Ф. Ш. Оразбаева Гылыми редакторлар


бар. Мырзатай  Жолдасбеков  езшщ  «Асыл  арналар»  ецбегiнде  «совет  тюркологиясы  мен  казак



Pdf көрінісі
бет18/40
Дата06.03.2017
өлшемі6,09 Mb.
#8282
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   40

бар.
Мырзатай  Жолдасбеков  езшщ  «Асыл  арналар»  ецбегiнде  «совет  тюркологиясы  мен  казак 
эдебиетiн  тану  ш мш щ   жетiстiгiне  суйене  отырып,  казак  эдебиеттщ   тарихын  ендiгi  жерде  былай 
жуйелеген дурыс», -  дейдi  [12,  12-б.].
1) 
Ежелгi 
эдебиет, 
ягни 
турю 
тектес 
халыктарга 
ортак 
эдебиет 
-  
VII-XIV 
гасырлар арасы.
Бул дэуipдiц езiн бipнеше кезецдерге белген орынды:
а) тYpкi ру-тайпаларыныц эдеби ет -  VII-IX гг.;
э) ислам дэуipiндегi эдебиет (X-XII гг.);
б)  Алтын  Орда-Кыпшак дэуipiнiц  эдебиетi,  ягни XII-XIV  гасырлар  арасындагы  феодалдык  когам 
эдебиет.
2) Казак хандыгы дэуipiнiц эдебиетi (XV-XVIII гасырлар).
3) XVIII-XIX гасырлардагы казак эдебиетi.
4) XX гасырдыц басындагы казак эдебиетi.
5)  Казак совет эдебиет.
Ежелп  турю  тiлдi  эдебиет -   бертш келе  казак халкыныц этникалык  курамына енген тайпалардыц 
кене дэуipдегi эдебиетi, олардыц ежелп турю ру-улыстарымен бipге жасаган керкем сез енеpi.
ТYpкi  тiлдi  халыктарга  ортак  эдебиетiн  кеп  гасырлык  тарихын,  негiзiнен,  уш  кезецге  белш 
карастыру керек.
Бipiншi,  VI-IX  гасырлардагы  кене  турю  эдеби еттщ   ескеpткiштеpi  («Култегш»,  «Бiлге  каган», 
«Коркыт ата ютабы»,  «Огызнаме»,  Эбу Насыр эл-Фаpабидiц эдеби муралары).
Екiншi, X-XII гасырлардагы  эдебиет (Махмуд Кашкари «Диуани лугат ат-турш», ЖYсiп Баласагун 
«Кутадгу  бiлiг»,  Ахмет  Йугшеки  «Акикат  сыйы»,  Ахмет  Иасауи  «Диуани  хикмет»,  Сулеймен 
Бакыргани «Бакыргани кiтабы»).
Yшiншi,  ХП I-ХV  гасырлардагы,  ягни  Алтын  Орда  дэуipiндегi  эдебиет  (Рабгузи  «Рабгузи 
киссалары»,  «Кодекс  куманикус»,  Хорезми  «Мухаббат-наме»,  Кутб  «Хусрау-Шырын»,  Сайф  Сараи 
«Гулистан  бит-турки»,  Дурбек  «ЖYсiп-Зылика»,  Э бш азы   «Шежipе-и  тYpiк»,  Кадыргали  Жалайыри 
«Жамиг-ат тауарих», Хайдар  Дулати  «Тарих-и Рашиди»,  Бабыр «Бабыр-наме»).
Белгiлi  галым  Б.  Кенжебаев  казак  халкыныц  бурын-соцгы  эдеби еттщ   тарихын  темендегiдей 
кезецдерге белiп, жуйелеп карастырады:
1)  Ежелгi  эдебиет,  бул  дэуip  V I-X V   гасырлар  арасын  камтиды.  Бул  кейiнipек  казак  халкыныц 
курамына  енген  ру-тайпаларыныц  ежелп  ру,  улыс  дэуipлеpiндегi  эдебиет.  Ерте  кездегi  турш  ру- 
тайпаларымен бipге жасалган ортак эдебиет.
2) Казак хандыгы дэуipiндегi  (XV-XIX гасырлар арасы) эдебиет.  Казактыц е з в д к  тел эдебиетi.
3)  Казактыц XIX гасырдагы жаца, сыншыл, реалист эдебиет.
4) Казактыц XX гасыр басындагы  (1900-1920 жылдардагы) эдебиетi.
5)  Казак халкыныц Улы Казан социалистк революциясынан кейiнгi кецестiк эдебиетi.
Казак  эдеби еттщ   тарихы  -   гасырлар  бойы  кайшылыкты  сипатымен  катарлас  келген  эдеби 
агымдар  кYpесiнiц  тарихы  деуге  болады.  Жуздеген  жылдарга  созылган  эралуан  кезкарастар 
жYЙесiнде  пpогpессивтiк  багыттагы  эдебиет  курыштай  шыцдала тYCтi,  еpiсi  кецiп,  шоктыгы  биiктей 
беpдi.
ТYpкi  тектес  халыктардыц  бэрше  ортак  ежелгi  эдеби  мураларды  казак  эдебиетi  мен  казак  тш  
тургысынан  зерттеуге  кезiнде  С.  Сейфуллин,  М.  Эуезов,  С.  Муканов,  Е.  Ысмайылов,  С.  Аманжолов, 
К.  Жумалиев,  М.  Fабдуллин,  Э.  Маргулан,  Б.  Кенжебаев,  Э.  Коцыратбаев,  Р.  Беpдiбаев,  М. 
Жолдасбеков, т.б.  ерекше улес косты деуге болады.
134

Абай атындагы Каз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  1  (51),  2015 ж.
Сондай-ах  бул  салада Х.  СYЙiншэлиев,  С.  Касхабасов,  F.  Мусабаев,  К.  0мiрэлиев,  F.  Айдаров,  А. 
Ибатов,  Ш.  Сэтбаева,  Э.  Курышжанов,  М.  Томанов,  Н.  Келiмбетов,  А.  Кыраубаева,  А.  Егеубаев,  т.б. 
бiрхатар хунды зерттеулер жазды.
Казах  тарихыныц  жаца  кезхарастар  негiзiндегi  дэуiрленуi  жYЙесi  бойынша  улттых  эдебиет 
тарихындагы  керкемдш  жалгастых  жYЙесi  осылайша  зерттелiп,  гылыми  нэтижелерге  сэйкес 
охылылып  келедi.  Казахстан  Республикасыныц  тэуелсiздiгi  салтанат  хурган  23  жылы  iшiнде 
бурынгы-соцгы 
аталган  галымдар 
зерттеулершдеп  пiкiрлер  де 
назарга  алынады. 
Себебi, 
студенттердiц,  магистранттардыц,  басха да iзденушiлердiц гылыми пiкiрлер  эралуандыгы болатынын 
бiлгенi  дурыс.  Себебi,  гылыми  iзденiстер  нэтижелерi  бойынша  пiкiрлер  хайшылыхтары,  таласты 
тужырымдардыц болатыны -  дэлелденген ахихат.
Fылыми  пiкiрлер  эралуандыгы  архылы  эртурлi  болжамдар,  тужырымдар  усынылады.  «Ежелгi 
дэуiр  эдебиетi»  пэнiн  жацаша  зерттеу  мен  охытуда  хазiргi  замангы  улттых  жэне  жалпы  адамзаттых 
жетiстiктердi сабахтастыру, салыстыру, негiзгi мэтiндер архылы iзденушiлердiц езшдш ой хорытатын 
децгейiн халыптастыру махсаты Yнемi басты назарда болады.
1.  Казацстан  тарихы  (кене  заманнан  бYгiнге  дешн).  Бес  томдыц.  1-том.  -   Алматы:  Атамура, 
2010.  -  544 б.
2.  Казацстан  тарихы  (кене  заманнан  бYгiнге  дешн).  Бес  томдыц.  2-том.  -   Алматы:  Атамура, 
2010.  -   640 б.
3.  Казацстан  тарихы  (кене  заманнан  бYгiнге  дешн).  Бес  томдыц.  3-том.  -   Алматы:  Атамура, 
2010.  -   768 б.
4.  Казацстан  тарихы  (кене  заманнан  бYгiнге  дешн).  Бес  томдыц.  4-том.  -   Алматы:  Атамура, 
2010.  -   752 б.
5.  Казацстан  тарихы  (кене  заманнан  бYгiнге  дешн).  Бес  томдыц.  5-том.  -   Алматы:  Атамура, 
2010.  -   688 б.
6.  ЭуезовМ .О.  Эдебиет тарихы.  -  Алматы: Ана т ш ,  1991.  -  240 б.
7. М аргулан F.  Еж елгi жыр-ацыздар.  -  Алматы: Жазушы,  1985.  -  368 б.
8.  Коцыратбаев  Э.К-  Кеп  томдыц  шыгармалар  жинагы.  Т.  5:  М онографиялыц  зерттеулер.  -  
Алматы: МерСал,  2004.  -  510  б.
ПРЕЕМ СТВЕН Н О СТЬ ХУДОЖ ЕСТВЕННОЙ ТРАДИЦИИ В И СТО РИ И  Л И ТЕРА ТУ РЫ  
Г.Е. Есиркепова -  к.ф.н.,  ст.  преподаватель КазН П У им. Абая
Резюме
Для  постижения  древней  казахской  литературы  на  научной  основе,  мы  должны  быть  хорошо 
осведомлены  об  истории  своего  народа.  Материальная  и  духовная  культура  казахского  народа 
формировалась  с  древнейших  времен  и  развивается  поныне.  Особенность  ее  духовной  функции  для 
человечества  дается через литературную и научную целостность.
Система художественной преемственности в истории народной литературы рассмотрена в системе 
периодизации на основе новых взглядов на казахскую историю.
Клю чевые  слова:  периодизация,  художественная  традиция,  сак,  древняя  тюркская  литература, 
поэтика,  литературные течения.
TONTINUITY OF A RTISTIC  TRADITION IN THE HISTORY OF LITERATURE
G.E. Esirkepova -  KazNPU o f  the name o f  Аbay'  a department is Kazakh literatures,
candidate o f  philological sciences 
Sum m ary
To  comprehend  the  Ancient  Kazakh  literature  on  scientific  basis,  and  we  should  be  well  aware  o f the 
history o f his people.  Material and spiritual culture  o f the Kazakh people  was formed from ancient times and 
still  evolving.  The  peculiarity  o f its  spiritual  function  given  to  mankind  through  the  literary  and  scientific 
integrity.
The  system  o f  artistic  continuity  in  the  history  o f  folk  literature  consideration  in  the  system  o f 
periodization based on new views on Kazakh history.
Keywords:  periodization, artistic tradition,  Sak, an ancient Turkic literature, poetics, literary trends. 
------------------------------------------------------------------- 135---------------------------------------------------------------------

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  1(51),  2015 г.
Э О Ж  821.512.122.0 
«Б1Р  0К1Н1Ш , Б1Р УМ1Т» РОМ АНЫ НА АРЦАУ БОЛГА Н  ОЦИГА НЕГ1З1
А.Д. И браева- Абай атындагы Цаз¥ПУ,  цазац эдебиет! кафедрасыныц ага оцытушысы,  ф.г.к.
Н.Е.  Сарсенбаева -  Абай атындагы Цаз¥ПУ,  2-курс магистранты
Ацдатпа.  Макалада казак карасезшщ «беласкан» толкыныныц арасында eзiндiк стилiмeн,  eшкiмдi 
кайталамас  ой-epнeгiмeн  танылган  тeгeуpiндi  тулга,  нэзш  жанды  эйел  тагдырын  жэне  мэцгшк 
махаббат такырыбын  шыгармаларына аркау  етш,  сез  eнepiнe  саф  тазалыгымен  келш,  енерш  езгелер 
мойындайтындай  еремен  шындаган  жазушы  -   Бексултан  Нуржекеулыныц  еткен  гасырдыц  80- 
жылдары  жазылган  <^ip  eкiнiш,  бip  умiт»  романы  сез  болады.  Мундагы  окигалар  жeлiсi  мен 
кeйiпкepлepi  жазушыныц  ез  eмipiндe  орын  алган  жагдайларымен,  басынан  еткерген  окигалармен, 
кepгeн-бiлгeн  адамдарымен  салыстырыла  отырып  каламгердщ  жазушылык  шeбepлiгi,  ондагы 
кeйiпкepлepдiц  eмipдeгi  пpототипrepi,  кeйiпкepлep  eмip  сурген  заманныц 
шындыгы,  романныц 
жазылу  тарихына  аркау  болган  мэселелер  карастырылады.  Осы  мэсeлeлepдi  талдай  келе,  романга 
такырып болган окиганыц eзeгi, нeгiзi кайдан бастау алганына кез жeткiзeмiз.
Кiлт сездер:  Роман, шыгарма, кeйiпкep,  eмip, бейне
Алгаш  рет  казак  эдебиеттану  гылымыныц  теориялык  нeгiзiнe  ецбек  жазган  когам  кайpаткepi, 
галым А.Байтурсынов  «Эдебиет таныткыш» eцбeгiндe  эдeбиerri  енер деп таниды.  Ал,  енер дeгeнiмiз
-   адам  баласына  табигатынан  гана  бepiлeтiн  улы  касиет.  Эдебиет  eнepi  ол  -   эрюмдердщ  жеке 
басыныц мэсeлeсiн келш сез етш кететш жepi  емес,  ол -  кешпкер басындагы мэселеш кетере  отырып 
халыктыц,  адамзаттыц  басындагы  шындыкты  керкем  сездермен  шыцгырта  жетюзе  алатын,  адам 
сeзiмiн баурайтын  енер.  Олай болса, эдебиет атты элемге кызмет етш,  ез колтацбасын калдыра бшген 
жандарды шын талант иeлepi деп бiлeмiз.  Осындай талант иелершщ бipi, казак эдебиет eнepiнe  езшщ 
кайталанбас  туындыларын  косып,  тацгажайып  суреткерлшмен  кептеген  окырмандарыныц  жуpeгiнe 
жол  тарткан,  олардыц  сeзiмдepiнe  ерекше  эсер  ете  бшген  дарынды  каламгер  -   Бексултан 
Нуржекеулы.
Бексултан Нуржекеулыныц  кай шыгармасын алсак та,  ол жактан шынайылылыкты,  eмipдiц накты 
кepiнiстepiн  байкаймыз.  Суреткер  эдебиет  элемше  бip  бipiнe  уксамайтын  туpлi  мэселелер,  сол 
мэсeлeлepдiц тeцipeгiнe  туpлi  кeйiпкepлep  алып  кeлдi.  Эр  кешпкер  бip  элем,  бip  тагдырдыц  иесь  Эр 
кeйiпкepдiц eмipдe  ез шынайы бейнес бар.  Мэселен,  «Бip  екш ш , бip умiт» романыныц кeйiпкepлepi 
Бексултан  Нуржекеулыныц  ез  eмipiнeн  алынган,  олар  накты  eмipдe  болып,  бip  дэуipдiц  суpeтiн 
окырмандарына  тарту  еткен.  Булай  дeуiмe  нeгiз  жазушыныц  баспа  беттерше  береген  сухбаттарында 
кeздeсeдi.  0мipбаянын  сез  еткенде  жазушы  бipдe:  «1941  жылы  22  акпанда  Акжазык  деген  ауылда 
туцгыш босану уйiндe туган бала екем.
1941  жылдыц мамырында экем алгашкылардыц бipi  болып  эскери мiндeтiн  етеуге  шакырылыпты.
9  мамыр  куш  ауыл  улап-шулап  шыгарып  салады.  Сол  кеткеннен  олар  Балтык  бойына  жеткенде, 
мшген  пойызын  жол-женекей  нeмiстep  бомбылайды.  Yш  кун  орман  iшiн  паналап  кун  кepeдi.  Содан 
кeйiн  бэрш  жинап  алып  майданга  алып  женеледь  Майданга  женелер  алдында  экем  ауылдыц  букiл 
улкeн-кiшiсiн  елецге  косып хат жазады.  Сол хат оныц  соцгы хаты  екен.  Ол хат мен алтыга толганша 
атамныц  iнiсi  Кали  агамныц  баласы  Иманбepдiнiц  колында  болды.  «Сен  келес  жылы  мектепке 
барасыц.  0зiц   хат  таныган  соц,  экецнщ  хатын  eзiцe  берем»,-  дeушi  eдi  маган.  0 з i  аттан  жыгылып 
аягы  сынган  болатын,  содан суйeгi  б^пей,  балдакпен  гана далага кipiп-шыFатын,  акыр  соцында курт 
ауыруына  ушырап,  сол  кузде  кайтыс  болды.  Ауыруы  жугады  дeгeндi  eстiгeн  экe-шeшeсi  ол  жаткан 
тесек-орынмен коса экeмнiц хатын да ертеп жiбepiптi» - дeйдi[1].
Жазушыныц  осы  айткандарын  оки  отырып,  <^ip  eкiнiш,  бip  умiт»  романындагы  бала  Шегеннщ 
eмip  жолын  кepeмiз.  Жалпы,  жазушы  кай  жерде  ез  eмipбаянын  сез  етсе  де  эж е с   мен  атасын  eсiнe 
улкен  махаббатпен  алады,  жэне  романдагы  Шeгeннiц  атасы  -   Мэмет  карт  пен  э ж е с   -  Бэтжанмен 
астасып  жатады.  Шeгeннiц  атасы  мен  эжесшщ  нeмepeлepiн жандарынан  артык жаксы  кepуi,  сол  деп 
кана  eмip  суpулepi,  ешнэрсемен  тeндeстipe  алмайтын  Шегенге  деген  eлжipeгeн  махаббаттары 
жазушыныц  ез  eмipi  eкeнi  анык.  Муны  Жазушы:  «Атамныц  аты  Ешмухамет,  апамныц  аты  Батпан 
болатын, eкeуi  де  1879 жылы туган курдас едь  Атам анда-санда мактанып:  «Iстэлiнмeн курдаспын»,  - 
-------------------------------------------------------------------  136-------------------------------------------------------------------

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  1  (51),  2015 ж.
десе,  апам  коркып:  «Курбак  кагыр,  кайдагыны  айтпай  отыршы!»  -  дейтш.  Екеуi  де  бip  жылда  1956 
жылы  кайтыс  болды.  Мен  ол  екеушдей  езiмдi  жаксы  керген  адамды  керген  де  емеспiн,  бшгенде 
емеспiн.  Жандары  гана  белек  демесец,  беле  карайтын  баска  ештецесi  болмаушы  едi.»  -  деп  [1] 
нактылай тYседi.
Романдагы  Шегеннiц  ез туган  анасы  -   Жэмиханныц  бейнесiн жазушы  керемет,  жан-жакты,  аскан 
суpеткеpлiкпен аша бшген.  Шегеннiц анасы -  Жэмихан ютапта эдемi келген кара торы  ецщ,  экесiнен 
уш жас улкендш  бар деп беpiледi.  Ал жазушы  ез анасын:  «Шешем  ецдi,  кара торы  юс>тш.  Экемнен 
бес жас  ул к ен д т  бар  едi.»  - деп  [1]  одан  эpi  оныц  еюшш,  iштен тынумен  еткен  емipiн тебipене  еске 
алады.  «Бip  екiнiш,  бip  Yмiт»  романында  да  Жэмиханныц  Шегеннщ  емipiнен  алар  ез  орны  бар. 
Романда Шеген балалык санасымен  канша Жэмиханга  екпелi  болганымен де  оны  эжесi -  Бэтжанныц 
ойлары  аркылы  заман  шындыгын  керсете  отырып  актап  алады.  Кiтапта  Бэтжан:  «Соры  ашылмаган 
сорлы  бала,  мундай  куйге  тусем  деп  сен  де  ойлайсыц  ба.  Кай  жетюкенщнен  кеттiм  дейсiц,  жан 
таппаган  соц  жасаган  далбасац  да  бip.  Сенi  сегетiн  де  не  женiмiз  бар.  Бiзден  геpi,  шынында  саган 
киын шыгар,  кiм бшген.  Бiзге  буйырган  кызык та саган  буйырмады  гой,  байгус.  Не  кердщ,  не  бiлдiц, 
элi  баласыц.  Эйтеуip,  Yмiтiц  алда.  Бар  демеуiц  сол.  Кайтешн,  бip  сенi  мен  бiзге  емес,  бYкiл  елге 
келген нэумет кой, кеппен бipге  кеpемiз де.  Бip iстi  бастауын бастадыц,  кудай тек артын оцгарсын!»  - 
деп  [2]  ойга  беpiледi.  Расында,  бакытты  болгысы  келген  жанды  айыптауга  бола  ма?  Жазушы 
Жэмиханды  айыптаудан  аулак,  тек  оган  Шегеннiц  балац  ойлары  аркылы  бага  бере  отырып,  эйел 
жаныныц  шын  мYшкiл халiн  танытады.  «Жазушы  окушыны  бipесе  екiнiштi,  бipесе  аянышты  сезiмге 
бастайтын муцды эйел бейнесш шынайы жасай бiлген»  [3].
Осы  Бэтжанныц  ойлары  аркылы-ак  жазушы  Жэмиханныц  халш,  согыс  экелген  зардапты, 
заманныц кеpiнiсiн суреттеп беpедi.
Романныц  соцында  жэмиханныц  емipден  кайтар  тусы  окырманныц  жанарына  жас  Yйipлетпей 
коймайды.  Шегеннiц  досы  Райбектiц  аузымен  айтылатын  мына сездер  аркылы:  «Бул  дуниеде  досыц 
да,  душпаныц  да  кеп  бола  береди  Кайгыц  да,  куанышыц  да  сол.  Бipге  туган  бауыр  да,  белiцнен 
шыккан  бала  да  -   бэр^  бэpi  де  кеп  бола  беред^  тек  кана  курсагыннан  шыккан  анац  жалгыз.  Жэне 
эйелдщ жаманы болады, жаксысы болады, т ш  ащысы болады,  бipак ешкашан жаман ана болмайды!»
- деп  [2,  379-б.]  Шегеннiц анасына деген журек жылуы, пеpзенттiк махаббаты кеpiнiс тапкан. Жылдар 
бойы  iшiне  бYгiп  келген  перзенттщ  анага  деген  сезiмi  Жэмиханды  жоктау  кезiнде  тамаша  беpiлген. 
Жазушы  Шегеннщ  атынан  ол  сэттi  баяндай  келе:  «...Менiц жылауым  нагыз  корлык  болды:  «шешем- 
ау» дей алмаймын,  «апам-ау» дей алмаймын.  «Жэмихан» деп атын атай алмаймын, тек ецкшдеп Yнсiз 
жылаймын» - дейдi[2,  377-б.].
«Бip  екiнiш,  бip  Yмiт»  романындагы  автордыц  ерекше  талгаммен  суреттеген  кейiпкеpi  -  БYбiш. 
БYбiш -  сулулыктыц символы.  Эйел затынна тэн гажайыптыц барлыгын да жазушы  БYбiштiц бейнес 
аркылы тамаша ашкан.  Шеген алгаш рет Б у б ш т  сыртынан кеpетiн жеpiнде:  «Бэpiн танып келем,  тек 
оц  жак  шеттегi  екiншi  кызды  ешюмге  уксата  алмадым.  Сырт  жагынан  езгелерден  rnpi  сол  эдемiлеу 
секiлдi.  Ж урю   жинакы,  жарасымды.  Бойы  тiк,  белi  кыпша.  Yстiндегiсi  усак-усак  ак  нYктелеpi  бар 
кынама кYлгiн  кейлек,  етеп  ток  балтырына тYсiп,  аттаган сайын булк-булк дipiлдейдi.  Белiне  тускен 
ею  еpiм  шаш  узын да емес,  кыздыц  аркасын дамылсыз  сипалап  барады»  - деп  [2,  147-б.]  суреттейдь 
Онымен  бетпе  бет  кездесетiн  сэтшде:  «ЖYpегiм  кудды  селк  ете  калгандай  болды.  «Сулуын-ай!»  - 
деген  танданыс  сезбен  емес,  миыма  мулде  баска  бip  сигнал  аркылы  жеткен  тэpiздi.  Тесiлiп  карауга 
дэтiм  тезбей,  кезiмдi  тез  тайдырып  экеттiм.»  -  деген  сездермен-ак  БYбiштiц  кез  CYpiндipеp  табиги 
сулулыгын  адамга  сiцiмдi  жеткiзедi.  Жазушы  Бубш тщ   емipде  Сайыпжамал  атты  езшщ  алгашкы 
махаббаты  екенiн  айта келш:  <^рак кYнi  бYгiнге  дейiн  Сайыпжамал  екеумiздiц эр  кYнгi  кездесуiмiз, 
эр кездесуде айткан сезiмiз, оныц караганы, кYлгенi, жылаганы бэpi де кез алдымда.  Мен «Бip  екiнiш, 
бip  Yмiтте»  БYбiшке  катысты  жайттардыц  бipде-бipiне  кылаудай  кiнэpат  жасамадым,  окига  калай 
болды  -   солай  баяндадым.  Кешн  мен  осы  романымныц  жалгасын  жазгым  келдi.  Не  себептiц 
килiккенiн  бшмеймш,  эйтеуip  толганып  журсем  де,  жалгастырып  жаза  алмай  калдым.  Сол  бойы 
калып койды.» - деп  [4]  сез етедь Ягни, осы сездер аркылы бiз БYбiштiц емipдегi жазушыныц бозбола 
журегше  ерекше  эсер  етш,  ез тацбасын  калдырып кеткен  Сайыпжамал  екенше  кез жеткiземiз.  Оныц 
эйелге  тэн  табигатындагы  сулу  жаратылысын  каламгер  бip  сухбат  беpгенiнде:  «...Эдемi  болды.
137

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  1(51),  2015 г.
Сумдых  сулу  едь  Сез  айтатындар  есепсiз  едь  Курмет  пен  холпаштау  жолынан  тайдырды-ау  деп 
ойлаймын.  Бiрах элi кYнге  дейiн сыйлаймын.  Элi  ^ н г е  дейiн жахсы  керемiн.  Экпе-назым болганмен, 
оныц  орны  белек.  Эмiрдегi  кеп  нэрсеш  тYсiнуiме  екеумiздiц  арамыздагы  сол  харым-хатынас  себеп 
болды.»  - деп[4]  еске  алады.  Бексултан Нуржекеулын махаббатыц жыршысы  деп танысах,  оныц  <^р 
екiнiш,  бiр  Yмiт»  романындагы  кейiпкерi  -   БYбiш  балалых  пэк  махаббаттыц  хайталанбас  туындысы. 
Романда керемет охига желюш де иеленетiн осы БYбiш бейнесi.
Шындыгында  адам  емiрi  де  еюшш  пен  Yмiттен  турады  гой.  Арманын  iздеген  адам  бiрде  хулап, 
бiрде  турып  алга  харай  умытыла  бередi.  Жер  бауырлап  халганда  да  орнынан  хайта  тургызатын  бiр 
Yмiт бар.  Сол  Yмiттiц архасында беймэлiм тагдырына жол тартасыц...  Айналандагы  адамдар  да сенiц 
Yкiлеген  Yмiтiцнiц  емiр  суруiне  себепкер  болады.  Адам  тагдырында  да  басты  релдi  сомдайтын 
магызды  кейiпкерлер  болады.  Бiреуiн  унатасын,  бiреуiн  жек  кересiн,  бiреуi  жанына  хуаныш 
сыйлайды,  бiреуi  ешпес  екiнiш  салып  кетедi.  «Бiр  екiнiш,  бiр  Yмiт»  романынындагы  охига желiсi  де 
бiр  емiр,  Шегеннiц  емiрi,  Жазушыныц  ез  басынан  кешкендерi,  жахындары,  аяулы  бейнелерь 
Романдагы жазушыныц осы  аяулы  бейнелершщ хай-хайсысы  болса да мiнсiз жандар  емес.  Эмiрде де 
солай,  ягни  жахсы  керген  жахын  адамдардыц  бэрi  де  идеал  емес  Бэрi  де  ез  пендешш  кYЙбен 
тiршiлiктерi архылы нагыз емiрдi,  емiрдегi эр турлi жагдайларды ашады.
«Бiр  екiнiш,  бiр  Yмiт»  романы  Бексултан  Нуржекеулыныц  жазушылых  хырын  жан-жахты  аша 
бiлген,  езек т  мэселелердi  кетерген  тыц  туынды.  Романда халамгер  ез  емiрiнде  болган  адамдарды, 
охигаларды  басшылыхха  ала  отырып  заман  бейнесш  эдемi  жасаган.  Бул  шыгарма  езi  емiрге  келген 
туста  халай  суранысха  ие  болса,  хазiрде  емiршецдiгiн  жогалтпады  деп  ойлаймын.  Шыгармада 
махаббатпен  хатар  отбасылых  хундылыхтар,  достых  сезiм,  кешiрiмдiлiк  хасиеттер  паш  етiледi. 
Талантты  халамгер  романныц  соцында  «Татулых  атты  ец  Yлкен  хасиеттiц  тетiгi  -  езiмiз  ец  кiшiк 
санайтын  кешiрiмдiлiкте»  -  деп  [2,  379-б.]  iзгiлiк  оймен  аяхтайды.  Жазушы  жасаган  кешпкерлер 
тагдырыныц хазiргi жастарга да берер сабахтары кеп деп ойлаймын.
1. 
Ж азушы  болуыма  кешкен  гумырым  себеп  болды  \\ Ж улдыздар  отбасы.  №11,  цазан,  2007 ж. 
6-7 - бет.
2. 
Бексулт ан Нурж екеев.  Тацдамалы,  I I  том. Алматы -  1993ж.,  99-бет.
3. 
Бексулт ан Нурж екеулы.  Томпыш / / Ш ыгармалар мен аудармалар,  12-том. Алматы,  2014 ж., 
9-бет.
4. 
Алгашцы махаббатымды элi жацсы керемт. Айцын,  20 маусым,  2007 жыл.
С О БЫ ТИ Я , КО ТО РЫ Е ЛЕЖ АТ НА ОСНОВЕ РОМАНА 
«СОЖ АЛЕНИЕ И НАДЕЖДА»
А.Д. И браева -  КазН П У  имени Абая,  кафедра казахской литературы,  к.ф.н.
Н.Е.  Сарсенбаева - КазН П У  имени Абая,  магистрант 2-курса
Резюме
В  статье  говорится  о  романе  «Сожаление  и  надежда»  писателя  Бексултана Нуржекеулы, 
написанного  еще  в  середине  80-х  годов  прошлого  столетия.  Бексултан  Нуржекеулы  является 
писателем,  который  стал  известным своеобразным  стилем,  не  повторяющим  никого  широким 
кругозором  среди «ударной»  волны  казахской  прозы,  мотивами  произведений  которого явились 
судьба  женщины  с  нежной  душой  и  темы  вечной  любви,  приходивший  в  мир  искусство  слов 
чистотой  пера  с  признанием  таланта  перед  другими благодаря  высокой  эрудиции.  Сюжеты  и  герои 
здесь  сопоставлялись  с событиями  в  жизни  писателя,  приключениями  и  людьми,  знавшими 
его,  рассматривается  острота  пера  писателя,  прототипы  героев,  реальное  время,  при  котором  жили 
герои  произведений,  вопросы,  ставшие  темой  истории  его написания.  Анализируя  эти  вопросы, 

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   40




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет