Ф. Ш. Оразбаева Гылыми редакторлар

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  2  (52),  2015 ж.
By teaching pronunciation sound system meant learning a language -  the  collection of all audio  tools that  make it 
the  material  side  (sounds,  sound  combinations,  stress  and  intonation).  Maturity  of auditory  skills,  speech  or  hearing 
skills - a basis of development of speech activity in its various forms.
Owning a sound system of language (pronunciation skills availability) -  it is a prerequisite of communication in any 
form.  It is the presence  of hard hearing and pronunciation skills  ensures the  normal functioning of all kinds of speech 
activity.  And thus it is necessary to consider the importance of both components auditory-articulatory  skills:  1) hearing 
aids, which allow to differentiate the elements of oral speech and relate them to specific values; 2) of pronunciation by 
which  the  appearance  of the  utterance  (sound,  accent,  intonation  and  rhythmic  training).  Pronunciation  is  subject  to 
development of speech activity.
Key words:  pronunciation,  sound,  sound unit, listening and speaking types of speech activity,  auditory-articulatory 
skills, sound structure of language.
Э О Ж  373,016:81271
Ж О Г А Р Ы  С Ы Н Ы П  О Ц У Ш Ы Л А Р Ы Н Ы Ц   Ш А Р Ш Ы  Т О П  А Л Д Ы Н Д А  С 0 Й Л Е У  
М Э Д Е Н И Е Т 1Н  К А Л Ы П Т А С Т Ы Р У  ЭД1СТЕР1
¥ .О .  Т ай ж ан ов -  
А6ай атындагы Цазац улттыц педагогикалыцунивеpситетi,
2 курс магистранты
Ацдатпа. Макалада функционалды казак тш н  окытудыц мэш, жогары сынып окушыларын сез мэдениетше, 
оныц  ш в д е   шаршы  топ  алдында  сейлеуге  машыктандыру  мэселелер!  зерделененш  каралады.  Кернекп 
галымдар  мен  зерттеушшердщ  пЫрше  алтемелер  жасай  отырып,  мэселенщ  езектшпн,  максатын,  мазмунын, 
проблемалык  жактарын  айкындайды.  Шаршы  топта,  кепшшк  алдында  сейлеу  машыктарын  калыптастыруда 
басымдык  бершуге  т т с п   интерактивп  окыту  эдютерше  аныктама  бершед!,  топтык,  жуптык,  ужымдык 
жумыстар окушылардыц катысымдык жэне элеуметпк дагдыларыныц калыптасуына мейлшше колайлы болып 
табылатындыгына  мысалдар  келпре  отырып,  олардыц  ерекшелжтер!,  артыкшылыктары,  уксастыктары 
айкындалады.  Сондай-ак дэстурл  озык технологияныц да колданылу  тустарын  керсетедг  Автор  ец тшмдга -  
осы сипаттас  эдютерд!  кешенд! колдану  аркылы жогары сынып окушыларын шаршы топта сейлеуге  уйретуде 
негурлым тшмд! екенше назар аударады.
ТYЙiн  сездер:  сейлеу  мэдениеп,  шаршы  топ  алдында  сейлеу  машыктары,  интерактивп  окыту  эдютер^ 
дэстурл!  озык  технология,  жеке  тулгалык  сапалар,  карым-катынастык  жэне  элеуметпк  кундылыктар, 
функционалды казак тш .
Каз!рп казак мектеб!нде  казак т ш н  жалпы окытудан максатты ягни функционалдык окытуга кешу 
жузеге  асуда.  Аныгырак  айтсак,  казак  т ш   пэнш щ   езекп   аркауы  болып  сез  мэдениетше  окыту  колга 
алынды.  «Сез  мэдениетше  окыту  -   сезд!  енер  деп  багалаган  танымы  терец,  талгамы  бшк 
халкымыздыц  !зп  дэстурш   жалгастырудыц  басты  к е п ш .  Казак  т ш н щ   табиги  даралыгын,  езше  тэн 
зацдылыктарын,  сейлеу  т ш н щ   ерекшелштерш,  сез  эдеб!  жуйесш,  шешендшпен  тамырлас  касиетш 
уакыт  талабымен  б!рл!кте  танытуга  кец  жол  ашылып  отырган  жаца  кезецде  осы  м ум кш дш т 
пайдалана бшу -  улкен сын»  [1].
Бупндер!  ел!м!здеп  б ш м   беру  нэтижеге  межеленш  отырганы  б елгш .  Осы  орайда,  «Казакстан 
Республикасында  2015  жылга  деш н п   б ш м   беруд!  дамыту  тужырымдамасында»  мектепке  нэтижеге 
багдарланган  б ш м   улгюш  енд!ру  м !н дет  белгшенген.  Осыган  сэйкес  казак  т ш н   окыту  окушыныц 
ем!р  кажетш  етеуге багытталуы тию.  Сондыктан окущылардыц казак т ш н е н  мецгеретш бш м дер! сез 
мэдениетш   калыптастырудыц  базасы  кызметш  аткарганда  гана  бул  пэн  олардыц  ем!рге  каж етп 
дагдыларын  дамыту  куралына  айналады.  Бул  тужырымдар  казак  т ш н   сез  мэдениетш щ   непздерш  
окушы  бойында  калыптастыруга  багыттай  окытудыц  эдютерш  зерделеудщ  е зек тш гш   айкындайды. 
Сез  м эд ен и ет  угымы,  категориялары,  салалары  галым  Н.  У элидщ   «Сез  мэдениетш щ   гылыми- 
теориялык непздерЬ> атты зерттеу!нде !ргел! дэйектелген.
Каз1рп кундер!  10-11  сынып окушылары сез мэдениетшщ непздер!мен буган деш н п  сыныптардан 
таныс.  Ал  10-11  сыныптарда  сез  ш е б е р л т н е   уйретуге  басымдык  берш ед!  Сез  мэдениетш   жэне 
ш еш ендш т  колдануга  машыктандырудыц  б!р  саласы  -   окушыны  шаршы  топ  алдында  сейлеуге 
---------------------------------------------------------------------- 223  ----------------------------------------------------------------------

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  2  (52),  2015 г.
YЙрету.  Бул  мэселенщ  кекей кестш гш   б е л гш   Fалым  Р.  Сыздыщованыц  сезiмен  а з а р т а   аламыз. 
«Шаршы  топ  алдында шы^атын  адамныц  эуелi  журтща бiр  нэрсеш  тYсiндiрiп,  содан  соц  ол  жайында 
ойландыратын  немесе  белгiлi  бiр  юке  умтылдыратын  сез  болуы  шарт.  Сонымен  щатар  бул  сез 
тыцдаушыFа жащсы эсер етш, бiршама CYЙсiнетiн сез болуы да керек.  Мше, осы талаптар турFысынан 
келгенде,  бYгiнгi  щазащ ш еш ендш нщ  жай-кYЙi  щандай десек,  оныц барлыщ т у с т а ы   керiнiсi бiрдей мэз 
емес  дегендi  щынжыла  айтуFа  мэжбYрмiз»  [2].  Бул  пiкiр  буFан  20  жыл  бурын  айтылFанмен,  Fалым 
кетерген  мэселелер 
бYгiндерi  де  езекжарды  болып  табылады.  Р.  Сыздыщова шаршы  топ  алдына 
шыгып  сейлеушшердщ,  телебаFдарлама  жYргiзушiлердiц  сейлеуiндегi  эсiресе,  тiл  тазалыFыныц 
сащталмауына,  бос  щосалщы  сездердiц  ж е н а з   щолданысына,  орфоэпиялыщ  норманыц  бузылуына,  ец 
бастысы  -   жинащы,  утщыр,  эсерл^  тапщыр,  еткiр,  сулу  сейлеу  ш еберлш нщ   темендiгiне  мысалдар 
келтiре  отырып  налиды.  Осы  турFыдан  Р.  Сыздыщова:  «Орфоэпиялыщ  норманы,  яFни  сейлеу  актiсiне 
сездердi бiр-бiрiмен YЙлестiрiп айту зацдылыщтарын YЙрету мектепте де, жоFары ощу орындарында да 
мэз  емес  екенi  байщалады»  [2],  -  деп,  мектепте  сейлеу  мэдениетш  ощытуды  жащсарту  щажетпгше 
назар аударады.
Эрине,  сейлеу  мэдениетiнiц  эдю тем ес  кYPделi  щубылыс  екенiн  айту  керек.  «Тш  мэдениетi» 
эдiстемесi  психологиямен  байланысты,  ейткеш  бiлiмдi  щабылдау,  есте  сащтау,  щиял,  эсер  арщылы 
ж а ^ ы р т у ,  ощушыныц  ойлау  щабшет  мен тiлiн дамыту,  танымдыщ  щызыFушылыщты  ояту,  анализ  бен 
синтез,  д ер ектш к  пен  абстракциялау,  уFымды  аныщтау,  салыстыру  жэне  щарама-щарсы  щою  т.б. 
сиящты  уFымдар  психологиядан  а л ы ^ а н ...  Tiл  мэселесi  эдiстемесi  тiл  салаларымен  байланысады... 
Tiл  мэдениетiнiц  эдiстемесiнiц  эшресе,  гуманитарлыщ  пэндермен  байланысы  алдыцFы  орыюта 
щойылып  отыр...  Казащ  тiлiнен  б ш м   беру  YPДiсiн  пэнаралыщ  байланыс  арщылы  осылайша  «щайта 
щуру»  оныц  нэтижесше  эсер  етед^  жеке  тулFа  жан-жащты  дамиды,  оныц  пiкiр  алмасу  д эр еж ес 
кецейедi»  [3].
Сейлеу мэдениетiнiц эдютемесшщ ощушыныц  шаршы топ алдында сейлеуге  машыщтандыруды да 
щамтитын тустары  мол.  М унда муFалiм  ощушыны  топ алдында  ез п т р ш  айта алуFа баулиды.  Ол осы 
мащсатща  ощушыныц  щ^ыпын,  бостандыFын  тану  жэне  оны  щорFау,  OFан  сейлеу  мэдениетiн  YЙрету, 
жащсы щасиеттерш дамыту, жаFымды кецiл-кYЙ тудыру арщылы щол жетюзедг
Ш аршы  топта  сейлеуге  YЙретуде  дэстYрлi  эдiстер  ез  мацызын  жоймайды,  солай  болса  да, 
интербелсендi  эдiстер  езiнiц  оцтайлыFымен  назар  аударады.  Себебi  топтыщ,  жуптыщ,  ужымдыщ 
жумыстар  ощушылардыц  щатысымдыщ  жэне  элеум етпк  даFдыларыныц  щалыптасуына  мейлiнше 
щолайлы 
болып 
табылады. 
Интербелсендi 
эдiстер 
ощушыныц 
жас 
жэне 
психологиялыщ 
ерекшелiктерiмен сэйкестiк тудыра отырып, дидактикалыщ, танымдыщ мiндеттердi де шешуде тш мдг
Бул  орайда  функционалдыщ  мащсатта  ощыту  мэселесiн  жYЙелi  эрi  iргелi  зерттеушiлердiц  бiрi  -  
Ж.Т.  Дэулетбекова  былай  деп  жазады:  «Сез  мэдениетш»  ощыту  аясында  дэстYрлi  эдютердщ 
мYмкiндiктерiн  кец  щолдану  щажет  болFанмен,  бiрiншi  кезекте  белсендi  жэне  интерактивт  эдiстердi 
пайдалануFа  басымдылыщ  берiлуi  зацды...  олардыц  щатарында  шыFармашылыщ,  проблемалыщ  жэне 
жаFдаяттыщ  тапсырмалар,  пiкiрталас  тYрлерi,  креативтш,  iскерлiк  ойындар,  синектика,  «оЙFа 
шабуыл», т.б.  белсендi ощыту эдiстерi кец щолдануды щажет етедi  [4].
Fалым  интербелсендi  ощыту  эдiстерiн  тиiмдi  щолдану  ощушылардыц  тулFалыщ,  сапалыщ  децгейiн, 
олардыц  ощу  эрекетш щ   мотивтерiн,  тiл  б ш м ш щ   щажеттiлiктерi  мен  оларды  бiлiм  алушылардыц 
щажетсшулерш,  щызыFушылыщтарын,  щундылыщ  баFдарларын  щалыптастыруFа  мYмкiндiк  беретiнiн 
баса керсетедi.
Интербелсендi  ощытудыц  аныщтамасы  кептеген  Fалымдардыц  ецбектерiнде  усынылFан.  Солардыц 
iшiнде  М.Т.  М укашевтщ  тужырымын  щазащ  тiлiн  интербелсендi  ощытудыц  сипатына  жащын  деуге 
болады:  «топтыщ,жуптыщ  щурамындаFы  эрекетте  жэне  индивидтердiц  езара  бiрiккен  эрекеттерiде 
олардыц  бiр-бiрiне  алма-кезек  эсер  етуi»  [5].  Бул  жерде  интербелсендi  бiрлестiк  деп  ощу  эр екет 
Yстiндегi  бiлiм  алушылардыц  бетпе-бет  бiрiгiп  эрекет  етуi  уFынылады.  Сондай-ащ  кейбiр  Fалымдар 
индивидтердiц  компьютер,  интернет жемюш  пайдалану  арщылы  бiрлескен  эрекетiн де  интерактивтш 
эдiстер  щатарына  жатщызады.  Информатикада  бул  уFымды  «пайдаланушыныц  баFдарламамен 
диалогы,  яFни  мэтiндiк  командалармен  (сауалдармен)  жэне  жауаптармен  (шащырулармен)  алмасуы 
ретiнде  немесе  кез  келген  субьектшердщ  бiр-бiрiмен  ездерше  тиiмдi  щуралдар  арщылы  полидиалогща 
тусуЬ> деген маFынада щолданылады  [6].
224

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  2  (52),  2015 ж.
Ш аршы  топта  сейлеу  машыктарын  калыпастыруда  дербес  жумыстар  да  езш щ   езектш гш  
жоймайды.  Сонымен  катар  жуптык,  топтык,  ужымдык  жумыстарды  колдану  н э ти ж е л тм е н   кунды. 
М унда  окушылардыц  тiлдiк  катысымдык  жэне  тiлдiк-элеуметтiк  даFдыларыныц  калыптасуы  едэуiр 
каркынды журедi.
Ж.Т.  Дэулетбекова  окытудыц  белсецщ  эдicтерiн  колдану  уш iн  муFалiм  сабакты  уйымдастыруда 
мынадай  шарттарды  усыну  тиic  дейдi:  1)  проблемалык;  2)  ынтымактастык  жiне  ужымдык  езара 
эрекет;  3)  окушылардыц  жеке  басы  мен  психологиялык  дамуын  баскару;  4)  окушылардыудайы 
белcендiрiп  отыру;  оларды  жауап  беруге,  талдау  жаcауFа,  баFалауFа,  жштеме  жаcауFа  жэне  т.б. 
эрекеттерге  тартып  отыру;  5)  муFалiм  релiнiц  уйлеcтiрушiлiк,  нускаушылык  сипатка  кешуi. 
Fалымныц бул п т р ш  жэне  екi шартпен толыктыруFа болады деп санаймыз:  бэсекелесе  отырып езара 
курм еттеуд  езгенiц пiкiрiне, мiнезiне тезiмдiлiк танытуды сактау.
Окушылар  бул  шарттармен танысып,  топ курамында жумыс  ютеп,  белгiлi  бiр  тужырымFа,  пiкiрге 
келш,  оны  топ  алдында  жэне  сынып  ужымы  алдында  сейлеу  эрекетiнiц  бiр  керiнici  кызметiн 
аткарады.  Ол  дебат  туршде  жузеге  асады.  Дебаттыц  басты  ерекш елш   -   езгелердiц  пiкiрлерiн 
курметтей  отырып,  ез  пiкiрiн  дэлелдеп,  корFап  шыFу.  Бул  психологиялык  жаFынан  аукымды  ойлау 
мен тезiмдiлiк мэдениетiне жаттыктырса, педагогикалык жаFынан -  жоFары тэрбиелш кке баулиды.
Ал дидактикалык жаFынан шаршы топ алдында б е л гш  такырып бойынша ез максатын,  ез п т р ш ,  
ез тужырымдарын,  ез  ойын,  ез кезкарасын жетюзу тэciлдерiне  уйрене  отырып,  кеп ш ш кке  эсер  етiп, 
ыкпал  жасайды,  езш щ   тулFалык  сапасын  бекiтiп,  биiктетедi,  катысымдык  жэне  элеум етпк 
мэдениетке, шеберлiкке машыктанады шыцдалады.
Ш аршы  топ  алдында  сейлеуге  машыктандыруда  дебатпен  катар  icкерлiк  ойын,  синектика,  ой 
шакыру  сиякты  т.б.  эдicтердi  колдануды  да  утымды.  Макаланыц  келемi  кетермейтiндiктен,  оларды 
колдану тэшлдерш ашып керсетпей-ак, аныктамаларын усынумен шектелуге тура келедь
Icкерлiк  ойын  -   емiрлiк  жаFдаяттардыц  моделi  турiндегi  уксас  имитациялык  жаFдаяттарды  ойын 
тэciлiмен тудыру аркылы окушыныц емiрлiк даFдыларын шыцдау эдici  [7].
Синектика  -   катысушылардыц  ойлау  кабiлетiне  суйене  отырып  оку^здеш мдш   жэне  ужымдык- 
шыFармашылык  турFыда  эрекет  ету  жэне  уксас  ойлардаFы  эр  килы  элементтердi  бiрiктiру  эдici  [8]. 
Бул  эдic  ой-пiкiрлердi  жинактап,  дэйектеп  айта  бiлудi  кездейдi.  Дегенмен,  бул  урдютщ  негiзгi 
басымдыктары:  бiрлеciп iзденic жасау, талдау, талкылау, уксастыктарды аныктау.
Ой  шакыру  -   топ  мушелерш щ  белгiлi  бiр  такырып  бойынша  белсецщ  жумыс  icтей  отырып,  OFан 
катысты  айтылFан  турлi  идеяларын  ез  ш ш д е   талкылап,  ортак  келiciмге  непзделгендерш   жазып 
усыну  эрекетi.  ШаFын  топтар  бiрлеcе  отырып  мэcеленi  шешедi,  содан  кешн  сол  ойларын жалпы  топ 
алдында  талкылауFа  усынады  (эр  топтан  эр  турлi  екiлдер  шыFып  сейлецщ).  Барлык  жумыс  ете 
жылдам, жургiзушi белгiлеген уакыт iшiнде аткарылады  [4].
0рине,  бул  интерактивтi  эдютердщ  эр  бiрiнiц  ез  ерекшелiктерi  болFанмен,  олардыц  мазмундык 
курылымында уксастыктар,  ю р ^ у ш ш ктер  жок емес.  Сондыктан оларды кеш ен д  колдану да оцтайлы 
болмак.
Бул  айтылFандар  шаршы  топта  сейлеу  машыктарыныц  непздерш   калыптастыруды  кездейдi. 
Осылармен  катар  топ  алдында  сейлеу  даFдыларыныц  одан  эрi  шыцдаудыц  дэcтурлi  базасы  -  
шешендердщ  cездерiн пайдалану,  шешендiк  енер  ш е б е р л т н   зерделеу жумыстарын уйымдастыру да 
аса мацызды.
Ш аршы  топта  сейлеу  даFдыларына  машыктандыру  макcатындаFы  шешендiк  енер  базасын 
колданудыц  бiр  ерекшелiгi  -   мунда  топтык  жумыстан  герi  жеке  дара  даралап  окытуFа  басымдык 
берiледi.  «Ш ешендш  енерге  уйрету  -   бiреудi  кайталау,  яFни  оныц  cездерiн  сол  калпында  колдану 
аркылы  емес,  еcтiгеннен  е с т   ой  тую,  кергеннен  кеcегелi  п т р   тужырымдау  аркылы  жетiлетiнiн 
ескеру  лэзiм»  [4].  Бул  турасында  В.  Зайцевтщ  тужырымына  баFдарлануFа  эбден  болады.  Fалымныц 
уcынFан  «туciнудi  камтамассыз  ету  теориясы»  бойынша,  материалды  туciну  бiр-бiрiмен  жалFаcып 
жаткан  уш  кезецнен  куралады.  Олар:  сезшуден  (осознание),  туйciнуден  (осмысление),  жинактаудан 
(обобщение) турады  [9].
Ш ешендшке  машыктандыруда  cабактаFы  оку  обьектici  болып  отырFан  казак  шешендерiнiц 
cездерiмен  окушылармен  ез  бетiнше  жумыстары  уйымдастырылады.  Онда,  эciреcе,  уcынылFан 
cездердiц  шешендiкке  катысты  кырларын  табу,  шешендiк  сезге  тэн  белгiлердi  аныктау,  олардыц 
жаFдаятпен  байланысы,  шешiм  уткырлыFы,  тапкырлык,  метафоралык  эдютер,  тiл  шурайы  мен 
---------------------------------------------------------------------- 225  ----------------------------------------------------------------------

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  2  (52),  2015 г.
керкемдш  т.б.  шешендш  щабiлеттердi  шыцдайтын  тустары  бойынша  нащты  шешендiк  сейлеу 
даFдыларына баFыттайтын дамытушы тапсырмаларды ощушылар ез беттершше  атщарады.
Шаршы  топ  алдындам  сейлеу  машыщтарына YЙретуде  оныц  эдiстерi  мен  бiрге  щурылымдыщ,  езш 
езi  дайындауды  уйымдастырушылыщ,  сейлеу  ш ебер л т  сиящты  мэселелердi  айта кетпеуге  болмайды. 
Оны  щысщаша тужырымдасащ,  шаршы  топ  алдында  сейлеуге  YЙретудiц  алдында  сейлеуге  дайындыщ 
эрекеттерiн  де  ощушылар  мецгеруi  тиiс.  Ощушы  езiн  езi  кепшшк  алдына  шыFуFа  психологиялыщ 
дайындайды.  Содан  соц  сейлейтш  сезге  дайындалады:  тащырып,  мащсат,  идеялар,  сез  жоспары, 
усыныстар,  щолданылатын сейлеу эдiстерi мен щуралдар т.б.
Сейлейтiн  сез  кiрiспеден,  непзп  белiмнен,  щорытындыдан  тYзiледi.  Сонымен  щатар  сейлеудеп 
сездерi,  оларды  байланыстыру  жолдары,  етюрлеу,  керкемдеу  жаFы  мущият  ойластырылады. 
Дайындыщ  барысында  эдебиеттермен,  интернетпен  жумыс  ютеу  эдiстерiне  мэн  берiледi.  Бул 
айтылFандар  ощушыныц  шаршы  топ  алдында  сейлеу  машыщтарына  YЙрету  эдiстерiмен  бiрлiкте 
щолданылса, ощушы да, муFалiм де дотеген мащсатща щол жеткiзетiн болады.
Корыта  келгенде,  ощушыларды  шаршы  топта  сейлеу  даFдыларына  машыщтандыру  ощытудыц 
интербелсендi  жэне  дэстYрлi  озыщ технологиялар  тоFысында iске  асады.  Казащ  тiлi  сабаFында тиiмдi 
тенологиялар  элементтерiн  щолдану  ощытудыц  дидактикалыщ  децгейiн  кетеруден  герi  ощушылардыц 
жеке  дара  тулFалыщ  щузыреттерiн  кешендi  дамытуды  мащсат  етедi.  Эсiресе,  щарым-щатынастыщ 
щузыретп,  элеуметтенудi,  сондай-ащ  щузыреттiц  мэселеш  шешу  щабiлеттiлiгi,  ащпараттыщ  сиящты 
тYрлерiнiц ощушы  бойында щалыптасуы  оныц шаршы топ алдында сейлеушщ негiздерiн щурайды.  Ал 
ондай  нэтижеге  жоFарыда айтылFан эдiстердi  щолдану  арщылы  щол жетюзуге  мYмкiндiк  мол.  0мiрлiк 
щажеттiлiк  болып  табылатын  щарым-щатынастыщ  щундылыщтардыц  ощушы  бойында  щалыптастыруды 
кездейтiн  функционалды  ощытудыц  басща  да  сан  алуан  жолдары  бар  екеш  айщын.  10-11 
сыныптардаFы  щазащ  т ш   сабащтарында  ощушыныц  сейлеу  мэдениетшщ  соныц  ш ш де  шаршы  топ 
алдында  сейлеу  даFдыларыныц  дамуын  щамтамасыз  ету 
y
™ ^  жоFарыда  айтылFан  эдiстердi  щолдану 
эрщашан езек т болмащ.
1.  Саттарова И.К.  Свз мэдениетгн оцыту. / Педагогикалыц альманах,  №4,  2009.  32-34 б.
2.  Сыздыцова Р.  Шаршы топ алдындагы свйлеу мэдениетгмгз цандай? Халыц кецесг,  15.10.1994.
3.  Сэкенова  Р.  Свз  мэдениетг  эдгстемесгтц  педагогикалыц  устанымдары  жэне  басца  салалармен 
байланысы. / /  ¥лагат.  Респудликалыц гылыми-психологиялыц жэне педагогикалыц басылым.  №3.  2004.  3-9 б.
4.  Дэулетбекова  Ж.Т.  Свз  мэдениетг  жэне  шешендгктг  оцыту  теориясы  мен  эдгстемесг.  Монография. 
Алматы,  2014.  85-214 б.
5.  Мукашева  М.Б.  интерактивные  технологий  обучения  как  дидактическое условие успешности  учебного 
процессав вузе:  дисс...  канд.  пед.  наук -  13.00.01.  -  Алматы: Цаз АПУ.  2015.  -  162 с.
6.  Бактымбет  С. С.  Интерактивные методы и формы обучения в учебном процессе / /  Тздгказ экономикалыц 
бш м   беру:  оцытуды  жацарту  жэне  эдгстемелгк  цамтамасыз  ету:  / /   Республикалыц  оцу  эдгстемелгк 
конференция материалдары.  -  Алматы:  Экономика,  2007.  -  243  б.  -  25 б.
7.  Рубинштейн  С.А.  Человек  и мир.  / / Методо-логические  и  теоретические  проблемы  психологий.  Москва: 
Наука,  1969.  -  с.  36-27.
8.  Лэндрэт Г.Л.  Игровая терапия: Исскуство отношений.  -  Москва.  1998.  -  231  с.
9.  Диагностико-технологическое управление  процессом  обучения  / /  Народное  образование.  №2,  2001.  С.  -  
114-120.
Резюме
У.О. Тайжанов. Методы формирования речевой культуры перед публикой 
у учащихся старших классов
В  статье  осмысливаются  вопросы  философий  функционального  казахского  языка,  культуры  речи,  в  том 
числе  обучение  учащихся  навыкам  выступления  перед  публикой.  Свой  концептуальные  заключения  автор 
потверждает  цитатами  из  соответствующих  трудов  казахстанских  и  российских  ученых.  В  деле  выбора 
технологий обучения ораторству автор предостовляет приоритет интерактивным методам. В труде указываются 
автором  примеры  коллективной  работы  при  котором  более  благоприятно  формируются  коммуникативные  и 
социальные  навыки учащихся,  их особенности  и  преимущества.  В  то  же  время,  автор  предлагает  применение 
----------------------------------------------------------------------   226----------------------------------------------------------------------

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  2  (52),  2015 ж.
лучших  традиционных  методов  обучения.  В  итоге  автор  считает,  что  целях  формирования  культуры 
выступления перед публикой у старшеклассников оптимально будет комплексные применение соответсвующих 
методов обучения, способствующих развитию личностных качеств учащихся.
Ключевые  слова:  речевая  культура,  навыки  выступления  перед  публикой,  методы  интерактивного 
обучения,  лучшие  традиционные  методы,  личностные  ценности,  коммуникативные  и  социальные 
компетентности, функциональный казахский язык.
Summary
U.O. Taizhanov. Methods of formation of speech culture to the public at the senior high school students
The article questions of philosophy conceptualized functional Kazakh language,  speech culture,  including teaching 
students skills to a live audience. His conceptual conclusion, the author confirms the relevant quotations from the works 
of the  Kazakhstan  and  Russian  scientists.  In  the  work  the  author  points  out  examples  of teamwork  in  which  more 
favorably  formed  communication  and  social  skills  of pupils,  their features  and benefits.  At the  same  time,  the  author 
proposes the use of the best traditional teaching methods.  As a result, the author believes that the purpose of creating a 
culture  of  a  live  audience  at  the  high  school  will  be  optimally  integrated  use  of  appropriate  methods  of training, 
contributing to the development of personal qualities of students.
Key words:  speech culture,  skills live audience, interactive teaching methods, the best traditional methods, personal 
values, communication and social competence, functional Kazakh language.

жүктеу/скачать 6,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: