Фунциональдық фитоценология ғылымы дамуының негізгі кезеңдері, фитоценоздардың қалыптасуы, құрылымы. Фитоценология пәнінің мақсаты және ғылымдар жүйесіндегі орны

ЖЕР ШАРЫНДАҒЫ ӨСІМДІКТЕР ЖАБЫНЫНЫҢ ТАЗА ӨНІМІ ЖӘНЕ БИОМОССАСЫ /БАЗИЛЕВИЧ, РОДИН, РОЗОВ

жүктеу/скачать 10,03 Mb. бет 29/43 Дата 14.09.2023 өлшемі 10,03 Mb. #107233 түрі Құрамы

Бұл бет үшін навигация:

• КЕСТЕ 9. Әртүрлі фитоценоздардағы фитомасса, өнімділік және опад /Родин және Базилевич, 1965/
• ФИТОЦЕНОЗДЫҢ ДИНАМИКАСЫ
• ҚАРАПАЙЫМ АЛМАСУЛАРДЫҢ ТОПТАЛУЫ.

ЖЕР ШАРЫНДАҒЫ ӨСІМДІКТЕР ЖАБЫНЫНЫҢ ТАЗА ӨНІМІ ЖӘНЕ БИОМОССАСЫ /БАЗИЛЕВИЧ, РОДИН, РОЗОВ, 1970/. Термиялық поястар, биоклиматтық облыстар Аудан 10 /6км2 бірінші өнім құрғақ зат Биомасса /құрғақ зат/ орташа бір жылда барлығы 10 т бір жылда орташа т/га барлығы 10 т Полярлық Бореальдық Суббореальдық ылғалдық Жартылай құрғақ Құрғақ 8,05 23,20 7,39 8,10 7,04 1,6 6,5 12,6 8,2 2,8 1,33 15,77 9,34 6,64 1,99 17,1 189,2 342,0 20,8 11,7 13,77 439,06 253,58 16,85 8,24 Жиыны 22,53 7,9 17,99 133,6 278,67 4. субтропикалық ылғалды Жартылай құрғақ Құрғақ 6,24 8,29 9,73 25,5 13,8 7,3 15,92 11,49 7,14 366,1 98,7 13,9 228,42 81,90 13,58 Жиыны 24,26 14,2 34,55 133,5 323,90 Тропикалық ылғалды Жартылай құрғақ Құрғақ 26,50 16,01 12,84 29,2 14,1 2,0 77,32 22,59 2,62 440,4 107,4 7,0 1666,17 171,96 9,01 Жиыны 55,35 18,5 102,5 3 243,3 1347,1 Құрлық /өзендерді, көлдерді, мұз айдындарын есептемегенде/ Континенттер/тұтас/ Мұхиттар Планета/ тұтас/ 133,4 149,3 361,0 510,3 12,8 11,5 1,7 4,5 171,54 172,54 60,0 232,54 180,1 160,9 0,005 47,1 2402,5 2402,54 0,17 2402,71 КЕСТЕ 9. Әртүрлі фитоценоздардағы фитомасса, өнімділік және опад /Родин және Базилевич, 1965/ № Өсімдік қауымдары Фитомасса ц/га Өнім ц/га Опад ц/га барлығы Балауса көк масса Көпжылд ық жер үстіндегі масса Жер астындағ ы масса 1 Арктикалық тундра 50 - 15 35 10 10 2 Бұтақты тундра 280 32 17 231 25 24 3 Солтүстік тайгадағы қарағайлық /ТМД/ 807 62 567 178 - 33 4 Солтүстік тайгадағы шыршалық /ТМД/ 1000 80 700 220 45 35 5 Орталық тайгадағы шыршалық /ТМД/ 2600 160 1850 600 70 50 6 Оңтүстік тайгадағы қарағайлық /ТМД/ 2800 140 2024 636 61 55 7 Оңтүстік тайгадағы шыршалық /ТМД/ 3300 165 240 735 85 41 8 ТМД-дағы қайыңдық 2200 45 1650 505 120 70 9 Орталық Европадағы Бучиналар 3700 50 2700 950 103 90 10 ТМД-дағы еменді орман 4000 40 3000 960 90 65 11 Шалғындық дала ТМД 250 80 0 170 137 131 12 Орташа қуаң дала /ТМД/ 250 45 0 205 112 112 13 Құрғақ дала ТМД/ 100 15 0 85 42 42 14 Жартылай бұташалы шөл /ТМД/ 43 1 4 38 12,2 12 15 Эфемерлі – жартылай бұташалы шөл /ТМД/ 125 18 3 104 95 94 16 Эфемерлі жартылай бұташалы шөл /Сирия 60 2 20 35 25 24 17 Қыналы-жартылай бұташалы шөл /Сирия 9,4 1,3 5,5 2,6 5,1 5,0 18 Субтропикалық жавпырақты орман 4100 120 3160 820 245 210 19 Индиядағы құрғақ саванналар 268 29 126 113 73 72 20 Ганадағы саванналар 666 83 544 39 /120 / /115/ 21 Ылғалды тропикалық орман 5000 400 3700 900 325 250 22 Брилядағы таудағы мәңгі жасыл ормандар 17241 906 13060 3275 - - 23 Ормандағы сфагнумды батпақтар /ТМД/ 370 151 179 40 34 25 24 Далалы сфагнумдылықтағы шалғындық 306 26 0 280 119 119 25 Қарасексеуілдер 538 10 41 487 120 103 26 Шөлдегі кебірлер 16 2 4 10 6,1 6 27 Тақырлардағы балдырлар қауымы 1,1 0,1 0 1,0 1,1 1,1 28 Шөптесін тоғайлар 1100 600 0 500 765 765 29 Американдық мангр-тоғайлары 1273 78 551 644 93 - Автотрофты популяциядағы жиналған энергияның өсімдіктермен қоректенетін жануарларға /фитотрофтварға/ одан бірінші қатардағы фитотрофтарды жейтін ет қоректілерге /сапротрофтарға/ одан сапротрофтарды жейтін екінші қатардағы ет қоректілерге ауысқанда энергия мөлшерінің бір трофикалық дәрежеден екіншіге ауысқанда шамамен 10 есе Өсімдіктер жабынындағы азықтық пайдалы қорын дәл дұрыс есептеп шығару үшін сынақ аудандарының саны қанша болуы керек деген сұрақтар туады. Фитомассаның +- 10% дәлдікпен анықтау үшін 1 м2- ден 10 сынақ ауданынан алған жеткілікті немесе 4 м2-ден алатын болсақ 3-4 сынақ ауданы жеткілікті деп саналады. Фитоценоздың структурасына байланысты сынақ ауданының саны көпте, азда болуы мүмкін. Дәлірек мәліметтер алу үшін ондаған кейде тіпті жүздеген сынақ аудандарын алу қажет. Пішенді /укос/ үлпілдеген –құрғақ жағдайында таразыға өлшеп 1 м2 тиісті, сосын 1 гектарға тиісті азықтық массаның орташа санын есептеп шығарады. Бұл көрсеткіштер географиялық аймақтарға және жайылымдықтың типтеріне байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, бір ірі қара малды ұстау үшін шөлді-далада –4,0-5,0 га, ал шөлдегі жайылмдықтарда 6-8 га жер керек. Бір қойға жоғарыда көрсетілген аудандардан төрт есе кем керек. Жайлымның сиымдылығын қой-күн, қой-ай, сиыр-ай, жылқы-күн, жылқы-ай деп есептеп шығарады. Бұл көрсеткішті мына формуланы пайдаланып есептеуге болады. Егер жануарлардың бір түріне азықтың қаншаға жететіндігін білгіміз келсе: 1/ Е =АхБхВ/П; Ал егер жануарлардың бір түрі азықтың қанша айға жететіндігін білгіміз келсе онда төмендегі формуланы пайдаланамыз. 2/ Е= АхБхВ/Пх30; Бұл формуладағы Е-жайлымның сиямдылығы, А-жайлымды пайдалану кезеңіндегі фитомасса мөлшері /кг/га/, Б- ұтымды пайдалану коэфиценті, В- жайлым ауданы /га/, П- жануарлардың белгілі бір түріне бір тәулікке қажетті азық /кг/. ФИТОЦЕНОЗДЫҢ ДИНАМИКАСЫ 1. Фитоценоздың динамикасы туралы жалпы түсінік 2. Қарапайым және күрделі алмасулардың компоненттері. Қарапайым алмасулардың топталуы (таблица) Фитоценоздың эволюциясы. Сукцессия туралы түсінік. Катализмдер Фитоценоздар және олардан құралатын өсімдіктер жабыны бүтіндей еш уақытта біркелкі болып қалмайды. Өсімдіктер қауымы өте динамикалық құбылыс. Олардың динамикалылығының кейбір жақтары туралы фитоценоздардың тәуліктік, маусымдық және әртүрлі жылдардағы өзгерулерін өткен лекциялардың бірінде /4-ші тарауда/ айтқанбыз. Ол өзгерістер қайтқыш, яғни бастапқы қалпына келетін өзгерістер болатын. (Флуктуациялық) Бірақ өсімдіктер қауымы құрамының және структурасының бір орташа дәреже айналасында таза бастапқы қалпына келетін өзгерістермен қатар басқада кері дамымайтын, қайталамайтын өзгерістер болады. Фитоценоздар структурасының кері дамымайтын, қайталамайтын /немесе ұзақ циклді/ ішкі және сыртқы себептерге байланысты өзгеруін фитоценоздардың динамикасы деп атайды. Қарапайым алмасуларды топтастырғанда 1) сукцессия/ бір фитоценоздың орнын екінші фитоценоз басып алмастыруы/, 2) фитоценоздар эволюциясы және 3) катапклизмдер/ астан-кестен өзгеріс/ олардың ірі бөлімдері болып саналады. Күрделі алмасулардың компоненттері болып фитоценоздар эволюциясы сингенез гректің Syn- бірге, және Genesis – шығу фитоценоздың қалыптасу процесі эндоэкогенез гректің endon- ішінде, oikos- үй, орын және Genesis- шығу; табиғатқа немесе антропогендік факторларға байланысты түгел ландшафтың даму процесінің салдарынан болатын антропогендік сукцессия жатады. ҚАРАПАЙЫМ АЛМАСУЛАРДЫҢ ТОПТАЛУЫ. Геоботаника ғылымынва еңбегі сіңірген атақты ғалымдардың /Сукачев, 1954, Рошенко, 1961, Александрова, 1964, Ниценко, 1965/ жұмыстарын негізге алып және өздерінің мәліметтеріне сүйене отырып Б.М. Миркин, Г.С. Розенберг /1978/ өсімдіктер жабынындағы қарапайым алмасулардың топтасуын /классификациясын/ берді /сурет №19/. Алмасулардың топтасуындағы оның ең ірі бөлігі ретінде алмасу класы қабылданған. Оның маңызды белгісі-өзгеру сатысының бір ізбен жүретіндігімен бөлінеді. Бірінші класс –фитоценоздың эволюциясы бұған кіретін өзгерістердің нәтижесінде табиғатта бұрын болған фитоценоздар типі қалыптасады. Екінші класс – сукцессия-өзгерістер ақырындап жүреді, соның нәтижесінде өсімдіктер жабынының басқа учаскелелерінде кездесетін фитоценоздар пайда болады. Үшінші класс- каталлизмдер / астан –кестен өзгеріс/ - бұлардың табиғаты басқа, өсімдіктерге кенеттен кейбір факторлардың әсер етуі нәтижесінде балады. Солның салдарынан бұрін тіршілік етіп жатқан фитоценоз жарымжартылай немесе түгелдей жоғалады. жүктеу/скачать 10,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу: