Шенгельбаева Д.Б.
ЛИНГВОКУЛЬТУРНЫЕ ФАКТОРЫ ПЕРЕВОДА
ЮРИДИЧЕСКОГО ТЕКСТА
В последнее время чрезвычайно актуальными стали исследования языка
в плане его взаимодействия с культурой. Развитие лингвокультурологического
направления обусловливается стремлением к осмыслению феномена культуры
как специфической формы существования человека и общества в мире. Именно
перевод является посредником в процессе постижения и понимания разных
культур, в осуществлении контактов и общении между ними.
95
Рассмотрение факторов перевода любого текста в условиях межкуль-
турной коммуникации строится с учетом основных особенностей языковой
культуры, типа и механизма социального кодирования родного (русского) и
иностранного (английского) языков. Такой подход позволяет выявить новую
точку зрения на решения практических задач, связанных с проблемами
перевода, например, юридического текста. Главенствующую роль в этой связи
играет не только обладание социальными знаниями правовых норм, юриди-
ческой терминологии, судебно-процессуальных систем, но и личностные
качества переводчика, так как перевод любого текста предполагает
взаимодействие
суверенных
национальных
языков,
и,
соответственно,
культурных концептов. Для достижения адекватного перевода необходимо
владеть спецификой образов и связанных с ними программ деятельности тех
типов культур, между которыми ведется коммуникация.
Исследовательским путем доказано, что те или иные фрагменты
действительности, связи и отношения находят отражение в языке как
общественном явлении. Примером этого может служить судебная речь, которая
является различающим фактором между национальными культурами. Так, в
США судебно-юридическая тематика является основной составной частью
массовой культуры этой страны.
Американский гражданин на подсознательном уровне верит в «спра-
ведливость и стабильность» своей правоохранительной системы. Нам же, для
достижения максимально приближенного и адекватного восприятия чужой
лингвокультурной общности, необходимо стать участником коммуникативного
процесса, посредством текстов-переводов соответствующей юридической
(правовой) тематики. Именно перевод является одной из форм взаимодействия
культур, он дает известное представление о чужой культуре.
По мнению чешских лингвистов В. Матезиуса и В. Прохазки, перевод –
это не только замена языка, но и функциональная замена элементов культуры.
Такая замена не может быть полной, поскольку требование ‘перевод должен
читаться как оригинал’ едва ли выполнимо, так как оно подразумевает полную
адаптацию текста к нормам другой культуры [1, с.183].
Само
понятие
взаимодействия
культур
подразумевает
наличие
общих/частных элементов, и несовпадений/совпадений, которое позволяет
отличить одну лингвокультурную общность от другой. Любой переводчик,
работая с юридическим текстом, должен учитывать требования узуса –
языковые привычки носителей языка перевода, не нарушая привычное
восприятие правового документа. Расхождения лингво-этнического характера
между носителями иностранного языка и языка перевода могут носить как
культурно-исторический, так и актуально- событийный характер.
Наиболее полное общение между разноязычными коммуникантами
осуществляется путем создания на языке перевода текста, коммуникативно
равноценного иноязычному оригиналу, то есть, путем его перевода. Понятие
‘коммуникативная равноценность’ текстов крайне важно для понимания
механизма перевода иноязычного материала. Для коммуниканта два текста
выступают в качестве равноправных форм существования одного и того же
сообщения, они равноценны в их функциональном и структурно-семантическом
96
отождествлении. Во время перевода юридического текста достижение такой
адекватности возможно лишь, когда сам переводчик владеет «юридической
грамотностью», причем как на иностранном, так и на родном языке. Знание
основ законодательства и особенно соответствующей правовой терминологии
должны быть on the tip of his tongue.
Проиллюстрируем сказанное на примере юридического дискурса [2,
с.59], который представляет собой все многообразие судебно-процессуальной
системы государства. Разные страны имеют свои различные юридические
системы. Язык каждой нации содержит собственные юридические термины. К
примеру, английский язык «обслуживает» юридические системы США,
Великобритании, а немецкий язык – ФРГ, Швейцарии, Австрии. Лингвисти-
ческая эквивалентность юридических понятий часто не достижима. На
сегодняшний день для европейцев унифицирована «Хартия о правах человека»,
а для государств-членов Европейского сообщества – документы, положения и
решения этой международной организации. Вследствие чего в языках
существует ряд приблизительных эквивалентов. Например:
Article 3 . - Everyone has the right to life, liberty and security of person.
Каждый человек имеет право на жизнь, свободу и личную
неприкосновенность.
Article 17. - Everyone has the right to own property alone as well as in
association with other. No one shall be arbitrarily deprived of his property. Каждый
имеет право как на единоличное владение собственностью, так и в компании с
другими. Никто не может быть дискреционно лишен его собственности.
Article 24. Everyone has the right to rest and leisure, including reasonable
limitation of working hours and periodic holidays with pay.
Каждый имеет право на отдых и досуг, включая разумное ограничение
рабочего времени и оплачиваемый периодический отпуск.
Юридический язык- это, можно сказать, ‘государственный язык’. Данное
правило является очень важным, его нельзя нарушать. Самая большая проблема
в этом случае – невозможность в некоторых случаях найти точный, адекватный
перевод с одного языка на другой. Это затрудняет работу переводчика, создает
определенные препятствия в использовании иноязычного юридического
документа.
Различные виды парапереводческой деятельности в неодинаковой степе-
ни сохраняют близость к переводу и, соответственно, воспроизводят оригинал с
большей или меньшей полнотой. Так как достижение идеального перевода
является не совсем возможным, то переводчику приходится идти на разного
рода компромиссы.
«Степень же реального приближения двуязычной коммуникации с
переводом к коммуникации одноязычной, естественно, зависит от мастерства
переводчика, но также и от ряда объективных обстоятельств. К таковым, в
последнюю очередь, относятся свойства переводимого текста и способ
выполнения перевода» [3, с.17]. Например, юридический документ является
особым переводом, где язык должен обеспечивать реализацию общественного
предназначения и соответствия правовому узусу.
97
Осуществляя перевод юридического текста, переводчик намеренно
отступает от структурного и смыслового соответствия между двумя сторонами
коммуникации в пользу их равноценности в плане воздействия. Так,
юридический текст – одна из важнейших жизненных форм выражения права.
Юридический документ, иной письменный носитель переводной юридической
информации, имеет текстовые особенности, своеобразное языковое выражение.
Несмотря на имеющиеся противоречия во взглядах ученых-лингвистов и
юристов, большинство едины в том, что всякий текст имеет лексическую,
логическую и грамматическую основы, определенным образом организованные
с целью передачи информации. Нет сомнения, что юридические тексты в
переводе с иностранного языка на язык перевода независимо от их функцио-
нального назначения и прагматической роли имеют такие же основы.
Уместно напомнить, что право представляет собой совокупность правил
поведения индивидов и групп в обществе, предписывающих каждому
определенную форму действий и формирующих принципы разрешения спорных
вопросов. Поэтому язык перевода юридического документа должен в целом
отвечать трем условиям: быть точным, ясным и достоверным.
Текст большинства документов должен иметь ровный и спокойный
стиль, не вызывающий дополнительных ассоциаций и не отвлекающий от сути
документа. Нейтральное изложение юридических норм повышает эффектив-
ность правового регулирования.
Качество юридического перевода определенным образом влияет на
эффективность правоприменения, степень регламентации конкретных отноше-
ний.
По мнению Л.К. Латышева нередко требуются поправки на норму и узус
и преинформационный запас носителей языка перевода. Тогда переводчик
прибегает к трансформациям. В большинстве случаев проблемы перевода,
связанные с трансформацией, возникают вследствие лингвокультурных разли-
чий двух народов. В разных этнических общностях наблюдаются абсолютно
разные, иногда несовпадающие подходы к явлениям и предметам. Например:
What will be held to be ‘just and reasonable’ must depend upon the particular facts of
each case.Что суд признает справедливым и разумным, должно зависеть от
конкретных фактов каждого дела.
The liability of the carrier is to three exceptions at common law. The first is
the ‘act of God’, by which is understood some unforeseen accident of natural cause
which could not have been prevented by any reasonable foresight.
В соответствии с общим правом, перевозчик освобождается от ответ-
ственности в трех случаях. Во-первых, в условиях форс-мажора, (стихийного
бедствия), под каковым понимаются непредвиденные обстоятельства естествен-
ного характера, которые не могли быть предотвращены с помощью разумной
предусмотрительности.
В данных примерах адаптивного перевода фрагментов юридического
текста информация передается с помощью средств другого языка. Этот процесс
как бы совмещает в себе элементы перевода и преобразования информации с
иностранного языка на язык перевода.
98
При выполнении перевода правовых документов особое внимание
должно уделяться лексической безэквивалентности, так как во всех языках
существуют слова и устойчивые словосочетания иностранного языка, не
имеющие более или менее полных соответствий в виде лексических единиц.
Переводчику очень полезно иметь представление о такого рода явлениях.
Например, большинству русскоязычных не известны такие явления, как
primaries – предварительные выборы, определяющие кандидатов в президенты
от двух политических партий в США:
Before voting every citizen must register in accordance with the laws of his
state. This gives him the right of participating in primaries.
Перед голосованием каждый гражданин должен зарегистрироваться в
соответствии с законами своего штата. Это дает ему право принять участие в
предварительных выборах.
Venire – категория лиц, могущих исполнять функции присяжных:
The juries are selected from a larger panel of citizens, commonly known as the
venire.
Судебные присяжные выбираются из более широкого круга граждан,
обычно известного как категория лиц, могущих исполнять функции присяжных.
Vior dire – допрос присяжных для выявления их возможной
предубежденности:
The prospective jurors are generally subject to further interrogation about their
possible biases. This examination is known as vior dire.
Предполагаемые присяжные
обычно подвергаются дальнейшему
допросу на предмет их возможной предубежденности. Эта процедура носит
название vior dire.
Solicitor – поверенный, солиситор (ведет дела клиентов, подготавливает
дела для адвокатов):
A solicitor, acting under a general retainer, has an implied authority to accept
service of process for his client…
Солиситор, действующий на основании общего договора с адвокатом,
имеет подразумеваемое полномочие брать на себя обслуживание клиента в ходе
судебного разбирательства…
Bill – билль, законопроект.
…in certain circumstances a Bill may become law without the concurrence of
all the component parts of Parliament
При определенных обстоятельствах Билль может стать законом без
составляющих частей парламента.
Из данных примеров можно увидеть, что способы перевода юридических
документов могут варьироваться и комбинироваться, в зависимости от
присутствия в тексте языка перевода юридической терминологии, строения
предложения, наличия союзов и вводных слов, лингвокультурологической
особенности иноязычного текста и т.п. Также следует помнить, что существует
масса документов, которые предназначены не для юристов, а для людей,
которые могут не понять юридическую терминологию и лексику.
Изучение лексического состава законодательных текстов ограничивается
проблемами терминологии, так как юридическая терминология считается
99
основным, наиболее информативным пластом лексики языка законодательства,
способствующим точному и ясному формулированию правовых предписаний.
Литература:
1. Швейцар А.Д. Теория перевода М., 2000. - 183 с.
2. Кашкин В.Б. Бытовая философия языка и контрасты. М., 2000. - 59 с.
3. Латышев О.Ю. Теория и практика лингвистического описание М., 2001. -
С.17
4. Латышев О.Ю. Большой англо-русский словарь. М, 2001
5. Губаева Т.В. Юридические аспекты языка и лингвистические аспекты права.
М., 2004.
100
ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ
ВОПРОСЫ МЕТОДИКИ ПРЕПОДАВАНИЯ
Асанова Ұ.О.
ҚАЗАҚ ТIЛIН ОҚЫТУДА ЖОБАЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН
ҚОЛДАНУДЫҢ ТИIМДIЛIГI
Заман талабына сай білім мазмұнын жаңарту – бүгінгі күннің басты
міндеті. Сондықтан қазіргі кезеңде еліміздің білім беру салаларындағы оқыту
үдерісіне жаңа технологияларды кең көлемде енгізу күн тәртібіндегі бірінші
тұрған мәселе болып отыр.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында қабылданған білім
беру жүйесінің жаңа моделі 2004 жылы ЮНЕСКО ұсынған халықаралық білім
жүйесіне сәйкестендірілгені белгілі. Осы заңның 11-бабында білім беру
жүйесінің басым міндеті ретінде оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім
беруді ақпараттандыру, халықаралық, ғаламдық, коммуникациялық желілерге
шығу қажеттігі баса айтылған. Олай болса білім беру саласына бүгінгі таңда
қолданылып жүрген оқытудың озық технологияларын етене енгізу білім
сапасын арттырудың бірден-бір жолы болмақ.
Уақыт талабына сай мұндай технологиялардың ауқымы кеңейіп, түрлері
өзгеріп отырады. Атап айтар болсақ, оқыту үдерісінде жиі қолданылатын озық
технологияларға даралап оқыту технологиясы, дамыта оқыту технологиясы,
модульдік оқыту технологиясы, сын тұрғысынан ойлауды дамыту, сатылай
комплексті талдау, деңгейлеп оқыту технологиясы, жобалау технологиясын
жатқызуға болады. Аталған технологиялардың әрқайсысынынң өзіндік
ерекшеліктері мен тиімді тұстары бар. Бұл технологиялардың ортақ тиімділігі
мынада:
сабақтың тақырыбын толық әрі жан-жақты ашуға көмектеседі;
студенттердің барлығы бірдей сабаққа толық қатыса алады;
студенттердің білім деңгейін анықтауға болады;
студенттерді білім деңгейіне және қабілетіне қарай бағалауға
мүмкіндік туады;
студенттер өз бетімен ізденіп, жұмыс істеуді үйренеді;
студенттердің қабілеттері, сөз саптау еркіндігі, ұйымшылдығы,
шығармашылық белсенділігі артады;
жеке тұлғалық сипатын дамытуға, шығармашылығын шыңдауда,
өзіне деген кәсіби сенімін қалыптастырады.
Соңғы жылдары оқыту үдерісінде қолданылып жүрген технология-
лардың бірі – жобалау технологиясы. Жоғары оқу орындарында жобалау
технологиясын қолданудағы негізгі мақсат – студенттердің пәнге деген
қызығушылығын арттыра отырып, өз бетінше жұмыс істеу арқылы білімін
жетілдіру, ақпараттық бағдарлау біліктілігін қалыптастыру. Жобалау әдісі білім
беру жүйесінің толық өңделген және құрылымдалған компоненті болып
табылады. Жобалау әдісінің танымалдығы нақты мәселелерді шешу үшін, онда
101
теориялық білімдер мен олардың тәжірибеде қолданылуының үйлесу
мүмкіндігімен қамтамасыз етіледі. Бүгінгі таңда жобаның бірнеше түрі белгілі
болып отыр. Жобалай оқыту технологиясы арқылы орындалатын жұмыстарды
өз деңгейінде дұрыс ұйымдастыру үшін алдымен олардың түрлерін білген жөн.
Жоба төмендегідей түрлерге бөлінеді:
1) әрекет түріне қарай: зерттеушілік, шығармашылық, рөлдік, қолдан-
балы, ақпараттық;
2) пәндік-мазмұндық сипатына қарай: моножоба және пәнаралық;
3) қарым-қатынас тәсіліне қарай: тікелей қарым-қатынас; коммуни-
кациялық технология;
4) үйлестіру сипатына қарай: тікелей, жанама;
5) байланыс сипатына қарай: аймақтық, оқу орнында орындалатын және
халықаралық;
6) қатысатындардың санына қарай: жекелік, жұптық, топтық;
7) орындалу уақытына қарай: қысқа мерзімді (1-3 сабаққа негізделеді),
орта мерзімді, ұзақ мерзімді (3-6 айға немесе 1 жылға дейін созылуы мүмкін).
Жобалай оқыту технологиясы арқылы тілді меңгертуде ең маңызды
мәселе – проблеманы дұрыс қоя білу және оны шешуге студенттерді
ұйымдастыра алу. Бұл студенттің ауызша және жазбаша сөйлеу тілін дамытуға
бағытталғанмен, олардың әрқайсысының бұл міндетті орындауда өзіндік
ерекшелігі ескеріледі.
Жоба жұмысын ұйымдастыру үшін оны дұрыс жоспарлай білу қажет.
Жобалық жұмыста төмендегідей кезеңдер қарастырылады:
1. Дайындық кезеңі. Мұнда әр студенттің жеке қызығушылығы мен
қабілеті тексеріледі, жоба тақырыбы анықталады.
2. Жоспарлау. Бұл кезеңде топ ішіндегі студенттер топқа бөлініп,
әрқайсысы өз жұмысын анықтайды.
3.Зерттеу жұмысы. Бұл кезеңде студенттер жаңа, қосымша ақпараттар
жинақтайды, жинаған ақпараттары бойынша талдау жұмыстарын жүргізеді.
4. Нәтижені талқылау. Мұнда проблемалық сұрақтар анықталып, оны
шешу жолдары қарастырылады.
5.Жұмыстың тұсаукесері. Студенттер алынған нәтиже бойынша есеп
береді. Бірінің ойын бірі жалғастырып отырады.
6. Бағалау. Студенттер өздеріне баға береді.
Мысалы, «Менің елім - Қазақстан» тақырыбы бойынша жобаға
қатысатын студенттер бірнеше топқа бөлініп, Қазақстан жайлы ақпараттар
жинайды. Ол үшін алдымен олар көшбасшы, тарихшы, тілші, эколог, географ,
демограф, биолог сияқты рөлдерге бөлінеді де, сол рөлдеріне сәйкес қажетті
материалдар жинауға кіріседі.
Көшбасшы: еліміздің саясаты, экономикалық-мәдени жағдайы туралы;
Тарихшы: еліміздің тарихы, салт-дәстүрлері туралы;
Тілші: еліміз жайлы ақын-жазушылардың жазған шығармалары, туған
жер, отан туралы мақал-мәтелдер;
Географ: Қазақстанның табиғаты, оның көрікті жерлері туралы;
Биолог: Қазақстанның жануарлар мен өсімдіктер әлемі туралы;
Эколог: Қазақстанның экологиялық аймақтары туралы;
102
Демограф: Еліміздегі халықтың санағы, халықтың жағдайы туралы
материалдар жинайды.
Әр топтың студенттері рөлдері бойынша жинаған материалдарының
негізінде тұжырым жасап, қорытынды есеп береді. Топ студенттері қорытынды
сабақтан алған әсерлерін ортаға сала отырып, бірін-бірі бағалайды.
Қорыта айтқанда, қазақ тілін жобалай оқыту технологиясы арқылы
меңгертуде студенттердің бойында төмендегідей біліктер қалыптасады:
студенттер жоба жұмыстарын орындауда қазақ тіліне тән сөз саптау
нормаларын ұстанады;
өз сөздерінде қазақ тіліндегі тұрақты сөз тіркестері мен мақал-
мәтелдерді орынды қолдана біледі;
сөйлеу жағдаятына қажетті этикеттік орамдарды орынды жұмсайды;
көпшілік алдында өз ойы мен пікірін еркін жеткізуге тырысады;
сұхбаттасу кезінде қажетті тілдік құралдарды дұрыс таңдап
қолданады;
әдеби тіл нормаларын ұлттық тілдің өзіндік ерекшеліктеріне орай
қолданады;
пікірталас кезінде өз көзқарасын өтімді етіп жеткізудің амал-
тәсілдерін қолданады;
пікірталас кезінде өзара түсіністікке қол жеткізеді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Білім туралы заңы. Астана, 2007.
2. Қадашева Қ. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.Алматы, 2005.
3. Құрман Н. Ж. Жаңа педагогикалық технологиялар жүйесіндегі қазақ тілінен
сабақ үлгілері.- Астана: Ш.Шаяхметов атындғы Тілдерді дамытудың
республикалық-әдістемелік орталығы, 2008.
4. Сатбекова А. А. Қазақ тілін өзгетілді дәрісханада жобалай оқыту
технологиясының ғылыми-әдістемелік негіздері. Алматы, 2009.
Байменова С.Ү.
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ
Қазіргі таңда Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасып
келеді. Заман талабына сай оқыту үшін инновациялық технологиялардың рөлі
өте зор.
«Технология» - грек соөзі, бізше «өнер, шеберлік» дегенге келеді. «Педа-
гогикалық тенология» ұғымның қазір 100-ден астам балама анықтамалары бар.
«Педагогикалық технология дегеніміз – оқушы мен мұғалім үшін барлық
жағынан өте қолайлы жағдайлар жасай отырып, оқыту үрдісін жобалау,
ұйымдастырудың, өткізудің ақырына дейін ойластырылған, әрі бірлесіп жүзеге
асырылатын педагогикалық қызметінің моделі» (В.М. Монахов).
103
Педагогикалық технологиялар – білімнің мақсаты мен әдістемелерінің
оқу-тәрбие үрдісінде өзара ортақ тұжырымдарымдамамен байланысқан
міндеттері мен формалары. Жоспарланған нәтижеге жетудің басты шарты –
оқытылатын материалдың мақсатын дәл әрі нақты анықтау. Сондай-ақ оқыту
әдіс-тәсілдерін техникалық құралдарды барынша тиімді іріктеу өте қажет.
Бүгінгі таңда Д.Б. Эльконин мен В.В. Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы,
И.А. Амоношвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы, Г.К. Селевко мен В.П.
Беспальконың сыни ойлау технологиясы, Я.А. Каменскийдің сыныптық-сабақ-
тық жүйесі, Р. Штайердің вальдорфтік оқытуы, авторлық мектептердегі оқыту,
ақпараттық технологиялар, мультимедиалық оқыту, электронды оқытулар
кеңінен танымал болып отыр.
Қазақстанда Ғ. Құсайыновтың, Ж. Қараевтың, Ә. Жүнісбековтың, М.
Жанпеисованың және т.б. ғалым-педагогтардың оқыту технологиялары
мектептерде кеңінен қолданылуда.
Тарихты бүгінгі заманың талабына сай оқытудағы басты талап – дүние
жүзілік дамудағы адамзаттың орны, ол жасаған әлемдік құндылықтардан
хабардар, жан-жақты жетілген, өз тарихының өткеніне көз жүгіртетін, қоғамның
даму үрдісіне өзінше баға бере алатын, белсенді, ұлтжанды, патриот азаматы
қалыптастыру. Тарих пәнін оқыту, ұлттық идеологиямен сусындаған азаматтар
тәрбиелеу, ашық қоғам орнатуға ат салысатын патриот болуға ықпал ету үшін
қаншама шығармашылық ізденіс қажет
Сабақ түрі жаңа заман талаптарына сай өзгеріп, жаңарып отырса,
болашақ ұрпаққа әсері мен ықпалы ерекше болады. Жаңа инновациялық әдіс-
тәсілдер теориялық тұрғыдан дәлелденіп, ісжүзінде жақсы нәтижелер көрсетіп
келеді.
Достарыңызбен бөлісу: |