Г. К. Кенжебаев ҚазаҚстан тарихынан әңгімелер Жалпы білім беретін 11 жылдық мектептің 5-сыныбына арналған оқулық
жүктеу/скачать 6,79 Mb. Pdf көрінісі
|
5 synyp
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Қазақстанның топонимикасы.
- Махмұд Қашқари
| Еуразия – жер шарын дағы ең үлкен құрлық. Еуразия екі дүние бөлігі нен –
Еуропа мен Азиядан тұрады. Оның аумағы солтүстіктен оңтүстікке қарай 8 мың шақырым, батыстан шығысқа 16 мың шақырымға дейінгі ау мақта созылып жа- тыр. Еуразия – дүниежүзін дегі халық ең көп тұратын әрі тығыз қоныстанған құрлық. Онда 4 миллиардтан астам халық тұрады. дың шекарасының ұзындығы 15 мың кило- метр ден асады. Еліміздің бас қаласы – Астана Қазақстанның солтүстік өңірінде орналасқан. 2. Қазақстанның топонимикасы. «Топони- мика» – грекшеден аударғанда «мекен» неме се «жер атауы» деген түсінік береді. Топоними - ка – жер-су аттарының шығуын, қазіргі жағ- дайын, мағынасын зерттейді. Махмұд Қашқари – «Диуани лұғат ат-түрк» («Түрік тілдерінің жи- нағы») атты еңбегінде түркі тілдес халықтардың тілі мен әдебиетін, тілдік ерекшеліктерін зерттеген, түркі рулары мен тай па- ларының тарихын, тұр- мысын, салт-дәстүрін зер- делеген. Махмұд Қашқари жасаған дөңгелек карта – әлем дегі ең ежелгі түркі кар тасы ретінде белгілі. Осы картада Қазақстан же рінде болған ежелгі ша һарлар – Барсқан, Ба- ла сағұн, Тараз, Екіоғыз, Қашқардан бастап, түр- кі дүниесінің елді ме- кендері, жер бедері түгел қағаз бетіне түскен. Түр- кі дүниесі жөнінде ег- жей-тегжейлі сипатта- ма берілген осынау көне дә уірдегі түркі картасы ғалымның өлмес мұрасы саналады. 36 Қазақ халқы ежелден-ақ табиғатына лайық- тап даладағы жер-су мен орман-тауларға ат қоя білген. Сарыарқа, Бетпақдала сияқты атау- лар сол жердің кеңдігін, қасиетін аңғартады. Негізгі кәсібі мал шаруашылығы болған қазақ малға тиімсіз жерге Ащыкөл, Жаманбұлақ, Атқырылған сияқты атаулар берген. Шөбі шүй- гін, малға да, адамға да қолайлы жерлерге Мыңжылқы, Байқоныс, Кеңбұлақ деген атаулар беріліпті. Халқымыздың салт-дәстүріне байланысты қойылған Бәйгеқұм, Биесойған, Қандыағаш, Кін діккескен сияқты атаулар да кездеседі. Аңырақай, Қалмаққырылған, Ойрантөбе, Ордабасы, тағы басқа атаулар – еліміздің басы- нан өткен тарихынан хабар беріп тұрады. Мұнайшы, Теміртау, Жезқазған, Бүркітші, Доланалы атаулары сол өлкенің қазба бай- лықтары, өсімдіктері мен жануарлар дүние сінің ерекшелігін көрсетіп тұр. Көкшетау, Ұлытау, Алатау, Қаратау, Ақтау тәрізді атаулар жер келбетінің ерекшелігін көзге тосып тұрады. Картадан Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекара- сын көрсет. Қазақстан Республи- касы қандай мемле- кеттермен шектеседі? «Топонимика» сөзінің мағынасы нені білдіреді? Өзің тұратын жердің атауы неден шыққанын сұрастыр. Жер-су аттарын білу не үшін керек? Неліктен Қазақстан Еуразия кіндігі деп аталады? Өз ойыңды нақты мысалдар арқылы дәлелде. М. Қашқаридың дөңгелек картасын- да біздің елімізге қатысты қандай мағлұматтар бар? Бурабайдағы Оқжетпес тауы |