Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

64 
БИОЛОГИЯ БОЙЫНША ЗЕРТХАНАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕЛЕР 
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН 
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ 
 
Алпыс Арайлым Мейрбекқызы 
М.Х.Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті 
7M01505-«Биология педагогтарын даярлау» білім беру бағдарламасының 
2 курс магистранты 
Аннотация. 
В статье рассматривается значение выполнения лабораторных 
экспериментов по биологии как средства формирования познавательного интереса учащихся. 
Лабораторные занятия морфолого-физиологического содержания являются наиболее 
сложными, так как требуют от учащихся достаточно продолжительной настойчивости и 
внимания, наблюдательности, глубокого мышления. Поэтому учитель биологии должен быть 
внимательным при планировании таких занятий. Для учителя также важно обеспечить 
материальную базу лабораторного эксперимента, то есть предоставить раздаточные 
материалы и оборудование. 
Ключевые слова: 
биология, познавательные процессы, лабораторная работа, практика. 
Annotation. 
The article discusses the essence of performing laboratory experiments in 
biology as a means of forming students ' cognitive interest. Laboratory classes of morphological and 
physiological content are the most complex, as they require students to have a fairly long 
perseverance and attention, observation, and deep thinking. Therefore, a biology teacher should be 
careful when planning such classes. It is also important for the teacher to provide the material base 
of the laboratory experiment, that is, to provide handouts and equipment. 
Keywords: 
biology, cognitive interest, laboratory work, experience. 
Қазіргі заманғы мектеп біліміне ерекше талаптар қойылады, яғни білім 
алушылардың зияткерлік қабілетін дамытып қоймай, сонымен қатар 
зерттеушілік және шығармашылық қабілеттерін де дамыту қажеттігі. Бұл 
мәселелерді шешу, мұғалімнің алдына қойылған, тек танымдық белсенділікті 
талап етіп қоймай, оқушылардың зейіндерін жандандыру арқылы, пәнге деген 
тұрақты танымдық қызығушылықты қалыптастыру және дамыту болып отыр. 
Сондықтан, білім алушы оқу процесінің белсенді қатысушысы болып, ал 
мұғалім тек білім беруші ғана емес, сонымен қатар оқушының танымдық іс- 
әрекетін ұйымдастырушы болуы маңызды. Танымдық қызығушылық- бұл 
заттар мен құбылыстарды білуге және қоршаған ортаны терең түсінуге үнемі 
ұмтылу, адамның туа біткен қызығушылығынан туындаған шындық. Мектеп 
жағдайында биология пәнін зерттеу, ең алдымен оның қалыптасуы мен 
дамуына ықпал етеді. «Биология» мектеп пәнінің ерекшелігі - білім 
алушылардың табиғаттың биологиялық объектілері мен құбылыстарын 
бақылап, оларды талдап және қорытынды жасап, жүйелеу, әр түрлі болжамдар 
мен тұжырымдар жасай алу дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Білім 
алушының мұндай қызметінің дамуына ықпал ететін-логикалық ойлау, 
оқушылардың танымдық дербестігі және пәнге деген танымдық қызығушылық 
[1]. Оқу процесіне әр түрлі белсенді әдіс-тәсілдер енгізілгеніне қарамастан 
оқушыларда биологиялық білімді қалыптастырудың көптеген кезеңдерінде 

65 
көмекші техникалық құралдарсыз, тәжірибесіз мүмкін емес. Әдетте, мектеп 
жағдайында биологиялық тәжірибе зертханалық жұмыстар барысында жүзеге 
асырылады, білім алушылардың білімін жақсы меңгеруге ықпал етіп және осы 
ғылымды тереңірек зерттеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, практикалық 
және зерттеу дағдыларын қалыптастыруға, дамытуға ықпал ететін 
шығармашылық ойлау, пәнаралық байланыстар орнатылады [2]. Осыған 
байланысты зерттеудің мақсаты биология сабақтарында білім алушылардың 
танымдық қызығушылығын қалыптастыруда зертханалық тәжірибенің рөлін 
зерттеу болды. 
Педагогикалық эксперимент 2023-2024 жылдары №8 гимназияда 
мектебінде жүргізілді. Педагогикалық зерттеу барысында зерттеу мәселесі 
бойынша ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді теориялық талдау жүргізіліп, 
зертханалық жұмыстарды ұйымдастыру және жүргізу бойынша биология 
мұғалімдерінің тәжірибесін бақылау және қорытындылау, педагогикалық 
эксперимент және нәтижелерді талдау әдістері қолданылды. Зертханалық 
экспериментті қолдану оқушылардың қоршаған әлемді қабылдауына, оларда 
әлемнің ғылыми бейнесін қалыптастыруға үлкен әсер етеді. Өз кезегінде 
зертханалық экспериментті екі түрге бөлуге болады: демонстрациялық 
эксперимент, тікелей мұғалімнің өзі жүргізеді; фронтальды, онда тәжірибе 
жүргізу және зерттеу объектісін зерттеу білім алушылармен жүзеге асырылады. 
Зертханалық экспериментті қолдану білім алушылардың тиімді танымдық іс- 
әрекетін ұйымдастыруға бағытталған, өйткені оқыту барысында олар 
эксперимент жүргізу арқылы алынған жаңа және қолда бар білім, дағдылар мен 
дағдылар арасында қайшылықтарға тап болады. Бұл қайшылықты жеңу тек 
танымдық іс-әрекеттің негізі болып табылады. Оқу-танымдық іс-әрекеттің осы 
әдісін қолдану оқушылардың шығармашылық және зерттеу тәжірибесін 
қалыптастырудан тұратын маңызды педагогикалық мәнге ие [3,4]. Мектептің 
биология бағдарламасын зерттеу ботаника ғылымының негізгі элементтерін 
қамтитын «Өсімдіктер» бөлімінен басталады, ол анатомия және морфология, 
физиология және систематика, өсімдіктер экологиясы және географиясы 
бөлімдерін қамти жүреді. Сонымен бірге, оған жалпы биологиялық ұғымдар да 
енеді: жасушаның құрылымы, ағзаның жеке дамуы, зат алмасу, ағзаның 
қоршаған ортамен байланысы және т. б. [5]. 
Зерттеудің осы кезеңіндегі биологияның маңызды міндеттерінің бірі- 
танымдық қызығушылықты, зияткерлік және шығармашылықты дамыту, 
өсімдіктерге бақылау жүргізу және олармен биологиялық эксперименттер 
жүргізу. Биологиялық білім ала отырып, арнайы дағдыларды дамыта аламыз 
[5]: микропрепараттарды дайындау және оларды микроскоппен қарау; өсімдік 
мүшелерін, олардың бөліктерін тану; өсімдіктердің әртүрлі жүйелі топтарға 
жататындығын анықтау; өсімдік ағзаларының физиологиялық процестерін 
анықтайтын қарапайым эксперименттерді орындау және олар үшін қажетті 
жағдайлар 
жасау; 
табиғаттағы 
маусымдық 
құбылыстарды 
бақылау; 
өсімдіктердің сыртқы ортамен байланысын анықтау; табиғатты қорғау және 
өсімдік байлығын ұтымды пайдалану. 

66 
Зертханалық эксперимент әдісі өте күрделі, көп уақытты қажет етеді және 
сонымен бірге оқушылардың оқу процесін ұйымдастыруда ең тиімді, 
ботаникалық 
ұғымдарды 
қалыптастыруда, 
оқушылардың 
танымдық 
қызығушылығы мен практикалық белсенділігін арттыруда маңызды рөл 
атқарады. Зертханалық эксперимент дағдыларын игеру біртіндеп жүзеге 
асырылады. Алдымен бұл жұмыстарды фронтальды түрде жүргізген жөн. 
Бірте-бірте сабақтардың міндеттері мен мазмұны күрделене түседі, ал 
оқушылардың дербестігі артады, өйткені олардың ботаникалық білімі, 
дағдылары мен дағдыларының деңгейі едәуір артады [6]. Зерттеу барысында 
мыналар қарастырылды: оқушылардың биологияға деген танымдық 
қызығушылығының 
қалыптасуының 
бастапқы 
деңгейін 
анықтау; 
эксперименттік сипаттағы зертханалық жұмыстардың әзірленген құрылымы 
мен мазмұны, оларды сынақтан өткізу; педагогикалық эксперименттің 
нәтижелерін алу және оларды тұжырымдау. Сауалнама процесіне 7 сыныптың 
50 оқушысы, 7 "А" сыныптың 25 оқушысы (бақылау тобы) және 7 "Б" 
сыныбының 25 оқушысы (эксперименттік топ) қатысты. Сауалнама сұрақтары 
оқушылардың биологияға деген қызығушылығын арттыруда зертханалық 
жұмыстардың ролін анықтауға арналған. (1-кесте) 
1-
кесте. Білім алушылардың алдын-ала сауалнама нәтижелері 
№ 
Сауалнама сұрақтары 
Бақылау тобы Тәжірибе тобы 
иа % жоқ % иа % 
жоқ % 
1 
Сізге биологияны оқу қызықтыма? 
40 
60 
52 
48 
2 
Биология сабағы қызықты өтеді ма? 
45 
55 
60 
40 
3 
Өсімдіктің құрылысы туралы біле алдыңызба? 
47 
53 
63 
37 
4 
Сізді қызықтырған сұрақтарға өзіңіз жауап тапқан 
ұнай ма? 
30 
70 
33 
57 
5 
Мұғалім көрсеткен тәжірибе қызықпа? 
67 
33 
77 
23 
6 
Зертханада өсімдікті зерттеген ұнайма? 
27 
73 
70 
30 
7 
Мұғаліммен бірге зертханада тәжірибе қойған ұнай ма? 
35 
65 
68 
32 
8 
Өзіңіз жеке тәжірибе қойғыңыз келеме? 
37 
63 
45 
55 
Сауалнама нәтижелері алтыншы сынып оқушыларының жартысына 
жуығы (40-60%) екенін білуге мүмкіндік берді биология ретінде мектеп пәні 
қызықты емес, бұл сабақ жүргізу дәстүрлі форманы қолданумен байланысты 
болуы мүмкін. Оқушылардың едәуір бөлігінде (67-77%) мұғалімнің 
тәжірибелерін көрсету қызығушылық тудырады. Сонымен қатар олар өздері 
зертханалық жұмыстарды өз бетінше жүргізе алатындығына сенімді емес 
екендігін байқатты (55-63%). Осылайша, 7-сынып оқушылары мектеп 
биологиясына қызығушылықтың орташа деңгейін көрсетті, бірақ өсімдіктердің 
құрылымы мен тіршілігін зерттеу бойынша зертханалық жұмыстарды дұрыс 
ұйымдастыра отырып, пәнге танымдық қызығушылықты дамытуға мүмкіндік 
беретіндігін байқадық. Жалпы білім беретін мектептің «Биология» пәні 7-8-9 
сыныптарға 
арналған 
зертханалық 
жұмыстарын 
жасаудың 
арнайы 
әдістемеліктермен қамтамасыз етілген. [7-9] Олардың тақырыптары төменде 
келтірілген. (кесте-2) 

67 
2-
кесте. Білім алушылардың алдын-ала сауалнама нәтижелері 
7 сыныпқа арналған зертханалық жұмыстың мазмұны 
№ 
Тақырыбы 
№1 зертханалық жұмыс 
Өз мектеп аумағының зерттеу және сипаттау 
№2 зертханалық жұмыс 
Судың қасиеттері мен тірі ағзалар үшін маңызы 
№3 зертханалық жұмыс 
Азық –түлік өнімдерінде көмірсулардың, нәруыздардың және 
майлардың болуын зерттеу 
№4 зертханалық жұмыс 
Ағаш діңінің ішкі құрылысын зерттеу 
№5 зертханалық жұмыс 
Тамыр аймақтарын зерттеу 
№6 зертханалық жұмыс 
Фотосинтез процесіне әсер ететін факторларды зерттеу 
№7 зертханалық жұмыс 
Өсімдіктердің тыныс алуын зерттеу 
№8 зертханалық жұмыс 
Өскіндер үлгісінде өсімдіктердің бөлу ерекшеліктерін зерттеу 
№9 зертханалық жұмыс 
Тізе рефлексін зерттеу және эксперимент кезінде тізе рефлексін 
бақылау 
№10 зертханалық жұмыс Өсімдіктердің вегетативті көбеюі 
№11 зертханалық жұмыс Ағаш діңінің құрылысын көлденең қимада зерттеу 
№12 зертханалық жұмыс Шөп таяқшасы бактериясының сыртқы түрін зерттеу 
№13 зертханалық жұмыс Йогурт пен ірімшік өндірісінің процестерін зерттеу 
№14 зертханалық жұмыс Антибиотиктерді, антисептиктерді және дизенфициялаушы 
заттарды зерттеу 
8 сыныпқа арналған зертханалық жұмыстың мазмұны 
№1-2 зертханалық жұмыс 
Өсімдіктер мен жануарлардың ұлпаларын жіктеу 
№3 зертханалық жұмыс 
Өсімдіктер патшалығы бөлімдерінің ерекше белгілері 
№4 зертханалық жұмыс 
Даражарнақты және қосжарнақты өсімдіктердің белгілерін 
зерттеу 
№5 зертханалық жұмыс 
Азық – түлік құрамындағы С дәруменін анықтау 
№6 зертханалық жұмыс 
Түрлі ағзалардың қанының формалы элементтерін зерттеу 
№7 зертханалық жұмыс 
Денешынықтыру жаттығуларының жүрек жұмысына әсерін 
зерттеу 
№8 зертханалық жұмыс 
Өкпенің тіршілік сыйымдылығын зерттеу 
№9 зертханалық жұмыс 
Сүйектің макро- және микроскопиялық құрылысы 
№10 зертханалық жұмыс Бұлшық ет ұлпасының құрылысын зерттеу 
№11 зертханалық жұмыс Көру қабілетін зерттеу (көздің жітілігі мен көру өрісі) 
№12 зертханалық жұмыс Есту ерекшеліктерін зерттеу (есту қабілетін анықтау) 
№13 зертханалық жұмыс Соқыр дақты анықтау, түстерді алмастыра отырып ауа және сүйек 
өткізгіштігіне тәжірибе жүргізу 
№14 зертханалық жұмыс Терінің сезімталдығын зерттеу 
9 сыныпқа арналған зертханалық жұмыстың мазмұны 
№1 зертханалық жұмыс 
Өсімдік және жануар түрлерін (

жүктеу/скачать 9,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: