Ф. Ш. Оразбаева Гылыми редакторлар


Камдан, жатпа,  заманыцнан хабарлас!



Pdf көрінісі
бет29/40
Дата06.03.2017
өлшемі6,09 Mb.
#8282
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   40

Камдан, жатпа,  заманыцнан хабарлас!
Ынта салсац, бш м  туын холга алсац,
Тендiк тиер, ешкiм ^ й е  жага алмас!  -  деп енер-бшмнщ
«Жыбырлах» елецiнде де хазах ш в д е п  жаман эдеттен ада болуга шахырады.
Сынга салдым,
Шынга салдым,
Жас талапкер  езще -
деп, одан аргысын эр жастыц ез тацдауына бередi.  Ортага уран, Yмiттiк эуез сарындас  елендерiнде 
де  ел  тецдш   Yшiн  жан  аямай  куресуге,  элеумет  пен  хогам  юше  адал,  белсене  араласуга  шахырады. 
Бул  тургыдагы  шыгармаларга  «Жастар  ураны»  (1922),  «Тiлек»  (1922),  «Жанар  тау»  (1922)  т.б. 
елендерi жатады.
Эйел-еркек, жалпы жас!
Кетерш,  керiн,  кезiцдi аш!...
Топтал, тутас, тугандас!
Жасасын еркщ!  Жогалмас.
Жамырас, Yлес, жалпы жас.
Косыл, хозгал, хогамдас!
Ахын  ертецгi  болашахты  бYгiн  ойлау  хажет деген  идеяны  жастарга  арнайды.  Жархын  кYнге  жету 
Yшiн,  емiрде  ез жолыцды  табуыц  хажет десе,  бiрде  ез жолын элi  таба алмаган,  алдына махсат хойган 
жеткiншектерге  «Жастар»,  «Саналы  жастарга»,  «Баласынан  анасына хат»,  «Охимын»  деген  елецдер 
тобын жазады.
1лияс  ЖансYгiровты  т ш   бай,  ахындых  хуаты  аса  мол  ек е н д т н   бYкiл  зерттеушiлер  айта  отырып, 
«революцияшыл  ахын»,  «Кецестiк хурылыс жыршысы» дегенмен ахын дэуiр шындыган еш боямасыз 
жырлаган.  Мэселен,  1924  жылы  «Желдi  кYн»  атты  елецiнде  эмецгерлш  салт  бойынша  ерiксiз  шалга 
тигелi отырган жас эйелдiц жан ^ ш н  суреттеу Yшiн ахын кYцiренген желге  шулаган шеп,  ызылдаган 
бутаны  хосып,  елецге  эмоциялых  рецк  берген.  Ахын  сол  бейнелеулер  архылы  большевизмнщ 
шынайы суретiн жасайды.
«Жел мен келшшек жылайды,
Келе  ме деп большевик!
Даттап аруах, худайды,
Жел де, келiншек тецселедЬ>,  -
деп аяхталатын елец, 1лияс ЖансYгiров поэзиясыныц щынайылыгын арттырып отырганы даусыз.
Ахын журе  келе,  халых iшiнде  агарту жумысына араласуы,  баспасез жумысына белсене  хатысуы 
нэтижесiнде  халамгердщ  тэжiрибелiк  бiлiмi  толыгып,  угымы  улгаяды,  тецкерiстiц  тарихи  орны  мен 
ез емiрi туралы оныц философиялых кезхарасы едэуiр дэрежеге кетерiледi.  Осы туста оныц Мэскеуге 
охуга аттануы да бекер болмаса керек.
1лияс  ЖансYгiров  емiрiндегi  бул  кезец -   аса жауапты  кезец.  Канша талабы  мен  таланты  болса да 
езшщ  ш ю   олхылыгын  сезiнiп,  онша  алысха  узай  алмайтынын  тYсiнедi.  Басты  кедергi  -   охудыц, 
бiлiмiнiц  аздыгы  аягына  тусау  сала  бердь  Осы  кезендi  былай  деп  жазады:  «1923  жылдыц  басынан 
«ТшшЬ>  газетiнiц б1р  жазушысы  болдым.  Менiц халам  хызметiне  айналысханым -  осы  1923  жылдан. 
«Тшшще»  махала,  охшау  елец  жаза  бастадым.  «Жетюу  эйелi»  деген  б1р  журнал  шыхты.  Онда  б1р 
елец,  б1р  эцпмем  басылады.  Сол  «Тiлшiде»  кYнi  бYгiнгi  шейiн  жазып  турам.  Тэшкенттегi  «Жас 
хазах»,  «Сана»,  «Шаншар» журналдарына материалдар жiбере  бастадым.  Булардыц басылгандары да, 
басылмагандары да болды.
Элеумет  хызметше  араласып  кеткендiгiм,  Жетiсудыц  облыстых  атком  мYшесi,  агарту  бастыгы, 
институт  басхарушысы,  газет шыгарушы  ...  бiлiм  аздыгы,  надандыгым  басымдагы дiцкеме  тие  бердг 
Охуды  хатты  ацсай  бердiм.  Аягында  1925  жылы  кYЗде  тiлегiм  бойынша  Жетюудыц  партия  уйымы 
охуга жiбердi.  Мэскеуге келiп осы кYнгi охып журген мемлекеттiк журналистер институтына тYCтiм.
Тэшкентте  алты  ай  охыдым.  ГИЖ-де  охыгалы  -   3  жыл.  Барлых т з е   бугiп  охыганымды  санаганда 
38 ай охыган болам»,  - дейдг
185

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  1(51),  2015 г.
Мэскеуде  окып,  езшщ теориялык жэне тэжipибeлiк бш м ш  толыктыра келе, идеялык тургыдан тез 
есешп,  жаца  суpeткepлiк  соны  биiккe  epкiн  кeтepiлeдi.  Осы  туста  акындык  аяк  алысы  да  теселш, 
поэзияныц эстетикалык мазмуны мен тYpi терецдей тYсeдi.
Кepгeн-бiлгeнi  мол  акынга  бiлiмiн  жeтiлдipу,  терецдету  I.ЖансYгipовтыц  ершеленш,  поэзия 
eлкeсiнe  батыл  кадам  жасауына  ыкпал  eтeдi.  Акын  eмipдiц  эр  кадам  каркынынан  калмай,  карымды, 
жаксы жыршысы болу ушш елец топтамаларын удете жаза тYсeдi.
Акынныц  поэзиядагы  тагы  да  бepeкeлi  арнасыныц  бipi  -  езгерген  дала  кeлбeтiн,  казак журтыныц 
кемел  кимылымен мен  ерю т  кадамын,  сол замандагы  адамдардыц рухани келбетш,  eцбeктeгi  epлiгiн 
туган  жер  такырыбындагы  лирикада  аша тYсeдi.  1лияс  ЖансYгipовтiн  ец  кемел,  ец  керкем  жырлаган 
такырыбы -  туган жер.  1928 жылы шыгармашылык толысу,  шалкыган толгау Yлгiсiндe  «БYгiнгi дала» 
елецш жазады.
Кай  уакытта  болмасын  елдщ  тынысы  мен  турмысыныц  ец  етюр,  ец  eзeктi  мэсeлeлepiн туган  жер 
такырыбы аркылы  айтуга тырысты.
1.Жансупрулыныц  поэзиялык  мурасы  казак  халкыныц  eмipi  мен  даласыныц  тынысын,  аскак 
мураттарын,  Жeтiсу жepiнiц  кэусар  ауа,  керкем  суреттерш кeцiнeн кepсeтeтiн  кудiperri  де,  парасаты 
элем  .  Акын  eлeндepiндeгi такырыптык-идеялык арна,  кepкeмдiк-суpeткepлiк сипаттар,  сез сыры  мен 
оц жуйесшщ YЙлeсiм-иipiмдepi -  халык эдeбиeтiнeн,  акын-эншi,  енерпаздардыц эсер,  ыкпалынан кец 
epiC алады.
1.Жансупрулы  алгышкы  eлeцдepiн  ауызeкi  айтып,  кецш   мен  койын  дэптepiнe  туиргеш  болмаса 
баспасез  бeтiн  кеш  кередг  Акан,  Бipжан,  Сара,  СYЙiнбай,  Шеже,  Кемтрбай  т.б.  рухани  мура, 
eнepлepiмeн етене таныс,  spi  Эсerriц энш eстiп, Абай жинагын  окыганнан кешнп  1лиястыц акындык 
элемге,  сез  сырына  куштарлыгы  арта  тYсeдi.  «...  Жазуга  талабым  оянды.  Келсе  де,  келмесе  де 
шукылап  eмipдi  елец  кыла  бастьауым»  дeуi  де  осы  кезец,  эр1  eмip-туpмыс,  шындык  сырларынан 
туган акикат ойлар eдi.
«Дала -  халыктык болмыс, улттык рухтыц символы болса,  ауыл -  оныц трш ш кке, мазмунга толы 
жэне б1р жанды, тел кершга»  -  дeйдi белгш  эдeбиeтшi  Т.Шапай.
Бeлгiлi,  аса бшпр  галым А.Шэpiп  «1лияс  шыгармашылыгыныц аркасында Дала  сeзi  шын мэнiндe 
улттык  символга  айналып,  эр  алуан  ассоциацияларга  жereлeйтiн  жагдайга  жeткiздi...  Автор 
территориялык  тутастыкты,  eлдiк  бYтiндiктi,  сез  етш,  Казакстанныц  ер ю н дтн ,  ер  iктiлiгiн  таптык 
тургыдан
(баска жол жок та ед^ эсipeлeй толFап-тepмeлeдi»  - деп жазды.
Бул туындысында акын казак халкыныц басынан еткен корлык - зомбылыгы мен кeшipгeн киямет, 
азаптарын  баяндай  келе,  кeйiн  тeцкepiс  болып,  сол  аркылы  казак  ж ер в деп   арай  аткан  epкiндiк  пен 
бостандыкты  зор  мактаныш  пафоспен  жырлады.  Кeйiн  бул  жыр  толгауы  мол  сарында  «Дала» 
поэмасына айналады.
«БYгiн, бYгiн, бугш дала!
Мундай ма eдi бурын дала?
Кектен кYнi сэуле шашып,
Кекке шарпып нурын дала.
0лкем eсiп, ел кенелдь 
Кeгiм жайнап, жер гулдендг 
Тауым ашып казынасын,
Жомарт жepiм шашты кeндi.
Елiм жаца журтка конды,
Журт жумыска койды колды.
Бiлiм булак сусын болды,
Елдiц eмipi жырдай болып.
Сумныц кYнi кугын болды...» -
десе,  соцгы  шумагын  «мундай  ма  eдi  бурын  дала?»  -  деп  корытады.  Бул  1лияс  ЖансYгipов 
поэзиясыныц  дэсrуpлi  эдiсi.  Осы  поэма  туралы  академик  Р.Нургали  «Акын  шыгармасын  терец 
идеялык,  символдык,  ишарат  магына  беретш  ете  салмакты,  философиялык  терецдцгц  бар  сезбен 
атаган.  Алтай  мен  Атырау,  Сiбip  мен  Самархан  арасын  гасырлар  бойы  жайлаган  казак  халкы 
аспанмен  тшдескен  зeцгip  таулардыц  сай-саласын,  кек  толкынды  тeлeгeй-тeцiз  жагасын,  шeтсiз- 
-------------------------------------------------------------------  186-------------------------------------------------------------------

шекшз  кум  койнын  турак  еткенмен,  онын  непзп  мекеш,  CYЙген  топырагы  -   Дала,  Улы  Дала  болды. 
Сондыктан акыннын тебipене толкуында зор шындык жатыр» -деп жазды.
1лияс ЖансYгipовтiн дала такырыбына арналган елендервде  езiндiк Yн бар, дауысы белек, жырлау 
формасы  да  ерекше.  Мунда  баска  акындардан  айырмашылыгы  -такырыбты  игеруде  улттык 
образдарды,  фольклорлык  Yлгiлеpдi,  бейнелеу  мен  кеpiктеудi  казак  угымына  сай  жаза  бiлу,  шебер 
уйкастырып, утымды пайдалана алу.
1лияс  ЖансYгipовтiн  оку-агарту,  дала,  табигат  лирикасына  орай  жазылган  кай  елещн  алып 
карасаныз  да,  ондагы  стиль  еpнегi,  каламгерлш  дара  тулгасы  айкындалып  турады.  0лещ ндеп 
эпикалык кендiк,  тенеу,  эпитет,  метафора,  градация,  эпифора,  анафора байлыгы онын поэзиясындагы 
непзп  белгiлеpi  десек,  одан  халыктык,  фольклорлык  леп  ескендей  сезшедь  Олай  болуы  занды  да. 
Халкымыздын  кут-беpекесi  дарыган,  кене  заманнан  даналык  пен  акындык  мекенi  болган  Жетюу 
жеpiнiн  пеpзентi  1лияс  ЖансYгipов  бала  ^ н н е н   бастап  елен  мен  жырдын  койнауында  туып,  сонда 
есiп-еpкендеген.  Нэтижесшде  нагыз  халыктык  пафоста,  танымдык  -  бш м дш   тургыдан  беpеpi  мол. 
этнографиялык гылым саласына жакын жазылган елецщ окып тамашалайсыз.
Ак YЙге канат келсем юрш:
Босага, мандайша мен табалдырык,
Кереге  алты жапсар, алпыс уык,
Шанырак, кYЛдipеуiш оган жуык.
Кур, тангыш, баскур, аркан, ею аяк бау,
Терт ipге, есш жабык, ши туырлык,
Он бес бау шю-сырткы белдеу, желбау,
Тускшз керпе,  кепшiк,  шай шымылдык 
Текемет, жастык шапан, кiлем, сырмак,
Алаша,  бешпент,  кейлек,  сэлi берщ  
Самаурын, Yстел кесе,  шэйнек, шэупм,
Дедеге, сандык, кебеже,  ак тYндiк...
Бурын-сонды  мундай елен жазылмаган.  Бул казак поэзиясындагы жана сеpпiн, жана YPДiс.
Бул  - елен Yлгiсiн 1лияс ЖансYгipов жас шагында жазган.  Казipде умытыла бастаган YЙ-жабдыFын 
еленмен  ерш,  атауын  атап,  тYсiн  тYCтеп  беру  1лияс  ЖансYгipов  шыгармаларын  ерекше 
ажарландырады.  Осы  тургыда  жазылган  елен  Yлгiлеpi  1лияс  ЖансYгipов  поэзиясында  кейiнгi 
кезендерде берш орын алган.
«Жетiсу  суреттерЬ>  еленi  1лияс  ЖансYгipовтiн  ен  айшыкты  шыгармаларынын  бipi.  0 з   тусында 
М.Эуезов  бул  шыгарманы  багалап  былай  деген  едк  «Мен  1лияс  ЖансYгipовтi  бурын  бiлушi  ем, 
елендеpiн окып жYpетiнмiн.  Бipак  онын шын магынасында дарынды  акын  екенiн  мойындаганым  сол 
«Жетюу суреттерЬ> еленiн окыганнан кейiн»  [13].
«Жетюу суретшде» акын тipшiлiк иелерш атап етедi.  0лен жолдары былай келедг 
Мiнеки, Алатауга бiткен торгай:
Кара, боз, суык, букпас,  сишг, шымшык,
Шапшакай, майлык, маубасбука,  шеже,
Токылдак, сан-сапалак атаулысы-...
Ал  андар  атаулысы:  сiлеусiн,  iлбiс,  аю,  бугы,  булан каскыр,  шибеpi,  карсак,  сусар,  булгын,  жанат, 
таутеке,  аркар,  каракуйрык,  суыр,  марал  тагы  баскалар.  Жырткыш  кустар:  тазкара,  балта  жумар, 
кумай,  журтшы,  су  бYpкiт,  лашын,  уйган,  тунжыр,  тынар,  мыки,  ителгi,  б э р т ,  кырги,  турымтай, 
бидайык,  бYpкiт,  тыга нак тагы  баска да кустар  мен  казipде  умыт  болган  агаш  -  шептеpдiн  атаулары 
еленде ерекше жарасым тауып, табиги тYpде орын тепкен.
Долана, уш кат, шетен, ыргай, арша,
Ак сасык, кызыл кайын,  барша, шынар.
Шырганак, сенке, терек, сегет, емен,
Yйенкi,  сыргай, балгын, торангылар,
Сарыагаш, койкаракат, жиде, шетен,
Тобылгы, тYЙекуйpык бауыр курттар,
Караган, бозкараган,  шенгел, шiлiк,
Сыкылды агаштардын талайы бар...
Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  1  (51),  2015 ж.
----------------------------------------------------------------------
1 8 7
-----------------------------------------------------------------------

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  1(51),  2015 г.
деп,  Жетюудыц бай,  rnYmm табигатын жырга хосады.  Тегiнде,  «Жетiсу суреттерi»,  «Жалпы  сын», 
«Тау суретЬ>,  «ЖетiсудаFы  су суретЬ>,  «Жетiсу жэндiгi»,  «Жер тYгi» тэрiздi  бес белiмнен,  333  жолдан 
туратын  келемдi  туынды.  Бул  шыгарма  асхан  шебердiц  холынан  шыххан,  хулпырып  жайнаган, 
ерекше  пафоспен жазылган хазах поэзиясындагы еш хайталанбас хунды поэзиялых мура.
Казiргi  дэуiрде  ханша  хубыжых  керiнгенiмен,  хазах  тарихындагы  «ахтандах  беттер»  саналатын 
коллективтендiру  кезецiне  арналган  туындылар  1лияс  ЖансYгiров  шыгармашылыгында  орын 
алатыны  жасырын  емес.  Сол  тустагы  кезец  ыцгайына  харай  хогамда  орын  алып  отырган  солахай 
саясаттыц  белгiлерiнен  ада  шыгармаларды  1лияс  ЖансYгiровта  жазган.  Бул  Кецес  одагында  емiр 
кешкен эр саладагы шыгармашылых екiлдердiц басынан еткен жайт.
Казахстан  тарихындагы  саяси-элеуметпк  наухан  -   хазах  жерiндегi  iPi  байлардыц  мал-мYлкiн 
тэркiлеу,  ездерiн жер  аудару  науханы  1928  жылы  басталды.  Оган  хызу  ат  салысхан  шыгармашылых 
одахтар  Yгiттiк  -  насихаттых  жумыстарды  жан-жахты  жандандырып,  ез  тараптарынан  Yлесiн  хосып 
жатты.  Эдебиет  саласындагы  екiлдер  халыц  хауымга Yгiт-насихат  жургiзу  махсатында  елец,  эцпме, 
очерк,  дастандар  мен  дерект  шыгармалар  жазып,  кезге  тYCтi.  1лияс  бул  наухандых  шарага  арнап 
«Кэмпеске»  деген  шагын  поэма  жазды.  Поэманыц  басты  кейiпкерi  -   Мухан  байдыц  дYниесiнiн 
тэркiленген  сэттегi  iшкi  психологиялых  хиналысы  бейнеленген.  Муханныц  малыныц  алынуын, 
жинаган  дYние-мYлкiнiц  жалшы-жахыбайга  Yлестiрiлуiн,  зират  басына  апарып  кемген  тайтуях 
алтыны мен жамбысы  ортага салынып,  шацырагыныц ойраны  шыхханын ахын фольклордагы жохтау 
елецiнiц  формасы  архылы  шебер  керсете  бшген.  ДYние-мYлiк  пен  елден  айырылып,  жер  аударылган 
Мухан  мен  эйелi  Улжан  бетен  ел  мен  журтха  бара  жатыр,  олардыц  сауых-сайран  дэуреш  б^кен, 
поезд  буларга  адам  жутатын  айдаhар  болып  елестейдi.  Ахынныц  мундагы  мегзейтiнi  -   есю 
элементтiц  жаца  заманныц  жацалыгын  хабыл  ала  алмайтын,  олардыц  гумыры  бiтiп,  хурдымга 
кеткенш керсету.
1. 
ЖансYгiров 1лияс.  Свзстан. Алматы: Жалын,  1987.  83  бет.
2. 
Эуезов Мухтар.  Эр жылдар ойлары. Алматы: ДМКЭБ,1959,  76 бет
3. 
Тогжанов F.  Эдебиет жэне сын мэселелерi.  Цызылорда,  1929.  108 бет.
4. 
Шапаев Т.  Ой тYбiнде жатцан свз:Эдеби-сын мацалалар.  -  А.  1989.
5. 
Нургалиев Р.Цазацреволюциялыц поэзиясы.  - Алматы: Мектеп.1987.
6. 
Шэрт А.  К,азац поэзиясында улттыц идеяныц керкем бейнеленуi... А.  2001.
НАЦИОНАЛЬНАЯ ИДЕЯ В Л И РИ КЕ ИЛИЯСА ЖАНСУГУРОВА 
Б.М.  Султанова -  Казахский государственный женский педагогический университет 
М.Ш.  Тойганбекова -  Казахский национальный университет им.  аль-Фараби
Резюме
В  настоящей  статье  выясняются  художественно-эстетические  особенности  и  национальная  идея 
казахской  поэзии,  определившие  ее  особое  место  в  культурно-духовной  жизни  народа.  В  статье 
показаны пути развития, значительные достижения и взлеты поэзии И.Жансугурова.
В статье описаны значимость, проблематика и идейно-тематическое содержание казахской поэзии. 
В статье рассматривается поэзия И.Жансугурова как яркий образец казахского литературного языка и 
осуществляется  анализ  литературной  особенности  поэта.  Теоретически  обосновывается  сущность 
реалистического  описания родного  края,  а также  роль  различных литературных средств в выражении 
культурных  ассоцаций,  ценностей,  ярко  и  образно  передающих  национальный  колорит  казахского 
народа.  Выявляется  литературная  специфика  поэзии И.Жансугурова,  особым  образом  проецируются 
различные  коннотации,  образы,  эмоционально-экспрессивная  окрашенность.  Разные  языковые 
средства,  выявленные  в  стихотворении  несут  богатую  культурную  информацию  о  мире  и  месте 
человека в нем.
Авторская  индивидуальность  И.Жансугурова  и  его  мастерство  проявляются  в  своеобразном 
выборе  и  организации  языковых  единиц,  образных  средств  в  стихотворении.  Особую  роль  поэт 
отводит  в бескрайный степь, хранящий в себе  глубокое познание  народом окружающего мира.
188

Абай атындагы Цаз¥ПУ-дыцХабаршысы,  «Филология гылымдары» сериясы, №  1  (51),  2015 ж.
NATIONAL IDEA IN LYRICS ILYAS ZHANSUGUROV
B.M. Su1tanovа Kazakh State  Women's Pedagogical universЩ 
M.Sh.  Toyganbekova Kazakh National  University Al-Farabi
Sum m ary
In front o f you there  is  an aritcle  about Ilyas  Zhansugurov’ s poetry,  which determines  its  special place  in 
the  cultural  and  spiritual  life  o f the  Kazakh people.  The  article  describes  the  development,  achievements  o f
I.Zhansugurov’s poetry.
The  article  describes  the  importance  and  problems  o f ideological  and  thematic  content  o f the  Kazakh 
poetry.  The  article  discusses  poetry  I.Zhansugurov  as  a vivid  example  o f the  Kazakh  literary  language  and 
literary analysis  as  particularly poet.  Theoretically justified  a realistic  description  o f the  nature  o f his  native 
land,  as  well  as  the  role  o f various  literary means  in terms  o f cultural  assotsatsy,  values,  clearly  and vividly 
transmit the  national  color o f the  Kazakh people.  Revealed  specific  literary poetry  I.Zhansugurov,  specially 
projected different  connotations,  images,  emotional  and  expressive  coloring.  Different language  features  are 
identified in the poem's  rich cultural information about the world and man's place in it.
Author's personality and  I.Zhansugurov’sskill  appear in  a kind o f selection  and  organization  o f linguistic 
units,  figurative  means  in the poem.  The  special role  o f the poet assigns to the  endless  steppes that contains a 
deep knowledge o f the people o f the world.
Э О Ж  821.0:378
ИНТЕРТЕКСТУАЛДЫЛЫК; -  МЭТ1НДЕР АРАСЫНДАГЫ БАЙЛАНЫС 
Г.Б. Ток;шылык;ова -  Абай атындагы Цаз¥ПУ,  цазац эдебиеmi кафедрасыныц ага оцытушысы
Ацдатпа.  Макалада  интертекстуалдылык  мэселес  сез  болады.  Макала  езектш п  бipнeшe 
фаторлармен  айкындалады.  Бipiншiдeн,  интертекстуалдылык  категориясын  мэдени  кубылыс  ретнде 
танылып,  мэтшдш  категория  делшсе;  екшшщен,  эpтYpлi  мэдени-тшдш  ортада  пайда  болган 
мэтшдердщ  керкем  шыгармадагы  кершюш  зерделеу  м эселес  сез  болады.  Постмодернизм 
эдебиетшде  интертекстуалдылык  басты  орынга  шыгады,  мэтшдер  арасында  байланыс  бар,  олардыц 
кез-келгеш 
элем 
эдеби ет 
контексшде 
кершю 
табады. 
Эдебиеттану 
гылымындагы 
интертекстуалдылык  мэселесше  катысты  ойлар  леп  сан  алуан.  Соны  назарга  алган  автор 
интертекстуалдылык  категориясын  карастырган  бipнeшe  зepттeушi  галымдардыц  пшрлерш 
басшылыкка  ала  отырып,  интертекстуалдылык  табигатын  танытуга талпынган,  интертекстуалдылык 
мэселесше  катысты  гылымдагы  кезкарасты,  оныц  зерттелу  барысын,  непзп  бeлгiлepi  мен 
ерекшелштерш ашып керсеткен.
Кш т 
сездер: 
интертекстуалдылык, 
интермэтш, 
постмодернизм, 
транстекстуалдылык, 
паратекстуалдылык, метатекстуалдылык, гипертекстуалыдылык
Постмодернизм  -   «пост»  т р к е с   бiздiц  угымымызда  «кeйiнгi»  деген  магынаны  бepeдi.  Эдебиетте 
постмодернизм  агымы  модернизмнен  кeйiн  eмipгe  келген,  модернизм  агымына,  модернизм дэуipiнiц 
нэтижeлepiнe  карсы  реакция  ретнде  тYсiндipiлeдi.  Атап  айтканда,  eкiншi  дYниeжYзiлiк  согыстыц 
адам  кукыгын  аякка  таптап,  адам  eмipiн  тукке  тургысыз  eтiп  кepсeтуi,  Хиросима  мен  Нагасакидеп 
атом  бомбасыныц  жарылысы,  державалардыц  арасындагы  карусыз,  «салкын»  согыстыц  (саяси) 
салдары  адамзатка,  жалпы  элеуметке  катты  эсер  e n i.  Эдебиет  -   когам  айнасы  болгандыктан,  оныц 
салкыны  сез  енерше  де  кeлiп,  оган  «постмодернизм»  деген  ат  жамалды.  Зeprreушiлep 
постмодернизмнщ  пайда  болып,  дамып,  кepкeйiп,  еркендеген  шагы  деп  дэл  уакытты  белгшеп  бере 
алмайды.  Тiптi,  оныц  eмipi  кай  уакытка  дeйiн  созылатындыгы,  немен,  калай  аякталатындыгы  да 
бeлгiсiз.
Постмодернизм  кубылысыныц  пайда болуы  жeнiндe  де  ортак  пш р  жок.  Зeprreушi  И.Голованова 
постмодepнизмнiц  жалпы  пайда  болу,  даму  сипатына  жан-жакты  токтала  кeлiп,  темендепдей 
мэлiмerrep  кeлтipeдi.  Ец  алгаш  постмодернизм  термит  1914  жылы  Р.Панвицтщ  «Еуропалык 
мэдeниerriц  кулдырауы»  атты  eцбeгiндe  кершсе,  1934  жылы  эдебиеттанушы  Ф.  де  Онис  езшщ 
«Испандык  жэне  латынамерикандык  поэзия  антологиясы»  атты  кiтабында  постмодepнизмдi 
модернизмге  карсы реакция магынасында тYсiндipдi.  1947 жылы тарихшы,  философ Арнольд  Тойнби 
-------------------------------------------------------------------189--------------------------------------------------------------------

Вестник КазНПУ им.Абая,  серия «Филологические науки», №  1(51),  2015 г.
«Тарихты  тYсiну»  ютабында  постмодернизмге  мэдени  сипат  берш,  постмодеpнизмдi  дiн  мен 
мэдениеттеп  батыс  билiгiнiн  кулдырауы  деп  сипаттайды.  Эдебиет  саласында  постмодернизм 
теpминiн  алгаш  колданып,  толыкканды  енгiзушi,  постмодеpнизмнiн  непзп  белгшерш  аныктап 
кеpсетiп,  классификациясын  жасаган  американдык  окымысты  Ихаб  Хассан  (1971).  Осыган 
байланысты кептеген зеpттеушiлеp постмодернизмнщ отаны,  канат жайып, дамыган жеpi -  АКШ деп 
санайды.  Ал  француз  окымыстысы  Ж.Ф.Лиотардын  1979  жылы  жарык  керген  «Постмодернистк 
жагдай»  атты  енбепнде  постмодеpнизмнiн  пайда  болуы  философиялык  тургыдан  жан-жакты 

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   40




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет