Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференция международная научно-практическая конференция

430

разработчики создали и предоставили в пользование более 100 различных проектов, часть из кото-

рых направлено на улучшение системы образования [4].

Для  использования  сервисов  Google  нет  необходимости  в  Windows,  который  нужно  покупать 

(вместе  с  дополнительным  программным  обеспечением).  Доступ  к  материалам  можно  получить 

из дома, а не только из школы. Настоящая совместная работа над документами в режиме on-line. 

Возможность  интерактивной  проверки  и  хода  выполнения  заданий  без  необходимости  отвлекать 

ученика [3].

На  помощь  учителю  пришли  и  инновационные  облачные  технологии  организации  учебного 

процесса,  которые  включают  в  себя  не  только  почту  и  календарь,  но  и  инструментарий  совмест-

ной работы над документами в удаленном режиме. На сегодняшний день 20 миллионов студентов, 

школьников и преподавателей по всему миру используют пакет Google Apps для учебных заведе-

ний, и казахстанские школы и университеты начинают с успехом осваивать эти технологии для своих 

нужд.

А для проведения вебинаров уже не нужно дополнительное оборудование или дорогостоящие 

видеосистемы — достаточно подключиться к социальной платформе Google+ и можно проводить 

занятия, в том числе подключая преподавателей и студентов из любой географической точки, а са-

мые интересные лекции не только записывать, но и транслировать в режиме реального времени на 

YouTube[4].

Наиболее  пользуемыми  в  образовательном  сообществе,  являются  следующие  сервисы  Google: 

Google ArtProject – интерактивно-представленные популярные музеи мира, Google Calendar – онлай-

новый календарь, Google Docs – онлайновый офис, Gmail – бесплатная электронная почта, Google 

Knol – вики-энциклопедия, Google Maps – набор карт, Google Sites – бесплатный хостинг, использую-

щий вики-технологию, Google Translate – переводчик, YouTube – видеохостинг.

В перечисленном списке сервисов особое место занимает Google Apps – службы, предоставляе-

мые компанией Google для использования своего доменного имени с возможностью работы с веб-

сервисами от Google. Регистрация доменного имени возможна через регистратора, авторизованного 

компанией Google. Google Apps представлен бесплатным базовым и профессиональным пакетами. 

Для образовательных целей разработан Google Apps Education Edition – бесплатный пакет для учеб-

ных заведений, включающий все возможности профессионального пакета. [2]

Основной пакет Google Apps для учебных заведений включает следующие компоненты:

Gmail: хранилище электронной почты и инструменты для поиска, помогающие учащимся бы-

стро искать нужную информацию и отправлять мгновенные сообщения прямо из своих аккаунтов. 

Gmail является полнофункциональный почтовым клиентом с обменом мгновенными сообщениями, 

голосовым и видеочатом, мобильным доступом, а также защитой от спама и вирусов. Основной осо-

бенностью данного почтового сервиса, по мнению разработчиков Gmail, является мощный алгоритм 

поиска по почтовой корреспонденции. Продуманная иерархия сообщений в Gmail, позволяет ви-

деть сообщения в контексте и, если существуют ответы на отправленное или полученное сообщение, 

система Gmail автоматически отображает их в хронологическом порядке вместе с исходным сообще-

нием. Эта цепочка сообщений позволяет отслеживать все сообщения и продолжать обсуждение в 

одном месте.

Календарь Google: прежде всего, веб-инструмент управления и планирования. Создание календа-

ря студенческих или кафедральных мероприятий, календарное планирование работы над диплом-

ным проектом, совместное использование календарей для создания и просмотра расписаний заня-

тий и консультаций – вот несколько примеров возможностей сервиса Календарь Google.

Google Talk: учащиеся могут звонить своим знакомым и отправлять им мгновенные сообщения 

бесплатно в любое время в любой точке мира.

Документы Google: совместное использование документов, электронных таблиц и презентаций, 

совместная работа в пределах группы или всего учебного заведения в режиме реального времени. 

