Энергетикасы

Бақылау сұрақтары

1. 
   Шикізат, жартылай, қосымша өнімдер ұғымына анықтама беріңіз. Белгілі өндіріс орындарына мысал келтіріңіз.
   
2. 
   Химия өнеркəсібінің шикізаты қандай белгілері бойынша жіктеледі?
   
3. 
   Екіншілік материалдық ресурстар деген не?
   
4. 
   Шикізатты байыту деген не? Оны не үшін орындайды?
   
5. 
   Қатты тау жыныстарын байыту əдістерін атаңыздар
   
6. 
   Флотация əдісімен байыту қандай құбылысқа негізделген?
   
7. 
   Қандай минералдар гидрофобты жəне гидрофильді?
   

Шикізат ресурстарын толық пайдалану тұжырымдамасы

Көптеген химиялық өндірісте шикізатқа жұмсалатын шығынның едəуір бөлігін өнімнің өзіндік құны құрайды. Шикізат ресурстарын толық пайдалану тұжырымдамасы мақсатты өнімнің максималды шығымына, шикізаттың пайдалы өнімге максималды айналуына бағытталған. Бұл мақсатқа жетудің бірнеше əдістері бар:
Үдерістің сызбанұсқасын таңдау – маңызды саты, мұнда шикізат ресурстарын пайдалануды жақсартуға болады. Мысалы, винилхлоридті екі сатымен, яғни алдымен этиленді хлорлайды, содан кейін түзілген дихлорэтанның пиролизін жүргізеді:
ɤɚɬ. T⁰

CH₂=CH₂ + CI₂ CH₂CI=CH₂CI CH₂=CHCI + HCI

Əрбір сатының талғамдылығы ~95%, HCI – қалдық түрінде түзіледі. Винилхлоридтің этилен бойынша шығымы – 90%, ал екінші бастапқы зат, хлор бойынша – 50%.
Бір өнімді (CI₂ ) басқа өнімге (HCI) алмастыру арқылы бірсатылы сызбанұсқаға өткенде:
ɤɚɬ.
CH₂=CH₂ + HCI + O₂ CH₂CI=CH₂CI + H₂O
екі бастапқы компоненттер бойынша өнім шығымы 95% болатын үдерісті жасауға мүмкіндік болады.
Бір реагенттің артық мөлшері – арзан жəне қолайлы, сонымен бірге оны үдеріске қайта жіберу мүмкіндігі. Өнім шығымын арттыруға, реагенттің артық мөлшерінің əсеріне екі фактор қолданылады.
Термодинамикалық фактор бір реагенттің артық мөлшері екінші реагенттің максималды тепе-теңдікті айналуын арттырады. Метанның бу конверсиясында (CH₄ + H₂O = CO + 3H₂) реагенттердің стехиометриялық арақатынасы (CH₄ : H₂O = 1 : 1)-ге тең. Өнеркəсіп жағдайында (P=30 атм., Т=900⁰С) метанның тепе-теңдікті айналу дəрежесі бастапқы қоспаның көрсетілген құрамына сəйкес ҳ_р=0,58-тең. Ал CH₄ : H₂O = 1 : 4 болған кезде: ҳ_р=0,96. Бұл арақатынас өнеркəсіпте қолданылады.
Кинетикалық фактор жүретін үдерістің кинетикасы мен механизмінің ерекшелігіне негізделген. Аммиактың тотығу реакциясында 4NH₃ + 3O₂ = 2N₂ + 6H₂Oреагенттердің стехиометриялық арақатынасы O₂ : NH₃ = 1,25-ке тең. Реакция сыртқы диффузионды аймақта жүреді жəне катализатор бетінде аммиактың концентрациясы аз болғандықтан, оның ауысуымен жылдамдайды. Реагенттердің стехиометриялық арақатынасында да оттек концентрациясы аз болады. Бұл жағдайда аммиак негізінен азотқа дейін тотығады. Сондықтан катализатор бетінен аммиакты ығыстыру үшін оттектің артық мөлшері қажет, сонда аммиак NO-ға дейін тотығады. Осыдан O₂ : NH₃ = 1,8арақатынасын қолданып катализатор бетінде оттектің артық мөлшерін арттырғанда, аммиактың талғамдылықпен тотығуын қамтамасыз етеді. Осы арқылы аммиакты-ауа қоспасында аммиактың мөлшері 10% екенін анықтауға мүмкіндік береді.
Қарсы ағысты жанасу фазасы – ауысу үдерісінің максималды қозғаушы күшін қамтамасыз етеді. Мысалы, жылу алмастырғышта жылутасымалдағыштардың қарама-қарсы қозғалысы. Екінші мысал – азот оксидінің абсорбциясы. 10 а-суретте азот оксидінің тепетеңдікті парциалды қысымының азот қышқылының концентрациясына тəуелділігі көрсетілген. Оксидтер максималды сіңірілуі үшін (олардың минималды қысымында) сұйық фаза əлсіз қышқылды болу керек. Бұған қарама-қарсы қозғалысты фазалы абсорберде жетісуге болады (10 б-сурет). Абсорбердің жоғары бөлігіне су жіберіледі, қышқыл концентрациясы минималды, шығарылатын газдың құрамында азот оксидтері аз. Сіңіру толығымен жүреді. Бұл барлық сорбционды үдерістерге тəн.

жүктеу/скачать 0,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: