«Филология ғылымдары» сериясы Серия «Филологические науки»


Еңбек етсең емерсің. Бейнетің қатты болса, татқаның тәтті болар



Pdf көрінісі
бет17/137
Дата13.03.2023
өлшемі1,79 Mb.
#73656
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   137
Еңбек етсең емерсің. Бейнетің қатты болса, татқаның тәтті болар. Мұнда бұл 
мағына 
амал 
мен 
сипаттау-бағалау 
предикатының 
семантикалық 
рөлдерімен 
байланыстырылады. 
М.Фасмер мен П.Я.Черныхтың этимологиялық сөздіктерінде еңбек атауы «ауыр 
жүк», «өкініш», «қасірет» мәні бар ұғымдармен байланыстырылғандығын айта кету керек. 
Бұл мағыналардың негізінде Дальдың сөздіктерінде белгіленген «мұң», «қасірет», «ауру» 
сияқты мағыналар дамиды. Бұл мағынаның бөлшектері мына қазақ мақалдарында да жүзеге 
асқан: Еңбегі ештің, күні кеш. Әлім келсе, арыс суын байлар ем. Осылайша акциональды 
мәнді еш еңбек, әлім келсе етістіктерімен берілетін провербиальды мағынаға «қайғы-
мұңмен» қиылысатын күш (ыждаһат) мазмұнды компонент жатады. 
Инвариант дамуының екінші бағытын «ыждаһатпен қиюласқан мақсатты бағытталған 
іс-әрекет» мазмұнды компонентпен біріккен провербиальды мағынаның екі блогын құрайды. 
Бірінші блок «адал, игі еңбек» туралы көрініске жауап беретін, ал екіншісі адамның 
жеке жетістіктері үшін еңбек туралы провербиальды мағыналарды біріктіреді./4/ 


Весіпниі: КазНПУ имени Абая, серия «Филологические науки», № 2 (32), 2010 г. 
Еңбек бастапқыда құдайдың өсиеттерінің орындалуын болжайтын әрекет ретінде 
ұғынылады, нәтижені алу амалдарының «дұрыстығы» айтылады: Басты «құдай» береді, 
Малды қайрат береді. Ерінбегеннің еңбегі оңады, еңбегі оңғанның үйіне қыдыр қонады. 
Біріншісінде бағалау предикаты беріледі, ал екіншісінде беру және физиологиялық қимыл 
предикатымен қосымша - бағалау белгілері жүзеге асқан. Бұл «дұрыстық» кей жағдайларда 
«нәтижесімен» үйлеседі. Адал, игі енбек «дәулет пен несібе» ретінде бағаланады: Адал 
еңбек аздырмас, Арамдық бойды жаздырмас. «Еңбек ет» синтаксемасы каузативті 
компонентті жасайды: Еңбексіз тапқан мал, есепсіз кетер. Ұлы Абайдың әлеуметтік- 
экономикалық көзқарастарында келтірген сөзін салыстырайық: «Еңбек қылмай тапқан мал 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   137




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет