ҚЫСҚАРТЫЛҒАН АТАУЛАР ТІЗІМ І

Iтарау
ЭКСТРАКЦИЯЛЫҚ ПРЕПАРАТТАРДЫҢ
ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1 . ЭКСТРАКЦИЯЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
Дәрілік өсімдіктердің емдік максатта пайдаланылатыны бұрыннан 
белгілі. Адамдар ғасырлар бойы әртүрлі өсімдіктерді колдана отырып, 
ішінен тиімділерін тандап алып отырған. Алғашкы дәстүрлі (үнді 
және тибет) медицина толыктай осы дәрілік өсімдіктерден алынған 
дәрілерге негізделген. Емдік препараттар биологиялык белсенді және 
соған сәйкес заттардын косындысы түрінде кептіріліп жасалған. 
XIX ғасырдан бастап көптеген өсімдіктерді белсенді заттар алу 
максатында зерттей бастады. Дәрілік өсімдіктердін көпшілігі дерлік 
1850-1950 жж. зерттеліп, фармакопеяға енгізілді. Бірак Эрлиханын хи­
миотерапия туралы теориясынын дамуы дәрілік заттарды бөліп алуда 
үлкен маңызды орын алды, осы саладағы зерттеулер күрт көбейді және 
адам мен жануарлар ауруларын емдеу үшін жаңа дәрілер алынды.
XX ғасырдын 70 жылдары фитохимияға деген кызығушылыктын 
төмендігіне карамастан, дамыған елдерде дәрілік заттардын 50% табиғи 
өнімдерден жасалынды. Казіргі уакытта синтетикалык дәрілердін жа- 
нама әсерлерінен аскынулар туындаған кезде, медицина кайтадан 
казіргі ғылымның дамуына сүйене отырып, «шөппен емдеуге» көшіп 
отыр.
Дәрілік өсімдіктердін синтетикалык дәрілерден айырмашылығы, 
емдеу аукымы кең, емдеу кезінде жеңіл эсер етеді, кұрамында наукас 
жаксы көтеретін биологиялыкбелсенді заттар (ББЗ) бар. Өсімдіктер ас 
корытуға көмектесетін, жасушаның протоплазмасынын тіршілік көзі 
болатын, жүйке жүйесі медиаторларын байланыстыратын, ферменттік 
белсенділікті жоғарылататын компонентерге (дәрумендер, макро- 
және микроэлементтер, ферменттер, т.б.) бай. Олар ұлпалардын 
өткізгіштігі мен иілгіштігін жаксартады, организмнен улы заттарды

8
Iтарау
шығаруға көмектеседі. Дәрілік өсімдіктерді колданудын жағымсыз 
жактары жок, немесе жанама әсері аз және тез жойылады; оларды 
ұзак уакыт колдануға болады, созылмалы ауруларда колдану үшін де 
ынғайлы.
Ресми дәрілік заттардың каталогында экстракты препараттар 
кыскартылған түрде берілсе де, көптеген фирмалар фитохимиялык 
препапараттар шығарады. Экстракты препараттың өндірісінде жетек- 
ші орынды Германия, АҚШ, Польша, Үндістан, Венгрия, Франция, 
Қытай, Ұлыбритания және Жапония елдері алады. Бұрын синтетикалык 
дәрілер шығаратын фирмалар казір фитохимия өндірісімен айналы- 
сатын болған.
Әлемнің жетекші фитохимиялык фирмалары ретінде сербиялық 
Галеника; немістік Мадаус, Дегусса АГ, Наттерманн, Хель; үнділік 
Хималайя; швейцарлык Сандоз; американдық Ели Лили; италияндык 
Бономелли СпА, Инверни Делла Беффа СпА; француздык Тинксирол 
және т.б. фирмалар жатады.
Экстрактты препараттардың даму тарихы ертеден келе жатыр. 
Ең бірінші жануар мен өсімдіктерден шикізаттар бөлініп алынды. 
Экстракты препараттардын дамуына елеулі үлес косқандар Авиценна, 
римдік дәрігер және фармацевт Клавдий Гален, алхимик Раймонд 
Луллий жэне т.б. болды.
«Гален препараттары» — б.з. 131—201 жж. өмір сүрген атакты рим 
дәрігері және фармацевті Клавдий Галеннің препараттарына Парацельс 
колданған тарихи термин. Гален препараттарын дәрілік өсімдіктердің 
жеке тобы ретінде карастыру керек, себебі олар жеке химиялык заттар 
болып табылмайды, керісінше бірнеше заттардың кешені. Олардан 
бөлінетін заттар кешені таза химиялык заттардын әсерінен әлдекайда 
баскаша эсер етеді. Сондыктан гален препараттарының әсері, оның 
күрамында™ биологиялык белсенді заттардын не көбеюіне, не 
азаюына немесе түрін өзгертуіне негізделген.
XIX ғасырдын соңында жаңа галендер деп аталатын жаңа фито- 
препараттар пайда болды. Бұл топтың алғашқы препараты Германияда 
жасалған, жүрек гликозидтерінін күрамына кіретін дигипурат болды. 
Жана гален препараттары дәрілік өсімдіктерден алынған, толыктай 
немесе жартылай ілеспе заттардан босатылған жэне барынша таза 
препарат атауы бар заттардын адам организміне өзіндік әсері болады. 
Кұрамындағы заттардан терең тазарту,олардың тұрактылығын көтереді, 
ілеспе заттардын әсерін жояды, оларды иньекция түрінде колдануға

Экстракциялық препараттардын жалпы сипаттамасы
9
мүмкіндік береді. Жиынтық заттардан биологиялык белсенді заттарды 
компоненттерді бөлу кезінде жеке препараттарды алуға болады.
XX ғасырдың ортасында КСРО-да жеке препараттарды өндіру 
өндірісі ұйымдастырылды. Жеке алкалоидтар, жүрек гликозидтері және 
т.б. препараттардын таралуы кен етек алды.
Сонымен, экстракты препараттарды шикізаты мен кұрамы 
бойынша 3 топка белуге болады:
1) жиынтык (гален) препараттар;
2) барынша тазартылған препараттар (жана гален);
3) жеке заттардың препараттары.
Соңғы жылдары ғалымдар препараттардын тағы бір тобын — кешенді 
препараттар кешенін шығаруда. Олардың кұрамында өсімдіктерден 
алынған биологиялык белсенді заттар бар.
Фитопрепараттарды өндіру фармапевтикалыкөндіріс орындарынын 
арнайы цехтарында, ал дәріхана жағдайында тек сулы түрлері (тұнбалар 
мен кайнатпалар) дайындалады. Фитопрепараттар өндірісі шикізат 
түріне, компоненттердің кұрамына, ілеспе заттардың болуына, ортак 
химиялык белгілері, биологиялык белсенді заттарына да байланы- 
сты. Бұл факторлар экстракты препараттарды алу технологиясын 
анықтайды.
Фитопрепараттарды жас өсімдіктерден және кептірілген шикізаттар- 
дан алады. Дәрілік препараттардын шикізатын өсімдіктердін әр түрлі 
бөлігінен дайындайды: жапырактарынан, тамыры мен тамыршасынан, 
гүлдерінен, жемістерінен, гүлсеріктерінен, тұкымынан және т.б.
Экстракты препарат өндірісінің негізі — масса тасымалдау заны 
және сулау үдерісін кұрайды. Сулау, катты дене — сұйык жүйесінде және 

жүктеу/скачать 9,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: