иipiм  болмаганымен  эдеби  кезец ушш  езiне  лайык бip  мыц тогыз  жуз  алпыс-жетпiсiншi  жылдардыц

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  1(51),  2015 г.
турде  жетюзе  алFан.  Алдышы  аFа  буын  мeктeбiнeн  сыр  шepтiлгeнiмeн  бул  эцпме  казак  эдeбиeтi 
тарихында ез орыны бар шыFаpма.
АталFан эцгiмe  енерге  табыну мен eнepпазFа деген тацданысты  ернектесе, кeлeсi  эцгiмeдe  eнepдi 
сую адамды суюден басталатынды баяндалады.
«Куй  толFак»  бip  каpаFанда  бала  махаббат  такырыбы  десек  те,  уцiлe  тусек  махаббаттан  енер 
куралатыны,  махаббат  шабыты  куаттандыратыны  сарапталады.  Бip-бipiнe  жалFан  кос  сюжетте 
«...Улылык болмас, бipак улы сeзiмнiц уык шаншар толFаFы»  [1.11]  кестеленген.
Боз  бала Манаптыц  сeзiм  куйiнe  rусуi,  куанышты  eнepiнe  эсер  етедь  Кара домбыра бес  жасынан 
экеден  калFан мурасы  болатын.  «Дэл казip  бала жiгirriц кeудeсiнe  кат-кабат сeзiм:  eлeсi  кез алдынан 
аулактап  барады»  [1,10].  Жазушы  Манапты  кыз  жанында  -   эзшкой,  батыл,  тапкыр,  eтiп  керсетсе, 
кара  домбыра  мен  оцаша  калFанда,  жан  тупкipi  кун  шуаFындай  мeйipбан  eтiп  суperreйдi.  Десек  те 
жазушы  дуниеге  келер  куй  машакатын  сeздipгeн:  «Бес  саусак  жоFаpы-тeмeн  жeцiл  ыpFып,  тэrri 
эуeздi  теш -тегш   жiбepдi,  кеп  узамай  жуйeлeнeдi.  Сол  сэт  Манаптыц  да  кабак  кыртысы  коюланып, 
ет-бауыры  домбыра  iшeгiмeн  бipгe  ширатты.  0стiп  ол  узак  кас  каpаЙFанFа  дeйiн  арпалысты.... 
0зiм eн -eзi болып куйден езгеге  мулдем к е р е ц .»   [1,11].  Сыпайы,  мэндi мeлдip, таза махаббат Манап 
ез  кезегшде  ыкыласты  ыстык  кумбip  куйдi  тудырды  деп  сeндipсe,  жазушыныц  «Жастык  жыл  кусы 
емес»  эцпмесшде  махаббат  касiperri  де,  нактырак  айтсак  жауапсыз  махаббат  акындыкка  ой  тузеген 
кeйiпкepiмiз  Калидыц  Зияшка  аpнаFан  муц  eлeндepiнe  куэ  ereдi.  Сайып  келгенде,  енер  суюден, 
суйсiнудeн Fана жарыкка шыFады.
Жазушыныц такырып  пен  мурат  бipiн-бipi  кабысып  келген.  « 0 з жастыFына жоктау  айтты»  [1,13] 
-делшетш  эцгiмe  туйiнiндeгi  Зияштыц  eкiнiшi  авторда  дэлелденген:  «...  Кeбi  кeбiк  ауыз,  кез  курты 
тоЙFанша  аспандаFы  айды  алып  берем  дeйдi,  сонан  соц  F
0Й  сабасына  тусiп,  жылы  сезге  де 
жарытпайды»  деген  куйeуiнiц  уйленер  алдындаFы  уэде  сeкiлдi  сыры  умirri  актамады.  Fазиздiц  eзi 
жылы  сез  айтып  жарытпауы,  кызFаныш  кeсeлi  Зияшпен  арасын  суытуы  айналып  келген  жазушыда 
iстiц туйiнi  суйiспeншiлiктeн басталмаFанына непздейдк  «...  Ой,  ойлап  эуреленгенше.  ктщ   аяк асты 
шeшiлгeнi»  уш  кунде  сынаудан  тез  сыйлауFа  кeшiп,  той  жасаFаны  тузeлмeйтiн  катeлiк  бастауы 
болFаны  айтылады.  Нeгiзi  эцгiмe  жастар  туралы,  сeзiм  туралы,  eнepлi  жiгiт  адамгершшш  туралы, 
кала  берсе  енер  мен  эдемш к  адамныц  жанын  тepбeйтiн  сeзiм  eкeнi  тусiндipугe  нeгiздeгeн.  Сюжет 
арасында  байланыс  нанымдылыFы  сонша  Касымханыц  уш ндеп  коштасу  кeшi  Кали  мен  Зияштыц 
алFашкы  да  соцFы  сeйлeсуiнe,  Fазиз  бен  Зияштыц  сeзiмдepiнe  сызат  тусш,  шарпысуына  да  себеп 
болды.  Автор  осы  туындысы  аркылы  наFыз  махаббаттыц  жас  пен  элeумerriк  орта  тацдамайтынын 
таFы  бip  еске  салып  етедь  Жазушы  шынайы  сeзiм  мен  бip  сэrriк  eткiншi  сeзiмнiц  аpасындаFы  улкен 
айырмашылыкты накты окиFалаp мен накты кешпкерлер аркылы керсетуге ден коЙFан.
«Мен  окырманныц  жазушыдан  да  мэдениетп,  сeзiмтал  болFандыFын  калаймын.  Сeбeбi  айтудан 
уFу  киын»  [2,334]  -д еп   Нуржекеулыныц  окырманына  жазFан  пiкipi  казак  эцпмелершщ  кудipeтiн 
кeтepeтiн осы,  eшipeтiн осы  окырман кауым eкeнiн айкын а ^ а р т а т  тур.  ЖазылFан кунды дуниeлepдi 
саралап  керегш  уFынып,  керек  eмeсiн  жанынан  eшipiп,  таFылымы  мол  дуниeнi  жандарына  токуFа 
угirreп  туpFандай.  Казак  эцпмелерш  кадip-касиeтiн  байыптауFа  шыкырады,  шакыра  отырып,  адам 
жанына  жакын  узiк  сырлардыц  ашуFа  жeтeлeйдi.  Эцiмe  сюжerri  жастар  eмipiнe  куpылFан,  сeзiм 
туралы,  eнepлi  жiгiт  адамгepшiлiгi  туралы,  кала  берсе  енер  мен  сулулык  кын  iшiндe  жатпайтын 
осыдан ацFаpамыз.
Жалпы  казак  эдебиетшде  ежелден  келе  жаткан  махаббат  такырыбы  АллаFа  суйiспeншiлiктeн 
тарап,  оны  шын  сую  аркылы  eзiндi  де  е з е т   де  баFалай  алатыныцды  нактылайды.  Бiз  осы  орайда 
Бексултан  Нуржекеулыныц  каламер  peтiндeгi,  есу  мен  калыптасуы  устiндeгi  шарк  уpFан 
iздeнiстepiнiц  кебнесе  М эцгшк  махаббат  тeцipeгiндe  кepiнiс  тапканын  айкын  ацFаpамыз.  Осыныц 
бэpi  Мэцгшк махаббат деп аталатын  тамыры  ащы, жeмiсi тэrri-алтын  езек аркылы  epiC тауып бepiк 
орныкканына  калайша  куанбайсыц.  Мiнe,  осыныц  жаркын  кeпiлi  болып  табылады.  Жазушыныц 
махаббат  эуеуметпк  мэсeлeлepi  катар  козFалатындыFы,  eзгeшeлiгi  -   Б.Нуржекеулыныц  махаббат 
такырыбын  улкен  сeзiмдi  бейнелей  отырып,  eнepлi  адамдар  таFылымында,  енер  к ^ р е т ш  
керсетумен катар жаза бшуь
Б.Жeтпiсбаeва пiкipiндeгi:«Кiшi жанрдыц курылымы  шыFаpманыц мазмундык дeцгeйiнe  бepiлeтiн 
басымдыктан  куралады»[3,24]-демекш^  жазушы  кeйiпкepi  жанрлык табиFатында керше  алFан,  жанр 
epeкшeлiгiн айкын,  накты  аша алFан.  СоцFы жылдары  кене  керкем дуниелер  жалпылама зерттеуден 
-------------------------------------------------------------------  130-------------------------------------------------------------------

Абай атындагы Каз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  1  (51),  2015 ж.
^ P i  ондагы  керкемдш  компонеттерге,оныц  жеке  жанрын  жан-жахты  талдау  жасау  негiзiнде 
харастырылды.
Г.Белая:  « ....  Прозашылар  махсат  жэне  адам  емiрi  туралы  пайымдауларында  жалпы  хазiргi 
психологиялых  прозаныц  багдары-адам  жэне  оныц  хоршаган  элемге  багытталады.  Психологиялых 
талдаудан  басты  ш ш ш   -   мiнез-хулыхтыц  пайымын  зерттеу,  элеуметпк  -психологиялых  тусын 
бейнелеу»  [4,22]-пiкiрi талдауды дэлелдей тYCпек.
Эр халамгер-ез заманыныц перзентi,  ез дэуiрiнiц жыршысы.  Осы орайда Г.Белая  халамынан туган 
мына  бiр  жолдар  бугiн  бiз  сез  еткелi  отырган  суреткер  шыгармашылыгыныц  да  непзп  арнасын 
айхындап  тургандай.  «Алайда  талассыз  б1р  ахихатты  дайым  есте  устауымыз  керек.  Заманнан  тыс 
эдебиет те,  жазушы  да болмайды;  бэр1  де  нахтылы  заманда туып,  сол  заман  ауанына орайлас  эрекет 
жасайды.  Fасырларды  аттап,  кене  замандардыц  охигаларын  шыгармаларына  архау  етсiн; 
фольклордыц  я  ацыздардыц  сюжетiн  пайдалансын;  немесе  булхына  шауып,  болашах  жайлы  талгам- 
шешiмiн  реалды  керiнiс  етiп,  шыгарамасына уялатсын,  бэр1б1р  жазушы  ез  заманыныц  хайраткер^ез 
заманыныц  бiлiм-Fылымына,  угымына,  кезхарасына  CYЙенедi;  ез  заманыныц  арман-хиялын  хару 
етедь  Сондыхтан,  эр  заманда  да  халамгерлер  бар  кYшiн  алдымен  ез  дэуiрiн  жырлауга  жумсайды»
[4,46].
Жалпы  халамгердщ  ез  жан  дYниесiнен  бастау  алган  хунарлы  ойлар  мен  сырлы  сезiмдер  кейiпкер 
болмысына берiлген.  Элецге ухсас  баяндаудан автордыц  езiн мазалаган  еткен мен бYгiнгi  кYн жайлы 
ойларын, жазушылых  енерi жайлы  толгамдарын  керемiз.  Бейнелеу  хуралдарына тэн ерекшелiктердiц 
бiрi-кейiпкерлердiц жан дYниесiнiц бейнеленуi,  керкемдiк элементтердщ кептеп  холданылуы.  Автор 
шыгармаларынан  дши  лексемалардыц  кептеген  турлерiн  кездестiруге  болады.  Жазушы  дiндi 
арпалысхан  хогамда  адасып,  емiр  соххысын  керген  кейiпкерлерiне  жол  керсетуш^  iзгiлiкке 
жетелеушi  кYш  ретнде  суреттейдi.  Каламгер  шыгармаларында  жанрлых  iзденiстер  де  бiрден  кезге 
тYседi.Туынды  сюжетше  хаттар  архылы  берiлетiн  охигалардыц  араласып  отыруы  -  суреткердiц 
кептеген шыгармаларына тэн.
1.  Н урж екеулы Б. Бейтаныс эйелдщ цупиясы . - Алматы: А т амура,2002.-336 б
2.  Н урж екеулы Б.Ойушцын.  Эцгiмелер мен мацалалар.  -  Алматы: Ж алын Ж Ш С ,2002-336 б
3.  Ж етписбаева Б.  Позтика  символа  в  казахской  худож ественной  прозе:  автореф...  канд.филол. 
наук:10.01.08.  -  Алматы  :ИЛиИ,  1992.24 с
4 . Белая Г. Худож ественный мир современной прозы.-М осква: Н аука,1983,-200 с
МАНЕРА СРЕДСТВ И ЗО БРЛ Ж ЕН И И  В СЛО ВО У ПО ТРЕБЛЕНИ И  
БЕКСУЛТАНА Н УРЖ ЕКЕУ ЛЫ  
С.Б. Ерж анова -  д.ф.н.,  профессор КазГосЖ енПУ 
С. Ж ан ал ы к -  магистрант I  курса,  Алматы,  Казахстан 
e-mail:  erjanova  saule@ mail.ru,.  saia  043@mail.ru 
Резюме
Объектом  нашего  исследования  стали  произведениия  Бексултана  Нуржекеева,  автора,  который 
оставил  огромный  след  в  развитии  национальной  литературы.  Сегодня  мы  рассматриваем  его 
рассказы такие как,  «Красота без автора»,  «Куй»,  «Молодость не перелетная птица».
В  статье  говорится  о  художественных  особенностях  в  произведении  и  рассказов  автора.  Эти 
особенности  которые  только  встречаются  в  произведениях  автора  были  высоко  оценены  разными 
критиками  в  разный  период  развития  творчество  писателя.  В  этих  рассказах  мы  особо  обратили 
внимание  на описание  автором такие человеческие  ценности как любовь к родине, родному народу и 
родной  земле,  любовь  к  любимому  человеку  и  близким  людям.  Рассматривая  этих же  произведении 
мы  видим  знакомых  с  одной  стороны  незнакомых  нам  людей,  образ  своих  современников,  и  их  не 
очень  простые  судьбы  описанные  автором.  И  все  это  стали  основными  тенденциями  в  творчестве 
автора.
Клю чевые 
слова: 
художественная 
речь, 
ритм, 
повторы, 
поэтическая 
музыкальность, 
художественный образ, стиль, мир персонажей.
131

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  1(51),  2015 г.
A M ANNER OF FACILITIES OF  THE PAINT  IN THE W ORDUSING  OF 
BEKSULTAN NURZHEKEULY
S.B. Erjanova -  
doctor o f philological sciences
S. Zhanalyk -  
a master's degree 
Summary
The object o f our research was become work o f Beksultan Nurzhekeuly author that left enormous track in 
development o f national  literature.  Today we  look through him  such  stories  as,  "Beauty without an  author", 
"Forge",  "Youth is a not migratory bird".
The  article  is  about  artistic  features  in  work  and  stories  o f the  author.  These  features,  that  only  meet  in 
works  o f author were highly valued by different critics  in  a different period o f the  development work  o f this 
writer.  In these  stories we paid attention to  description an author especially,  such human values as love to the 
motherland,  native  people  and native  land,  love  to  the  favourite  man  and  near people.  Examining  the  same 
work  we  see  acquaintances  from  one  side  o f unknown  to  us  people,  character  o f the  contemporaries,  and 
their  not  very  simple  fates  are  described  by  an  author.  And  all  o f it  became  basic  tendencies  in  work  o f 
author.
Key words:  art, poetic musicality,  repetetive rhythm, world o f personages, image.
ЭО Ж  821.512.122.01
ЭДЕБИЕТ ТАРИХЫ НДАГЫ  К0РК ЕМ Д 1К  ДЭСТУР Ж АЛГАСТЫГЫ
Г.Е. Е ар к еп о ва -  Абай атындагы Цаз¥ПУ,  цазац эдебиеmi кафедрасыныц
ага оцытушысы,  ф.г.к.
Тушндеме.  Казак  эдебиеттщ   туп-теркшш  ежелп  дэуipiн  гылыми  непзде  танып  бшу  ушш, 
алдымен,  халкымыздыц  бурынгы,  соцгы  тарихынан  толык  хабардар  болуымыз  керек.  Казак 
халкыныц ежелден калыптасып,  есш, дамып келе жаткан езiндiк материалдык жэне рухани мэдениет 
бар.  Эдеби  жэне  гылыми  шыгармашылык  тутастыгы  аркылы  адамзат  урпактарына  арналган  рухани 
кызмет ерекше  .
Казак  тарихыныц  жаца  кезкарастар  непзш деп  дэуipленуi  ж у й ес  бойынша  улттык  эдебиет 
тарихындагы керкемдш  дэстур жалгастыгы жYЙесi зеpттелiп,  гылыми нэтижелерге сэйкес окытылып 
келедi.
Тушн сездер:  дэуipлеу, кеpкемдiк дэстур, сак, кене тYpкi эдебиетi, поэтика, эдеби агымдар.
Ежелгi  дэуip  эдебиетi  мураларына арналган  зерттеулер  улттык  сез  енеpi  туындыларын жэне  элем 
еpкениетi  мураларын  езара  сабактастык,  Yндестiк  арасында  карастыра  отырып,  жалпы  адамзатка 
ортак  керкемдш  ойлау  элемiн  жYЙелейдi.  Бул  -   эдеби  жэне  гылыми  шыгармашылык  тутастыгы 
аркылы адамзат урпактарына арналган рухани кызмет улагатыныц керсетюшь
Казак  -   кеп  гасырлар  бойы  калыптаскан,  даму  жолы  урпактан-урпакка  жалгасып  осы  заманга 
жеткен  байыргы  халык.  Xалкымыздыц  мыцжылдыктар  бойы  калыптаскан  даму  жолын  саралай 
карастырып,  еткен  мен  бугш п  жэне  болашакты  жалгастырган  желiлеpдi  саралау  аркылы  тарихи- 
мэдени  сабактастык  жуйесш  негiздеймiз.  Казipгi  тэуелшз  Казакстанныц  тарихтану  гылымы 
мемлекеттiц  непзп  и е а   казак  халкыныц  пайда  болуынан  бастап  осы  дэуipге  дейiнгi  аралыкты 
камтыган  бес  томдык жаца  басылымды  дайындап усынды.  Бул  басылым  бойынша  Казак тарихыныц 
жацаша дэуipленуi томдыктар бойынша былайша жуйеленген:
1.
  1-том.  Бipiншi  белiм.  Ежелгi  тас  гасыры  (палеолит)  дэуipiндегi  Казакстан;  Екiншi  белiм:  Сак 
дэуipiндегi  Казакстан; Yшiншi  белiм:  Еpтедегi жэне  дамыган ортагасырлык мемлекеттер  [1,  16-508- 
бб.].
2.
  2-том.  Бipiншi  белiм:  Казак  халкыныц  калыптасуы.  Казак  мемлекетiнiц  курылуы  мен  дамуы; 
Екiншi белiм:  XVI-XVIII гасырдыц басындагы Казак мемлекетi  [2,  10-604-бб.].
3.
  3-том.  Жаца  замандагы  Казакстан.  Бipiншi  белiм:  Казакстан  Ресейге  косылудыц  карсыцында 
жэне косылу кезецiнде.  Екiншi белiм:  Казакстан Ресей империясыныц курамында [3,  10-730-бб.].
4.
  4-том. Кецестiк кезецдеп Казакстан  [4,  11-706-бб.].
---------------------------------------------------------------------- 
132
----------------------------------------------------------------------

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  1  (51),  2015 ж.
5. 
5-том. Каз1рп замангы Казакстан [5,  14-652-бб.].
Казак  тарихыныц  жацаша  дэуipлeнгeн  зepттeулepi  аясында  турю  халыктарыныц  да  калыптасу, 
даму  мэсeлeлepi  жаца  зерттеулермен  жуйелене  карастырыла  бастады.  Бул  орайда,  турю 
халыктарыныц  пайда  болуынан  бастап,  калыптасу  даму  жолдарын  каpастыpFан  отандык  жэне 
шeтeлдiк  кернект  Fалымдаpдыц  eцбeктepiнe  нeгiздeлгeн  жаца  ецбектер  де  жарык  керуде.  Казактыц 
кернект турютанушы  Fалымдаpы  Мухтар  Эуeзовтiц  «Эдебиет тарихы»  [6],  Элкей  МаpFуланныц  [7], 
Эуелбек  Коцыратбаевтыц  [8,  9],  Бейсенбай  Кенжебаевтыц  [10],  ХанFали  Суйiншэлиeвтiц  [11], 
Мырзатай  Жолдасбeковтiц  [12],  Немат  Кeлiмбeтовтыц  [13],  Алма  Кыраубаеваныц  [14],  Аскар 
Егеубаевтыц  [15],  К.  Р.  Аманжоловтыц  [16,  17,  18]  жэне  т.б.  зерттеушшердщ  eцбeкrepi  казак  сез 
енершщ  eжeлгi  дэуipлepiндe  бастапкы  улгiлepi  каланган  кepкeмдiк  шыFаpмашылык  нeгiздepiнe 
аpналFан.
Казак  эдебиеттануы  Fылымыныц  зeprreулepi  унeмi  халкымыздыц  таpихындаFы  дерекнамалык 
сипатпен  тыFыз  байланыстылык  жуйeсiмeн  жуpгiзiлiп  кeлeдi.  Бул  орайда,  Мухтар  Эуезовтщ 
«Эдебиет  тарихы»  (1927)  ютабында  алFаш  рет  жазылFан  Fылыми  дэйeктeмeнiц  нeгiздiлiгi  толык 
дэлелденуде:
«Жалпы тарих жолындаFы  адам  баласыныц iлгepiлeгeн баскыштарын  алсак,  терт буынFа бeлiнeдi:
1)  таFылык  тусындаFы  ортакшылык  дэуip;  2)  ана  кожалыгы  журген  дэуip;  3)  ата  мен  ру  кожалыгы 
журген дэуip;  4) мемлекет нeгiзi куpалFан дэуip»  [6,  9-б.].
Зeprreушi  казак  эдеби ет  тарихы  дэуipлeугe  нeгiз  болFан  аталFан 
мэсeлeлepдi  «Эдебиет 
тарихыныц мш дет не?»,  «Эдебиет тарихыныц колданатын жолы» деген саралауларымен керсеткен:
«...  эдебиет тарихыныц мшдет:
1)  Бip  журттыц  тiлiндeгi  ауызша,  жазба эдeбиerriц  ш ш ен улгiлi  болFан  бeлгiлepiн  бeлiп  шыгару. 
Ол бeлгiлep сол eлдiц эдебиет жолындаFы жаца сeзi болу керек.
2)  Эдебиет  тарихы  белгш   дэуipлepдi,  мeзгiлepдi  бeлiп  шыFаpады.  Халыктыц  эдеби ет  алFашкы 
шыкканнан  бастап,  бeлгiлi  бip  кезге  жеткенге  шeтiн  тарихтыц  ш ш е  кipу  керек.  Эр  мeгзiлдiц  у л п с  
кандай, неден туды, баска eмipмeн кандайлык тарихи байланысы бар,  сол айтылуы керек.
3)  Эдебиет  тарихи  эр  мезгшдеп  сeбeптepдi,  шарттарды  тередь  Мэселен,  бeлгiлi  акынныц 
eлeцiндeгi  маFына мен тYPдiц сырткы  eмipмeн кандай  байланысы  барын айырады:  акынныц  ез  eмipi, 
ез  тipшiлiгiмeн  байланыскан  сырткы  калдер,  себептер  болса,  сол  тершед^  эдебиет  тарихы  ауызша 
эдeбиeттiц  журнактарынан  сырткы  туpiн,  iшкi  маFыналаpын  керш,  соларды  туFызFан  сeбeптepдi 
айтады,  эдебиет  журнактары  мен  соныц  жазFан  юсшерш  карастырып  кeлiп,  бip  журттыц  эдебиетше 
солардыц кандайлык баFасы барын айтады»  [6,  13-б.].
Казак эдебиетшщ ежелп дэуipi  осындай тарихи-мэдени зацдылыктар аясында баFаланумeн кeлeдi. 
Зepтreушiлep  жалпы  туркшк  тарихи  кезецдер  сабактастыFын  нeгiзгe  ала  отырып,  жазба 
жэдперлштерде 
аталFан 
деректер 
шындыFы 
бойынша 
муралар 
поэтикасына 
байланысты 
тужырымдарын усынFан.  АталFан туpкiтанушы  Fалымдаpдыц пiкipлepiн саралай, жинактап айтканда, 
«Ежелп  дэуip  эдeбиeтi»  пэнiн  эдеби  муралардыц  тарихи  кeзeндepi  мына  жуйемен  зepттeлуi  мен 
окытылуы баFдаpFа алынады:
1.  Сак дэуipi (б.з.д. Х -V  
ff
.) эдеби ет («Алып Ер Тоцга» дастаны;  «Шу» дастаны).
2.  Fун  дэуipi  (б.з.д.  1-мыцжылдык)  («Огыз-каган»  дастаны;  «Аттила»  дастаны;  «Кек  бepi» 
дастаны;  «Ергенекон» дастаны)  [13,  15-84-бб.].
3.  Кене турю  эдеби ет  (VI-IX  гг.)  («Орхон eскepткiштepi:  «Култeгiн»  (VII гасыр),  «Тоныкек»  (VIII 
гасыр),  «Коркыт Ата ютабы»,  «Огызнама»,, т.б.).
4.  Ислам  дэуipiндeгi  эдебиет  (Х-ХП  гг.)  (Эбунэсip  эл-Фарабидщ  эдеби,  гылыми  мурасы;  Махмуд 
Кашкаридщ  «Туpкi  тiлдepiнiц  жинагы»;  Жусiп  Баласагун  «Кутты  бiлiк»;  Ахмет  Иасауи  «Даналык 
кiтабы»; Ахмед Йугiнeки «Акикат сыйы»;  Сулеймен Бакыргани «Бакыргани кiтабы», т.б.).
5.  Алтын  Орда  -   Кыпшак  дэуipiндeгi  эдебиет  (XIII-XIV  гг.)  («Кыпшактыц  жазба  кiтабы»  -  
«Кодекс 
куманикус»); 
Рабгузи 
«Рабгузи 
киссалары»; 
Кутб 
«Хусрау 
Шырын»; 
Хорезми 
«Махаббатнама»;  Дурбек  «Жусш  пен  Зылиха»;  Мухамед  Хайдар  Дулати  «Тарих-и  Рашиди»; 
Захриддин  Бабыр  «Бабырнама»;  Хусам  Кэтиб  «Жумжума  султан»;  Сэйер  Сарай  «Жэдперхала», 
«Туpiкшe  Гулстан», т.б.)  [19,  5-279-бб.].
133

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  1(51),  2015 г.
Барлык  халыктыц  эдебиет  тарихы,  ец  алдымен,  сол  халыктыц  когамдык-элеуметтк  тарихымен 
тыгыз  байланысты  болып  келедь  Ендеше,  казак  эдебиеттщ   тарихы  -   казак  халкыцыц  когамдык, 
элеуметтк жэне саяси емipiнiц бейнелi кеpiнiсi.
Сондыктан да,  бiз  казак  эдебиетiнiц тYп-теpкiнiн  ежелгi  дэуipiн  гылыми  негiзде  танып бiлу  ушш, 
алдымен,  халкымыздыц  бурынгы,  соцгы  тарихынан  толык  хабардар  болуымыз  керек.  Казак 
халкыныц ежелден калыптасып,  есш, дамып келе жаткан езiндiк материалдык жэне рухани мэдениет 

жүктеу/скачать 6,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: