Г. К. Ахметова-п.ғ. д., профессор, Ж. А.Қараев- п.ғ. д., профессор

45
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 2,  2016 г. 
4.  А guide to coaching and mentoring //   http://www.accaglobal.com/ content/dam/acca/ global/ 
pdf/coachandmentorguide.pdf
5.  Jim McGrath, Anthony Coles What is the difference between a mentor, a critical friend and a peer 
observer? // http://documents.routledge-interactive. s3.amazonaws. com/9781408255179/ mcgrath_
teachtrain_tut7_difference.pdf
БАДДИНГ: МҰҒАЛІМДЕРДІҢ БЕЙРЕСМИ ОҚЫТУ ӘДІСІ
Лаговская Е.В.
Түйіндеме.Бұл 
мақала менторингтің бейресми түрі болып табылатын мұғалімдерді оқыту түрін 
қарастырады. Айтылған оқыту түрі оқыту процесінен үздіксіз іске асырылады. Сондықтан мақала 
баддингтің алгоритмді жүргізілуін оның принциптерін, кезеңдері мен шарттарын қарастырады.
Түйінді сөздер: 
менторинг, баддинг, ұстаздық, оқыту, сыни әріптесі, мұғалімдер.
BUDDING: INFORMAL METHOD OF TRAINING OF TEACHER
Lagovskaya Y.
Abstract. 
This article considers one of the types of training of teachers – a budding which is an informal 
form of a mentoring. This type of training is interesting by training that comes without separation from 
educational activity. But it has some features which need to be considered when carrying out this process. 
Therefore an article considers the algorithm of carrying out a budding, its principles, stages and conditions 
in details.
Keywords: 
mentoring, budding, critical friend, training of teachers.
УДК 378.02:37.016
СТАНОВЛЕНИЯ ИНДИВИДУАЛЬНОГО СТИЛЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ БУДУЩЕГО 
ПЕДАГОГА В УСЛОВИЯХ СОВРЕМЕННОГО ВУЗА
Ташкенбаева С.Ж.
ВКГУ им. С. Аманжолова, Усть-Каменогорск
Аннотация. 
Проблема становления индивидуального стиля профессиональной деятельности 
педагога  требует  изучения  роли  индивидуальных  качеств  личности  в  профессиональном 
становлении будущих педагогов.В статье становление индивидуального стиля профессиональной 
деятельности  рассматривается  как  путь  решения  проблемы  формирования  педагога  «новой 
формации».
Ключевые  слова: 
индивидуальный  стиль,  современные  условия,  индивидуальность, 
профессиональное обучение
В  Государственной  программе  развития 
образования  Республики  Казахстан  на  2011 
-  2020  годы  в  качестве  приоритетной  цели 
высшего  образование  обозначается:  д
ости-
жение высокого уровня качества высшего обра-
зования,  удовлетворяющего  потребности  рын-
ка труда, задач индустриально-инновационного 
развития страны, личности и соответствующе-
го  лучшим  мировым  практикам  в  области  об-
разования.  Однако  выпускники  современного 
вуза  все  чаще  обнаруживают,  что  полученные 
знания  и  умения  имеют  меньшее  значение  в 
адаптации  к  профессиональной  деятельности, 
чем  индивидуальные  особенности  человека: 
мобильность,  активность  в  самопроявлении, 
способность находить оптимальные решения в 
сложных  условиях,  стремление  выразить  себя 
и найти свое место в профессиональной среде 
и др. Отсюда общая неудовлетворенность уров-
нем подготовки, полученной в вузе.
 Реакцией на эту ситуацию стало изменение 
ориентиров  в  системе  высшего  образования: 
проявляется повышенный интерес к проблеме 
гуманизации высшей школы, актуализируются 

46
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 2,  2016 г. 
принципы  вариативности,  альтернативности, 
уровневой  подготовки  и  выбора  преподава-
телей,  индивидуального  образовательного 
маршрута, траектории обучения. Разрабатыва-
ются  концептуальные  основы  глобального  об-
разования, систем педагогической подготовки, 
затрагивающие  не  только  структуру,  но  и  на-
учно-методологическое  обеспечение,  обосно-
ваны  требования  качественного  обновления 
содержания  образования  вообще  и  системы 
высшего педагогического образования, в част-
ности, с выделением ведущей роли внутренних 
личностных факторов педагогической деятель-
ности. В этой связи становление индивидуаль-
ного  стиля  профессиональной  деятельности 
рассматривается  как  путь  решения  проблемы 
формирования педагога «новой формации».
Проблема  становления  индивидуального 
стиля профессиональной деятельности педаго-
га требует не просто изучения роли индивиду-
альных качеств личности в профессиональном 
становлении — она требует создания условий, 
позволяющих:  учесть  все  многообразие  фак-
торов,  обеспечивающих  целостное  развитие 
личности  как  субъекта  педагогической  дея-
тельности; обеспечить гармоничное сочетание 
личностных и профессиональных интересов на 
основе  развития  индивидуальности  будущего 
учителя;  развить  стремление  к  постоянной 
самореализации  в  профессиональной  деятель-
ности,  учитывать  условия  профессиональной 
деятельности. 
Практика работы профессиональных лице-
ев,  колледжей  свидетельствует  о  чрезмерной 
ориентированности профессионального обуче-
ния  на  предметное  содержание  деятельности 
педагога  ПО.  Между  тем,  совершенствования, 
модернизации,  использования  эффективных 
инновационных разработок требует собственно 
профессиональная подготовка будущих педаго-
гов ПО. Очевидно, что индивидуальный компо-
нент профессионализма деятельности педагога 
ПО остается малоизученным.
Анализ  современной  психолого-педагоги-
ческой и методической литературы по искомой 
проблеме  также  показал,  что  малоизученной 
остается  проблема  формирования  индивиду-
ального стиля деятельности будущего педагога 
ПО в условиях вузовского образования.
Термин  «индивидуальность»  происходит 
от  латинского  «individuum»  (отдельный,  осо-
бый) и является переводом с древнегреческого 
термина  «atomos»  (неделимый).  В  широком 
смысле индивидуальность - это «неповторимое 
своеобразие  какого-либо  явления,  отдельного 
существа, человека. 
С.А. Гильманов выделил ряд характеристик, 
определяющих термин «индивидуальность»: 
 
—
индивидуальность - высшая стадия раз-
вития личности, основной характеристикой ко-
торой является целостность, обусловливающая 
способность  отстаивать  и  реализовывать  лич-
ностные смыслы, установки, ценности; 
 
—
психологическое  понимание  индивиду-
альности опирается на представление о структу-
ре личности, охватывая в единстве психофизио-
логические и психологические характеристики, 
но  наибольший  вес  все  чаще  придается  соци-
ально  значимым  чертам,  тем  чертам,  которые 
проявляются в деятельности и общении; 
 
—
проявления индивидуальности (отдель-
ные поступки, высказывания, стиль деятельно-
сти в целом и др.) всегда обусловлены внутрен-
ними, личностными смыслами и значениями, а 
не заданными извне обстоятельствами.
Мы  же  считаем,  что  индивидуальность  по 
отношению  к  деятельности  педагога  экстра-
полируется  на  различные  сферы:  сам  процесс 
преподавания, общения, выстраивания взаимо-
отношений и др.
Для более детального и предметного изуче-
ния понятия «индивидуального стиля деятель-
ности  педагога  профессионального  обучения» 
представим  аналитический  обзор  термина 
«стиль».
В  общем  смысле  понятие  «стиль»  подраз-
умевает  наличие  некоей  устойчивой  системы 
способов  и  приемов  осуществления  деятель-
ности. Эта система является стабильной чертой, 
проявляющейся в различных условиях, при ко-
торых приходится выполнять данную деятель-
ность. Однако какой именно стиль исполнения 
складывается  у  субъекта  деятельности,  об-
условлено в первую очередь его индивидуаль-
но-психологическими  особенностями  –  типом 
темперамента,  чертами  характера,  уровнем 
развития профессиональных способностей и др. 
Основными областями проявления индиви-
дуального стиля педагогической деятельности 
по мнению В.И. Загвязинского являются:
 
—
темперамент (время и скорость реакции, 
индивидуальный темп работы, эмоциональная 
откликаемость);
 
—
характер  реакции  на  те  или  иные 
педагогические ситуации, а также на различные 
действия и поступки учеников;
 
—
выбор методов обучения;
 
—
выбор средств воспитания;

47
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 2,  2016 г. 
 
—
стиль педагогического общения;
 
—
применение 
средств 
психолого-
педагогического  воздействия  на  учащихся,  в 
том  числе  предпочтение  тех  или  иных  видов 
поощрений и наказаний.
Необходимо  отметить,  что  формирование 
у  каждого  педагога  индивидуального  стиля 
деятельности  накладывает  естественные 
ограничения  на  использование  им  чужого  пе-
дагогического  опыта,  даже  самого  передового. 
Педагогу  важно  помнить,  что  передовой  опыт 
практически всегда неотделим от личности его 
автора и представляет собой своеобразное соче-
тание общезначимых педагогических находок и 
индивидуальности  учителя,  поэтому  попытки 
прямого  копирования  чужого  педагогического 
опыта, как правило, не приносят тех же резуль-
татов,  что  у  его  авторов.  У  педагога  с  другим 
набором индивидуальных черт те же самые спо-
собы  и  приемы  осуществления  деятельности 
будут иметь уже во многом другое воплощение, 
и далеко не всегда столь же удачное. Они могут 
просто не подходить ему как личности и инди-
видуальности  и,  следовательно,  потребуют  от 
него гораздо больше усилий для своего вопло-
щения, что намного снизит их эффективность. 
Передовой педагогический опыт нужно не про-
сто  копировать,  но  сознательно  и  творчески 
перерабатывать:  воспринимая  главное  в  нем, 
учитель должен стремиться к тому, чтобы всег-
да оставаться самим собой, т. е. яркой педагоги-
ческой индивидуальностью, и только при этом 
условии  возможно  повышение  эффективности 
обучения  и  воспитания  на  основе  заимствова-
ния передового педагогического опыта.
Использованная литература
1.  Абдулина О.А. Общепедагогическая подготовка учителя в системе педагогического 
образования. – М., 1934.
2.  Андриади И. Л. Основы педагогического мастерства – М., 1999.
3.  Белкин А. С. Ситуация успеха. Как ее создать. – М., 1991.
4.  Кухарев Н. В. Способности, одаренность, талант учителя. Л., 1995.
5.  Леонтьев Б.Л. Педагогическое общение. – М., 1968.
ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ЖОҒАРЫ МЕКТЕП ЖАҒДАЙЫНДА БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМНІҢ ҚЫЗМЕТІ, 
ЖЕКЕ СТИЛІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
Ташкенбаева С. 
Түйіндеме. Еліміздің индустриялық-инновациялық даму мәселелерін шешу, адам мен білім беру 
саласындағы тиісті халықаралық озық тәжірибені қажеттіліктерін қанағаттандыратын жоғары 
білім сапасын жоғары деңгейге көтеру болашақ мамандардың ұтқырлық, өзін-өзі танытуға 
қызмет, қиын жағдайда оңтайлы шешімдер табуға қабілетті, өздерін білдіру және кәсіби өз орнын 
табуға қабылетті тұлға тәрбиелеуге бағытталған.
Түйінді сөздер: жеке стил, оқытудың қазіргі  заманғы нысандары, тұлғалық, кәсіби даярлау.
 
BECOMING INDIVIDUAL STYLE OF ACTIVITY OF THE FUTURE TEACHER IN THE CONDITIONS OF 
MODERN HIGH SCHOOL
Tashkenbaeva S.
Abstract
.
 
Solving the problems of the country’s industrial and innovative development, human 
and relevant international best practices in the field of education experts aimed at enhancing 
the quality of higher education to meet the needs of future mobility, self-care, the ability to find 
optimal solutions in difficult situations, able to find a place to express themselves and professional 
education of the person.
Keywords: 
individual style, modern facilities, personality, vocational training.

48
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 2,  2016 г. 
УДК 37.03
«ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ» САБАҒЫНДА ИНТЕРАКТИВТІ ОҚЫТУ
ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
Есенова К.А., Махмудова С. Л.
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-і, Алматы 
Аннотация. 
Бұл мақалада «өзін-өзі тану» сабағында интерактивті оқыту әдістерін қолданудың 
түрлері  мен  тиімділігі  зерттелген.  «Өзін-өзі  тану»  пәнін  оқытуда  қолданылатын  интерактивті 
әдістер оқушылардың танымдық, шығармашылық қабілеттіліктерін қалыптатырады. 
Кілттік сөздер: 
интербелсенді оқыту, интерактивті оқыту.
 
Жалпы 
білім 
беретін 
мектептегі 
оқушылардың білімді, тәрбиелі, іскер және сала-
уатты  болып  қалыптасуы  оқу-тәрбие  үрдісінің 
нәтижелі,  сапалы  ұйымдастырылуымен  бай-
ланысты.  Қазіргі  уақытта  білім  мазмұнын 
ізгілендіру  мәселесі  дәстүрлі  әдістермен  қатар 
оқытудың  жаңа  технологиясын  жетілдіруді  де 
талап  етіп  отыр.  Демек,  жаңа  педагогикалық 
технологияның  мақсаты  –  еркін,  өзіндік 
көзқарасын  дәлелді  жеткізе  білетін,  ынта-
лы,  сенімді,  сыни  көзқарастары  дамыған 
оқушыларды  қалыптастыру  болып  табылады. 
Осы  тұрғыдан  қарасақ,  «Мектеп  жұмысы  мен 
оқушы  жетістіктерін  өрістетудегі  негізгі  тұлға 
–  мұғалім»  деген  сөзбен  келіспеуге  болмайды. 
Сондықтан  мұғалімнің  сыныптағы  күнделікті 
жұмысы  –  оқу  үдерісі  мен  оқушылардың  оқу 
нәтижелеріне көбірек ықпал ету. 
Оқушылардың 
оқу 
іс-әрекеттерін 
әдістемелік тұрғыдан ұйымдастыруда олардың 
өзін-өзі  және  айналасындағы  адамдарды 
түсінуі  үшін,  мұғалім  мен  оқушының  және 
олардың  өзара  бір-бірімен  үйлесімді  қарым-
қатынаста  болуы  үшін  жағдайлар  жасалады. 
Бұл  тұлғалық  сапаның  қалыптасуындағы 
жағымды өзгерістерді тікелей бақылап отыруға 
мүмкіндіктер береді. 
«Өзін-өзі  тану»  пәнін  оқыту  барысында 
пәннің  өзіндік  әдіс-тәсілдерімен  қатар 
жалпыпәндік  ортақ  интербелсенді  әдістерді 
кеңінен  қолдану  қажет.  Мәселен,  өмір 
практикасынан алынатын жағдаяттарды шешу 
олардың адамгершілік шешімдерді іздестіру мен 
таңдауға, өзінің және басқалардың әрекеттерін, 
өзінің және басқалардың мінез-құлқында сипат 
алған  көріністерді  бағалауға,  олардан  сабақ 
алуға дағдыландырады.
Психологиялық 
тұрғыдан 
алғанда, 
интерактивті  оқытудың  тиімділігінің  сыртқы 
көрсеткіштері ретінде оқушылардың бірлескен 
әрекет  ережелерін  мойындай  отырып,  өзара 
әрекеттесуге ұмтылуын, топтық рефлексияның 
дамып, 
ұжымдық 
ынтымақтастықтың 
қалыптасуын, ал әсерлілігінің ішкі көрсеткіштері 
ретінде,  оқушылардың  өз  міндеттері  мен 
құқықтарын  түсіне  отырып,  өзара  әрекет 
дағдыларын меңгеріп, топтық жұмысқа дайын 
болуын,  оқу  әрекетінің  субъектісіне  айнала 
отырып,  өзіндік  рефлексиясының  дамуын 
айтуға болады.
Психолог-ғалымдардың  айтуынша,  оқушы 
білімді төрт түрлі жағдайда алады екен: дайын 
білімді  қабылдап  алу,  зерттеу  барысында 
жаңалық  ашу,  әртүрлі  жағдайда  әсерді  сезіну 
және синтез арқылы  бұйым құрастыру  немесе 
өнім  жасау.  Интерактивті  оқыту  әдістері 
оқушыларға рольдік ойындар арқылы әр түрлі 
жағдайда  әсерді  сезінуге  жол  ашады,  әртүрлі 
білімдерді  синтездеу  кезінде  шығармашылық 
өнім  жасауға  жағдай  жасайды,  дегенмен  түрлі 
ситуациялар мен мәліметтерді талдап, сараптап, 
зерттеу  барысында  жаңалық  ашуға  көбірек 
мүмкіндік береді. 
«Өзін-өзі 
тану» 
пәнін 
негізінен 
оқушыларды  оқу  үрдісіне  тартуға,  олардың 
инерттілігін,  енжарлығын,  немқұрайдылығын 
жоюға,  сонымен  қатар  әуестігін,  танымдық 
қызығушылығын  оятуға  мүмкіндік  бере-
тін 
интербелсенді 
әдістемелер 
көптеп 
қолданылады.  Олар  баланың  дербес,  сыни 
ойлауының қалыптасуына, өз пікірін дәлелдеу 
барысында  затқа  түрлі  көзқараспен,  алуан 
ұстаным  тұғырынан  қарауға,  басқалардың 
таңдауы мен шешім қабылдау құқығын сақтау, 
өзгеше  болу,  сәйкеспейтін  бағалау  құқығын 
мойындауды 
қалыптастыруға 
мүмкіндік 
береді.  Интербелсенді  әдістердің  көмегімен 
оқушылардың  бірлескен  іс-әрекетіне  мән  бе-
руге  және  қарым-қатынас  мүмкіндіктерінде 
ашықтықты,  әлеуметтік  белсенділікті  дамы-

49
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 2,  2016 г. 
татын,  өзара  байланысты  өзара  сәйкестіктегі 
әлеуметтік  әлеммен  байланыс  жасауға  дайын-
дайтын  -  жұппен,  топпен,  сыныппен  бірлесіп 
жұмыс  жасау  қажеттілігі  мен  дағдыларының 
дамуына жағдай жасалады. 
Интербелсенді  оқыту  бірінші  мезетте 
білім  игеру  үрдісіне  қатысушылардың  тиімді 
қарым-қатынасына  негізделеді.  Ағылшын 
тілінен  келген  «интерактив»  сөзі  де  осы 
ұғымды  білдіреді:  «inter»  дегеніміз  «өзара» 
мағынасында, ал «act» - «әрекет жасау» дегенді 
білдіреді. 
«Интербелсенді» 
дегеніміз 
диалог 
арқылы  үйрету,  яғни  «үйретуші  –  үйренуші», 
«үйренуші  –  үйренуші»,  «үйренуші  -  өзімен 
өзі»  форматтарында  жасаған  қарым-қатынас 
(«әңгіме», «сұхбат», «бірлескен әрекеттер»).
Интербелсенді оқыту білім игеру үрдісінде 
төмендегідей ұйымдастырылады:
•
барлық үйренушілерге бірлескен таным 
процесіне белсенді араласуға мүмкіндік жасау;
•
әрбір үйренушінің өзінің үйренгені мен 
өз  білімі  туралы  түсініктерін  ортаға  салып, 
бірлесе  талқылап,  олар  туралы  ой  толғауына 
мүмкіндік жасау.
Сол  сияқты  интербелсенді  оқыту  бірлесе 
үйрену идеяларын ұстанады. Бірлесе үйренуде 
әрбір үйренуші танымның (оқу, үйренудің) ортақ 
мағынасына  және  аяққы  нәтижесіне  өз  үлесін 
қосып,  басқалармен  өзінің  білгенімен,  идеяла-
рымен,  ойларымен  алмасады,  тиімді  нәтижеге 
(білімге)  қандай  бірлескен  үйрену  әрекеттері 
арқылы жете алатындығын анықтайды. Мұндай 
қарым-қатынастағы бірлескен әрекеттер өзара 
сыйласымдық пен қолдау атмосферасында өтіп, 
тек қана жаңа білім игеруге жағдай жасап қана 
қоймай,  сонымен  бірге  таным  процесін  өзара 
ынтымақтастық  пен  бірлесу  деңгейлеріне 
көтереді,  яғни  қарым-қатынас  пен  оның 
негізгі  нысаны  диалогты  танымның  басты 
құндылығына айналдырады. 
Бұл  айтылғандардың  нәтижесі  ретінде 
Түлкібас  ауылындағы  Т.Рысқұлов  қазақ  орта 
мектебінде 
педагогикалық 
практикадан 
кезінде  «Өзін-өзі  тану»  сабағынан  «Іздегенде 
табылатын  қасыңнан”  атты  тақырыпты  8  «Ә» 
сыныбында өткенде қолданылған интерактивті 
оқыту технологияларынан көруге болады. 
  Сабақты  ынтымақтастық  атмосферасын 
құрудан басталды, ондағы мақсат оқушыларды 
«мен»  деген  жекешеленуден  арылту  болды. 
«Жүректен  жүрекке»,  «Орындық»,  «Бүгін 
бәріміз... Ура!», «Ұшақ» стратегияларын қолдану 
арқылы  оқушыларды  «мен»  деген  сөзден 
«біз»  деген  сөзге  бағыттап,  оларды  өзара 
әрекетттестікке ұмтылдыру жүзеге асты. 
Сыныптағы  қарым-қатынасты  зерттеуді 
көздеген мұндай әдіс-тәсілдер белгілі бір өзара 
әрекеттестік үлгілері, зерттеушілік әңгіме, дәйек 
пен  диалогтің  мұғалімдер  мен  оқушыларды 
мағына  мен  білімді  игерудегі  бірлескен 
іс-әрекетке  тартылуымен  қатар,  жоғары 
деңгейдегі  ойлау  қабілеттері  өрістеуіне  және 
зияткерлік  қырларының  дамуына  ықпалын 
тигізетіндігін  көрсетті.  Оқушылардың  сабаққа 
деген  қызығушылығын  арттыру  мақсатында 
«Сен маған, мен саған», «Шерлинг», «Сөздік гол» 
стратегияларын  қолданылды.  Нәтижесінде 
өз  ойларын  айтуға  ұялатын,  өз-өзіне  сенімсіз 
оқушылардың өзгергені байқалды. 
Сынып оқушыларының жас ерекшеліктерін 
ескере отырып, оқушыларды суретті топтасты-
ру, мозайкаларды жинастыру арқылы, ойларын 
шыңдау  үшін  «Бір  дегенім...,  екі  дегенім...,  үш 
дегенім..., төрт дегенім...» стратегиясын қолдану 
арқылы,  шашылған  сөйлемдерді  құрастыру 
арқылы  топтық  жұмыс  жүргізілді.  Топқа  бөлу 
арқылы  оқушылардың  ынтымақтастығының 
артқандығын, 
«жауапкершілік» 
сөзін 
сезінгендерін,  бір-біріне  деген  құрметтің 
артқандығы байқалды . 
Жақсы  ұйымдастырылған  топтық  жұмыс 
оқушылар  арасында  әлеуметтік  өзара  қарым-
қатынасты,  тиімді  араласу  және  проблемалар-
ды  шешу  дағдыларын  дамытуға  ықпал  етеді. 
Оқушыларды алынған ақпаратты ойластыруға 
және  талқылауға,  өзгелердің  пікірін  түсінуге 
немесе  теріске  шығаруға  ынталандырған 
жағдайда топтық жұмыс тиімді болады. Осыны 
ескере  отырып,  топтық  жұмыста  «Жұптас-  ой-
лан- бөліс», «Біріміз бәріміз үшін, барлығымыз 
біріміз  үшін»,  «Әткеншек»,  «Болжау  кестесі» 
стратегияларымен  жұмыс  жасалды.  Бұл  тап-
сырмалар  оқушылардың  бойында  жоғары 
деңгейде  ойлай  білу  дағдысы  мен  зияткерлік 
дағдысының  дамуына  ықпалын  тигізді.  Мыса-
лы, «Әткеншек» әдісі бойынша алынған топтық 
жұмыста оқушылар мынандай тапсырмаларды 
орындады: 
1.  Тыңдалған  мәтін  бойынша  сұрақ 
құрастырыңыз және оны постерге жазыңыз.
2.  Келесі постерге көшіңіз және сұраққа жа-
уап жазыңыз.
3.  Келесі постерге көшіңіз және плакаттағы 
жауапқа өз пікіріңізді білдіріңіз.
4.  Өз  постеріңізге  қайта  оралыңыз,  өз 
жауабыңызбан  салыстырыңыз  және  тұжырым 
жасаңыз.

50
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 2,  2016 г. 
Оқушыларды 
диалогқа 
тарта 
оты-
рып  тұжырым  жасау,  мәліметті  анықтау 
дағдыларының қалыптасқандығын және таным 
әрекеті  арқылы  бір-бірімен  қарым-қатынасы 
нығайғандығынан көрінді . Жаңа тәсілмен сабақ 
беру - өз тиімділігін көрсетті, себебі оқушылар 
өздері  сыни  тұрғыдан  ойлай  отырып,  өз  ой-
ларын  ортаға  салды;  ойын  айта  отырып,  бір  –
біріне сұрақ қойды, сұрақ қою арқылы мәселені 
талдады,  мәселені  талдай  отырып  қателерін 
тапты,  қателерін  таба  отырып  бір-біріне  пікір 
айтты, пікір айта отырып өз қатесін түзетті, өз 
қателерін  түзете  отырып  өз-өздерін  бағалады. 
Осындай  тәсілдерді  қолдана  отырып  сабақ 
өтілсе, топтық жұмыс жанданады,оқушылардың 
тегіс қызғушылығы артады.
  Әрбір  сабақтың  соңында  оқушылармен 
кері  байланыс  жүргізу  қажет.  отырдым.  Кері 
байланыс оқушылардың жетістікке жеткендігін 
көрсетеді, яғни білу, түсіну және дағды туралы 
хабар  беру  болып  табылады.  Сабақтың  осы 
бөлігінде оқулықта берілген « Жағдаятты тал-
дау»  айдарындағы  мына  жағдаятармен  жұмыс 
жүргізілді. 
Сабақ  бітуге,  қоңырау  шалынуға  жақын 
қалды.  Оқушылар  кітап,  дәптерлерін  жинап, 
қоңырауды  сабырсыздана  күтуде.  Қоңырау  үні 
естілісімен барлығы есікке қарай асықты. Арман 
асықпай жиналып, ең соңғы адамның сыныптан 
шығуын күтіп, көзінің астымен мұғалімге қарап 
қояды. 
Мұғалім: Арман, сен үйіңе қайтпайсың ба?
Арман  ең  соңғы  оқушының  шығуын  күтіп 
жауап қатты.
– Сізбен сөйлесейін деп едім ағай...
Мұғалім: Айта ғой, не айтпақшы едің?
Арман: Сыныптағы Айбек досым бар ғой...
Мұғалім: Иә, не болды Айбекке?
Арман: Ол...ол анасы сырқаттанып. Шамасы 
ақшадан қиналып жүр ғой деймін...
Мұғалім: Солай ма?
Арман:  Мен  оған  көмектессем  бе  деп 
едім,  бірақ  ол  менің  бұл  көмегімді  білсе, 
қабылдамайды... 
Мұғалім  мен  оқушының  арасындағы  кері 
байланыстың  тақырыпты  бекітудегі  мәні 
зор.  Сол  себепті  оқулықтағы  мына  сұрақтар 
талдауға ұсынылды. 
1.  Арманның Айбекке деген қандай ниетін 
аңғардыңдар?
2.  Оқиғаның  соңы  қалай  болады  деп 
ойлайсыңдар? Өз нұсқаларыңды ұсыныңдар.
3.  Досың  қиналғанда  қол  ұшын  берген 
сәтің болды ма?
 Сынып оқушылары өз ойларын ортаға са-
лып,  сүйіспеншілікпен  жасаған  істің  пайдасы 
көп  екендігін,  досыңа  көмектесу  дегеніміздің 
өзі  дұрыс  әрекет  жасау  болып  табылатынын 
,  ал  біреуді  қуанту,  жақсылық  жасау  адамның 
ішкі тыныштығын орнататынын өз сөздерімен 
жеткізе  білді.  Нәтижесінде  оқушылар  өзара 
көмектің, достықтың орнын сезінуге мүмкіндік 
алады. Сонымен қатар Олар өз- өздерін сыйлай 
білуді, оқу үшін өзінің ынталану керек екендігін, 
білім  алуда  жауапкершіліктің  жоғары  болу 
керектігін түсінді.
 Ендеше, диалогтық қатынасқа негізделген 
интербелсенді  оқыту  оқушылардың:  терең 
ойлануға;  ақпаратты  өздігімен  түсініп,  оны 
таразылап,  екшеп,  оның  ішінен  керектісін 
таңдап  алуға;  ақпаратты  жан-жақты  талдауға; 
өздігімен  жаңа  түсінік  пен  білім  құрастыруға; 
пікірталастарға  қатысып,  өз  ойы  мен  пікірін 
дәлелдеуге; басқа да балама пікірлерді ескеруге; 
шешім  қабылдауға  және  қиын  мәселелерді 
шешуге; жауапкершілікке (өз біліміне, өміріне); 
басқалармен  тиімді  қарым-қатынас  құруға 
қажетті  білім,  білік,  дағды,  машықтарын 
қалыптастырады. 
Интербелсенді оқытуда мынандай іс-әрекет 
түрлері жүзеге асырылады:
 
—
бірлескен  жұмыстар  (жұптық,  топтық, 
бүкіл аудиторияның),
 
—
жеке және бірлескен ізденіс пен зерттеу 
жұмыстары,
 
—
ситуативтік және рөлдік ойындар,
 
—
ақпараттың  әртүрлі  көздерімен  жұмыс 
жасау  (кітап,  лекция,  Интернет,  құжаттар, 
мұражай, басқа адамдар: мамандар, т.б.),
 
—
шығармашылық жұмыстар, т.б.
Қорыта  айтқанда,  «Өзін-өзі  тану»  пәнін 
оқытуда  қолданылатын  интерактивті  әдістер 
оқушылардың  танымдық,  шығармашылық 
қабілеттіліктерін 
қалыптатырумен 
қатар 
олардың  өзара  әрекеттестік,  ынтымақтастық, 
жауапкершілік қасиеттерін де дамытуға ықпал 
етеді деп пайымдаймыз .
 
Пайдаланылған әдебиеттер
1.  Назарбаев Н.Ә. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты 2050 стратегиялық бағдарламасы: 
Елбасының Қазақстан халқына Жолдауы. 14.12. 2012
2.  Джакупова С.М. Психологическая структура процесса обучения:дисс… д.п.н. - М.,1999

51
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 2,  2016 г. 
3.  Әрінова Б.А және т.б. Өзін-өзі тану. Оқулық 8-сынып. «Бөбек» ҰҒПББСО Алматы, 2010.
4.  Әлімов А. Интербелсенді әдістемені ЖОО-да қолдану мәселелері. Оқу құралы. Алматы, 
2013. -448б.
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРИМЕНЕНИЯ ИНТЕРАКТИВНЫХ МЕТОДОВ ОБУЧЕНИЯ НА УРОКАХ 
«САМОПОЗНАНИЕ»
Есенова К.А., Махмудова С.Л.
Аннотация. 
В статье исследованы виды и эффективность применения интерактивных методов 
обучения на уроках «Самопознание». Интерактивные методы применяемые в обучении на уроках 
«Самопознание»  познавательной  деятельности  учащихся,  формирует  творческие  способности  у 
школьников
Ключевые слова: 
самопознание, интерактивное обучение 
EFFECTIVENESS OF “SELF-KNOWLEDGE” LESSONS
AND APPLICATION OF INTERACTIVE TEACHING METHODS
Esenova K.A., Makhmudova S.L. 
Abstract
. 
Author investigates specific types and effectiveness of interactive teaching methods 
in the subject of “Self-knowledge”. Interactive methods used in the teaching process of students 
will help them forming creative abilities.
Keywords: 
“self-knowledge”, interactive teaching
АНАЛИЗ СОДЕРЖАНИЯ ПРОФОРИЕНТАЦИОННЫХ ПРОГРАММ, 
НАПРАВЛЕННЫХ НА ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ САМООПРЕДЕЛЕНИЕ 
ПОДРОСТКОВ
Исалдаева С.Ж.
ФАО «НЦПК Өрлеу» РИПК СО, Алматы
Камитова А.А.
 КазНУ им. аль-Фараби, Алматы
Аннотация. 
В  настоящей  статье  рассматриваются  профориентационные  программы  для 
подростков 8-11 классов, основная задача профориентационной работы с подростками, недостатки 
в существующих профориентационных программах. Представлен аналитический обзор наиболее 
популярных  программ  по  профориентации  на  территории  стран  СНГ,  а  также  проведён  анализ 
содержания диагностических методик в исследуемых программах профориентации для выявления 
трудностей и противоречий в профессиональной ориентации подростков 8-11 классов. 
Ключевые  слова: 
профессиональная  ориентация,  профориентационные  работы,  программа, 
диагностические методики.
В  настоящее  время  одним  из  самых  акту-
альных  вопросов  при  работе  с  подростками, 
является  профессиональное  самоопределение 
подростка. В данном случае, профессиональное 
определение подразумевает собой «поиск и на-
хождение  личностного  смысла  в  выбираемой, 
осваиваемой  и  уже  выполняемой  трудовой 
деятельности,  а  также  в  нахождении  смысла 
в  самом  процессе  самоопределения»  [1].  Как 
отмечают  Ш.С.  Шарипов,  К.Давлатов,  Г.С.  На-
сриддинова,  профориентация  должна  решать 
проблемы  не  только  «кем  быть»,  но  и  «каким 
быть»,  при  этом  необходимо,  чтобы  учащиеся 
глубоко любили избранную профессию [2].
Важнейшей 
задачей 
в 
проведении 
профориентационной  работы  с  подростками 
является  помощь  в  профессиональном 
самоопределении,  организация  и  проведение 
работы  по  профессиональной  подготовке  и 
снижение роли стихийного выбора профессии.

52
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 2,  2016 г. 
На  данном  этапе  развития  современной 
профориентации  существуют  и  используются 
достаточно  большое  количество  программ, 
ориентированных  на  помощь  подросткам  в 
выборе будущей профессии. Однако, существуют 
некоторые  недостатки  в  существующих 
программах:
 
—
отсутствует система контроля качества; 
- недостаточная валидность и надежность про-
грамм или их полное отсутствие;
 
—
устаревание используемого материала в 
программах;
 
—
программы не имеют общих требований, 
структуры.
Такая  ситуация  приводит  к  тому,  что 
вопрос 
профессионального 
определения 
в 
настоящее 
время 
сталкивается 
с 
рядом 
трудностей 
и 
противоречий.  
Для  выявления  наиболее  сильных  и  слабых 
сторон процесса профессионального определе-
ния подростков, был проведен анализ наиболее 
широко используемых программ по профориен-
тационной работе в странах СНГ (таблица 1).
Таблица 1
. Программы по профориентации
№
п/п
Наименование программы
«В поисках своего призвания»
«Выбор профессии»
«Готовлюсь к профессиональной
деятельности»
«Кем быть»
«Лестница»
«Найди себя»
«Профессиональное
самоопределение
«Профориентация для
старшеклассников»
«Путешествие по зазеркалью»
«Твой выбор»
«Твоя профессиональная карьера»
«Я выбираю профессию»
«Я и моя профессия»
«Выбор профиля обучения»
«Информационный элективный
курс»
«Ориентировочный элективный
курс»
«Программа активизации
профессиональной ориентации
школьников»
«Программа по развитию
профессиональной зрелости»
«Программа психологической
поддержки профессионального
самоопределения учащихся»
«Психологическое сопровождение
выбора профессии»
Для проведения анализа вышеперечислен-
ных  программ  основными  критериями  высту-
пили  такие  показатели,  как  направленность 
программы  на  подростков  старших  классов 
(8-11 классы), описание в программах основных 
элементов, таких как, цель, описание, тематиче-
ские блоки и др. Также были проанализированы 
диагностические  методики,  используемые  в 
программах по профориентационной работе.
Диаграмма  2.
  Процентное  содержание 
диагностических  методик  в  исследуемых 
программах профориентации.
В  ходе  проведения  данного  анализа  было 
выявлено, что большинство методик устарели, 
либо отсутствуют точные данные об их валид-
ности и надежности. 
Как  показано  на  диаграмме  2,  70%  про-
грамм  по  профориентации  используют  мето-
дики  диагностики  личностных  качеств,  45% 
-  диагностируют  психические  функции.  Слож-
ность в том, что использование такого рода ме-
тодик  далеко  не  всегда  соответствует  задачам 
профориентации
.  Н.  С.  Пряжников  отмечает, 
что при таком подходе профессиональное само-
определение часто сводится к одномоментному 

53
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 2,  2016 г. 
акту выбора профессии
, кроме этого не во всех 
программах используются валидные тесты (ча-
сто это тесты для самодиагностики) [1]. 
В  40%  случаев  используется  карта 
интересов.  Данная  методика  во  многих 
программах используется в ее первоначальной 
разработке. 
О.  Г.  Филимонова  говорит  об  устаревании 
данной  методики  [3],  соответственно  данные 
о  снижении  надежности  и  валидности  уже 
есть  (одна  из  последних  модификаций  карты 
интересов  была  внедрена  О.  П.  Мешковской  и 
соавторами в 1984г.). 
В 35% программ используется ДДО Климо-
ва, который не может использоваться в профо-
риентации  как  один  единственный  опросник 
для  выявления  профессиональной  ориента-
ции. По поводу данного опросника существует 
достаточное количество замечаний и критики, 
основанием  которой  стала  его  валидность, 
споры  о  данном  опроснике  продолжаются  и  в 
настоящее время [4].
Согласно  результатам  проведенного  ана-
лиза можно сделать вывод, что в большинстве 
современных  программ  по  профориентации 
используются  не  всегда  валидные  и  соответ-
ствующие  задачам  диагностические  методики. 
Для  достижения  результата  необходимо  при-
менение дополнительных активизирующих ме-
тодик в профориентации. Данные методики ис-
пользуют принципы активизации собственных 
внутренних  ресурсов  подростка.  Этот  подход 
может  значительно  лучше  помочь  подросткам 
в  профессиональном  самоопределении.  Также, 
на наш взгляд, важно использовать личностно-
ориентированный  подход  в  сочетании  с  уни-
кальностью  каждого  ребенка,  в  таком  случае, 
профориентация  станет  лично  для  каждого 
ребенка  по-настоящему  эффективной.  Такие 
методики  пока  находят  применение  в  очень 
небольшом  количестве  программ  по  профори-
ентации.
Использованная литература
1.  Пряжников Е.Ю. Профориентация: учеб. пособие. для студ. высш. учеб. заведений / Е.Ю. 
Пряжникова, Н.С. Пряжников. - 3-е изд., стер. - М.: Издательский центр «Академия», 2007, 15. 
2.  Профессиональная ориентация молодежи и организация приема в высшие учебные 
заведения / Гусев И. Т., Калашников Н. П., Качанов А. В., Колобашкин В. М., Кохтев С. А., Соловьев Г. 
И. — М.: Высш. школа, 1982. — 128 с.
3.  Филимонова О.Г. Модификация карты интересов // Школьный психолог № 2. - М.: 
Издательский дом «Первое сентября», 2007, с. 40-45
4.  Степанский В.И. Психологические факторы выбора профессии. Теория. Эксперимент. - М.: 
Московский психолого-социальный институт, 2006.
5.  Климов Е.А. Психология профессионального самоопределения: учеб. Пособие для студ. 
Высш. Пед. Учебн. заведений / Е.А. Климов. - 3-е изд., стер. - М.: Издательский центр «Академия», 
2007.
6.  Peter Härtel. Professional orientation in schools in a European comparison // http://www.
lifelongguidance.net/llg.nsf/All/85E4F1ED614570ABC12572840028792F/$file/3_Professional+orientati
on+in+schools_format.pdf 
7.  E. S. Kunnen. The effect of a career choice guidance on self-reported psychological problems // 
Front Psychol. 2014; 5: 547// http://www.ncbi.nlm.nih.gov /pmc/articles/ PMC4045055/
8-11 СЫНЫП ЖАСӨСПІРІМДЕРІНЕ АРНАЛҒАН КӘСІПТІК БАҒДАР БАҒДАРЛАМАЛАРЫНА 
АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ
Мукашева А.Б., Исалдаева С.Ж., Камитова А.А.
Түйіндеме. 
Мақалада  8-11  сынып  оқушыларына  арналған  кәсіптік  бағдар  бағдарламалары 
қарастырылған.  Мамандық  таңдау  бағдарламаларына  аналатикалық  шолу  жасалған  және 
зерттелген  мамандық  таңдау  бағдарламаларында  диагностикалық  әдістемелер  құрамы 
талданды. Мамандық таңдау бағдарламаларының кемшіліктері тұжырымдалды. ТМД аумағында 
кең  таралған  мамандық  таңдау  бағдарламаларына  аналитикалық  шолу  жасалған.  8-11  сынып 
жасөспірімдеріне арналған мамандық таңдауда диагностикалық әдістемелердің қиыншылыктары 
мен келіспеушіліктерін табуға аналитикалық шолу жасалған.
Түйінді  сөздер: 
кәсіптік  бағдар,  кәсіптік  бағдар  жұмыстары,  бағдарлама,  диагностикалық 
әдістемелер.

54
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 2,  2016 г. 
ANALYTICAL REVIEW OF CAREER GUIDANCE PROGRAMS FOR ADOLESCENTS FROM 8-11 GRADES
Mukasheva A.B., Isaldayeva S. Zh., Kamitova A.A.
Abstract. 
The professional orientation program for adolescents from 8-11 grades were analyzed. An 
analytical  review  of  career  guidance  programs  and  analysis  of  diagnostic  methods  in  the  professional 
orientation programms. Formulated weaknesses in the professional orientation programs. An analytical 
review of the most popular programs for professional orientation programs in the CIS, and analytical review 
of the content of diagnostic methods in the study of vocational guidance programs to detect difficulties and 
contradictions in the professional orientation of adolescents from 8-11 grades.
Keywords: 
the vocational guidance, the vocational work, the program, diagnostic methods. 
УДК 159.9:7.01
 ШӘКӘРІМНІҢ AДAМГЕРШІЛІК-ТӘЛІМДІК ИДЕЯЛAРЫНЫҢ ІЗГІЛІКТІК 
CИПAТЫ
Әріновa Б.A., п.ғ.к., Гaйбуллaевa C.C.
әл-Фaрaби aтындaғы ҚaзҰУ, Алматы
Түйіндеме: 
Бұл мaқaлaдa «Өзін-өзі» тaну пәнінде ерекше орын aлғaн тәрбиенің көзі aдaмгершілік, 
мейірімділік, ізгілік тaқырыптaры турaлы терең ой тacтaғaн. Қaзaқ хaлқы ұлы дaнышпaндaрымен 
мaқтaнaды. Cолaрдың бірі Шәкәрім Құдaйбердіұлының еңбектерінде aйтылғaн ізгі ойлaр қaзіргі 
зaмaнғы жacтaрды дұрыc тәрбиелеуге жетелейді. Жеке aдaмның дaмуындa кездеcетін уaқытшa 
қиындықты  жоғaры  caнaлы  әрекетпен  жеңу,  aдaмзaттaрдың  caпaлaрының  бaғacын  aрттырaды. 
Рухaни aдaмгершілік білім мaзмұны aрқылы Шәкәрім aдaмзaт бaлacын aдaм әлемін cезіне, cүйе 
білуге шaқырaды. Оcы жоғaрыдa aйтылғaн терең ойлaр біздің болaшaқ ұрпaқтaрымыздың ойындa 
caқтaлуы тиіc.
Түйінді cөздер: 
Ізгілік, құндылық, рухaни-aдaмгершілік, өзін-өзі тaну, идея, тұжырым. 
Қaзіргі жac ұрпaқты рухaни-aдaмгершілікке 
тәрбиелеу, олaрдың біртұтac дүниетaнымының 
қaлыптacуынa,  әлемдік  caпa  деңгейіндегі 
білім, білік негіздерін меңгеруіне ықпaл ететін 
ізгілікті білім мaзмұнын құру – жaлпы білім беру 
жүйеcіндегі өзекті мәcеленің бірі. Тaрихи кезең 
жүктелген зор міндеттерді ойдaғыдaй орындaу 
әрбір  пән  мұғaлімінің  aзaмaттық  caнacы  мен 
жaуaпкершілік  cезіміне,  қызметін  cүюі  мен 
қaжырлы ізденіcіне, оқу-әдіcтемелік дaйындығы 
мен  кәcіби  шеберлігіне,  жеке  бacының  ой-
өріcі  мен  мәдениетіне  caй,  шығaрмaшылық 
тұрғыдa ойлaй aлaтын тaнымдық мәдениетіне 
бaйлaныcты  екендігі  cөзcіз.  Оcы  ретте 
aдaмгершілік тұлғacы биік, ұлттық мәдениетті 
жете меңгерген, интеллектуaлдық өріcі жоғaры, 
өзін-өзі үнемі дaмытa aлaтын белcенді, қaбілетті 
жacтaрды  тәрбиелеуде  «Өзін-өзі  тaну»  пәнінің 
рөлі ерекше деп aтaуымызғa болaды. 
Қaзaқ  хaлқының  рухaни  көшбacшы 
ұcтaздaры  ізгілікті  ойлaрындa  aдaмгершілік 
пен  рухaнилықтың  жолдaрын  нaқты  көрcетіп 
берген.  Бүгінгі  ұрпaқ  олaрдың  aдaмгершілік 
мұрacынaн  caбaқ  aлa  aлca  ғaнa  дұрыc  қоғaм 
орнaтa  aлaды.  Қоғaмдaғы  тәрбие  мәcелеcінің 
теориялық  және  тәжірибелік  негіздерін 
ойшылдaр шығaрмaлaрындaғы тұжырымдaрғa 
негіздеcек,  тәрбие  жұмыcтaрындa  жетіcтікке 
жететініміз aнық. 
Шәкәрімнің тәлім-тәрбиеге толы, бaй әдеби 
мұрacындa  өзі  өмір  cүрген  ортaның  қоғaмдық 
қaйшылықтaры, aқыл-ой ізденіcтері, толғaмды 
тұжырымдaры,  зерделі  идеялы  өшпеc  із 
қaлдырды.  Aлacaпырaн  зaмaндa  «aдaм»  деген 
aтты  жоғaры  ұcтaп,  өмір  aғынынa  қaрcы  тұру 
идеяcы, қaзіргі біздің қоғaмымызғa нaғыз керек 
тәрбие құрaлы болып тaбылaды.
Aқылды cол – ынcaппен aр caқтaйды,
Aрcыз cол – aрaмдықпен жaн caқтaйды.
Aдaл cол – тaзa еңбекпен күнін көріп,
Жaн үшін aдaмшылдық aр caтпaйды.
Қaзaқтa «жaным aрымның caдaғacы» деген 
cөз бaр, дүниеде aдaмғa ғaнa тән, aр, ұят, ождaн 
бәрінен  де  қымбaт.  Жеке  aдaмның  дaмуындa 

55
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 2,  2016 г. 
кездеcетін уaқытшa қиындықты жоғaры caнaлы 
әрекетпен  жеңу,  aдaмзaттық  caпaлaрының 
бaғacын aрттырaды. Болмыcындaғы мүмкіндікті 
пaйдaлaнa отырып, қaнaғaтқa ұмытылу рухтың 
тереңдігі  «тaлпынғaн  мaқcaт  іздеп  мaқұрым 
қaлмac» – деп, ой-пікірін aйтaды. 
«Өзін-өзі  тaну»  пәнінің  5-11  cыныптaр 
aрaлығындaғы білім мaзмұнындa жеке тұлғaның 
ішкі  жaн  дүниеcін  бaйытып,  олaрдың  өмірлік 
дaғдылaрын,  әлеуметтік  белcенділіктерін 
дaмытуғa ықпaл ететін көркем шығaрмaлaрдың 
қaтaрындa  Шәкәрім шығaрмaлaрының  aлaтын 
орны  aйрықшa.  Рухaни  aдaмгершілік  білім 
мaзмұны  aрқылы  Шәкәрім  aдaмзaт  бaлacын, 
aдaм  әлемін  cезіне,  cүйе  білуге  шaқырaды. 
Шәкәрім  шығaрмaлaрының  өзегі  –  aдaмның 
жaн дүниеcінің cұлулығы. Ойшыл aқын іздеген 
үйлеcімдік  пен  ізгілік,  мaхaббaт  пен  доcтық, 
пейіл мен ықылac жaрacымын aдaм бойындaғы 
acыл қacиеттер деп бaғaлaй отырып, гумaниcт 
aқын  болaшaқ  ұрпaққa  тәлім-тәрбие  берудің 
оcындaй көшбacшылық идеялaрын ұcынaды. 
Мыcaлы,
 
Шәкәрімнің 
«Aдaмдық 
борышың»  aтты  өлеңінде  aдaм  өмірінің 
үнемі  дaмып  отырaтын  физикaлық, 
пcихологиялық,  әлеуметтік  құбылыc  екені 
aйтылaды. Aдaм бaлacы үнемі өcу жолындa 
болaды.  Жaрық  дүниеге  келген  cәтінен 
бacтaп оның нәреcте жүрегінде өмірге деген 
тaлпыныc  орнaйды.  Aнa  cүтімен  дaрығaн 
құштaрлық cезім әке тәрбиеcімен ұштacып, 
ол  көп  нәрcеге  қызығaды.  Еcейген  caйын 
тaным көкжиегі кеңейе түcеді. Ол көкірегін 
кернеген  acыл  aрмaндaрын  іcке  acыру 
үшін  үнемі  ізденіc  үcтінде  болaды.  Өзіндік 
дaмуды мұрaт еткен aдaмның көкірегі ояу, 
дүниетaнымы  кең  болaды.  Көкірек  көзі 
aшық  cөзі  рухaни  өcіп-өнген,  жетілген, 
кемелденген  деген  ұғымды  білдіреді. 
Хaлқымыз  білімді,  caнaлы,  пaрacaтты 
aдaмды  –  көкірегі  ояу;  cезімтaл,  түcінігі 
мол aдaмды – көкірегі жүйрік; терең ойлы, 
зерделі aдaмды – көкірек көзді; кең пейілді, 
жомaрт,  aдaл  aдaмды  –  aқ  көкірек  дейді. 
Көңіл-күйі,  cезімі,  ішкі  жaн-дүниеcі  бaй 
aдaмды көкірек caрaйы кең деп cипaттaйды. 
Бұл  cипaттaмa  зерде,  зеректік,  зейін, 
дaрын,  пaрacaт  cияқты  aқыл-ой  әлеуетті 
дaмытaтын 
қaбілеттіліктердің 
тұлғa 
дaмуынa тигізетін ықпaлын нaқтылaйды. 
Aдaмдық борышың –
Хaлқыңa еңбек қыл.
Aқ жолдaн aйнымaй,
Aр caқтa, оны біл.
Тaлaптaн дa білім мен өнер үйрен,
Білімcіз,
Өнерcіз,
Болaды aқыл тұл – 
деп,
Шәкәрім  оқушылaрды  aдaм  бaлacының 
ең  бacты  міндеті  aдaмғa,  хaлқыңa  қызмет  ету 
идеяcын ұcынaды.
Aқын  тұжырымдaуындaғы  «aдaмдық  бо-
рыш»,  «aқ  жолдaн  aйнымaй  aр  caқтaу»  деген 
cөздер  aдaмның  caнacындa  берік  орнaуы  тиіc, 
өйткені  бұл  aйтылғaн  ойлaр  aдaм  бaлacының 
өмірінің мәні деcек те болaды.
Cөйтіп, 
Шәкәрім 
шығaрмaлaрындaғы 
рухaни-aдaмгершілік 
ой-пікірлердің 
өміршеңдігі,  ізгілікті  бaғдaры  жac  ұрпaқтың 
тәлімді  тәрибе  aлуынa  көп  әcер  етеді  деп 
пaйымдaймыз. 
Шәкәрім  өлеңдері  оқушылaрдың  дұрыc, 
тaзa  ниетте  ізгілікті  ойлaуынa  ықпaл  етеді, 
оның  идеялы  мaзмұны  aзaмaттық  caпaлaрды 
дaмытaды,  интелектуaлды  дaму  бaғытынa 
ықпaл  етеді.  Оқыту  мен  тәрбиелеудің  бaрлық 
ұcтaнымдaрын  aқынның  еңбектерінен  тaбa 
отырып, оның тәлімдік ойлaрының көшбacылық 
cипaтын  aшa  aлaмыз.  Хaлық  тәрбиеcіндегі 
«Жaқcыны  жaқcы  деcең  caқтaнaды,  жaмaнды 
жaқcы деcең мaқтaнaды» қaғидacы Шәкәрімнің 
«кім aйтca дa cынaмaй қоймa жaным, aқылыңa 
cынaтып  ойлa  жaным,  пәлеңшеге  aйтқaн  cөз 
дұрыc  қой  деп,  жүректің  тaрaзыcын  жaймa 
жaным»  шумaқтaрының  идеялық  caрыны 
рухaнилықпен бaғыттac үндеcіп тұр.
Aқын  жacтaрғa  қaндaй  іc  жacacaң  дa 
aқылмен,  оймен  тaрaзығa  caп,  тезден  өткіз, 
ғибрaттaну  ойлaп  әрект  жacaу  aрқылы  жүрcе 
ғaнa жaғымды қaнaғaтты тудырaды, – дейді:
Тән cезіп, құлaқ еcтіп, көзбен көрмек
Мұрын иіc, тіл дәмнен хaбaр бермек.
Беcеуінен мидaғы ой хaбaр aлып
Жaқcы, жaмaн әр іcті cол текcермек. 
Aқын  «Нacихaт»  aтты  өлеңінде  өмірдің 
тұтқacы  ғылыми  ілімде  «бaлaңa  ғылым  үйрет 
жac күнінде» өнерлі білімді ғaнa өзінің өмірден 
орнын  тaбaды,  ел  билеп,  хaлықтың  бacын 
біріктіреді,  ғылым  тaуcылмac  кен,  оны  игеру 
үшін  ерінбеу  керектігін  білдіреді.  Aдaмдaр 
aрacындaғы  қaрым-қaтынacтың  тууы  cенім 
нышaндaрының болуынaн «Бір көзің бір көзіңе 
cенбеген cоң, aңдиды aнa көздің не қылғaнын». 

56
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 2,  2016 г. 
Ел  бүлінcе  –  оның  бір  cебебі  нaным-cенімнің 
жоқтығы,  cенім  кеткен  жерден  береке  бірлік 
кетеді  «бірлік  түгіл  имaн  жоқ,  нaным  кетcе»  – 
дейді. Оcы тұcтa aқынның жaн cыры кемеңгер 
ұcтaзы Aбaйдың: «Имaнның acылы үш деп cен 
тоқи біл оймендaғы, үшеуін тaрaтып бaқ бacты 
бaйлa жолынa мaлың түгіл», –деп «cенім – имaн 
– cүю» бaйлaмдaрын aнықтaп, ішкі нaнымдaрын 
aшaды. Мaхaббaт бaр жерде cезім тұрaқтылығы 
aшылып,  cенім  ұялaйды,  яғни  aдaм  aдaмғa 
доc,  бaуыр  болып  қaлыптacaды  деген  үлкен 
тәрбиелік теорияны уaғыздaйы. 
Қорытa  келгенде,  қaзaқ  ойшылы,  aқын 
Ш.Құдaйбердіұлының 
шығaрмaлaрындaғы 
ізгілікті  ой-пікірлер,  тaғылымды  тәрбие 
иірімдері қaзіргі жac ұрпaқтың рухaни дүниеcін 
бaйытып, aдaмгершілік caпaлaрын aрттырaтын 
көшбacшы идеялaр деп тaнимыз.
Пaйдaлaнғaн әдебиеттер
1.  Ізтілеуовa C. Aбaй, Шәкәрім шығaрмaлaрындaғы aдaм тәрбиеcі. Көмекші оқу құрaлы. – 
Aлмaты, 2011-164 бет.
2.  Шәкәрім. Қaзaқ aйнacы. Өлеңдер мен поэмaлaр – Aлмaты: Aтaмұрa, 2003. – 296 бет.
3.  Әріновa Б.A. «Өзін-өзі тaну» және «Қaзaқ әдебиеті» пәндерін Шәкәрім шығaрмaлaры 
aрқылы ықпaлдacтырa оқыту. журнaл «Открытaя школa» № 9, 2009.
НРAВCТВЕННО-ВОCПИТAТЕЛЬНЫХ ИДЕИ ШAКAРИМA КУДAЙБЕРДИЕВA
Aриновa Б.A., Гaйбуллaевa C.C.
Aннотaция: 
Дaннaя  cтaтья  поcвящена  нрaвcтвенным  ценноcтям  таким  как  :  доброта, 
иcкренноcть. Автор также затрагивает тему человечеcкого поведения, которая является одним из 
ключевых понятий в «Caмопознaние». Кaзaхcкий нaрод издaвнa cлaвилcя великими мыcлителями. 
В трудaх Шaкaримa приводятcя cоветы и пожелaния молодому поколению о том, кaк cтaть духовно 
богaтым  и  добрым.  Нaдо  уметь  преодолевaть  в  cебе  плохие  кaчеcтвa  и  уметь  боротьcя  c  ними. 
Шaкaрим призывaет людей cтaть великодушным, cердобольным, уметь прочувcтвовaть cтрaдaние 
ближнего  человекa.  Вcе  вышеcкaзaнные  нacтaвления  должны  быть  в  памяти  нaшего  молодого 
поколения.
Ключевые cловa: 
гумaнизм, ценноcть, духовно-нрaвcтвенноcть, caмопознaние, идея, концепция.
HUMAN CHARACTER IN THE MORAL EDUCATIONAL IDEA OF SHAKARIM
Arinova B.A., Gaibullayeva S.S.
Abstract: 
This article is dedicated to the moral values of kindness, sincerity and human behavior, which 
is often raised in the subject “Self-knowledge”. Kazakh people was known famous with the great thinkers. 
In the works of Shakarim Kudaiberdiev provide advices and suggestions to the young generation on how to 
become spiritually rich, good. We must be able to overcome bad qualities and be able to struggle with them.
Shakarim encourages people to be generous, compassionate, able to feel deeply soulmate’s suffering. All of 
the above exhortations our younger generation should remember.
Keywords: 
humanism, value, spiritual and moral, self-knowledge, idea, concept.
УДК 37.048.4 
THE FIRST YEAR TEACHING CHALLENGES OF NOVICE TEACHERS
Y. Ospanov
MA in Educational Leadership at University of Nottingham, Almaty
Abstract. 
The teaching profession is full of its own difficulties and the first year teaching is likely to 
be very challenging for novice teachers, and the challenges that novice teachers face during the first year 
require much attention. This paper closely examined some of the common problems, such as classroom 
management, lesson time organisation and admin duties. Moreover, this research proposes some solutions 
that might solve these problems. It was hoped that mentoring novice teachers can overcome the first year 
teaching challenges more effectively than other solutions, such as the interaction of new teachers with staff 
members or training.

57
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 2,  2016 г. 
Keywords: 
challenges, novice teachers, classroom management, lesson time organisation, admin duties, 
mentoring.
Introduction
Teaching is one of the most popular professions 
which  is  full  of  its  own  difficulties.  Particularly, 
many scholars claim that the first year teaching is 
very  challenging  for  novice  teachers  [1].  Various 
scholars  have  described  that  there  are  several 
main  difficulties  such  as  classroom  management, 
organizing time during the lesson and admin duties. 
On the other hand, there are many sources which 
suggest how to tackle these problems. Nevertheless, 
there is limited research into the first year teaching 
that identifies the main challenges and the solutions 
for new teachers. 
The staple of this paper is to review previous 
studies and to discuss some fundamental challenges 
of novice teachers and to suggest better solutions for 
them. For that reason, this research has been divided 
into  three  sections.  Firstly,  it  will  consider  some 
main  challenges,  such  as  classroom  management, 
organising time during the lesson and admin duties. 
Secondly,  this  paper  will  examine  some  solutions 
that help to tackle the first year teaching problems. 
The last section will evaluate these solutions. Finally, 
this research will identify the main problems facing 
new teachers during the first year and the best way 
of solving them. 
What  kind  of  challenges  can  novice  teachers 
face in the first year?
Teaching has its own challenges and difficulties. 
Especially,  the  entering  year  requires  fairly  hard 
work and could cause some problems among novice 
teachers. The reason of challenges may be different 
and  determining  main  issues  can  help  to  novice 
teachers  to  gain  them.  Some  scholars  attempt  to 
identify  which  stage  of  teaching  could  be  more 
challenges and they claim teachers usually face many 
problems in their first year teaching. According to 
Karatas and Karaman more investigations mention 
that  the  first  year  experience  of  teachers  shows 
their future career and has the crucial role [1, 2]. The 
same authors also claim that being in trouble cause 
feeling ineffectiveness, consequently they think that 
they cannot teach or to leave their professions. 
One  of  the  most  common  issues  of  novice 
teachers  is  classroom  management.  Ryan  defines 
that  the  most  of  the  problems  are  caused  by  the 
relationship  between  teachers  and  students  [2]. 
Richards  argues  that  new  teachers  should  know 
the  basic  classroom  abilities  for  controlling  and 
presenting  their  lessons  and  it  is  ‘the  initial 
challenge’ for them [3, 9]. Many teachers could not 
control the class and it mainly occurs in the first year 
teaching. Pitton points out that “the success of new 
teachers  is  critically  linked  to  their  first  teaching 
experiences and the opportunities they are given to 
talk through the issues they face in the classroom” 
[4, 2]. For that reason, classroom management has 
the essential role in this period. 
Another  problem  is  organising  time  during 
lessons.  Many  novice  teachers  do  not  know  how 
to organise lesson’s time effectively and they may 
lose some times, which they must spend to explain 
a new topic. Consequently, this issuer might cause 
a fear. For example, Wild says that losing control of 
organization  and  time  are  concerned  teachers  [5, 
72]. Wasting time is negatively affected on students’ 
knowledge which they must take from their lessons. 
Another difficulty is admin duty. Plenty teachers 
complain of admin duties that teachers have to fill 
for  their  every  teaching  and  social  activity.  Filling 
these papers real threat the new teachers, especially 
in the entering year. All educational organisations 
required to fill in curriculum from teachers and it 
is  often  difficult  for  novice  teachers.  There  is  no 
doubt  that  whole  teaching  process  is  dependent 
on curriculum and learners’ knowledge is directly 
related  to  it.  However,  some  teaching  learners 
could not fill it correctly and on time due to lack of 
experiences. 
These  problems  of  above  cause  paucity  of 
teachers  in  educational  organisations.  Teaching 
has  become  one  of  the  most  difficult  occupations 
and more people do not want to be a teacher. Some 
teachers even left their school. For instance, Ozturk 
says:  “25%  to  50%  of  beginning  teachers  leave 
during their first three years of teaching, and nearly 
10% leave in their first year” [6, 20]. It shows that 
new  teachers  leave  their  jobs  and  some  scholar 
claim  that  the  first  year  has  played  the  vital  role, 
for example, Werbiska believes that during the first 
year teachers make a decision to be a teacher or to 
change qualification [7, 158]. 
Possible  solutions  to  novice  teachers’ 
problems.
Novice  teachers  need  support  to  overcome 
the challenges that they face during the first year 
teaching. Considerable research was conducted to 
find some solutions for overcoming first year teaching 
problems [1] and there are many suggestions which 
are  relevant  to  solve  new  teachers’  problems. 

58
МЕНЕДЖМЕНТ В ОБРАЗОВАНИИ № 2,  2016 г. 
For  instance,  Ingersoll  and  Smith  consider  that 
the  school’s  organisation  and  management  play 
a  crucial  role  causing  interactional  problems,  in 
contrast close relationship between staff members 
may  help  solve  them  easier  [8,  32].  They  claim 
developing the working atmosphere of teachers can 
support the new teachers and increase the school 
performance. This opinion shows that interaction of 
staff could play a significant role for retention and 
supporting beginner teachers. For example, giving 
advice or inviting to attend other teachers’ lessons 
could  help  developing  new  teachers’  experience. 
In addition, a recent study by Mann and Tang also 
showed  that  interactions  among  teachers  are 
essential  and  helpful  for  new  teachers  [9].  New 
teachers  are  surrounded  by  experienced  teachers 
who  are  already  overcome  the  first  year  teaching 
challenges.  This  means  that  collegial  advice  could 
be  beneficial  and  management  of  school  should 
focus  on  teaching  staff.  Communication  helps  to 
increase teaching ability and exchange experiences. 
For example, I was advised to keep contact all my 
colleagues and attend their lessons, also to ask from 
them advice about my teaching problems. It helped 
me adjust to new department during the first year 
teaching. Therefore, friendly interaction is valuable 
for  novice  teachers  adjust  to  the  new  workplace 
during an adaptation period. 
Another  solution  is  providing  future  teachers 
with  induction  programme  which  helps  new 
teachers to increase their pedagogical and practical 
knowledge. According to Gatbonton novice teachers 
need more experience and time to solving teaching 
problems  [10].  Future  teachers  should  know 
what they will face in their work. For that reason, 
educational department of universities must work 
with schools where real pedagogical activities exist 
and these organizations should build a bridge that 
improves  practical  skills  rather  than  students’ 
theoretical  acknowledge.  Other  scholars  such  as 
Tarone and Allwright argue that the real language 
teachers  condition  and  the  content  of  academic 
course  program  which  trained  them  are  different 
from  the  real  pedagogical  practice  [11].  If  future 
teachers  do  not  know  what  real  teaching  is  like, 
this  could  cause  a  real  threat  for  teachers.  Hence 
induction  should  be  provided  before  the  entering 
period  at  educational  organizations  as  a  teacher. 
This  training  method  helps  combining  theory 
with  practice  and  students  who  study  with  this 
programme feel any threat can solve them easily in 
the first year teaching. 
The next solution is mentoring by experienced 
teachers.  They  can  monitor  every  teaching  act 
of  novice  teachers;  also  give  them  advice  how 
to  overcome  their  difficulties,  such  as  how  to  do 
class  management  and  to  work  with  admin  duty. 
Mann  and  Tang  provide  in  depth  analysis  of  the 
work of a mentor showing its relevance to solving 
the  challenges  that  new  language  teachers  face 
during  the  first  year  [9].  They  conclude  in  their 
research  that  mentors  have  a  significant  role  in 
terms of supporting language teachers in their first 
year  teaching.  Mentors  share  their  own  teaching 
challenges  and  experiences,  they  can  also  suggest 
the best way how to tackle challenges which new 
teachers  facing  in  the  first  year.  They  can  explain 
the  real  practical  life  of  education  organisation 
and relationship with its environment such pupils, 
staff  and  parents.  It  seems  that  mentoring  could 
be  better  than  other  solutions  mentioned  above, 
because  mentors  work  directly  with  weakness  of 
novice teachers. 
Advantages  and  disadvantages  of  mentoring 
teachers.
Mentoring  novice  teachers  is  not  a  new 
phenomenon  and  it  is  also  widely  used  among 
teachers [12]. Additionally, it is developed in terms 
of  teaching  area.  Hoson,  A.J.  et  al.  point  out  that 
current novice teachers are supported by numerous 
developed mentoring programmes that help them 
during  the  initial  period  of  teaching  [13].  For 
example, language teachers are already trained by 
mentor training programs in a number of countries 
[14].  However,  mentoring  teachers  has  some 
disadvantages and advantages. 
Mentoring  is  usually  based  on  interaction 
between  mentors  and  mentees.  A  new  teacher  is 
consolidated  by  one  mentor  teacher  and  it  could 
cause limitations in the expansion of the teaching 
experience area or the risk of depending on only one 
advisor. New teachers should interact professionally 
with others rather one mentor. Nonetheless, Delany 
determines that mentors played a key role in terms 
of  training  beginner  teachers  and  its  practical 
efficiencies  and  features  have  been  discussed  by 
many  scholars  [12].  It  seems  mentoring  could  be 
helpful  to  tackle  the  challenges  that  teachers  can 
face in the first year teaching. Diaz-Maggioli believes 
that  mentors  help  to  develop  novices’  proficiency 
of language, and also to increase their pedagogical 
competence  and  cultural  knowledge  [15].  As  he 
states,  new  teachers  enhance  their  pedagogical 
strategies and language use for communicating with 
classes and other colleagues through the assistance 
of mentors. 
Another  drawback  of  mentoring  is  that  it  can 

59
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ № 2,  2016 г. 
divide the staff of an educational organization. The 
close relationship between particular small groups of 
colleagues may cause disunity of faculty. Aladejiana 
et  al.  demonstrate  that  nurturing  relationships 
among  faculty  are  important  since  primarily  they 
may affect to the faculty cooperation and harmony 
and in the future they can impact on the institutional 
performance [16]. For that reason, mentor training 
should  be  coordinated  very  carefully.  In  contrast, 
if nurturing is well conducted, they might improve 
the  work  effectiveness  of  education  institutions 
positively.  It  is  also  dependent  on  managers  of 
organizations.  According  to  Ehrich  and  Hansford 
the advantage of mentoring for the organization is 
that  managers  and  workers  are  actively  involved 
[17].  Hence  managers  and  workers  should  know 
how to mentor new workers. It is also related with 
teachers who are starting their own teaching career. 
New teachers follow the advice of mentors and they 
must give any chance, even thought about dividing 
the staff. Mentors must be responsible for mentees 
keeping contact with all members of staff. It could 
help  carry  out  mentoring  program  effectively  and 
may tackle the teachers’ challenges positively. 
Conclusion 
This research aimed to investigate the challenges 
that  novice  teachers  face  in  their  first  year.  Many 
scholars mention that the first year teaching plays 
a  crucial  role  in  a  future  career.  Hence,  solving 
the  first  year  difficulties  immediately  could  help 
novice teachers enhance their teaching experience 
effectively.  The  investigation  about  the  initial 
year  teaching  has  shown  that  beginner  teachers 
could  face  common  challenges,  such as  classroom 
management,  organising  time  during  lessons  and 
administrative  duties.  These  problems  can  cause 
threats to novice teachers and these challenges lead 
to shortage of teachers. For that reason, this paper 
considers  some  solutions,  such  as  interaction  of 
new teachers, training and mentoring. It concludes 
that  mentoring  novice  teachers  could  be  one  of 
the  best  options  to  tackle  the  difficulties  of  first 
year teaching. However, it has own disadvantages, 
such  as  interaction  only  between  mentor  and 
mentee and dividing school staff. In spite of these 
drawbacks, mentoring teachers may be the best way 
of  overcoming  the  challenges  of  novice  teachers. 
Managers of school should organise it very carefully 
to avoid the negative aspects of mentoring. 
 
List of references:
1.  Karatas, P. and Karaman, A. C. Challenges faced by novice language teachers: support, identity, and 
pedagogy in the initial years of teaching // The International Journal of Research in Teacher Education. 
-2013. -№4. Vol.3. –P. 10-23. [online] available from

жүктеу/скачать 3,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: