Хабаршы вестник «Педагогика ғылымдары» сериясы

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
230 
УДК  37.036  
 
ҚАЗАҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ КИІМДЕРІНІҢ НЕГІЗІНДЕ ЖАСТАРҒА ЭСТЕТИКАЛЫҚ 
ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ БАҒЫТТАРЫ 
 
М.Сейдуллаева – 
«Кәсіптік білім» мамандығының магистранты, ҚазМемҚызПУ 
 
Аңдатпа: Мақалада киім кию мәдениеті арқылы эстетикалық талғамды дамытып, ол жастардың тәрбиесіне зор 
ықпал  ететіндігін  атап  өттік.  Әр  адамның  отбасылық  жағдайы  киімінен  көрінетін,  отбасы  болу  үшін  киім  арқылы 
міндет, парыздарды да  арқалауы керектігін көрсететін. Бірінші байлық денсаулық. Дені саудың тәні сау деп рухани 
және материалдық байланыстың негізін тәннің саулығына байланысты қарастырдық. Келер ұрпақтың ақылды, арлы, 
жігерлі  болғанын  тілеген  ата-бабаларымыз  киім  қасиеттерімен  салыстырып  айтқандығын  атап  өттік.  Киім  кию 
мәдениеті  арқылы  эстетикалық  талғамды  дамытып,  ол  жастардың  тәрбиесіне  зор  ықпал  еткен.  Әр  адамның 
отбасылық жағдайы киімінен көрінетін, отбасы болу үшін киім арқылы міндет, парыздарды да  арқалауы керектігін 
көрсететін. 
Тірек сөздер: оң, сол, бөрік, киім кию, өнерпаз, сал-сері.  
   
Жастарға ұлттық тәрбие берудің басты құралдарының бірі – қазақтың ұлттық киімдері. Ұлтымыздың мәде-
ниетін  сақтап,  оны  келер  ұрпаққа  жаңа  көзқараспен  жетілдіріп  жеткізуде  білім  беру  ісі  басты  құрал  болып 
саналады.  Қазіргі  таңда  білім  берудің  негізгі  мақсаты  білімін,  біліктілігін,  дағдысын  қалыптастыруға  қол 
жеткізу  ғана  емес,  ұлттық  тәрбие  негізінде  ертеңгі  қоғамның  белсенді  азаматы  бүгінгі  жастарымыздың 
тұлғасын қалыптастыру.  
Қазақтың  ұлттық  киімдері  де  өзінің  сипатымен,  сәнімен,  осындай  сан  ғасырлық  тарихтың  иісін  сақтаған, 
бедерін  жеткізген.  Қазақтың  ұлттық  киімдеріне  қарап-ақ  қазақтардың  қандай    халық  болғанын  айтқызбай 
немесе өзін көрмей білуге болады. Қазақ ұлттық киім өнері қазақ қолөнерінің түріне және эстетикалық тәрбие 
саласына  жатады.  Сол  тақырыпта  жазылған  еңбектер  Ә.Марғұлан  [1],  Ө.Жәнібеков  [2],  Х.Арғынбаев  [3], 
С. Қасиманов  [4],  А.Құралұлы  [5],  Ә.Табылдиев  [6],  Р.Төлеубекова  [7],  С.Ұзақбаева  [8],  С.Қалиев  [9], 
М.Смаилова [9], Аюбаев Қ. [9], Н.Әміреев [9], С.Асанова [10]  т.б.  
Жастар тәрбиесіне ата-бабаларымыз көптеген ырым, тыйым, амал тәсілдерді киімдермен байланыстырған. 
Киімді оң қолдан бастап киіп, сол қолдан бастап шешу, оң қолдан бастап кию жақсы ырым болып саналады. 
Бұл қағида баланың қимылын епті болғанын жақсылыққа бағыттағанын тілеген болар. Қазақта оң  деген сөзі 
жақсылық нышанын білдірген. Кері, теріс, жаман деген сөздер антоним ретінде қолданыс табады.  
Бас  киімді  тебуге,  лақтыруға  теріс  киюге  болмайды,  жақсылықтың  бәрі  адамның  маңдайына  жазылады, 
сондықтан бас киімнің орны ерекше. Бас киімді әрқашан таза, ұқыпты ұстап, босаға емес, төрге ілген. Бөтен 
адамға бас киім бермейді және айырбастамайды. Адам басы кемиді деп санаған. Мұнда қазақ халқы бас киімді 
ерекше  қастерлегені  көрінеді.  Бөрік  адамға  көрік  деп  бас  киімнің  адамның  ажарын  ашып,  көрік  беретінін 
білдіреді.  
Бас  киімді  сыйға  тарту  өте  үлкен  құрмет  саналған.  Бұл  тәлім  адамның  ой  қабілетін  басының  сау 
амандығымен  байланысты  болғанын  көне  заманнан  қазақ  халқы  білгенін  айғақтайды.  Денсаулыққа  қазақ 
халқы өте үлкен зер салған. 
Бірінші байлық денсаулық. Дені саудың тәні сау деп рухани және материалдық байланыстың негізін тәннің 
саулығына  байланысты  қарастырады.  Баланы  туғанынан  бастап  тұзды  сумен  шомылдырып,  маймен  сылап, 
жеңі  ұзын,  ұшы  бітеу  көйлек  кигізіп  қоятын.  Ондай  көйлектен  бала  қолын  аузына  салып  сормайтын.  Бұл 
баланың  денсаулығына  жасалған  әрекеттер.  Балаға  ат  қойғанда  ата-анасы,  атасы,  әжесі  жас  нәрестенің 
өнегелігі үлкендерге ұқсасын деп дарынды, өнерлі, ақылды ақсақалдарға аузына түкіртіп, азан шақыртып атын 
қойғызып, қарияның шапанының етегіне орап, батасын алады. Бұл ырым ата-анасының баладан күтер үміті зор 
екенін көрсетеді.  
Сұлуынан  жылуы  деп  киімге  деген  қоятын  бірінші  талап  дененің  саулығына  қызмет  ету  болған.  Қазақ 
тазалыққа  өте  үлкен  зер  салып  талап  қоятынын  басқа  да  киімге  деген  тыйымнан  көрінеді.  Кір  киім  киюге 
болмайды.  Киімді  әрқашан  таза  және  ұқыпты  ұстаған  жөн.  Таза  тиянақты  киінгенді  қалайтынын    қазақтың 
мақал-мәтелдерінде көрініс тапқан:  

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
231 
Етігі  жаман төрге шыға алмас,  
Жеңі жаман ас іше алмас. 
Дос аяғыңа қарайды,  
Дұшпан басыңа қарайды [11] 
 
деген мәтел адамның бас киімі адамның беделін, байлығын білдіретінін айғақтайды. Киім эстетикасы қазіргі 
заман  талабына  сай  болуды  қажет  етіп  отырады.  Қоғамның  дамуына  байланысты  киімнің  сәні  де  өзгеріп 
отырған.  Адамның  әр  уақытта  сәнге  сәйкес  киіне  білуі  оның  эстетикалық  талғамына  байланысты.  Тозбаған 
киімді тастауға болмайды. Қазақ халқында тозбаған киімді тастау жаман ырым. Егер оны адам кигісі келмесе, 
біреуге сыйлау керек. Мұнда халықтың ұқыптылығы үнемділігі, киім ісмерінің еңбегін бағалағаны білінеді. 
Қазақы киімнің ерекшелігі, оның жеңін бір қарыс ұзын етіп тіккен, ал қысқы киімдерінің етегі кең болып 
келген.  Көшпенді  ғұмыр  кешкен  ата-бабаларымыз  төрт  түлік  мал  өсірген  халық  үшін  әрі  баспана,  әрі  төсек 
болды.  Ұзын  жең  ат  үстіндегі  адамның  толып  жатқан  қажеттіліктеріне  қызмет  атқарған.  Өте  ұзын  немесе 
қысқа киім кию адам жұмыс істеген кезде қолайсыздық тудырған. Бұл халық тіршілігін терең түсінген халық 
даналығынан  туған,  өмір  тәжірибесінің-нәтижесі.  Жарасымды  киіну  ол  ең  алдымен  адамның  үстіне  киген 
киімінің бойына, түсіне, жас ерекшелігіне, пішіміне үйлесімді болуы керек. 
 
Адамның киіміне қарап, қарсы ал, 
Ақылына қарап, шығарып сал. 
Өзі сыпайының тоны да сыпайы – деп 
 
адамның киіміне қарап оның талғампаздығын, қызметін, ой парасатын және ұқыптылығын байқауға болады. 
Адам көркі шүберек,  
Ағаш көркі жапырақ - деп  
ағашқа  көрікті  жапырақ,  ал  адамға  әдемі,  сәнді,  жарасымды  киінгенді  қалайтынын  көрсетеді.  Әсіресе,  қыз 
баланы өте әсем, ажарлы киіндіруге тырысатын.  
 
Алтын кемер белге сән, 
Ақылды жігіт елге сән. 
Алтын балдақ қол сәні,  
Әшекей кесте тон сәні. 
Асыл шапанды асылмен астарла. 
Кісі киімді көркемдесе,  
Киім кісіні көркемдейді.
 
 
Келер ұрпақтың ақылды, арлы, жігерлі болғанын тілеген ата-бабаларымыз киім қасиеттерімен салыстырып 
айтқан: 
 
Жақсы қыз жағадағы құндыз, 
Жақсы жігіт көктегі жұлдыз 
Алтын кемер белге сән, 
Ақылды жігіт елге тән. 
Тегі жаман тойда тонымды бер дер,  
Жетіскен жеті шапан киеді. 
Адам болар баланың 
Етек жеңі кең келер. 
Тоғыз қабат торқадан,  
Тоқтышақтың терісі артық [12] 
 
Киім кию мәдениеті арқылы эстетикалық талғамды дамытып, ол жастардың тәрбиесіне зор ықпал еткен. Әр 
адамның  отбасылық  жағдайы  киімінен  көрінетін,  отбасы  болу  үшін  киім  арқылы  міндет,  парыздарды  да  
арқалауы  керектігін  көрсететін.  Қыз  бала  басына  орамал  салуға  тыйым  салынатын.  Тек  үйленгеннен  соң 
орамал салатын. Өнерпаздар, сал-серілер, ақындар да әрдайым ерекше сәнді киініп жүрген.  
Үйлену  салтында  күйеу  мен  қалыңдықтың  ерекше  әсем  киіндіретінінен  жаңа  отбасы  құрған  жастарға 
халқымыз  өте  үлкен  үміт  артқанын  көрсетеді.  Киім  адамның  жас  ерекшелігіне,  киілу  мерзіміне,  жеріне 
байланысты кию қажет болған. 
Киім  жасау  тәсілдерін  үйрету  үшін  баламен  бірге  анасы  еңбек  етіп,  өзінің  өнегесін  көрсетеді.  Үйренгенің 
өзіңе жақсы, істегенің маған жақсы, – деп ата-анасы балаға әртүрлі жұмыстарды тапсыратын.  

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
232 
Киім  тігу  өнері  өнершілердің  еңбегін  талап  етеді.  Дұрыс  күтімі  болған  малдың  еті  де,  жүні  де  сапалы 
болады.  
Малды  дұрыс  күте  білудің  өзі  бір  –  өнер.  Малдың  жүнін  сұрыптау,  жүннен  жіп  иіру,  жіптен  мата  тоқу, 
малдың  терісін  илеу,  оны  сұрыптау,  маталарға  бояу  жасау,  маталарды  бояу,  адамның  тұрпатын,  беделін, 
жағдайын  талдап,  киімнің  үлгісінің  үйлесімділіктерін  келістіру,  матадан  киім  үлгілерін  пішу,  пішу  әдістерін 
табу,  пішілген  киімді  дұрыс  тігу,  тігілген  затты  әшекейлеу  бұл  тек  бір  киім  тігу  мақсаты  үшін  жасалатын 
әрекеттер.  Мұның  бәрі  жеке  өнер,  яғни  киім  қаншама  өнерді  үйренуге  ықпал  жасап,  қазақ  халқының 
тұрмыстық мәдениетінің негізін құрайды.  
Аталған өнерлердің көбін жалғыз адам ғана істемейтін. Мысалы, жүн бояу, мата жасау, ою-өрнек салу үшін 
арнайы елден қас шеберлер шақырылатын ерекше дәстүр де қалыптасып отырған [13].   
Әр  ұлт  өзіне  тән  ұлттық  ғимараттарымен,  ұлттық  киімімен  ерекшеленіп  танылған.  Тәуелсіз  мемлекет 
болған  Қазақстан  өзінің  ұлттық  тарихын  жалғастыруда  көп  өнерлі,  талапты  білімді  адамдарды  қажет  етеді. 
Мемлекеттің ұлттық символикаларын жасау жолдарында ұлттық киімге де сұрау көп.  
Ұлттың армиясы, ұлттың соты, әуе темір жол қызметкерлері, академиктер, олимпиада жеңімпаздары т.с.с. 
ерекшелендіруді  қажет  ететін  ұлттық  кәсіп  қызметкерлері  қалай  киінуі  керек  деген  сауалдар  әліде  туындап 
жатыр.  Сонымен  қатар  ұлттық  сән  ғимараттары  қандай  киім  үлгілерін  жасап,  халықаралық  подиумдарында 
өздерін ұлт ретінде танылта алады деген сұрақтардың жауабыда жастар тәрбиесіне тигізетін ықпалы мол. Бұл 
мәселелерді  дұрыс  шешу  үшін  халықтың  киім  кию  мәдениетіндегі  құнды  мұраларын  жандандыру  бүгінгі 
күннің маңызды мәселесінің бірі. 
Ұлттық  киім  ата-бабамыздың  көзі,  бізге  олардан  жеткен  материалдық  мәдениеттің  көрсеткіші.  Қазақ 
халқының ұлттық киімі басқа ұлттардан өзгеше, өзіндік қасиетке толы.  
«Әр халықтың тарихы бірегей, бұл сандаған ұрпақтың баға жетпес тәжірибесі. Ол азаппен келген тәжірибе. 
Содан  да  көшпенділердің  рухани  өмірін  оның  өз  тарихынсыз  елестету  мүмкін  емес.  Өткенді  түсіну  арқылы 
адамның  бүгінгі  көзқарасы  тұлғаның  зерделі  және  мәдени  дамуын  бағалаудың  анық  дәл  өлшемдерінің  бірі. 
Оны тану арқылы туған жерімізді оның ұлы шежіресін құрметтеп, сүйе түсеміз.  
Осы  тұрғыдан  атап  кетсек,  мемлекетіміздің  ұлттық  киімінің  жаңа  көріністерін  жасау  жолында  Фатима 
Таразидың  сән  салоны  көп  жұмыс  істеген.  Олардың  жасаған  үлгілерін  біз  халық  соты  өкілдерінің,  халық 
жауынгерлердің, ғарышкерлердің үстінен көре аламыз. Мұндай тәжірибе әлі де көп жұмыс жасап, зерттеулер 
жүргізуді қажет етеді.  
Қазіргі заманда да жақсы киіну мәдениеттілікті танытады, дейді «Сымбат» сән академиясының президенті 
Сабыркүл Асанова [10].  Көптеген мемлекет араларында өткен сайыстарға қатысып, сән академиясы жасаған 
бүгінгі  киім  үлгілеріне  ұлттық  ерекшеліктерін  айрықшалайтын  элементтері  көп  пайдаланады.  Өйткені  қазақ 
ұлттық киімінде сарқылмайтын сан қилы ой, қиял, үлгі бар. Оның бәрі қазақ ата-бабаларының өз ұрпақтарына 
қалдырған  рухани  қазынасы.  Сол  қазынаны  дұрыс  пайдалану,  сабақтастыру,  өркендету  қазіргі  мәдениеттің 
және  халықтық  тәрбиенің  нысаны.  Мәдениетті  киіну  білімділіктің  белгісі.  Киіміне  қарап  кісіні,  елімізді 
танытуға болады.  
 
 
Резюме 
В  этой  статье  рассматривается  педагогическое  направление  эстетического  воспитания  молодежи  на  основе 
казахской национальной одежды.  
Изучение  народной  одежды  в  процессе  преподавания  декоративно-прикладного  искусства  является 
необходимостью сегодняшнего дня.   Декоративно-прикладное искусство уходит корнями в глубь веков и является 
фундаментом  современной  культуры,  следовательно,  дальнейшее  духовное,  нравственное  совершенствование 
общества  невозможно  без  усвоения  жизнелюбия  и  оптимизма  народного  искусства,  народной  культуры.  Оно 
способствует  решению  труднейших  задач  в  области  эстетического  воспитания  молодежи,  развития  духовных 
потребностей, становления художественного вкуса, роста творческих способностей.  
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
233 
Summary 
In article is considered the pedagogical direction of esthetic education of youth on the basis of the Kazakh national clothes. 
Studying of national clothes in the course teaching of the arts and crafts is need of today. Arts and crafts originate in depth 
of  centuries  and  are  the  base  of  modern  culture,  therefore,  further  spiritual,  moral  improvement  of  society  is  impossible 
without assimilation of solution and optimism of folk art, national culture. It promotes the cheerfulness of the most difficult 
tasks  in the  field  of  esthetic  education  of  youth,  development  of  spiritual needs,  formation  of  art taste,  growth  of  creative 
abilities. 
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.  Маргулан А. Казахское народное прикладное искусство. – Алма-Ата: Өнер, 1991. – 304. 
2.  Джанибеков У. Культура казахского ремесла. – Алма-Ата, 1982. – 144 с. 
3.  Арғынбаев Х. Қазақ халқының қолөнері: Ғылыми - зерттеу еңбек. – Алматы: Өнер, 1987. –128 б. 
4.  Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнері. – Алма-Ата: Қазақстан, 1964. 
5.  Құралұлы А. Қазақы тиымдар мен ырымдар. – Алматы: «Өнер», 2000. 
6.  Табылдиев Ә. Әдеп әліппесі. – Алматы: «Рауан», 1997. 
7.  Төлеубекова Р. Бала тәрбиесіндегі халықтық педагогика. – Алматы: Республикалық баспа кабинеті. 
8.  Ұзақбаева С. Тамыры терең тәрбие. – Алматы: «Білім», 1995.  
9.  Қалиев  С.,  Смаилова  М.,  Аюбаев  Қ.,  Әміреев  Н.  Қазақ  халқының  тәлім-  тәрбие  тарихынан.  –  Алматы: 
«Рауан», 1992. 
10. Асанова С. Қазақтың ұлттық киімдері. – Алматы: «Ата мұра», 1995. –208 б. 
11. Қазақ мақал-мәтелдері. / Құрастырушы Тұрманжанов Ө. – Алматы: «Ана тілі», 1993. 
12. Ел аузынан. – Алматы: Жазушы, 1985. 
13. Дүйсенбеков  Ш.Д.  Оқушыларды  адамгершілікке  тәрбиелеуде  педагогикалық  жағдайаттар.  Мұғалімге 
арналған көмекші құрал. – Семей, 1999. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
234 
ПЕДАГОГИКА ТАРИХЫ 
ИСТОРИЯ ПЕДАГОГИКИ 
 
 
УДК 37.012  
 
КЕЙС ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТІЛДЕРДІ ОҚЫТУДАҒЫ МАҢЫЗЫ 
 
Г.И. Нұртаева – аға оқытушысы, Абай атындағы ҚазҰПУ 
 
Аңдатпа:  Бұл  мақалада  кейс  технологиясы  және  оның  тілдерді  оқутадағы  маңызын  атап  айттық.  Кейс  әдісі 
арқылы  студенттердің  білім  алуға  деген  қызығушылықтарын  оятып,  жоғары  білікті  маман  ретіндегі  дамуын 
қалыптастыруға болады. ECCH – әлемнің әртүрлі елдеріндегі кейс әдісімен айналысатын ұйымдармен тығыз қарым-
қатынас  жасап  отыратын  коммерциялық  емес  ұйым.  Қазіргі  кезде  бұл  ұйым  құрамында  340  бірлестік  бар,  оның 
ішінде    The  Harvard  Business  School  Publishing,  Лозанна  мен  Швейцариядағы    Менежментті  дамыту  институты,  
Фонтенблодағы    INSEAD  (Франция),  Барселонадағы    IESE  (  Испания),  Лондон    бизнес  мектебі,  Кранфилдегі 
Менежмент  мектептеріне  тоқталып  өттік.  Кейс  әдісін  қолдану  барысындағы  оқытушының  іс-әрекеті  екі  кезеңнен 
тұрады.  Бірінші  кезеңге  кейс  (жағдай)  таңдап  алу  және  сұрақтар  құрауға  арналған  шығармашылық  жұмыс,  
жағдайларды тақырыпқа сәйкес таңдап алу,  мақсат пен міндеттерді анықтау,  жағдайды  құрастыру және суреттеу 
әдістерін атап өттік. 
Тірек сөздер: кейс әдісі, ECCH, IESE, INSEAD, дағды.  
 
Білім  беру  ісінде  жаңа  инновациялық  технологиялардың  күн  сайын  көбейіп,  жан-жақты  дамып  отырған 
шағында  алдымызға  қойылған  ең  басты  міндеттердің  бірі  –  білімді,  білікті,  саналы  ұрпақ  тәрбиелеу.  Бұл 
міндеттердің  орындалуы  барысында  тиімді  нәтижелерге  қол  жеткізу  үшін  кейс    әдісінің  атқаратын  рөлі 
ерекше.  
Кейс  әдісі  арқылы  студенттердің  білім  алуға  деген  қызығушылықтарын  оятып,  жоғары  білікті  маман 
ретіндегі дамуын қалыптастыруға болады.  
Кейс  әдісі  алғаш  рет 
 
Америка  Құрама  Штаттарының  Гарвард  университетінің  құқық  мектебіндегі  оқу 
үрдісінде 1870 жылы қолданылған болатын, ал сол жердегі бизнес мектебінде 1920 жылдан бастап қолданысқа 
ене  бастаған.  Оқытудың  нақты  жағдаяттар  жинағын  шығарып,  кейс-стади  амал-тәсілін  қолдану  жолдарын 
көрсеткен  американдық  ғалым  Копленд    ең  алғашқылардың  бірі  болып  өз  еңбектерінде  осы  термин  атауын 
пайдаланған екен (1921 ж.) Кейс әдісінің, осы термин атауының  алғаш рет жан-жақты талқылануы да Гарвард 
университетінің бизнес жайлы жасаған есебінде көрініс тапқан (1925 ж.). 
1973 жылы 22 жоғары оқу орнының бастамасы бойынша құрылған The Case Clearing House of Great Britain 
and Ireland ұйымы осы кейс әдісін құрастыру және тарату ісінде  көшбасшы болып келеді, 1991 жылдан бастап 
бұл ұйым European Case Clearing House (ECCH) деп аталады.  
ECCH – әлемнің әртүрлі елдеріндегі кейс әдісімен айналысатын ұйымдармен тығыз қарым-қатынас жасап 
отыратын коммерциялық емес ұйым. Қазіргі кезде бұл ұйым құрамында 340 бірлестік бар, оның ішінде  The 
Harvard Business School Publishing, Лозанна мен Швейцариядағы Менежментті дамыту институты,  Фонтенбло-
дағы  INSEAD  (Франция),  Барселонадағы IESE ( Испания), Лондон  бизнес мектебі, Кранфилдегі Менежмент 
мектебі  бар.  Олардың  әрқайсысының  өздері  құрастырған  кейс  әдісі    жинақтары  бар  және  оларды  таратуға 
ECCH ұйымының құқықтары белгіленген.  
Қазіргі  кезде кейс-стади әдісімен айналысатын екі классикалық мектеп бар, олар –  Гарвард  (америкалық) 
және Манчестер (европалық) мектептері. Бірінші мектептегі  кейс әдісінің басты мақсаты  ретінде әділ шешімді 
табуға үйрету қарастырылса, екінші мектепте мәселелерді шешудің көптүрлілігі қарастырылады. Америкалық 
кейстердің  көлемдері  үлкен,  мәтіндері  20-25  беттен  тұрады,  оған  қосымша  иллюстрацияланған  8-10  бет  
беріледі. Европалық кейстердің көлемі оларға қарағанда 1,5-2 есе кішірек болып келеді.  
Гарвард бизнес мектебі оқу үрдісін ұйымдастыру барысында  кейс әдісінің нақты мазмұнын сақтай отырып 
талдап-талқылаумен  айналысады.    Видеоматериалдарды,  компьютерлік  және  бағдарламалық  құрылғыларды  
пайдалана  отырып  оқушылардың  білімге  деген  қызығушылықтарын  арттыру  –  Гарвард  мектебінің  ең  басты 
талабы.  Статистикалық  мәліметтерге  қарағанда  Гарвард  мектебінің  немесе  кез  келген  бизнес  мектебінің 
студенті  білім  алу  барысында  жүздеген  кейс  жасап  шығарады  екен,  сонда  жыл  сайын  бұл  мектепте  кейс 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
235 
жинағына еніп отыратын жүздеген жаңа кейстер мен  оларды толықтырып отыратын әдістемелік құралдардың 
шығып отыратынына толық көз жеткізуге болады.       
Манчестер мектебі XX ғасырдың басындағы Гарвард бизнес мектебінің идеяларын ары қарай дамытушы 
мектеп  болып  табылады,  олар  Гарвард  мектебі  негізін  қалаған  кейс  әдісінің  теориялық  негіздеріне  сүйенеді, 
бірақ  басқа  қырынан  дамытуды  қарастырады.  Бұл  мектеп  өкілдері  осы  әдіс  туралы  теориялық  білімдердің 
аясында  қалып  қоймай,  оны  практика  жүзінде  қолдана  білу  дағдысын  дамытуды  басты  талап  етіп  қойған. 
Манчестер мектебі Гарвард мектебіне  қарағанда жағдаяттарды қысқаша сипаттауды, олардың шешімідерін тез 
әрі ашық түрде табуды және талқылауды топпен жүргізуді ұсынады.  
Кеңестік  дәуірдегі  біздің  елімізге    кейс  әдісін  өткен  ғасырдың  жиырмасыншы  жылдарында  экономика 
пәнінің  оқытушылары  алып  келген.  1924-1925  жылдары  Гарвард  университетінің    «Экономика»  сериясы 
бойынша шыққан журналдар жинағында оқытушылар  кейс әдісімен кеңінен таныса бастайды. 1926 жылдың 
қыркүйегінде  Ресейде  кеңестік  партия  мектептерінде  экономика  пәндері  оқытушыларының  ғылыми-
тәжірибелік  конференциясы  өтеді.  Осы  конференцияда  оқыту  әдістемесінде  кеңінен  қолданылып  жүрген 
әдістер, жобалық әдіс және кейс әдісі қарастырылады.  
Қазіргі  заманғы  оқыту әдістемесінде  кейс-стади амал-тәсілдерін жан-жақты зерттеп, оларды қолданысқа 
енгізуді  қарастырып  жатқан  көптеген  ғалымдар  бар.  Солардың  қатарында  С.Д.  Смирнов,  М.В.  Антипина,                     
Л.  Барис,  В.А.  Ясвин,  К.  Кристенсен,  Э.Хансен,  М.В.  Коротков,  М.В.  Кларин,  А.И.  Наумова,  А.М.  Зобина,  
М.С. Керимбаева, В.А. Канн-калик, Н.Д. Никандров, Б.Н. Киселева, И.В. Липсина, Г.А. Полонский, Д.Экинсон, 
И.Уилсондардың есімдерін атап өтуге болады.  
Кейс  амал-тәсілінде  басты  назар  студенттердің  ұсынылған  реальды  немесе  қиялдық  (алдын-ала  құрас-
тырылған)  жағдаяттарды  талдауы  және  осы  жағдаятқа  өзіндік  баға  беруі,  өзінің  ой-пікірін  нақты  әрі  толық 
айтып  беруі  және    т.б.  шәкірттің  жекетұлғалық  қабілеттерін  жетілдіруге  аударылады.  Сонымен  қатар 
студенттердің  бойында  жаңа  қасиеттер  мен  іскерліктерді  қалыптастыруға,  әр  түрлі  проблемаларды  талдауға 
және оларды шеше білу қабілетін дамытуға және ақпаратпен жұмыс жасауды үйретуге үлкен көңіл бөлінеді. 
С.Д.  Смирновтың  пікіріне  сүйенетін  болсақ,  «В  кейсе  (буквально-частный  случай,  конкретное  дело) 
описывается  конкретная  ситуация,  которая  могла  иметь  место  или  реально  происходила.  Рассматриваются 
факты,  решения,  принятые  в  течение  определенного  времени,  которые  описываюстя  не  как  абсолютно 
исчерпывающие,  а  скорее  как  система  ориентиров.  Недостающую  информацию  участники  обсуждения  и 
принятия решения (включая студентов) могут домысливать и строить на основе этого прогноза». [1,201] 
Кейс- бірегей ақпараттық кешен, ережеге сәйкес ол үш бөліктен тұрады: кейсті талдауда қолдануға болатын 
қосымша  ақпараттар,  нақты  жағдаяттар  сипаттамасы  және  кейске  арналған  тапсырмалар.  Кейстердің 
көптүрлілігіне қарамастан барлығының да типтік құрылымы төмендегідей  болады: 
- жағдайлар – кездейсоқ жағдай, түйінді мәселе, шынайы өмірден алынған  оқиға; 
-  жағдайдың  толық  сипаты   –   хронологиялық  жағдай,  тарихи  жағдай,  жағдай  барысында  орындалған  іс- 
әрекеттердің немесе жағдайға қатысушылардың ерекшеліктері; 
- автор ұсынған жағдайға түсініктеме беру; 
- кейспен жұмыс істеуге арналған сұрақтар мен тапсырмалар; 
- қосымшалар. 
Көлеміне келетін болсақ, бір беттен басталып бірнеше бетке дейін құрала береді, олар баспа түрінде болады 
және мультимедиалық материалдар мен  видеоматериалдарды қамти алады.  
Кейс  әдісі  –  талдау  әдістерін  қамтитын  жалпы  білімнің  технологиялық  ұғымы.  Кейс  әдісі  арқылы  нақты 
жағдайлар  тұрғысынан  академиялық  теорияларды  көрсетуге  мүмкіндік  береді.  Бұл  әдіс  студенттердің  пәнге 
деген  қызығушылықтарын  оятып,  оны  терең  меңгеруге,  білім  алу  барысында  алған  ақпараттарын  өңдеп, 
талдауға ынталандырады. [2] 
Оларды құрудың негізгі сатылары төменде  көрсетілгендей белгіленген:  
- білім жүйесіндегі кейстің алатын орнын,  мақсатын  анықтау; 
- тақырып моделін құру немесе таңдау; 
- әр түрлі жағдайларға критерийлерді тағайындау; 
- қажет ақпарат көздерін белгілеу; 
- қосымша ақпаратты жинау барысындағы орындалатын іс-әрекеттер жоспарын  құру; 
- сараптама жасау, оны қолдану барысында әдістемелік материалдар дайындау. 
Кейс  әдісін  қолдану  барысындағы  оқытушының  іс-әрекеті  екі  кезеңнен  тұрады.  Бірінші  кезеңге  кейс 
(жағдай) таңдап алу және сұрақтар құрауға арналған шығармашылық жұмыс,  жағдайларды тақырыпқа сәйкес 
таңдап алу,  мақсат пен міндеттерді анықтау,  жағдайды құрастыру және суреттеу жатады. Ал екінші кезеңді 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2(42), 2014 ж. 
 
236 
оқытушының  аудиториядағы  іс-әрекеті  құрайды.  Аудиториядағы  кейс  әдісін  қолдану  кезеңі  төмендегідей 
кезеңдерді қамтиды:  
- кейске кіріспе;  
- жағдайдың талдануы (шағын топтарда); 
- пікірталас; 
- қорытынды шығару. [3] 
Шын  және  ойдан  шығарылған  жағдайларға  негізделген  қысқа  мерзімді  оқытуға  арналған  интерактивтік 
технология  болып  табылатын  кейс  әдіс  іоқушылардың  бойында  жаңа  қасиеттер  мен  іскерліктерді  қалыптас-
тыруды  көздейді.  Сондай-ақ  тілді  оқыту  барысында  студенттердің    әр  түрлі  проблемаларды  талдау  және 
оларды  шеше  білу  қабілетін  дамытуға,  ақпаратпен  жұмыс  жасауды  үйретуге  де  үлкен    мүмкіндік  туғызады. 
Кейстермен жұмыс жасау технологиясында  кейс материалдарын зерттеушілердің жеке өзіндік жұмысы, негізгі 
мәселені енгізуге және оны шешуге байланысты шағын топтармен жұмыс жасау және жалпы дискуссиядағы 
шағын топтардың белсенділіктері өте маңызды рөл атқарады.  
Кейс әдісі арқылы келесі дағдыларды дамытуға болады: 
1. Аналитикалық дағдылар. Аналитикалық дағдыларға   деректерді мәліметтерден айыра білу шеберлігі, 
ақпараттардың  маңызды  және  маңызды  емес  екенін,  оларды  дұрыс  талдай  білу,  оларға  қол  жеткізу,  жіберіп 
алған ақпаратарды тауып, оларды қалпына келтіру шеберлігі,  нақты және логикалық ойлау қабілеті және т.б. 
жатады. Бұл дағдыларды меңгеру  ақпарат сапасы төмен болған жағдайда өте маңызды. 
2.  Тәжірибелік  дағдылар.  Кейсте  көрсетілген  нақты  жағдайлармен  салыстырғанда  мәселе  күрделілігінің  
төмен  деңгейі  экономикалық  теорияларда,  онда  қолданылатын  әдістер  мен  принциптерде  тәжірибе 
дағдыларын жүйелеуге мүмкіндік береді. 
3.  Шығармашылық  дағдылар.  Кейс  әдісінің  өзін  ғана  қолдану  арқылы  мәселені  шешу  мүмкін  емес,  
сондықтан  альтернативті шешу генерациясының шығармашылық дағдылары өте маңызды. 
4. Коммуникативті дағдылар. Олардың ішінен атап өтетініміз: дискуссияны жүргізу шеберлігі, пікірталас 
кезінде  өзінің    айтқан  ойына,  пікіріне  қоршаған  адамдардың  көзін  жеткізу.  Көрнекі  материалдарды,  құрал-
дарды  және  басқа  медиа  заттарды  қолдану,  топтарға  бірлесу,  өз  көзқарасын  қорғау,  оппоненттердің  көзін 
жеткізу, қысқа да нұсқа есеп дайындау. 
5. Әлеуметтік дағдылар. Нақты әлеуметтік дағдыларға адамдардың өзін - өзі бағалау тәртібі, тыңдай білу, 
дискуссияны қолдау немесе қарама – қарсы көзқарас білдіріп, оны дәлелдеу, өзін- өзі ұстау және т.б. дағдылар 
жатады. Олар кейсте талқылау барысында қалыптасады. 
6. Өзіндік саралау дағдысы. Пікірталас кезінде келіспеушілік басқалардың және өзінің пікірін жете түсінуге 
және талдауға септігін тигізеді, осылардың нәтижесінде өзіндік саралау дағдысы қалыптасады. [4] 
Соңғы  кездері  көптеген  жоғары  оқу  орындарында  қолданылып  жүрген  кейс  әдісінің  маңызды  ерекшелігі 
оның оқыту әдістемесінде қолданылатын басқа әдістермен тиімді үйлесуі болып табылады.  

жүктеу/скачать 4,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: