Баланың психологиялық-педагогикалық сипаттамасының нысаны
мінездеме параметрлері
|
Қысқаша сипаттама
|
Балл-мен баға-лау
|
1.әлеуметтік өзара әрекеттесу және байла-
|
атын атауғае сирек жауап береді.
|
1
|
ныс.
|
көзге қысқа уақыт қарауға бола-
|
1
|
1) есімге, сөз тіркестеріне, көзқарасқа,
|
ды
|
|
нұсқауға және т. б. ым-ишара, ымдау,
|
индикативті қимылды және т. б.
|
0
|
екпінге реакция; сөздер, фразалар, сурет-
|
түсінбейді.
|
|
тер, белгілер, символдар, суреттер (пекс)
|
күлімдейді, егер сізге ойын ұнаса
|
1
|
арқылы берілетін хабарларды түсінеді
|
күледі
|
|
2) өтініштерді, талаптарды, тыйым салулар-
|
Ол ашулы екпінге және «тоқта!
|
2
|
ды орындау
|
Болмайды» деген сөздерге
|
|
3). пайдалану көзбен түйісу, ымдау, вока-
|
тоқтайды
|
3
|
лизация, екпін, сілтеу және т. б. қимылдар,
|
«тамақ ішуге барамыз»,
|
|
қозғалыстар, сөздер, фразалар, белгілер,
|
«серуендейміз» сөз тіркестеріне
|
|
символдар, суреттер (пекс);
|
назар аударады
|
|
4) бастамашылық (ниет), байланысты
|
«Бер», «тиіспе» дегенді орындай
|
0 - жоқ
|
қолдау.
|
алады
|
1 – шек-
|
5) қарым-қатынас: эмоционалды және/не-
|
|
т е у л і
|
месе ойын, іскерлік (өз қажеттіліктерін
|
|
және си-
|
қанағаттандыру үшін), ата-аналармен, басқа
|
|
рек бола-
|
ересектермен (психологпен) сөйлесу
|
|
ды
|
6) ересектерге оның мінез-құлқын еліктеуге
|
|
2- кезең-
|
қалай әсер етеді: оң, немқұрайлы, теріс.
|
|
мен бо-
|
7) бірлескен ойын: мүмкіндік береді,
|
|
лады
|
қатысады, ойын әрекеттерін, дыбыстарды,
|
|
3 – үнемі
|
ересектердің сөздеріне еліктейді.
|
|
болады
|
2. мінез-құлық, мотор белсенділігі сенсорлық
|
|
0 - жоқ
|
және ойын артықшылықтары
|
1 – шек-
|
1) психикалық тонус өздігінен және
|
т е у л і
|
берілген әрекетте қанша уақытқа созыла-
|
және си-
|
ды, қалжырау, қанықтыру қаншалықты тез
|
рек бола-
|
жүреді? Қалжырау кезінде:
|
ды
|
- селқос күтім (мұздату, еденге демалу);
|
2- кезең-
|
- анасына барады, оған кеудесін басады;
|
мен бо-
|
- тамақ, сусын сұрайды;
|
лады
|
- қозғалады, қозғалыс стереотиптері пайда
|
3 – үнемі
|
болады;
|
болады
|
- озбырлық, өзіне-өзі озбырлық.
|
|
2) Қалай сергітеді, өзін ынталандырады? ау-
|
|
тостимуляциялар: көру, есту, вестибулярлық,
|
|
тактильді және т. б
|
|
3) заттармен жасалатын қолайлы іс-әрекеттер,
|
|
сабақтар, ойындар; олардың ұзақтығы және
|
|
олардың сіңірілуі
|
|
4) жеке сенсорлық әсерлерге (дыбыстар, жа- насу және т. б.) төзбеушілік.
қорқыныш, үрей.
не тудырады? Қалай көрінеді
теріс қылық, озбырлық, өзін-өзі озбырлық. неге арандатады? Бұл қалай көрінеді?
|
|
|
3. танымдық іс-әрекет пен сөйлеуді дамыту.
пішіндердің, шамалардың, түстердің арақатынасына көрнекі-практикалық тап- сырмаларды қабылдау және орындау тәсілдері (сортерлер, ішпектер. текшелер, пирамидалар)
үлгі бойынша таяқшалардан немесе тек- шелерден құрастыру
өтініш бойынша көрсету және заттардың атауын көрсету және айту, сұрақтарға жауап беру
|
|
Баллмен бағалан- байды
|
Қорытындылар:
Қарым-қатынас пен әлеуметтік өзара әрекеттестіктің даму деңгейі, қол жетімді байланыс құралдары (түсіну және қолдану)
стереотиптік әрекеттер мен мінез-құлықтың ерекшеліктері, сипаты мен функциялары
ақыл-ой және сөйлеу дамуының деңгейі
аутизмдік бұзылымның айқындылық дәрежесі және сипаты.
психологиялық-педагогикалық жұмыстың стратегияларын, әдістерін анықтау
|
ҚОсымШа
Сенсорлық ойындарды қолданатын сабақтарға арналған жабдықтар мен заттардың ең аз тізбесі
еден төсеніші-4 дана;
үлкен сенсорлық доп (фитмяч) - 1 дана;
жұмсақ модульдер-1 жиынтығы;
батут -1 дана;
"Қаңбақ сияқты домалау" жабдығы-1 дана;
вестибулярлық диск (конустық) - 1 дана;
туннель-2-4 дана;
қосымша құрылғылары бар алмалы-салмалы әткеншек (әткеншек- бөрене, әткеншек-платформа) -1 дана;
гамак-1 дана;
қол мен аяққа ауырлатқыштар (0,5 кг– нан) - 1 жиынтық;
қол мен аяққа ауырлатқыштар– 1 кг-нан) - 1 жиынтық;
"Үкі жұмыртқасы", үлкен - 1 дана;
"Үкі жұмыртқасы", кішкентай - 1 дана;
салмағы әртүрлі салмақты доптар-3 дана;
швед баспалдақтары-1 дана;
сенсорлық жол-1 жиынтық;
"үкі" шұлықтары, балалар-1 дана;
"үкі" шұлықтары, ересек адам-1 дана;
салмақты көрпе – 1 дана.;
жармасы бар ыдыс (қарақұмық, бұршақ және т. б.), үлкен - 1 жинақ;
массажға арналған түрлі беті бар щеткалар-5-10 дана;
көрпе / жұқа көрпе-1 дана –
кішкентай жастықтар, вафли сүлгі, арқан, қораптар.
ҚОсымШа
Қатынасты дамыту
Қатынастық жағдай
|
Эмоционалдық- ым-ишаралық реакциялар. екпін
|
ымдар
|
Дыбысқа еліктеу және сөздер
|
амандасу
|
жымию, көзбен түйісу, қуанышты екпін
|
амандасу (қол бұлғау)
|
сәлем
|
мақұлдау, қолдау
|
мақтау,
|
жымию, көзбен түйісу, қуанышты екпін
|
мақұлдау (бас саусақ- ты жоғары көтеру)
«Бесті әкел» ишарасы (алақанмен шапалақ)
|
жарайсың! Бесті әкел!
|
Бірлесккен назар аудару
|
назар,
|
таң қалған түр, таң қалған (аса) екпін, көзбен түйісу (үш нүктеге)
|
нұсқау ишарасы (саусақ жоғары) нұсқау ишарасы (саусақ затқа)
|
Ой мынау не, тыңда! Қара, қара онда не бар?
|
келісім білдіру
|
сұраулық екпін, көзбен түйісу
|
Бас изеу
|
Осыны қалайсың Осыны істейсің бе?
|
ба?
|
келіспеуді білдіру
|
сұраулық екпін, көзбен түйісу
|
Басты жан-жаққа бұру
|
Осыны қаламайсың ба? Осыны істемейсің бе?
|
Қол созу (сыйлау, дәм татуға беру)
|
көзбен түйісу, тілектестік екпін
|
«бер» ишарасы (қол созу)
|
мә
|
Өтінуді білдіру
|
көзбен түйісу, сұраулық екпін
|
«Бер-бер» ишара- сы (қол созу қол саусақтарын бүгу)
|
Бер
|
Бірлескен қуаныш- ты және мақұлдауды білдіру
|
аса екпін
|
қуанышты
|
а л а қ а н м е н шапалақтау
|
алақай!
|
Ұнатуды білдіру
|
тілектес түр
|
«ауадағы сүйіс» иша- расы (ерінді саусақпен басу және қолды жаю. Құшақтау ?
|
Шолпылдату
|
келіспеушілікті, тый- ымды білдіру. Қауіп, озбырлық мінез- қылық жағдайында
|
салмақты бет түрі
|
сұқ саусақты бұлғау
|
но-но-но
|
Қ у ы р ш а қ т а р м е н және т.б. ойнау жағ- дайларында өтінуді білдіру
|
көзбен түйісу, сұрау екпіні
|
«ішу» ишарасы
«Қасықпен жеу» иша- расы
«сау бол» ишарасы
|
су бер. уууп ням-ням сау бол
|
ризалық білдіру
|
|
Бір қолы кеудесінде және бас изеу
|
рахмет
|
Қоштасу
|
жымию, көзбен түйісу, қуанышты екпін
|
«әзірше» ишарасы (қол саусақтарын бүгу)
|
әзірше
|
ҚОсымШа
Аутистік бұзылымдары бар балалармен психологиялық-педагогикалық жұмыс алгоритмі
сатылар
|
мақсаты мен міндеттері
|
стратегиялар, жұмыстың тактика- лары, әдістері мен тәсілдері
|
сатының нәтижелері және одан әрі әрекеттерді анықтау
|
Диагнос- тикалық
–т аны - стыру са- тысы
|
1 . Э м о ц и о н а л д ы , әлеуметтік-коммуни- кативті,ақыл-ой және сөйлеу дамуының деңгейі мен ерекше- ліктерін бағалау.
2. стратегияны, так- тиканы және жұмыс әдістерін таңдау үшін бала мен отбасының мүмкіндіктерін, ресур- старын анықтау.
|
ХҚж шеңберінде ата- аналармен әңгіме.
анамнестикалық және басқа да мәліметтерді жинау.
сенсорлық саланы нақтылауға арналған сауалнама.
Бақылау.
Эксперименттік зерт- теу.
|
Бақылау хаттамасы және баланың сипаттамасы
Балалар санатын анықтау 1-санат-байланыс орнатуға және қолдауға, ересектер- мен бірлескен іс-әрекеттерге қатысуға, еліктеуге қабілетті. 2-санат - тұрақты немқұрайлылық және бай- ланыс орнату әрекеттерін елемеу; еліктеудің болмауы және ересектермен бірлескен әрекеттерден селқос кету.
3 санат-тұрақты теріс эмоционалды-мінез-құлық көріністері: алаңдаушылық, қор-қыныш, жылау, жы- лау, озбырлық және өзін- өзі озбырлық, байланыс орнатуға, бірлескен ойынға қатысуға белсенді қарсылық.
|
Баст а п- қы саты
|
Байланысорнатужәне өзара әрекеттесудің бастапқы нысандары
ересектерге еліктеуге және іс-қимылға ынта- ландыру.
сенсорлық және эмо- ционалды ыңғайсыз- дықты жұмсарту.
психофизикалық тонустың жоғарылауы
проблемалық мінез- құлықты төмендету.
|
1-ші санаттағы ба- лалар -еліктеу стра- тегиясы және/неме- се бірлескен ойынға қатысатын баланың қызығушылығы мен ойынына қосылу стра- тегиясы.
Балалардың 2 және 3 са- наттары - тікелей және артта қалған еліктеу стратегиялары.
әдіс-тәсілдері:
сенсорлық интеграция
прелингвистикалық дағдыларды қалып- тастыру (пДҚ)
эмоционалды-деңгей- лік терапия.
|
Оң динамика: байланыс ор- нату, бірлескенойынғақатысу, әрекеттерге еліктеу, жеке қарым - қатынас құралдарын пайдалану-жеңіл және орта- ша аутизмдік бұзылымдары бар балаларға арналған бағдарлама ұсынылады.
Байланыс пен өзара әрекеттесудіңболмауынемесе ең аз қарқыны; проблемалық мінез - құлық (тұрақты байла- ныс, теріс қылық, озбырлық)
- аутизмнің ауыр аурула- ры бар балаларға арналған бағдарлама ұсынылады.
|
а у ы р расБ бар балалар- ға арнал- ғ а н бағдар- лама
I-саты
II саты
|
Қарапайым қарым- қатынас дағдыларын қалыптастыру:
көзбен түйісу;
қарапайым нұсқауларды орындау;
ересек адамның әрекеттеріне еліктеу.
1.ересектермен қарым- қатынас және өзара іс-қимыл тәсілдерін, құралдарын, оның ішінде «PECS» бала- малы коммуникация жүйесін пайдалана отырып кеңейту 2.түрлі дағдыларға үйрету: мотор, сөйлеу, танымдық және әлеуметтік-тұрмыстық. 3.проблемалық мінез- құлықты төмендету және жеңу.
|
мыналарға негізделген әдістер мен тәсілдер:
мінез-құлықты қолданбалы талдау
TEACCH бағдарла- масы
баламалы байланыс (PECS)
сенсорлық біріктіру
арнайы педагогика әдістемелері
|
нәтижелері. Бала:
орындықта белгілі бір уақыт отырады;
атын атағанда жауап береді және ересек адаммен бірнеше секунд бойы көз байланысын қолдайды;
-» осылай жаса» нұсқауын орындайды: ересектер үшін әртүрлі әрекеттерді қайталай отырып»;
мақтауға және мақұлдауға оң жауап береді; - әлеуметтік ынталандыру баланы тап- сырманы орындауға ынта- ландырады.
нәтижелері. Бала:
ұсынылған тапсырмаларға назар аударады және оларды мақсатты түрде орындайды;
ересек адамға қарап, оның қажеттіліктері мен тілектерін, соның ішінде PECS кар- таларын қолдана отырып білдіреді;
ересектердің әртүрлі әрекеттеріне еліктейді;
түрлі дағдыларға үйренеді және оларды сабақтарда, үйде және түрлі жағдайларда қолданады;
-әлеуметтік қолайлы мінез-құлықты көрсетеді, проблемалық мінез-құлық жоқ немесе сирек кездеседі. жақсы оң қарқынмен – жеңіл және орташа аутизмдік бұзылымдары бар балаларға арналған бағдарламаның стратегиялары, әдістері мен тәсілдері ұсынылады
|
ж е ң і л ж ә н е ор т аша аутиз м і бар бұзы- лым д а- ры бар б а л а - л а р ғ а а р н а л - ғ а н бағдар- лама
II саты
(I саты- (бастап- қ ы
– жоғары- дан қара)
III
саты
|
1 1 . Б а л а н ы ң с т е р е о т и п т і к әрекеттерін мақсатты ойын әрекеттеріне ай- налдыру.
2. Қарым-қатынас және өзара әрекеттесу дағдыларын дамыту және қиындату.
3 . і ш і н а р а құрылымдалған іс- әрекет режимінде баланың мінез-құлқын ұйымдастыру.
әр түрлі дағдылар мен өзара әрекеттесуді игеру.
пәндікжәнесюжеттік ойын әрекеттерін иге- ру.
Баланың жақын ортасы туралы түсінік қалыптастыру:
Белгілі бір мінез- құлық ережелерін иге- ру және орындау.
әр түрлі дағдыларды қалыптастыру: мотор, перцептивті, ақыл-ой, сөйлеу.
|
әдіс-тәсілдері:
эмоциялық-мағыналық терапия
сенсорлық интеграция
психологиялық жұмыс тәжірибесінде және мектепке дейінгі тәрбие әдістемелерінде пай- даланылатын (жыл- жымалы, музыкалық- қозғалысойындарыжәне әлеуметтік-коммуникативтік ойындар)
әдіс-тәсілдері:
эмоциялық-мағыналық терапия
сенсорлық интеграция
психологиялық жұмыс тәжірибесінде және мектепке дейінгі тәрбие әдістемелерінде пай- даланылатын (жыл- жымалы, музыкалық- қозғалысойындарыжәне әлеуметтік-коммуникативтік ойындар)
- сөйлеудіқалыптастыру, жаһандық оқу әдістері.
|
нәтижелері. Бала:
көз байланысын қолдайды және іске қосады, ишара, во- кализация, жеке сөздер, ым- ишараларды түсінеді және қолданады;
жеке ауызша өтініштерді орындайды;;
бірлескен ойынға қатысады, ересектердің іс-әрекеттеріне еліктейді;
шарттарға сәйкес мақсатты әрекеттерді орындайды (өзі немесе ересек адамның көмегімен);
сабақ рәсімін ұстанады, бір қызмет түрінен екіншісіне ты- ныш ауысады.
нәтижелері. Бала:
көзқарас, ишара, ым, сөздер, фразаларды пайдалана отырып, және бастамашылық етеді;
ересектермен ойын қарым- қатынасын жүзеге асырады;
пәндік және ойын әрекеттерін орындайды, сюжеттік ойынға қосылады;
сабақ кестесін ұстанады, ережелерді, ересектердің та- лаптарын орындайды;
қоршаған тұрмыстық зат- тар туралы хабардарлықты көрсетеді.
|
IV саты
|
Құрдастарын байқау қабілетін дамыту, оны- мен эмоционалды және практикалық өзара әрекеттесуді ынталан- дыру.
Құрдастарымен он- ың қажеттіліктері мен мүдделерін ескере от- ырып қарым-қатынас жасау қабілетін қалып- тастыру.
Өзгелердің сезім- дерін түсіну, бөлісу қабілетін дамыту (эм- патия).
Қарым-қатынас құ- ралдарын кеңейту, құрдастарын мінез-құ- лық ережелерін игеру.
|
Қолданылатын әдістер мен тәсілдер.:
-мектеп жасына дейінгі балалардың қарым- қатынас дағдыларын қалыптастыру бойынша психологиялық-педа- гогикалық практикада;
- балалардағы коммуни- кация проблемаларын еңсеру бойынша денеге бағытталған терапия;
-мектепке дейінгі тәрбие бағдарламалары мен әдістемелерінде ( ж ы л ж ы м а л ы , музыкалық-қозғалыс және әлеуметтік- коммуникативтік ойын- дар).
|
әр түрлі қарым-қатынас құралдарын қолдана отырып, құрдастарымен байланыс ор- натады: көзқарас, ишара, ым- ишара, сөздер, тіркестер;
құрдастарымен бірлескен ойынға қосылады;
басқа баланың мүмкін- діктері, мүдделері мен мінез- құлқын ескере отырып әрекет ете алады;
түсінеді, басқаның сезім- імен бөліседі, белгілі бір жағдайларда басқасына жан- ашырлық танытады;
-құрдастарыменжәнебалалар ұжымымен қарым-қатынас пен өзара әрекеттесудің әр- түрлі жағдайларда мінез-құ- лық нормаларын орындайды.
|
мектеп- а л д ы ж ә н е м е к те п жасын- д а ғ ы балалар- ға арнал- ғ а н бағдар- лама
|
1 . коммуникативтік және әлеуметтік д а ғ д ы л а р д ы қалыптастыру.
. м ұ ғ а л і м м е н , қ ұ р д а с т а р ы м е н әлеуметтік қарым- қатынас орнату және қолдау қабілетін да- мыту.
. ә л е у м е т т і к құзыреттілікті арттыру, баланы мектепке дай- ындау.
|
1.топтық жұмыс әдісі
2 . » ә л е у м е т т і к әңгімелер» әдісі.
3.Денеге бағытталған терапия, кинезотерапия, сенсомоторлы және нейропсихологиялық түзету әдістері мен әдістері
|
нәтижелері. Бала:
сөйлеу және басқа да қарым- қатынас құралдары арқылы сезімдерді түсінеді және ба- рабар түрде білдіреді: ишара, екпін, ым-ишара;
диалогты қолдайды, таныс қарым-қатынас жағдайында сұрақтарға жауап береді;
құрдастарымен бірлескен қызметтің белгілі бір дағдыларын көрсетеді;
жақындарымен, ересек- термен және балалармен қарым-қатынаста жалпы қабылданған мінез-құлық ережелерін, әлеуметтік рәсімдерді сақтайды;
мектепке бейімделудің және мектепте оқытудың табыстылығының жеткілікті деңгейін көрсетеді (оның ішінде жеке қолдау көрсете отырып).
|
аутизмі бар бала- ны дмыту жұмысы- на ата- аналарды т а р т у бағдар- ламасы
|
ата-аналарды даму процесіне тарту арқы- лы балаға көмек көрсету.
ата-аналарды ба- ланы отбасында да- мыту және тәрбиелеу дағдыларына үйрету. 1.әңгімелесу, байқау, сауалнама жүргізу.
|
әңгімелесу, байқау, сауалнама жүргізу.
кеңес беру, түсіндіру, ағарту.
Оқыту-ата-аналарға баланың дағдыларын қалыптастыру туралы қадамдық нұсқаулық.
психотерапиялық әдістер.
топтық жұмыс әдістері.
|
Баламен белсенді жұмыс істеуге деген ықыласы мен дайындығын білдіретін бірінші топтың ата – ана- лары үшін даму процесіне белсенді қатысу стратегиясы қолданылады, оларды бала- мен жұмыс істеу әдістері мен тәсілдеріне үйретеді.
екінші топтың ата - анала- ры үшін - баламен жұмыс істеуге белсенді қатысу мүмкіндігі жоқ-кеңес беру, ағарту және үй тапсырмала- рын орындау арқылы дамыту жұмыстарына шектеулі және біртіндеп тарту стратегиясы қолданылады.
|
ерсарина а.к., Джангельдинова з.Б., айтжанова р.к. аутизмі балаларға арналған арнайы дамыту бағдарламасы
редакторы а.к. ерсарина.
техникалық редакторы Д. тоқтарбекова.
компьютерлік қалыптауы а. Қабанбаев.
Форматы 60х84\16. Қағазы офсеттік. 10,75 шартты баспа табақ.
тп ҰғпО, 050008, алматы қаласы, Байзақов көшесі, 273 а, тел\факс 394-45-17, 394-45-07.
Достарыңызбен бөлісу: |
