Хабаршысы, «Көптілді білім беруж әне шетел тілдері филологиясы» сериясы, №4(8), 2014 ж. Шетел тілінде білім беру иноязычное образование foreign language education
жүктеу/скачать 5,71 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1 Қабдолов 3. Сөз өнері. - Алматы: Санат, 2002. - 360 б. 2 Ахметов 3., Шыцбаев Т. Әдебиеттану терминдерінің сөздігі. - Алматы: Ана тілі, 1996. - 240 б.
- 3 ҮсеноваА. Шәкәрім өлеңдерінің қүрылысы. фил. гыл. канд.... duc. - Алматы, 1999.
- 6 Кенжебаев Б. Әдебиет белестері. - Алматы: Жазушы, 1986. - 400 б.
- Е.Нәсіпқазы атындагы ҚазҮПУ，шыгыс тілдері кафедрасының ага оцытуигысы
- ( j i e ) Қарызғаалу,сы лтау,арқасұиеу
- А бай атындагы ҚазҮПУ-ніц Хабаріиысы, «Көптілді білім беру жэне іиетел тілдері филологиясы» сериясы, N$4(8), 2014 ж.
- —Абай атындагы Қаз¥ПУ, Шыгыстану кафедрасы 2 курс магистранты
- Вестник КазНПУ им. А бая, серия «Полиязычное образование и иностранная филология», N94(8), 2014 г.
- Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің Хабаршысы, «Көптілді білім беру жэне іиетел тілдері филологиясы» сериясы, М 4(8), 2014 ж.
- Вестник КазНПУ им. А бая, серия «Полиязычное образование и иностранная филология», № 4(8), 2014 г.
5 2 ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Абай атындагы ҚазҮПУ-нің Хабаршысы, «Көптілді біяім беру жэне шетел тілдері филалогиясы» сериясы, № 4(8), 2014 ж. қазақ ақы н дары ны ң ж и н ақгары н д а кезд есп еген д ігім ен , б арлы қ ұ й ғы р ақы н дары н ы ң ж и н ақтары н да қолданы лғаны н бай қайм ы з. М ы салы , гүлдүрли ш и дә-гүм үрли ш и н дә (Л утп улл а М утәллип м онологи), тәлп үниш иң гә-әркилиш иңгә, сөзли гән л әргә-көзли гән ләргә, (Ә рки лэ оғлум - М .һ эм р аев); һәри кәтли ри дә- йәлкәнлиригә, ялқун ли ри н и -д олқун ли ри н и (Й окл аң лар, яш лар, чоң ларн и к е л и п ... - М .А бдурахм анов); сэм и м и й этн и -и н сан и й этн и (С әм им ий эт), п арчи ли м и ғи н -қам чи ли м и ғи н (Н ом ус), қи см әтлири м из-һекм әт- лирим из (К им лиги м сори м ан - Р .һ ап и зо в а); ч экси зли ги дэ-еги зли ги д ә, д ан и ш м ән ли ккә-өчм ән ли ккә (А дәм ләр); п үркән ж и си гә-и скән ж и си гэ (Ә си р өткэн си ри ); огл ан ли ри ң н и -п алван ли ри ң н и -гүлхан ли ри ң н и , һекм этли ри ң н и -һи м м әтли ри ң н и -қи м м этли ги ң н и (Е қидәм -
Д .Я сен ов); көзлэвататги -сөзл эвататти (Қ исас), м уһэбби ти м н и -садақи ти м н и (һ и ж р ан - А .Қ утлуқов), қараш м и ган д әк-яраш м и ған дәк (С орайду, дэйду, ж утдаш лар с е н и ...), ки ш эн ли гэн дэк-и ш ән м и гэн дэк (И лти ж а - С .М әм әтқулов). т.с.с. Қ азақ ақы н дары н ы ң қолданы сы ндагы б ес буы нды ұй қастар көб ін есе екі сөз н егізін де қүры лган. М ы салы : Ә ннің д е ж ам ан , / ж аксы сы / эн ш іден б эрі, а 5+3+5=13 Т еңселіп к етгі / ү н ің н ен / терш іген кәрі. а 5+3+5=13 Ел сен іп кетгі / М ақп алд ы ң / әсем д аусы н а, б 5+3+5—13 А уы ры п ж атса б ерген дей / көрш іге д эр і. а 5 + 3 + 5 -1 3 Бүл өлең н ің б ір ін ш і, екін ш і, төртін ш і тарм актары н да екі сөзден құрал ған ұй қастард ы ң эрқайсы сы ны ң өзін дік м эні б ар. С онды қтан бүл ұй қастар екі ж эн е үш буы нды ұй қас р етін д е қарасты ры лады . Қ азақ ақы ндары ны ң ж и н ақтары н д а кей бір ө л ең тарм ақтары н ы ң соңы нда б ір бүтін б ес буы нды сө з кезд ескен і- м ен, олар екі нем есе үш сөзб ен ұйқасады . Қ азак д еген / халы ққа / б ерер
а 4 + 3 + 4 + 3 = 14 Ш ы нды гы м ды / ш ы рқаган / б іреу ацыз /
деп edi.
а 4 + 3 + 4 + 3 = 14 Ө ш пей, сөнбей / келеді о т / көкірегім де / әлі д е, б 4+ 4+ 5+ 3= 16 Бүкіл энім / ө л ең боп / кеткен / тәрізденеді
а 4 + 3 + 2 + 5 -14 С ондай-ақ царагандыдан-шамын үстаган, кемпірқосақтаи-темір ошақтай (С .М әуленов «Қ айрат а п ...» ), О й қалды -сай лард ы -Т ұм ан б ай ларды (Т . М олдағалиев «Т ойы м ы з б іт т і...» ) д еген ұй қастард ы ң қолданы луы д а осы си п атта. А лайда б үгін гі күн қазақ поэзиясы нда б ес буы нды сөзд ер д е ұйқас ретінде қолданы лы п келеді. Қ оры та келген д е, си л лаби кал ы қ поэзия ж ан -ж ақты өркен деп ж атқан ды қтан , он ы ң іш кі қүры лы м дары д а өзгерістерге үш ы ры п ж аты р. Б үл ұй қас ж үй есін д е д е ан ы қ көрін еді. П оэзи ядағы бүл ерекш еліктер өлең н ің сти лін е д е эсер етед і, әуен д іл ігін о згертед і. С оған б ай ланы сты қазіргі қазақ ж ән е ұйғы р поэзи я сы нда ұйқас ж үй есі ж ан -ж акты ж етіл іп , өркен деп келеді. Д әстүрлі үй к астар қазіргі қазақ ж эне ұйғы р п оэзиясы нда д а саб ак гасты қ тауы п келед і. Е ж елгі д әуірге тән үй қ астар қ азір гі кезд е д е ж алгасы н тауы п , сақгалум ен катар ж азб а эд еб и ег ү л гісін е сэй кес ж етіліп , өнделіп, тү р ліш е кұбы лы п келеді, қүрам ы күрде- л іп , ж ан -ж ақгы бай ы ды . М ы салы , п оэзи яда үй кастар ды бы сты қ құрам ы н ы ң үқсасты ғы н а (толы м ды , толы м сы з), тү зіл ісін е (күрд елі, ж ай ), орн аласу тэр тіб ін е (қара өлең, ш алы с, егіз, кезек ті), буы н саны на (б ір буы нды , екі буы нды , үш буы нды .. . ) карай од ан әрі ж іктеле түсті. 1 Қабдолов 3. Сөз өнері. - Алматы: Санат, 2002. - 360 б. 2 Ахметов 3., Шыцбаев Т. Әдебиеттану терминдерінің сөздігі. - Алматы: Ана тілі, 1996. - 240 б. 3 ҮсеноваА. Шәкәрім өлеңдерінің қүрылысы. фил. гыл. канд.... duc. - Алматы, 1999. -
138 б. 4ЖұмалиевҚ. Әдебиет теоршсы. - Алматы: Мектеп, 1969. -2 4 3 б. 5 Дүйсенов М. Әдебиеттегімазмұн мен форманың бірлігі. - Алматы, 1962. - 2 1 0 6. 6 Кенжебаев Б. Әдебиет белестері. - Алматы: Жазушы, 1986. - 400 б. 7
Ахметов 3. Поэзия шыңы - даналыц. - Астана: Фолиант, 2002. - 408 б. Резю м е
«В статье рассматриваются проблемы звуковых повторов силлабической системы стихосложения и их эволцион- ных особенностей. Функция звуковых повторов казахского и уйгурского силлабического стиха идентична и выпол няют одинаковую ритмическую и ассотивную роль».
поэт, поэзия, сиплабика, форма, рифма, статистический метод, метр Sum m ary In this article examines problems o f sound repetitions problems o f sound repetitions o f syllabic system o f composition o f verses and their particularities o f evolution. It concludes that sound repetition o f Kazakh and Uyghur syllabic verses are similar, and they play identical rythmic and associative role. Keywords: poet, poetry, syllabic verses, forms, rhythm, statistic method, metre ------------------------------------------------------------------- 5 3 -------------------- ----------------------------------------------- Вестник КазНПУ им. А бая, серия «Полиязычное образование и иностранная филология», Я$4(8), 2014 г. УДК 811.581 Қ Ы ТА Й И ЕРО ГЛ И Ф ТЕРП П Ң Ж А ЗЫ ЛУ Қ Ұ РЫ Л Ы М Ы ТУ РА Л Ы
Жалпы қытай иероглифтері жазылу қурылымына карай дара иероглиф жэне біріккен иероглиф болып бөлінеді. Кейбір иероглифтер өз алдына дербес магана беруден сырт, олардың ішіндегі көп бөлігі біріккен иероглифтердің жан бөлектері болып келеді. Дара иероглифтер жан белек болганда өзінің төл мағанасын білдіруден сырт жэне сол иероглифке байланысты мағананы білдіреді. Ж ан бөлік - сызық немесе дара иероглифтен к^ралады. Т ірек сөздер: біріккен иероглиф, жан бөлік, дара иероглиф, кұрылымдық қагида, дұрыс жазу, қоғамдық орын Қ ы тай иероглиф тері ж азы л у құры лы м ы на қарай д ар а иероглиф ж ән е б ір ікк ен иероглиф болы п бөлін е- д і. К ейбір и ерогли ф тер ө з алд ы н а д ер б ес м аган а б еруден сы рт, оларды ң іш ін дегі көп бөлігі біріккен и ероглиф тердің ж ан б ө лек тер і б олы п келеді. Д ара и ероглиф тер ж ан б ел ек б о л ған д а ө зін ің төл м ағанасы н білдіруден сы рт ж эн е со л и ерогли ф ке б ай ланы сты м ағананы б іл д ір ед і. Ж ан б ө л ік - сы зы қ нем есе д ар а иероглиф тен құралады . К ей б ір и ерогли ф тер әрі д ар а иероглиф әрі ж ан б ө л ік б олад ы . М ы салы 曰 ，马 ，
车 ， 月 ， и ерогли ф тер қол д ан ган д а, сәй к есу орны н а қарай ф орм асы өзгер іп д ар а иероглиф орны н а қолданы лм айды . 言 , 火 — — ，水 — — ，足 … 路 ，草 ，土 … …
块。 Ж ан бөліктер б ір ік к ен и ерогли ф терд і құрауд ы ң н егізі. С онды ктан қы тай еро гл и ф тер ін ің ж ан бөлію ге- р ін аны қ м ең герсек и ер огл и ф терд і ой дагы дай тан уы м ы зға ж ән е ж азу ы м ы зға көм егін ти гізеді. Д ара иероглиф терді б ір ікк ен и ер о гл и ф терд ің ж ан б ө лігі б о л ғавд а сол и ер о гл и ф тің о ң н ем есе сол ж ағы нда үстіңгі нем есе асты ң ғы ж ағы н а қосы лады . Д ар а иероглиф қосалқы б ө л ік б о лған д а он ы ң ф орм асы кей де ж артьілай, кей де тү б егей л і өзгеред і. Қ ы тай и ерогли ф тің осы ндай ер екш ел ігі егж ей -тегж ей лі таны сты ры - лады . Бұл Қ осалқы б ө л ік б о ла алаты н д ар а и ерогли ф тің өз м ағы насы , ж ан б өлік б олган д а б ілдіретін м ағы насы , біріккен и ер о гл и ф тегі р ө л і，он ы ң ф орм а ө згер ісі, сондай ақ, атал у ы қатарлы м азм ұндар ж ан ж ақты лы тан ы сты ры лд ы . Ә рб ір қосалқьі б ө л ік тің қолдану ж агд ай ы н а қарай ж ек е м ы салдар берілді. Қ ы тай и ерогли ф ін ің қосал қы б ө лік тер і ж өн ің д е ж ан ж ақгы лы , айқы н т ү сін ік к е ие б олуға болаты н әрі иероглиф тің құры лы м д ы қ қағи дасы н тү сін у м ен б ір ге оңай есте сақтауға, д ұ р ы с ж азуга, сол арқы пы тез м еңгеруге пайдалы м атери ал д еп ай туға болады . Б ұл бастауы ш , о р та м ектеп оқуш ы оқы туш ы лары , ж оғары м ектеп сту д ен тгер і ж ән е қы тай тіл ін өзд ігін ен ү й рен уш ілерд ің п ай дал ан уы н а болады . Бұл м ақалада қы тай и ер о гл и ф ін ің ж ан б өліктері ж өн ін д е ж ан ж акты лы әрі айқы н тү сін у ге ө зін д ік көм егі болаты н қолайлы м атери ал д еп ай ту ға б олады . А дам м ен бай лан ы сты қосалқы б өлік тер
ren Е кі сы зы қтан құралған , б ей н ел і ж азу. Ө з алды н а д ерб ес м ағы н а б еретін б асты б ө л ік , төл м ағы насы - адам д еген ді б ілд іреді. А уы сп алы м ағы насы б асқ алар, м ін ез-құлы қ д еген д і б ід ір ед і 人 қосалкы б ө лік болған иероглиф тер адам н ы ң д ен есі, аты -ж өн і іс әрекеті ж ән е қоғам ды қ орны қатарл ы лары м ен қаты сты болады . 人 Ж ан б өлік б олган д а, о н ы ң б ір ік п е иерогли ф тегі орны негізін ен екі тү р л і болады . 人 (ren) И ероглиф і ү стің гі ж ан б ө л ік болы п келгенде, ф орм асы н да ө згер іс болм ай ды . 人字头 ( renzitou ) д еп аталады . 众 (zhong) А д ам д арды ң кө п тігін б ілд іред і. 命 ( m ing ) Ж ан, ө м ір ， тағд ы р , әм ір ， бұйры қ.
会 ( h u i ) Бас қосу, ж и н ау , то п , ұйы м . 伞 ( san ) Қ ол ш аты р, кұн дік 人 (ren) И ерогли ф тің со л ж ақ қосалқы б ө лігі болы п келгенде, ф орм асы ө згер ед і，өзі дерб ес м агана б ере ал м ай д ы . 单 立 人
( d an liren ) д еп аталады . М ы салы 仙 ( xian ) Ә ули е ， п ер і
， п ай ғам бар. 体 （ti )
Д ене, тұлға, жеке мұпік, дос. 保
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ---------------------- ------------- 5 4 ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 借 ( j i e ) Қарызғаалу,сы лтау,арқасұиеу 俭 （jia n ) ұн ем д еу ， ір к у , к ұ ггы қ гау , теж еу , тағы б асқ а и ер о гл и ф тер д ің б ө л ігі болы п к е л е д і. 目 （ m u)
ерогли ф б ес сы зы ктан қ ұ р ал ган , б ей н ел і ж азу , ө зі д ер б ес м аған а б ер е алаты н б асты б ө л ік , тө л м аган асы - к ө з. А уы спалы м аған асы к ө р у , қ ар ау , тар м ақ , м азм ұ н , д еген д і б ід д ір е д і . 目 ж ан б ө л ік б о лган и ерогли ф тің басы м көп санды сы к ө з н ем есе к ө з әр ек еттер ім ен бай лан ы сты болы п к ел ед і . 目
и ер о гл и ф тің асты ң гы ж ан б ө л ігі б олган к езд е，ф орм асы 目 （ m u) ға ө зг е р е д і. 目 字 底 （m uzidi ) ж ан б ө л ігі д еп атал ад ы . м ; 看 （kan )