Документы,  создаваемые  пользователем,  сохраняются  на  специальном  сервере  Google,  или  могут 

быть экспортированы в файл. Это одно из ключевых преимуществ программы, так как доступ к вве-

дённым данным может осуществляться с любого компьютера, подключенного к Интернету (при этом 

доступ защищён паролем). Документы Google позволяют студентам и преподавателям удаленно ра-

ботать над общими документами и проектами, а преподавателям контролировать и управлять этой 

работой. Документы Google представляют собой онлайновый офис, который включает в себя полно-

ценные инструменты для создания текстовых документов, электронных таблиц, наглядных пособий, 

PDF-файлов и презентаций, а также их совместного использования и публикации в Интернете.

Сайты Google: совместная работа и централизованное хранение связанных между собой докумен-

тов, веб-содержания и другой информации на одном сайте. Служба Сайты Google позволяет добав-

лять на сайт самую разнообразную информацию – календари, видео, изображения, документы и др.; 

определить параметры доступа к сайту.

431

Google Видео для учебных заведений: сервис, совмещающий видеохостинг пользовательских ви-

деороликов и поисковую систему по ним. С помощью этого сервиса видеоролики можно безопас-

но размещать и просматривать. Для просмотра и добавления комментария не требуется никакого 

специального программного обеспечения, кроме обычного браузера. Это решение для размещения 

видеофайлов и организации совместного доступа к ним, позволяющее учебным заведениям и дру-

гим организациям использовать видео как эффективное средство внутреннего обмена информацией 

и совместной работы

Google Apps для учебных заведений – это тонко настраиваемые приложения для общения и со-

вместной работы, которые благодаря облакам позволяют избежать многих проблем и расходов, свя-

занных с обслуживанием программного и аппаратного обеспечения.

Когда мы говорим о профессиональном развитии, мы имеем ввиду и формальное – повышение 

квалификации на курсах, и неформальное – участие в различных он-лайн семинарах, конференци-

ях, проектах; взаимодействие в сообществах, сотрудничество педагогов в сети на основе различных 

сервисов. 

Инструмент Google Диск позволяет пользователям хранить свои данные на серверах в облаке и 

делиться ими с другими пользователями. В Диске Google предоставляется 15 гигабайт для загрузки 

и хранения фотографий, видео, документов и других важных файлов [5].

Ниже представлены основные фильтры Google Диск и выделены их основные функции, которые 

необходимо знать педагогу и уметь ими пользоваться в своей профессиональной деятельности.

Все элементы на Google Диске, которые вы загрузили, создали или синхронизировали с компью-

тером. Мой диск можно автоматически синхронизировать с папкой Google Диска на компьютере.

Доступные мне: все файлы и папки, к которым вам предоставили доступ другие пользователи. 

Чтобы синхронизировать с компьютером файлы из этого раздела, переместите их в Мой диск. При 

выборе фильтра Доступные мне не отображаются файлы, совместный доступ к которым был открыт 

по списку рассылки, а также файлы, доступные всем пользователям со ссылкой, и общедоступные 

файлы. Исключение составляют файлы, к которым был предоставлен доступ по вашему адресу элек-

тронной почты.

Помеченные: элементы, которые вы пометили звездочкой.

Недавние: все личные и общие файлы, которые вы открывали, представленные в обратном хро-

нологическом порядке.

Действия: все файлы, которые были недавно изменены. В этом разделе отображаются те элемен-

ты, которые вы создали или открыли, перейдя по ссылке, а также те, к которым вам предоставили 

доступ.

Все файлы: все элементы, содержащиеся в Диске Google. Чтобы выбрать этот фильтр, нажми-

те Ещё на панели навигации. Обратите внимание: элементы из раздела Корзина отображаться не 

будут.

Корзина: все элементы, перемещенные в корзину. Нажмите Ещё, чтобы выбрать этот фильтр на 

левой панели навигации. Вы можете поместить в корзину только принадлежащие вам элементы. 

Для всех остальных в меню Ещё можно выбрать пункт Отменить подписку.

При использовании сервисов Google в профессиональной деятельности происходит процесс раз-

вития педагога вследствие того, что педагог приобретает навыки сетевого сотрудничества, коллектив-

ного редактирования, рефлексии, совместного планирования, тайм менеджмента и др.

Каждый сможет для себя найти огромное количество информации и возможностей для разви-

тия. Компания Google уделила большое внимание образовательной системе, сделав свои сервисы 

полезными, удобными и функциональными.

Гулять по Эрмитажу всю ночь напролет, встречать рассвет в MOMA, а после обеда прошагать 

все  1665  ступеней  Эйфелевой  башни,  прихватив  под  мышку  пару  сотен  книг  из  мировой  класси-

ки? Подобный маршрут уже давно перестал быть фантастикой. С помощью серии образовательных 

проектов Google, включая Арт-проект, Google Книги, Просмотр улиц, можно учиться и учить искус-

ствоведению, литературе, географии и множеству других вещей или просто планировать очередное 

путешествие по миру, и все это не выходя из дома.

Большинству людей виртуальная экскурсия не заменит похода в сам музей или настоящей по-

ездки на край света, но с точки зрения образования и проведения уроков в школах, Интернет предо-

ставляет принципиально новые возможности, не доступные в офлайновую эпоху.

Рассмотрим пример внедрения сервисов Google в учебный процесс.

В  Google  регистрируются  преподаватель  и  ученики.  В  каждой  параллели  имеет  смысл  выде-

лить одного ученика и наделить его полномочиями администратора для упрощения регистрации 

всех учеников. Список всех учеников можно вести в Google Docs. Для каждого предмета, класса и 

школы  в  целом  создаются  Google-группы  (рассылки),  на  которые  подписываются  все  ученики. 

Аналогично создаются календари предметов, классов, школы. Настройки уведомлений (например, 

432

в виде бесплатных SMS) ученики устанавливают самостоятельно. Ученикам предоставляется доступ 

к  базовому  документу,  описывающему  возможности  системы,  а  также  основные  ссылки  и  адреса 

учителей.

Материалы для урока готовятся в формате Google Docs, который поддерживает импорт из боль-

шинства  современных  программ.  Перед  уроком  или  после  ученикам  открывается  к  нему  доступ. 

После этого ученик в любой момент может обратиться к данному документу для самостоятельного 

повторения. Дополнительные материалы и/или новости отправляются в соответствующую рассыл-

ку. Данные о контрольных работах заносятся в календарь.

Все материалы хранятся в одном месте. Возможность в любое время показать наработки друзьям 

и другим учителям, если проект выполняется на стыке нескольких дисциплин. Практически гаран-

тированное отсутствие проблем вида “файл удалился”, “система переустановлена”, “антивирус за-

блокировал”. Контроль версий документа, возможность “отката” к более ранним (и, возможно, бо-

лее удачным) версиям. Возможность совместной работы нескольких людей.

Домашние  задания  выполняются  в  среде  Google–документов.  Проверка  выполняется  там  же  в 

виде комментариев, встроенных в Google Docs.

Задания ученики могут выполнять в группах, работая в одном документе. Версионирование до-

кумента позволит увидеть, кто вносил какие правки.

Для помощи ученикам можно назначить специальное время. Например, четверг 19:00, когда учи-

тель on-line в приложении Google-чат. Нет необходимости заниматься с отстающими или успеваю-

щими в школе. Для решения общих проблем ученик пишет письмо учителю через Gmail. Ответы на 

подобные вопросы можно выносить в Google–группу.

Одной из задач школьного обучения является подготовка детей к жизни в современном мире, 

который всё больше и больше “уходит” в сеть. Конкурентоспособность того или иного специалиста 

определяется его умением грамотно и эффективно использовать современные технологии [3].

Самое главное, погружаясь в просторы электронного моря информации и знания, не забывать 

о безопасности. Какими бы продвинутыми ни казались современные подростки, в мире Интернета 

они так же нуждаются в поддержке учителей и родителей, как и в обычной жизни. На помощь здесь 

придут как специальные технологии безопасности, так и уроки, направленные на обучение школь-

ников цифровой грамотности [4].

Использованная литература

1. Захарова И.Г. Информационные технологии в образовании: Учеб. пособие для студ. высш. 

пед. учеб, заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2003. – 192 с.

2. Сейдаметова З.С., Сейтвелиева С.Н. Облачные сервисы в образовании. 

- http://smartlearn.ru/site-admin/posts/563-oblachnye-servisy-v-obrazovanii (11.10.2013)

3. Смирнов Е.А. «Использование сервисов Google при разработке учебной программы: схема 

и пример внедрения» – http://www.poznaysebia.com/f/books/googleservices.pdf (10.10.2013)

4. Технологии Google в образовании

 – http://www.poznaysebia.com/2012/11/30/tehnologii-google-v-obrazovanii/ (10.10.2013)

5. – http://ru.wikipedia.org/wiki/Диск_Google (10.10.2013)

6. Использование Google Apps в Образовании

- http://www.wit.kz/google-apps-education/ (12.10.2013)

433

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТТІ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ 

ТҰРҒЫДАН ЖЕТІЛДІРУ

Халикова Б.Т.

Батыс Қазақстан инженерлік-гуманитарлық университеті 

Орал қаласы 

ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИКАСЫ

Аңдатпа

Мақалада  мұғалімге  қойылатын  негізгі  талаптардың  қатарына  педагогикалық  іс-әрекетке  сүйіспеншілік, 

беретін пәніне деген терең білімнің болуы, кең үлкен эрудиция, педагогикалық интуиция, жоғары дамыған ин-

теллект, жоғары деңгейдегі жалпы мәдениеттілік және руханилық, балаларды оқыту мен тәрбиелеудегі түрлі 

әдістерді кәсіби меңгеруінің қыр сырлары қарастырылады.

Аннотация

В статье расматриваются главные постоянные требования, предъявляемые к педагогу: любовь к педагогиче-

ской деятельности, наличие глубоких специальных знаний по преподаваемому предмету, широкая общая эруди-

ция, педагогическая интуиция, высокоразвитый интеллект, высокий уровень общей культуры и нравственности, 

профессиональное владение разнообразными методами обучения и воспитания детей.

Abstract

In the article are risen main constant demands imposed on the teacher, the love of teaching activities, the presence of deep 

expertise in the subject taught, broad general knowledge, pedagogical intuition and highly developed intellect, a high level of 

general culture and ethics, professional knowledge of various methods of training and education of children.

Педагогикалық  iс-әрекет,  бiр  қатар  iс-әрекеттер  iшiндегi  күрделi  ұйымдасқан  жүйе  болып 

есептеледi.  Бiрiншi  –  оқыту  барысындағы  мұғалiмнiң  iс-әрекетi.  Сабақ  берушi  педагог  жалпы 

қызметтер мен мағыналардың iшiнен өзiне қатысты қызметтердi ғана атқаруы тиiс. Келесi iс-әрекеттер 

бiрiншi  iс-әрекеттерге  рефлекстiк  қосымша  ретiнде  келедi,  яғни  оған  қызмет  жасайды.  Екiншi  – 

оқытудың тиiмдi амалдары мен құралдарын және оқытудың процедураларын теңдестiргендегi оқыту 

тәжiрбиесiнiң жалпылама iс-әрекетi – оқытудың амалдары мен әдiстерiн құрастыратын методист iс-

әрекетi осындай. Үшiншi iс-әрекеттiң методикалығы, бiрақ ол оқу құралдары мен оқу сабақтарын 

құрастыруға бағытталған. Төртiншi iс-әрекет оқыту сабақтарын бiр тұтас жүйеге сабақтастырудан 

тұрады  –  оқу  бағдарламаларын  құрастыру  бағдарламалау  iс-әрекетi.  Мұндай  бағдарламалауды 

жүзеге асыру үшiн, оқытудың мақсатын бiлу қажет, бiрақта оқытудың бағдарламаларын құру бары-

сында мақсаттың кейбiр жалпы бөлiктерiне бағытталады. Мұндай мақсаттар ертерек саясаткерлер-

мен мәдени қызметкерлермен қалыптасқан, бiрақ педагогтармен емес. Қазiргi заманның әлеуметтiк 

мәдени  жағдайы  және  және  мiндерi  мен  оқыту  мақсатын  жобалау  және  бинелеу  мен  педагог-

методолог, педагог айналысуы қажет деген талаптар қояды. Бұл өте қажет, өйткенi, бiрiншiден қазiргi 

өндiрiстiк iс тәжiрбиелiк қызымет жиi белгiлi бiр мақсатты, мiндеттердi қояды, оларды тек арнайы 

дайындалған адамдар шеше алуы мүмкiн. Екiншiден, қазiргi әдiснамалық ойлау оқыту процестерiн 

тиiмдi жобалауы мүмкiн, бiрақ ол тапсырыс берушiден нақты және анықталған мақсаттар талап етедi. 

Үшiншiден қазiргi технологиялық қоғам тез және қарқынды дамуда және оқыту жүйесiне де сондай 

талаптар қояды, яғни қоғамға қажеттi адмның қасиеттерiн жүйелi және тез бейнелеудi, қадағалауды 

және  оқу  бағдарламаларын  шұғыл  жобалауды  талап  етедi.  Кең  мағынада  мұндай  теологиялық 

ойлаудың нәтижесi адам жобасы болып табылады, ал тар мағынада – маман жобасы, яғни болашақ 

адамның бойында болуға қажеттi интелектуалды қызметтер, бiлiм, қабiлеттер жиынтығын бейнелеуi 

қажет. Оқыту оқушы мен оқытушы арасындағы белсендi керi байланыс процесi оның нәтижесiнде 

оқушы да оның өзiндiк белсендiлiгiнiң негiзiнде белгiлi бiр бiлiмдер және бiлiктер қалыптасады [1].

Адамның  iс-әрекетке  қабiлеттiлiгiн  қалыптастыру  үшiн  оқытудың  функциясы  белгiлi  және 

заттық  құралдарға  максималды  бейiмделуден  тұрады.  Оқытудың  ең  қарапайым  түрi  оқушымен, 

оқытушының қарым-қатынасынан тұрады, мұғалiм, оқушы iс-әрекетiн дұрыс немесе дұрыс емес етiп 

бағалайды. Бұл жағдайда оқыту процесiн бөлшектенетiнi көрiнедi. 

Оқыту  жүйесiнiң  дамуы  iс-әрекеттiң  күрделi  түрлерiнiң  бөлiнуiнен  тұрады.  Бiрақ  та  мұндай 

даму  iс-әрекеттiң  қиын  талдауын  және  оның  элементтерiн  бөлумен  түсiндiрiледi.  Тапсырма,  iс- 

әрекеттiң кәсiби қиын түрiн, жәй элементтердi бөлуден тұрады. Сөйтiп педагогикалық рефлекстiң 

бiрiншi принципi элементарлық iс-әрекеттi және оларды транцляциялау. Бiрақ та бұл әрқашан да 

жеткiлiксiз, жәй элементтердiң iс-әрекетiн аяғына дейiн бөлiп қою мүмкiн емес, өйткенi iс-әрекетте 

қиын байланыстар мен қарым-қатынастар бар. Сндықтан да негiзгi элементтер мен қиын iс-әрекеттi 

434

құрауға мүмкiндiк беретiн және белгi құралдары мен жобаларынан тұратын екiншi принциптерi 

көрсетiледi.

Бұл  белгi  құралдары  iс-әрекеттi  жобалау  және  бейнелеу  құралдары  болып  табылады.  Басқа 

жағынан, оқу процесiнiң iс жүргiзу технологиясы оқу жүйесiнiң қызметiн, оқу жағдайының бiр iздiлiгi 

ретiнде  көрiнедi.  Бұл  жағдайлар  келесi  бейнемен  теңестiрiледi.  Бұрынғы  жағдайлар  келесiлерге 

амалдарды  көрсетедi.  Сондықтан  бiлiм  жүйесi  технологиялық  процестiң  үзiлмелi  құралы  ретiнде 

құрылады және соңында бiлiмдi, қоғамға қажеттi әлеуметтiк- мәдени қабiлеттердi тұтас меңгерген 

адам  болып  шығады.  Сондықтан,  бiлiм  жүйесiн  методологиялық  тiлi,  жүйе  ретiнде  бейнеленуi 

мүмкiн. Бұл жүйе оқытудың қиын iс-әрекет жағдайы мен оқытудың жай қызметiнен – қиын қызметiне 

өту iс-әрекетiнiң берiлген шарттары мен тапсырмалары арқылы қанағаттануы.

Педагогикалық  белсендiлiктi  былай  қарастыруға  болады;  1)  басқару  қызметi  ретiнде  (оқу  iс-

әрекетiн басқару құралы ретiнде) 2) ұйымдық сана мен оқушының санасын түсiну ретiнде педагогтың 

жұмысындағы маңызды жағдай оқушының жағдайын түсiну және қарым – қатынас болып табылады. 

Түсiну оқушының iшкi көзқарасын жүйелiк қалыптасуға, басқа адамның iшкi жан дүниесiн түсiнуге 

мүмкiндiк  бередi.  Басқа  жағынан  педагог  өзiн  түсiнуге  және  өзiнiң  көзқарасы  бойынша  оқушыға 

маңызды бiр нәрсенi жеткiзу бiрақ та түсiну тiкелей берiлмейдi, оны тек қана өзiнiң жеке тәжiрибесiн 

ұғыну арқылы беруге болады. 

Мұғалім  әрдайымда  кәсіби  қарым-қатынаста  өзі-өзі  жетілдіріп  отыру  керек,  себебі  оқушыға 

берілетін білім өте тез арада ескіруі мүмкін. Ол мұғалімнің өз іс-әрекетінде қолданатын педагогика 

және психология бойынша біліміне байланысты. Педагогикалық ЖОО-да берілетін білімнің өзі оқу 

жоспарындағы  психологиялық  циклдегі  пәндерге  уақыттың  шектеулі  берілуі  тәжірибеде  қажетті 

нәрсенің  барін  қамтымауы  мүмкін,  сондықтан  да  болашақта  алатын  мұғалімге  жеткіліксіз  болуы 

ықтимал. Уақыттың өтуіне байланысты бұрын алынған білімнің өзі ескіріп, кем дегенде бес жылда 

бір рет болсын өзін-өзі жетілдіріп және квалификациясын көтеру қажет [2].

Мұғалімнің психологиялық өзін-өзі жетілдіруі оқыту және тәрбиемен байланысты психологияның 

түрлі  салаларындағы  жаңа  жетістіктермен  жүйелі  түрде  танысуымен  бірге  жүреді.  Жалпылама 

айтқанда  «Психология  сұрақтары»,  «Психологиялық  журнал»,  «Мектепке  дейінгі  тәрбие»  жур-

налдарында  және  т.б.  ғылыми-тәжірибелік  журналдарда  ұсынылған  психологиялық  білімнің  өзі 

педагогикалық іс-әрекетте пайдалы болып келеді.

Бұл мәселемен кең түрде айналысқан ресей ғалымдарынан П.Ф. Каптерев, С.Л. Рубинштейн, Б.М. 

Теплова, Н.Д. Левитов, Ф.Н. Гоноболин, В.А. Крутецкий болды. 

Қиын педагогикалық жағдайларда тиімді әрекет етуі үшін өзінің психикалық жағдайы мен мінез-

құлқын  басқара  алу  қабілеті  –  мұғалімнің  кәсіби  іс-әрекетінің  маңызды  аспектісі  ретінде  өзін-өзі 

реттеуі болып табылады. Өзін-өзі реттеуге мақсатты бағытталған жұмыстар мынадай жағдайда ту-

ындайды, егер:

- мұғалім қиын шешілетін жаңа және ерекше мәселемен кездескенде;

- мәселе бірмағыналы шешімді бермегенде: ол не мүлдем жоқ немесе дұрысын табуға қиындататын 

бірнеше оптимальды нұсқалары бар;

- мұғалім қызу іс-әрекеттерге итермелейтін көтеріңкі эмоционалды қысым жағдайында тұрады;

- мұғалім қатал аз уақыт ішінде ойланбастан тез шешім қабылдау керек жағдайда;

- әңгіме оның беделі мен дәулеті жөнінде болғандықтан, оған оқушылар, әріптестер және басқа да 

адамдар көңілін аударады, яғни мұғалімнің іс-әрекеті сыртынан бағаланады.

Психологиялық  өзін-өзі  реттеу  негізі  тұлғалық  және  танымдық  процестерді  басқара  алуынан 

тұрады. Өзін-өзі реттеу тек ішкі сөйлеу және ерікті қосқанда ғана жүзеге асады.

Танымдық процестердің ішінде қабылдау, зейін, еске сақтау және ойлау өзін-өзі реттеуге көнеді. 

Қабылдауды реттеуде неге және қалай бақылау керек деген сұрақтарға бірдей жауап алу мақсатында 

нақты қойылған міндеттерді ұсынады. Қиын педагогикалық жағдайда мұндай жауаптарды табу өте 

қиын, сондықтан мұғалімге оны табу үшін ақыл-ой және денелік күшті жұмсау керек. 

Зейінді басқару одан қарағанда қиынырақ, себебі ерікті және еріксіз зейін өзін-өзі реттеуге түрлі 

деңгейде көнеді. Еріксіз зейін шаршаған кезде оны басқару қиын, мысалы, ауырған кезде, шектен 

тыс  эмоционалды  қысымшылдық  жағдайында,  аффект  немесе  стрессте.  Бұндай  жағдайда  зейінді 

басқаруда демалыс, емделу және аутогенді жаттығулар өте пайдалы. 

Есті реттеуі мұғалім үшін өте қиыны және қажеттісі. Ес жеке процестерден тұрады: еске сақтау, 

қайта жаңғырту, тану және ұмыту. Ақпаратты жаттау және қайта жаңғырту реттеуге жеңіл көнеді, 

себебі ол саналы түрде бақыланады. Сақталуы, тануы және ұмытуы басқаруға қиын, себебі ол бей-

саналы деңгейде жүреді, бірақ оларды да жанама түрде сақтауын ұйымдастыру арқылы басқаруға 

болады. Сақтау терең және ұзақ жүреді, егер сақталатын материал көру арқылы жүріп, белгілі бір 

бейнемен байланысқан болса.

Ойлауды саналы түрде басқару оны одан да продуктивті қылу мүмкін. Ойлауды реттеудің негізгі 

әдістері келесідей жүреді: шешілетін әрекеттік міндеттерді мұқият талдау қажет, берілген міндеттерді 

435

талап етілген нәтижемен байланыстыру, сол арқылы бұндай жағдайда қажетті нәтижесі алу үшін не 

жетіспейтіндігін орнатады. Шешімнің альтернативті нұсқаларын толықтай өңдеу және іздеу, оның 

белгілі  бір  тәртібін  орнату  үшін  ойлауды  әрдайым  жаттықтырып  отыру  керек.  Тапсырмалардың 

шешімін іздеумен байланысты ойларды іштей немесе дауыстап қайталап отыру керек, немесе тіпті 

орындалған әрекет ретінде жазып қойған да дұрыс. Бұл ойлардың шығу жолдарын түсінуге және 

оны бақылауға мүмкіндік береді [3].

Эмоционалды  жағдайда  өзін-өзі  реттеуі  ағзаның  бұлшықет  жүйе  жағдайын  басқара  алуына 

негізделеді.  Мұғалім  оқушымен  жұмыстанған  кезде  өзінің  эмоционалды  жағдайына  көңіл  ауда-

рып және өзін-өзі ұстай алуы қажет. Эмоционалды жағдайларды реттеудің ең тиімді тәсілдерінің 

бірі аутогенді жаттығу (аутотренинг) болып табылады. Ол психикалық және денелік жағдайды рет-

теуге  арналған  жүйелі  жаттығулардан  тұрады.  Аутотренинг  педагогика  саласындағы  мұғалімнің 

оқушымен және оның ата-аналарымен жұмыстанғанда жиі эмоционалды-ерікті өзін-өзі реттеуді та-

лап ететін қиын жағдайлар туындағанда, яғни адамдарда көтеріңкі эмоционалды қысымды туғызатын 

жағдайларда өте пайдалы болып келеді. Аутотренинг тәсілдерін пайдалану адамға өз жағдайы мен 

көңіл-күйін мақсатты бағытталған түрде өзгертуге мүмкіндік береді, оның денсаулық жағдайы мен 

жұмыс жасау қабілетіне жағымды әрекет етеді, күнделікті өмірде күшін тиімді пайдалануға және 

тиімді бөлуге мүмкіндік береді, ал эмоционалды қысым сәттерінде оларды мобилдейді. 

Аутотренинг адамның жеке ағзасына және жүйке жүйесіне оны релаксациялау мақсатында, не-

месе керісінше қыздыруға психологиялық әсер етудің түрлі әдіс-тәсілдерін саналы түрде қолдануға 

негізделеді. Көбіне аутотренинг процедурасы денелік немесе психикалық жағдайда өзін-өзі көндіруі 

арнайы  сөздік  формула  көмегімен  жүзеге  асады.  Формулалар  ереже  бойынша  іштей  айтылады: 

толықтай денелік босаңсуды қамтамасыз ету үшін мүмкіндігінше белгілі бір позада болғаны дұрыс 

(арқамен жату немесе отыру). Бірақ бұндай поза көбіне мүмкін болмағандықтан, кез келген мүмкін 

позада босаңсуға үйрену керек. Нақты денелік жағдайда өзін-өзі сендіруі арқылы қажетті психикалық 

жағдайға қол жеткізуге болады. Өзін-өзі сендіру формуласы белгілі бір ереже бойынша жүзеге аса-

ды: басында босаңсу, кейін қоздыру. 

Босаңсыту  формуласында  бұлшықеттің  ауырлығын  және  жылулық  сезімін  сендіруден  тұрады, 

бұл  сезімдер  дене  бойынша  жайлап  ретімен  жүру  керек,  басынан  аяғына  дейін.  Егер  аутогендік 

жаттығудан  кейін  босаңсу  жүрсе,  ойша  айтылған  барлық  сөздік  формуладан  кейін  және  қажетті 

нәтижеге  жетуі  ұйқының  келуі.  Егер  де,  қоздыру  қажет  болса,  онда  босаңсытудан  кейін  қыздыру 

жүреді,  бұлшықетте  салқындық  және  жайлы  сезімі,  іс-әрекетке  дайыдығы  сендіріледі.  Бұлшықет 

сезімі мұнда да жайлап тарайды, басынан аяққа дейін. Сөздік өзін-өзі сендіру аутотренингте нақты 

тыныс  алу  ретімен  есептеледі.  Тыныс  алу  ретін  басқару  жаттығулар  арқылы  жүзеге  асады.  Бұл 

жаттығулардың барлығы үш негізгі жағдайда орындалады: жатып, отырып және тұрып. 

Бұлшықет тонусының еркін реттеуімен байланысты жаттығулар да нақты ретімен орындалады-

қарапайымнан күрделіге. Бірінші бұлшықеттерді қысу мен босаңсытуды үйренеді, бақылауға жеңілі 

аяқ бұлшықеттері, кейін қаңқа бұлшықеттеріне көшеді, қиын басқарылатын мойын, бас, арқа, бел 

бұлшықеттері,  тек  содан  кейін  ғана  ішкі  мүшелерінің  жұмсақ  бұлшықеттерінің  тонусын  реттеуге 

үйретеді. 

Аутогенді жаттығулар денсаулығы, жұмыс жасау қабілеті және психофизиологиялық жағдайына 

әсер  ететін  жеке  мәселелермен  кездесетін  және  үлкен  жүктемесі  бар  мұғалімдерге  пайдалы. 

Мұғалімнің  жұмысқа  қабілеттілігін  көтеру  арқылы  аутогендік  жаттығулар  оның  педагогикалық 

қайтарымын көтереді. Әрбір мұғалім және тәрбиеші қалауы бойынша аутотренинг әдістерін үйреніп 

және оны өз бетімен пайдалана алады [4]. 

жүктеу/скачать 10,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: