Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010
жүктеу/скачать 5,22 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Айменов Ж. ЖОО мақсаты – болашақ маман тұлғасын тәрбиелеу
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 ФИЛОЛОГИЯ
- T.M.BAIMAKHAN
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Baimakhan T.M.
- REFERENCES
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Н.КЕНЖЕҒАРАЕВ
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Айменов Ж. ЖОО мақсаты – болашақ маман тұлғасын тәрбиелеу
9 кафедралар мен факультеттердің кәсіптілікті тереңдете үйрету бойынша дәрістік және дәрістен тыс жұмыстары студенттерді қолданбалы қызметтердің барша түрлеріне, спортқа қатыстыру арқылы тәрбиелеу;
жеке-дара және ұжымдық шығармашылықта өзін көрсете алуына арналған жалпы университеттік мейрамдар мен салтанатты мерекелер жүйесін түзу;
арнайы құралына айналған жатақханалардағы, демалыс орындарындағы тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру. Университетте өткізіліп жатқан кез келген тәрбиелік әрекет, іс-шара әрбір субъектінің өзін-өзі жоғары мәдениет адамы, өз мүмкіндігін ашуға лайық этикалық-эстетикалық бағдарына жауапкершілік сезімі дамыған тұлға ретінде көруіне жағадайлар жасауды көздейді. Сондықтан студенттер тарапынан өткізіліп жатқан дәрістен тыс шаралар мазмұндық, этикалық-эстетикалық, шапағат-ізгілік тұрғысынан бағалануы тиіс. Болашақ өндіріс, қоғам жетекшісі, мамандық иесін дайындау ерекшелігі келешек қызметке қажет болатын күш-қуат және игерген тәжірибесін қолдану аймағын кеңейтуді талап етеді, осыдан университетте тәрбиелік жұмыстарды өткізудегі студенттер мен ұстаздар қызметтестігінің бір формасы ретінде қызығулары мен бейімділіктеріне орайласқан клубтар мен үйірмелер, жастарды ынталандырушы орталықтар ұйымдастыру қажеттігі туындайды. Жоғары курс студенттері төменгі курс топтарында курсаралық жұмыстарға тартылып, кейбір іс-шаралар мен студенттердің ғылыми жұмыстарына және т.б. жетекшілік етуге тартылуы мүмкін. Университеттегі тәрбие жұмыстарын ұйымдастырудың басты бағыттарының бірі кураторлар институтының бұдан былайғы дамуына қолдау беріп, оның жұмысын жүйелі жетілдіру қажет. Қазіргі жағдайда педагогикалық қарым-қатынасты жеке-даралыққа келтіріп және олардың студент әрекеттерінде қоғамдық, танымдық пен жеке
мүдде қайшылықтарына кезікпеуін есте ұстаған жөн. Осыдан тұлғаның әрқилы іс- әрекеттерге орай қызығуларын, бейімдерін ескеріп, болашақ маманның өз бетінше даму бағытын қолдау педагогикалық ықпалдастықты жете айқындау мүмкіндігі туындайды. Кураторлар іс–әрекетінде мақсат қою, болжастыру және жобалауды жалпы стратегия деңгейінде ұстаудың басты шарты: олардың әрбір студент тұлғасының, сондай-ақ қоғамдағы бұл мәселелердің шешімі әлемдік, ұлттық, аймақтық мәдениет мүддесіне сәйкес болуы, сонымен бірге жекеленген педагогикалық ситуациялар деңгейінде болуы дайындықты талап етеді. Сондықтан ұстаздар мен кураторлар үшін тұрақты әрекеттегі семинарлар ұйымдастырып, үздіксіз өткізіп тұру қажет. Қазіргі заманға сай А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Айменов Ж. ЖОО мақсаты – болашақ маман тұлғасын тәрбиелеу
10
психологиялық-педагогикалық нақтама, ұйымдастырушылық, құрастырушылық, болжастыру ептіліктерін игеру, педагогикалық әрекеттестікті үйлестіру мен оның нәтижелілігін көтеруге жәрдем береді. Университеттегі тәрбие үдерісінің біртұтастығы ректорат, деканат, кафедралар арасындағы іс–әрекеттерді сәйкестендіре байланыстыруды қажет етеді. Осы мақсатқа орай ЖОО-да тәрбие жұмыстары бойынша кеңес түзілген. Ректорат ЖОО-дағы тәрбие жұмыстарының мақсаттарына жаңаша мән беріп, стратегиясын айқындап, көзделген мақсаттардың іске асуына ұзақты жоспарланған бағдар беріп барады. Ректорат міндеті – мамандар дайындығының стратегиялық жөн-жобасын анықтау, ЖОО-дағы педагогикалық үдерісті бүгінгі күн талаптарына сәйкес материалдық- техникалық қормен қамтамасыз ету. Бұнымен қатар тәрбие жұмыстары кеңесімен, жастар істері жөніндегі ұйыммен бірлікте болашақ маман дайындығымен айналысатын барлық құрылымдар іс-әрекеті, қызметтерін үйлестіреді. Деканат факультет құрамында бірігімін тапқан кафедралардың ғылыми–зерттеу және оқу-үйретім, тәрбие жұмыстарына басшылық жасайды. Өзінің ұйымдастырушылық әрі басқарым әрекетімен болашақ мамандардың өзін-өзі ерікті билей ретке келтіру, тұлғалық басқарымды болу қасиеттерінің қалыптасуына жағдайлар жасайды, кәсіби-тұлғалық өзіндік тәрбиеге ынталандырып, қолдау береді, факультеттегі тәрбие жұмыстарының стратегиясын жоспарлайды, құрылымындағы тәрбие жұмыстарына қатысушылардың (деканат, кафедра, курс, топ, студенттер мен ұстаздар, студенттердің өзін-өзі басқару ұйымдары және т.б.) барлығының жекелеген қызметтерінің басын қосып үйлестіреді. Кафедра университеттің негізгі ғылыми, ұстаз-жетекшілік бірлестігі ретінде білім мазмұнын оның тұлғалық-даму бағытында баи түсу мүмкіндіктері тұрғысынан талдайды, оқу-үйретім мазмұнының жеке адамға маңызды болар тұстарының өріс алуына және танымдық әрі оқу-үйретім- ғылыми әдіс-тәсілдерінің кеңеюіне жәрдемші білімдер итеграциясы тұрғысынан жаңалану жолдарын іздестіріп, оларды білім тәжірибесіне ендіреді. Студенттерді мақсатты түрде ғылыми-зерттеу істеріне қатыстыруда кафедра негізгі мамандану істеріне қосымша ретінде қарастырып қана қоймай, оларды өзекті де өнімді өзіндік білімге айналушы, теориялық курстарды игеруде тұлғалық мән мен мақсаттарды көздеуші арнайы, аса қажетті мүмкіндіктер көзі деп біледі. Өз жұмыстары жүйесінде кафедра оқу- үйретім барысында басталған тәрбие жұмыстарының қисынды жалғасы болып келетін
студенттердің сабақтан тыс іс-әрекеттерінің ұйымдастырылуына байланысты проблемаларды да шешеді. Жалпы университет болашақ мамандарды дайындаудың стратегиясын дәлелді
11
негіздейді, факультет кафедраларымен тығыз бірлікте ЖОО-ның біртұтас мәдени-білімдік аймағын түзуге жәрдемдеседі. ХҚТУ-де тәрбие істеріне араласқан әрбір құрылымның тәрбие тұжырымдамасын жүзеге асыруы үшін жалпы ұстаным, талаптары келесідей бағыт-бағдарлы бірізділікті негізге алғаны жөн:
тәрбие жұмысында қандай да бір нәрсені ауыстыру (немесе жаңадан пайда ету) үшін әрбір өзгеруші нысанның мәні мен бастау қалпын білуі қажет;
іс-әрекет, қызмет нәтижелері негізінде алғашқы кезеңде тәрбие жұмыстарының жаңа бағыттары ұсынылады;
практикалық сынақ есебінен және бұдан бұрынғы практикалық тәжірибені ескерумен тікелей теориялық деңгейде (ЖОО-ның мұндай да мүмкіндігі мол) орындалуы қажет;
тәрбие жұмыстарының мақсаттары көзделген нәтижелерге қол жеткізу дәрежесін бақылау және бағалау арқылы қамтамасыз етіледі. ЖОО-ның әрбір құрылымдық бөлімінің іс алып бару жүйесі келесі кезеңдерден құралады: 1. Жекелеген бөлімнің міндеттері ЖОО-ның біртұтас тәрбиелік істерінің жалпы мақсаттары мен міндеттерінен бастау алып, белгіленеді; 2. Студенттердің бастапқы «Мен» - тұжырымдамалары, олардың өз бетінше іске асуына жәрдемші әрекет, қарым-қатынас және іс-әрекеттерге орайласу көрсеткіштерін анықтап алу; 3. Бөлімдегі тәрбие жұмысының бастапқы қалпын нақтамалау, сондай-ақ алға қойылған мақсатты іске асыруға ықпал жасайтын педагогикалық жағдаяттар жүйесімен бөлім жұмысының нақты шарттарын ашып алу; 4. Жалпы университеттік, жекеленген нақты бөлімдерге педагогикалық білім субъектісінің әрқайсысының алдына пайдалы тәрбие бағыттарын тарту, педагогикалық ойлау мен мүмкін болған педагогикалық қатынастардың тиімді жолдарын таңдау. 5. Тәрбие жұмыстарының атқарылуынан келген нәтижелерді өлшестіру, оларды бағалау және теориялық тұрғыдан күтілгендермен салыстыру. ХҚТУ-дегі тәрбиенің жалпы стратегиясы біртұтас мәдени сәйкесті және тұлғалық бағытты кеңістік түзуге байланысты проблемаларды шешуді көздейді, сонымен бірге осыған орай әр бөлім жұмысындағы нақтама, жоспарлау және іске асырудың ізгілікті мақсаты сол тәрбие кеңістігінің сипаты мен қалыптасу деңгейінен көрінуі тиіс. Тәрбие міндеттерін кезеңдермен жоспарлау ерекшелігі факультетке тән болмыспен анықталып, келесі педагогикалық өзара әрекеттестік бірізділігіне сай келуі қажет:
12
а) болашақ маманның кәсіби қызметіне болған ынталы және құндылықты қатынастар кемелі және дамуы; б) болашақ маман бойында оның кәсіби мамандығының өзегін құраушы мәдениеттілік жөніндегі ұғымдардың тереңдей түсуі, кәсіби қызметтегі шығармашылыққа деген
тұлғалық мәнді
құндылықты бағдардың қалыптасуы; в) ұстаз бен шәкірттің жеке-дара шығармашылылқ қызметтестігі ретінде көрініп, болашақ маманның өз бетінше даму, тұрмыс-тіршілік және кәсіби мүмкіндіктерін айқындап, дербес іске асыру үдерістерінің тереңдей түсуіне жәрдем беретін педагогикалық өзара ықпал тәжірибесінің жетілуі. Қорыта келгенде, жоғары кәсіби білімнің маңызды бірлігі саналатын болашақ маман дайындау міндеттерін қою және оны тиімді шешу терең әлеуметтік-педагогикалық мәнге ие, себебі сол шешімге орай бүгінгі таңдағы білім жүйесінің реформасы, жалпы білімнің болашақта дамуы қамтамасыз етіледі. Жалпы кәсіби мәдениетке ие, шығармашылыққа бой ұрған адам ретінде әрбір маманның тәрбие проблемаларына назар аудару болашақ кәсіп иесінің өзінен бұрынғы озат тәжірибе, үлгіні пайдалана отырып, шығармашыл еңбек үшін шарттар түзуге қолайлы, икемшіл, білім жүйесіндегі барша субъектілерге пайдалы кәсіптік-педагогикалық жөн-жоба жасауға мүмкіндік береді. Осыдан да ұсынылған тұжырымдамада тәрбие табыстылығы болашақ маманның жалпы әрі кәсіби мәдениетінің кемелденуі мен дамуы тұрғысынан қарастырылады, алайда субъектінің мүмкіндік кемелі мен дамуы сырттан келетін тікелей ықпалдан болмай, ЖОО–ның мәдени-білім кеістігіндегі аралық қатынастар шеңберінде, ұстаздар, курстастар, әкімшілік және ресми емес ұйымдармен байланыс-қатынастар түзу барысында шәкірттің өз шығармашыл жасампаздығы және бой көрсете білуі нәтижесінде орындалатынына басты мән берілді. Тәрбие тұжырымдамасының іске асуы тікелей оның белгіленген мақсаттарға сәйкес формаларда өріс алуына және әрбір ұстаз бен шәкірттің жаңашыл, тұлғалық бағытты тәрбие парадигмасын ұғына қабылдауына психологиялық дайындығының қалыптасуымен бірге жүреді.
ФИЛОЛОГИЯ 13
T.M.BAIMAKHAN Professor of Philology, Yasawi IKTU D.AITBAEVA Master of Yasawi IKTU PROBLEMS OF INTONATION AND PROSODY Бұл мақалада интонация мен просодияның кейбір мәселелері қарастырылады, осы терминдердің кең және тар анықтамалары беріледі. В статье рассматриваются некоторые вопросы интонации и просодии, широкое и узкое определения этих терминов. Phonemes, syllables and words, as lower-level linguistic units, are grouped by various prosodic means into a higher unit – the utterance. Every concrete utterance, alongside of its phonemic and syllabic structures has a certain prosodic structure, or intonation. Most Russian phoneticians [1, 2, 3] define intonation as a complex unity of speech melody, sentence stress, tempo, rhythm and voice timbre, which enables the speaker to express his thoughts, emotions and attitudes towards the contents of the utterance and the hearer. Speech melody, sentence stress, tempo, rhythm and timbre are all components of intonation. These are perceptible qualities of intonation. Acoustically, intonation is a complex combination of varying fundamental frequency, intensity and duration. Speech melody is primarily related with fundamental frequency, tempo – with duration. But there is no one-to-one relation between any of the acoustic parameters and such components of intonation as stress and rhythm. The definition of intonation given above is a broad one. It reflects the actual interconnection and interaction of melody, sentence stress, tempo, rhythm and timbre in speech. A great number of phoneticians abroad, including D. Jones, L. Armstrong and I. Ward, K. Pike, R. Kingdon, A. Gimson, J. O’Connor and G. Arnold define intonation as the variation of the pitch of the voice, thus reducing it to one component – speech melody. This is a narrow approach to the definition of intonation. Thus D. Jones writes: “Intonation may be defined as the variations which take place in the pitch of the voice in connected speech, i.e. variations in the pitch of the musical note produced by the variations of the vocal cords” [4.275]. Another example of the narrow approach to intonation is the definition given by J. O’Connor and G. Arnold: “When we talk about English intonation we mean the pitch patterns of spoken English, the pitch tunes or melodies, the musical features of English” [5.I].
14
Some foreign phoneticians give broader definitions of intonation. Thus L. Hultzen includes the variations of pitch, loudness and duration, F. Danes – the variations of pitch and intensity, D. Crystal – tone, pitch range, loudness, with rhythmically and tempo closely related. Alongside the term “intonation” the term “prosody” is widely used. “Prosody” and “prosodic” denote non-segmental phenomena, i.e. those which do not enter into the system of segmental phonemes. D. Crystal defines prosodic features as “vocal effects constituted by variations along the parameters of pitch, loudness, duration and silence” [6.126]. From the definition of prosody and intonation we can clearly see that both the notions include essentially the same phenomena. But the terms “intonation” and “prosody” are used differently by different linguists. Some phoneticians apply the term “prosody” and “prosodic” only to the features pertaining to the syllable and phonetic word, or rhythmic unit (which are regarded as meaningless prosodic units), and oppose prosody to intonation (which is meaningful phenomenon) [1, 7]. We adhere to the point of view that prosodic features pertain not only to syllables, words and rhythmic units, but to the intonation group and the utterance ass well [8, 9, 10], since the latter are constituted by these units. The notion of prosody, consequently, is broader than the notion of intonation as it can be applied to the utterance, the word, the syllable, whereas prosody of the utterance and intonation are equivalent notions. Whatever the views on the linguistic nature of prosodic phenomena, the prosodic substance of prosody is regarded by all phoneticians as the modifications of fundamental frequency, intensity and duration. The most complicated and unsolved problems of prosody are the interaction between the acoustic properties, their functioning in speech and their systematization. R. Jakobson writes that prosody is one of the most difficult and controversial problems of modern linguistic studies [11]. The chief possibilities are dictated by the main auditory properties of sound: pitch, loudness and speed. These properties, used singly or in combination (in the form of rhythm), and accompanied by the distinctive use of silence (in the form of pause), make up the prosody or prosodic features of the language. This is a much broader sense of prosody than is to be found in poetry… The most important prosodic effects are those conveyed by the linguistic use of pitch movement, or melody – the intonation system. Different pitch levels (tones) are used in particular sequences (contours) to express a wide range of meanings. Loudness is used in a variety of ways. Gross differences in meaning (such as anger, menace, excitement) can be conveyed by using an overall loudness level. More intricately, English uses variations in loudness to define the difference
15
between strong and weak (stressed and unstressed) syllables. The stress pattern of a word is an important feature of the word’s spoken identity: thus we find nation, not nation; nationality, not nationality. There may even be contrasts of meaning partly conveyed by stress pattern, as with record (the noun) and record (the verb). By speeding up or slowing down the rate at which way say syllables, words, phrases and sentences, we can convey several kinds of meaning, such as (speeding up) excitement and impatience, or (slowing down) emphasis and thoughtfulness. And grammatical boundaries can often be signaled by tempo variation, as when a whole phrase is speeded up to show that it is functioning as a single word (a take- it-or-leave-it situation) [12, p248].
1.
Артемов В.А. Интонация и просодия. – В сб.: Преподавание Иностранных языков в вузах неязыковых специальностей. – Минск, 1971. 2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
1972. 9.
Реформатский А.А. Фонологические этюды. – М., 1975. 10.
Firth J.R. Papers in Linguistics. – L., 1957. 11.
Jakobson R. and Halle M. Phonology and Phonetics: Selected writings. – S – Gravehage, 1962. 12.
Crystal D. Prosody. – In.: The English Language. – Cambridge, 1996.
А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Н.КЕНЖЕҒАРАЕВ филология ғылымдарының кандидаты, 16
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің «Абайтану» ҒЗО-ның жетекші ғылыми қызметкері АБАЙ ПОЭЗИЯСЫ ЖӘНЕ ЖАҺАНДЫҚ ЖАНРЛЫҚ ИНТЕРМӘТІННІҢ КОММУНИКАТИВТІК КЕҢІСТІГІ жүктеу/скачать 5,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|