қар ау ， қ ө р у . 盲 （ m ang) с о қ ы р . 省 （ xing) б ақ ы л ау , т е к с е р у . 目 （ m u) и ер о гл и ф тің со л ж ақ ж ан б ө л ігі болы п кел ген д е 目字旁
（ m u z ip a n g ) деп атал ад ы м ;
ding ， c h e n g ) т іг іп іп карау
,猫 （miao
) сы гал ay ,к ө зд еу , Щ ( yanjing ) кө з д еген м аган ан ы б іл д ір е д і. К өзбен бай лан ы сты ж ан б ө лік тер м ен қатар ж ән е б асқ а кө п теген ж ан б ө л ік тер д і қам ти д ы .қаты н ас қүралдары ж ән е қар у ж арақгарм ен б ай лан ы сты , қай уан ат ж ән е ө с ім д ік ，тэб и ғат тұ сп ен бай лан ы сты ж ан б ө л ік тер кең ін ен қолданы лы п оты рады . Қ ы тай и ерогли ф терін м ең гер у ге ж ан б ө л ік тер д ің к ө м егі зо р б олад ы . А дам д ен е м үш есін е бай лан ы сты б ірн еш е и ерогли ф терд і ай та к ету ге б о лад ы . 耳 ( e r ) Б ул и ерогли ф алты сы зы ктан қ у р ал ған , б ей н ел і ж азу : Ө з алды н а д ер б ес м ағы н а б ер етін басты б ө л ік , тө л м ағы н асы 一 қ у л а қ . 耳 (er) Ж ан б ө л ік б о лған ерогли ф құ л ақ есту т ү й с ігі н ем есе ды бы спен қаты сты б олады . 耳
И ерогли ф ж ан б ө л ік б о л ған к езд е е к і ту р л і м ағы н ада болы п к е л е д і. 耳 (er) Т өм ен гі ж ан б ө л ігі болы п кел ген д е ф орм асы н да ө зге р іс б о л м ай д ы . 耳 字 底
( e r zidi ) д еп атал ад ы . М ы салы 耸 ( song ) Т өл м ағы н асы қ р а қ а у ы р л а у . 聋 ( long ) С аң ы рау, іф іа қ қ а ж а қ п а у . 耳 (er) И ерогли ф тің со л ж ақ ж ан б ө л ігі болы п к ел ген д е, ф орм асы 耳 ға ө зг е р іп , 耳 字 旁 ( erzipang ) д еп ай ту га б о лад ы . М ы салы 盯 (
қ ар ау , Щ ( d an ) тө л м аған асы сал п аң қү л ақ ，口 （ kou ) И ерогли ф үш сы зы ктан қ ұ р ал ған , б ей н ел і ж азу ө з алды н а д ер б ес м ағы н а б ер е алаты н басты б ө л ік . М ағы насы 一 ау ы з. 口 (kou ) Ж ан б ө л ік б олған и ерогли ф тер ауы з ж эн е ауы зб ен бай лан ы сты м азм ұндарды қам ты п к е л е д і. 口 （
kou) Ж ан б ө л ік б о лган д а орны н егізін ен е к і тү р л і болады ф орм асы н да ө згер іс б олм ай ды . 口 （
kou ) ер о гл и ф тің асты н ғы ж ан б ө л ігі б о л ган д а, 口字底 ( kouzidi ) д еп оқы лады .м ы салы 咨 （ z i
) ақы л сұ р ау . 告 (
) ай ту .
口 и ерогли ф тің сол ж ақ ж ан б ө л ік болы п келген д е,ф орм асы т ік тө р т бұры ш қа ө зге р е д і. Б ^гі ф орм адағы и ерогли ф тің ауы з қуы сы н дагы м үш елерді ж эн е ауы з әр ек еті м ен бай лан ы сты м аған алард ы б іл д ір іп к ел ед і д е
口字旁 （kouzi p ang ) д еп атал ад ы . М 吓 （ xi a ) ш ош ы ну ， 吃 （chi ) ж е у ， 咬 （yao ) т іс те у ， 喝 ( h e ) іш у
唱 （chang ) эн ай ту . С оны м ен қ атар қаты н ас құралд ары н а бай лан ы сты ер о гл и ф тер д ід е ай та к ету ге б о л ад ы . 车 ( сһ е ) тө р т сы зы ктан қ ұ р ал ған ,б ей н ел і ж азу .ө зал д ы н а д ер б ес м ағы н а б ер е ал ад ы . Тел м аған асы 一 ар б а
. 车 Ж ан б ө л ік б о лған әр іп тер ар б а, м аш ина ж ән е оларды ң сай м ан дары м ен бай лан ы сты болады . 车
Ж ан б ө л ік б о л ған д а е к і тү р л і м ағы наны б іл д ір е д і . 车
И ер о гл и ф тің асты н ^ы б ө л ігі болы п кел ген д е ф орм асы н да ө зге р іс б о л м ай д ы , 车 字 底 ( c h e z id i) д еп атал ад ы . М ; 军 (jun) қосы н , ар м и я, со ғы с, қару-ж арақ
辇 ( nian ) қол а р б а , п атш а к ү й м есі. 辈 ( bei ) тел м аган асы көп ар б а, ұ р п ақ , н әсіл • 车 (с һ е ) и ерогли ф тің сол
ж ақ ж ан
б о л ігі болы п
к ел ген д е,ұш ін ш і сы зы ғы 横 ，提 га
ө згер іп 车 字 旁 （
chezipang ) д еп атал ад ы .ө з алды н а ерогли ф б о ла алм ай ды .м 轮 lu n ) д ө ң гел ек . 轨 ( gui ) арбан ы ң із і ，
（zhou ) арбан ы ң оғы • 轿 ( jia o ) кө тер м е ， к ү й м е. 辆 ( liang ) ар б а, м аш и н аға қолд ан аты н м өлш ер с ө з. 1 汉字便捷学习法新疆青少年出版社2QQ5年5 月。 2 汉字识写课本北京语言大学出版社 2006 年
月。 3 汉语强化教程北京语言大学出版社2010年 ------------------------------------------------------------------------------- 55 ----------------------------------------------------------------------------------- А бай атындагы ҚазҮПУ-ніц Хабаріиысы, «Көптілді білім беру жэне іиетел тілдері филологиясы» сериясы, N$4(8), 2014 ж. 4 汉语教程新疆人民出版社2005年6月。 5 现代汉语词汇学山东人民出版 Ш 012 年
月。 Резюме
В статье описывается структурные особенности иероглифов и пути образования единичных и объединенных иероглифов. К лю чевы е слова: комплектный, иероглиф, структурный принцип ， правописание, общественное место Sum m ary The article deals with the usage o f structural features o f Chinese eroglifs and the formation o f individual and join eroglifs Key w ords: Join eroglifs, individual eroglif, structural principle, spelling, public place ӘОЖ 811.581.36 Қ А ЗІРГІҚ ЬГГА Й Т Ы Ш Д Е Г ІЖ А Л Ғ А У Л Ы Қ Т А РД Ь Щ Т Ү РЛ Е РІ М ЕН Қ О ЛД А Н Ы Л У Ы Қ а р а ж а н М ә л д ір —Абай атындагы Қаз¥ПУ, Шыгыстану кафедрасы 2 курс магистранты, Жетекиіі: Айпгқазы Сажнда — PhD докторы Бұл мақалада қазіргі кытай тіліндегі жалғаулықтардың түрлері мен колданылуына сипаттама беріліп, жалғаулық- тардың қолданылуына наюгы мысалдар келтірілді. К ілт сөздер: ыңғайластық байланыстағы жалғаулықгар, ұласпалы байланыстағы жалғаулықтар, қарсылықты байланыстагы жалғаулықтар Қ ы тай т іл ін ің м орф ологи ясы қы тай тіл ін д егі сө зд ер д ің грам м ати калы қ т^л ғал ар ы н ягни сөзд ерд ің диахронды қ (тар и х и д ам у ы ), си н хрон ды қ (қ азір гі к езд егі) көрін ісін зер тгей д і. Т өм ен д е б із қы тай т іл івд егі ж алғаулы қгарды ң м ағы н асы м ен қолданы луы н м ақалам ы зға м ақсат еттік. Қ ы тай тіл і тү б ір тұлғалы тіл б олганды кган, сө з ж асаған д а құры лы м ды қ ж ақ ган ө згеріс болм ай ды , сон д ы қган сөзд ерд ің орны аусса, сөзд ің м ағы насы ө згер ед і. С оны м ен б ір ге көм екш і сөзд ерд е м аңы зды қы зы м ет атқарады . Қ азақ тілін д егі- дей қы тай тілін д е ж ұ р н ақ 一 ж ал ғау көп ем ес, сө зд ің 70% д ан астам ы қос буы нды кел ед і. С оны м ен б ір ге қы тай тіп ін д е б ір и рогли ф ，б ір буы н б олған д ы ктан , м орф ем ан ы ң басы м б өлігі ж ал аң буы нды болады . А л енді қы тай тілін д егі ж ал ғау л ы қгар д а ерекш е м аң ы зға ие болады . Ж алғаулы ктар сөзд ерд і，сөз тір кестер ін ж ән е ж ай сөй лем дерм ен күрделі сөй лем дерд і грам ати калы қ орны н а сай ло ги кал ы қ ж ақтан бай ланы сты - ры п өзін ің қы зы м етін атқарады . Ж алғаулы қ - сөзб ен сө зд і, сө з тір к есі м ен сөз тір к есін ，сөйлем м ен сөй лем ді л о ги кал ы қ ж актан б ай ла- ны сты п тұраты н көм екш і сөздерді атай ды . Ж алғаул ы қ сөй лем де еш қандай сұраққа ж ауап берм ей ді. С оны м ен б ір ге сөй л ем де еш қан д ай м үш е б о ла алм айды . Б ай лан ы сты руш ы лы қ, ж алғаулы қ роль атқарады . М ы с а л ы : 城市和农村 ，(Қ ала м ен А у ы л ) 讨论并研究 ， （талқ ы лау м ен з е р т г е у ) 读 书 或 写 字 ； （К ітап оку нем есе ж азу ж азу) 他们不但说
了
而且做了 © (О лар айты п қан а қой м астан ж асад ы ) Қ ы тай тілін д егі ж ал гау л ы кгар сөй лем де атқараты н қы зы м етіне қарай үш тү р ге б өлін еді. 1. С өзбен сө зд і, сө з тір к есім ен сөз тір кесін б ай ланы сты раты н, б ір ақ сөй лем дерд і б ай ланы сты ра алмайтынжалгаулықтар: 和，跟，同，与，及，或等 . 和 (he) - •“ м ен,... бен,... пен， және жалгаулығы. 和 ж алғаулы гы сөзд ерд і нем есе сөз тір к естір етін ө зар а б ір іктір ед і. М ы с а л ы : 车上装的是机器和材料。 (М аш и наға ти елген при борлар м ен м а т е р и а л д а р ) 他的胳膊和大腿都受伤了 。 （О ньщ м ойны м ен аягы ж араланды ). 2. С өйлем ді бай лан ы сты ра алаты н ж а л г а у л ы к г а р : 不但 (Ь й d a n ) , 不管 (b it g u a n ) , 即使 (ji sh i ) ，
居然(Ійгйп), 假如(jm n i), 尽管(J h ig u in ),虽然(suTr^n), 无论(іүйійп), 要是(уйозһі)， 应为 (у Т п \¥ ё і), 由于 ( у б и у й ) , 宁可 ( n i n g k S ) , 与其 ( y i i q i ) , 只有 ( z h i y S u ) , 不过 ( W g u 6 ) , 然而 (гйп
，
e r ) , 可是( k l s h i ) , 但是( c ^ n s h i ) , 从而(c6ng e r ) , 所以( s u 6 y i ) , 因此(yin c i ) , 因而(yin er), 然后等 (гйпһби dSng) 。 [1].
不 但 (budan)- …гана қоймай ••• ғана қалмастан ••••гана емес. ---------------------------------------------------------------------- 5 6 -------------------------------------------------------------------- --------------- ________
Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің Хабаршысы, «Көптілді білім беру жэне іиетел тілдері филологиясы» сериясы, М 4(8), 2014 ж. 他不逛爱学习，而且还养成了良好的学习习惯。 (О л ж ақсы үй рен іп қалм астан ж ән еде ж ақсы үйрену- д ің дағды сы н қалы п тасты рд ы ) 政府不 УЭ
而且还送来了生活必须品 。 （Ү кім ет халы ққа көм ек
қараж ат беріп
қалм астан ж ән ед е тұрм ы сты қ керек 一 ж арақтары н әкеліп б ерд і.) 3. Ә рі сөзб ен сө зд і, сө з тір к есі м ен сөз тір кесін әрі сөйлем мен сөйлем ді бай лан ы сты ра алаты н ж алғау- л ы қ т а р : 并，并且，而，而且，或者，还是等。 Ш(ёг) - қарсы лы қты жалғаулық ретінде қолданылады. 我在车站等你送我，而你却没来 。 （А втобекетге м ені ш ы ғары п салады д еп күткен едім , алайда сен келм едің.) 育场的这边进行着激烈的比赛，而另一边孩子们在嬉戏打闹。（ с тад и о н н ы ң ж ан ы нда қы зу ж ары с ж үріп ж аты р, ал ан а бұры ш ы н д а балалар асы р салы п ж үр.) 或者(Hud zhe) - Не, немесе, яғни. 明天是星期天，
我们终于可以休息了， 或者在家看书，
或者去河边钓鱼 。 （Е ртең ж ексен бі, біз ақы ры дем алаты н болды қ，не үй д е кітап оқум ы з, не өзен ге б ал ы қ ау л ау ға б ар ам ьр ). Қ ы тай тілін д егі ж ал ғаул ы қтар н егізгі құры лы м ды қ ерекш елігін е қарай бірн еш е түрге бөлін еді [1]. 并列关系 ы ң ғай ласты қ б ай л ан ы с , 连贯关系 Ү ласпалы б ай л ан ы с , 梯进关系 С аты лы бай ланы с, 选择关系 Т алғаулы кгы б ай л ан ы с , 目的关系 М ақсатты б ай л ан ы с , 连锁关系 Т іркесп елі бай ланы с, 条件关系 Ш артты б ай л ан ы с , 假设关系 Б олж алды қ бай лан ы с , 因果关系 С ебеп^салдарлы қ бай лан ы с, 转折关系 Қ арсы лы кты б а й л а н ы с , 并歹 lj
Ы нғайласты қ байланы с. 并列关系 ыңғайластық байланыстагы жалғаулыкгар 1 . 也，又，还 ，同 时 ，同样 2 . 也А , 也В ; 又А , 又В ; —方面А, —方面В ; 又是А , 又是В ; 3 . 不是
, 而是 В ; 是 А ,
不是 В ;
К өбінесе сө з тір к естер і ж ән е сөйлем дер арасы н д а ы щ 'айласты к м ағы наны б іл д ір іп іұ р а д ы . М ы салы : 东 西 好 ，价钱也便宜 。 (Б ағасы д а арзан ж ақсы з а т ) . 你也别对我发火，我也不生你的气 。 （С ен д е м аған аш у ш ақы рм а, м ен д е саган р е н ж ім е й м ін ). 欢迎朋友们一边跳舞，一边唱歌 。 （Д остар бір ж ағы нан би билеп, бір ж ағы нан ән ш ы рқап ж а т ы р ). 不是我不愿意去，而且他不让我去 。 （М ен барм айм ы н д ем ей м ін , алайда ол м ені ж іб ерм ей д і) (2]. 连贯关 Ж ¥ласпалы байланыстагы жалғаулықтар 1 .
就，便，才，于是，然后，后来，接着，跟着 2 .
首先 А ,
然后 В ;
起先 А ，后来 В ; Ұ ласпалы бай лан ы стагы ж алгаулы қгар сөй лем дер б ір-бірім ен ж алғасы п келген д е сөйлем дерді ө зара байланы сты ры п тұрады . М ы с а л ы : 她一听到这消息就立即离幵了 。 （О л бұл хабарды естісім ен дереу к етгі.)
首先我们要打好基础，然后讯固成绩，最后取得优异的成绩 。 （Б із алды м ен негіз қалап алы п содан кейін нәти ж ем ізд і б екем деп , ең соң ы н д а ж ақсы нәтиж еге қол ж етк ізд ік .) 转折关系 Қарсы лы қты байланыстағы жалғаулықтар 1 . 虽然(虽 ，尽管)А， 但 是 (但，可是, 却, 而)В ; 2 .
但 是 （ 但），然而，可 是 （ 可），却 ； 3 .
只是，不 过 ，倒。 М ы с а л ы : 虽然他有病，但他坚持来上课 。 （О л ауы ры п тұрсад а табан ды лы қп ен сабаққа келді). 尽 管 失 败 ， 可他们没有灰心 。 （О лар ж ең ілсед е қам ы ққан ж о қ ) . 雨 已 经 停 了 ， 可是乌云并末散开。
(Ж аңбы р әлдеқаш ан токтады , ал ай д а б ұлттар әлі сей іл м ед і.) 大家都来了，哈那提却不来 。 (К өп ш іліктің барлы гы келді, ал ай д а Қ ан ат келм ед і.)
Вестник КазНПУ им. А бая, серия «Полиязычное образование и иностранная филология», № 4(8), 2014 г. .因果关系
жүктеу/скачать 5,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|