ ғ.ғ.
-Бұл кезеңге Қарағандыға жақын Дәндібай ауылынан және Солтүстік Балқаш тұсындағы Беғазы сайынан табылған ескерткіштер жүйесі кіреді.
-Бұл андрон мәдениетінен сақ тайпаларының мәдениетіне көшу кезеңі.
-Құл иеленушілік құрылыстың қалыптасуы.
-Басты ерекшеліктерінің бірі-жеке меншіктің шығуы.
- Қыш ыдыстар-бүйірі шығыңқы(шар таріздес) тұрқы қысқа, түбі тегіс. Бұл мәдениетке жататын құмырадағы өрнектер түрі -тарақ жүзді және үздік сызықты үшбұрышты өрнектер. -Орталық Қазақстан, Қарағандыда таралған.
-1914 жылы археолог А.Я.Тугаринов Оңтүстік Сібірдегі Ачинск қаласы маңындағы Андроново селосынан бұл мәдениеттің алғашқы ескерткішін тапты. Сондықтан Андрон мәдениеті деп аталды.
-1927 жылы археолог М.П.Грязнов Батыс Қазақстаннан тапты.
Аумағы
Батысы – Жайық өзені; Шығысы- Енесей өзені; Солтүстігі-Батыс Сібір ормандары; Оңтүстігі-Памир таулары.
Ежелгі қала
-Арқайым- Қостанай облысы мен Ресейдің Челябі облысының шекарасында 1987 жылы табылған.
Ескерткіштер саны
-Орталық Қазақстаннан 30 қоныс, 150 оба. -Солтүстік және Батыс Қазақстаннан 80-нен аса қоныс.
Баспаналары
-Жартылай жертөле және жер бетіне салынған үйлер. -Тастан ошақ орнатылған.
-Жер еденде сүт өнімдері мен ет сақтайтын шұңқыр қазылған.
-Андрондықтардың дөңгелек баспаналары қазақтың киіз үйлеріне ұқсайды .
Қоғамдық құрылысы
-Рулық-тайпалыққұрылым болды.
-Соғыспен байыған қолбасшылар шықты. Қоғамның негізгі тобы- жауынгерлер. -Ер адам еңбегінің маңызы арта түсті. Бұл құбылыс аталық әулетті (руды) толық орнықтырды.
-Абыздар-рудың ежелгі салт-дәстүрі мен әдет-ғұрыптарын қадағалайтын дінбасылар. Оларды моласынан шыққан ағаш табақ және ерекше баскиімдерінен ажыратқан.
-Қоғамның негізгі бөлігін малшылар мен егіншілерқұрады.
-Қола дәуірінде алғашқы қалаптаса бастаған ру-тайпалық бірлестік-Арийлер
Арийлер тайпасының қонысы әдетте 6-10-нан 20-50 –ге дейінгі үйлерден тұрды. Тұрғын үйдің аумағы 100-ден 300-400 шаршы метрге жеткен.
Халқының антропологиялық сипаты
-Андрондық тайпалар Орталық Қазақстанда көп қоныстанған.
-Зерттеген антропологтар: М.Герасимов, В.Алексеев. -Андрондықтар дене құрылысы жағынан еуропеоидтарға ұқсаған.
-Сырт бейнесін академик В.П.Алексеев былай сипаттайды: «Андрондықтар мұрынды келген, бет сүйегі шығыңқы емес көздері үлкен. Кескін-кейпі ірі, дене құрылысы мығым. Жігерлі, келбетті адамдар болған». -Антрополог М.М.ГерасимовҚостанай жеріндегі Алексеев қорымынан табылған адамның бас сүйегін қалпына келтіріп бет-пішінін жасаған.
